Научная статья на тему 'ВОЯГА ЙЕТМАГАНЛАР УРТАСИДА ЗОРОВОНЛИК, ЖИНСИЙ ЕРКИНЛИКГА ТАЖОВУЗ ҚИЛУВЧИ ЖИНОЯТЛАР'

ВОЯГА ЙЕТМАГАНЛАР УРТАСИДА ЗОРОВОНЛИК, ЖИНСИЙ ЕРКИНЛИКГА ТАЖОВУЗ ҚИЛУВЧИ ЖИНОЯТЛАР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
62
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Жинсий зòровонлик / жинсий дахлсизлик / хотин-қизлар ҳуқуқлари / бола ҳуқуқлари.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Захириддин Иномжонов, Фарангиз Журайева

Ушбу мақола ёшлар ортасида зоровонлик, жинсий еркинлигига қарши жиноятнинг олдини олиш муоммосига баĝишланган боли, Мазур турдаги жиноятларнинг ижтимоий хафлилиги масалалари хамда ушбу йуналишда амалга иширилаётган ислоҳотлар акс еттирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВОЯГА ЙЕТМАГАНЛАР УРТАСИДА ЗОРОВОНЛИК, ЖИНСИЙ ЕРКИНЛИКГА ТАЖОВУЗ ҚИЛУВЧИ ЖИНОЯТЛАР»

ВОЯГА ЙЕТМАГАНЛАР УРТАСИДА ЗОРОВОНЛИК, ЖИНСИЙ ЕРКИНЛИКГА

ТАЖОВУЗ ЩЛУВЧИ ЖИНОЯТЛАР 1Захириддин Иномжонов, 2Фарангиз Журайева

ь'^ишлок хоъжалиги хукуки ва агротуризм" кафедраси укитувчиси 2Йуриспруденсия таълим йуналиши талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.10870118

Аннотация. Ушбу мацола ёшлар ортасида зоровонлик, жинсий еркинлигига царши жиноятнинг олдини олиш муоммосига ба^ишланган боли, Мазур турдаги жиноятларнинг ижтимоий хафлилиги масалалари хамда ушбу йуналишда амалга иширилаётган исло^отлар акс еттирилган

Кулит сузлар: Жинсий зоровонлик, жинсий дахлсизлик, хотин-цизлар ууцуцлари, бола \уцуцлари.

I. Кириш

Дунё буйича хар куни куплаб болалар турли хавф-хатарларга дуч келмокдалар, улардан бири ва энг мураккаб шаклларда намоён булаётганлиги бу -болаларнинг жинсий эксплуатацияси булиб, вояга етмаганларнинг жинсий эркинлиги ва жинсий дахлсизлигини химоя килиш масаласи тобора долзарб булиб колмокда. "Дунё болалари бегунох, химоясиз ва бировларга карам. Улар кизикувчан, бакувват ва умидга тула. Уларнинг вакти кувонч ва тинчлик, уйин, укиш ва усиш вакти булиши керак. Уларнинг келажаги уйгунлик ва хамкорликка асосланган булиши керак. Уларнинг истикболлари кенгайиб, тажриба орттиргани сайин уларнинг хаёти янада мазмунли булиши керак"."Болаларнинг омон колиши, химояси ва ривожланиши тугрисидаги Жахон Декларацияси" ("Всемирная декларация об обеспечении выживания, защиты и развития детей") (Нью-Йорк, 1990 йил 30 сентябрь)[1]Сунгги йилларда вояга етмаганларга нисбатан жинсий жиноятлар сони жуда тез суръатлар билан усиб бормокда. Масалан, биргина Узбекистонда болаларга нисбатан жинсий зуравонлик билан боглик жиноятлар учун судланганлар сони сунгги турт йилда икки баробарга ошган. 2019 йилда жами 151 та шундай холат кайд этилган булса, 2022 йилда уларнинг сони 311 тага етган. 2022 йилда 16 ва ундан кичик ёшдаги барча болаларга нисбатан 238 та, 14 ва ундан кичик ёшдаги болаларга карши 73 та жиноятлар учун хукм чикарилган. Сенатнинг уттиз туккизинчи ялпи мажлисида Танзила Нарбаева сузга чикиб, 2020 йилда 156 та, 2021 йил 243 таномусга тегиш жинояти содир этилган[3] лигини аянч билан тилга олган эди.Бундан ташкари, 2023 йил 6 ойида 16 ёшга тулмаганларга нисбатан жинсий тажовуз билан боглик жиноятлар учун 257 нафар шахсларга суд хукмлари укилган.

•15 нафар жиноятчи 14 ёшга тулмаган шахснинг номусига тегиш;

•44 нафар жиноятчи 14 ёшга тулмаган шахсга нисбатан зурлик ишлатиб, куркитиб ёки жабрланувчининг ожизлигидан фойдаланиб, жинсий эхтиёжни гайритабиий усулда кондириш;

•163 нафар жиноятчи 16 ёшга тулмаган шахс билан жинсий алока килишда;

•35 нафар жиноятчи 16 ёшга тулмаган шахсга нисбатан уятсиз-бузук харакатлар килиш жиноятларини содир этгани учун жазоланган[4].Замонавий дунёда ижтимоий муносабатларнинг мураккаб доираси булмиш болаларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш ва уларнинг баркамол авлод булиб етишишини таъминлашнинг институционал ва хукукий асосларини тубдан такомиллаштириш зарурати

тобора ортиб бормокда.Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев бу борада шундай дейди: — "Биз бир хакикатни хеч качон унутмаслигимиз лозим: ота-она, жамият эътиборидан четдан колган бола оилага кувонч ва фойда урнига факат ташвиш келтиради. Шу боис бола тарбияси, ёшлар билан ишлаш биз учун энг мухим ва долзарб вазифа булиб колиши шарт"[5].Вояга етмаганларнинг жинсий дахлсизлигини таъминлаш хар доим давлатимиз жиноий-хукукий сиёсатининг устувор йуналишларидан бири булиб келган. Вояга етмаганларнинг жинсий дахлсизлигига карши жиноятлар учун жиноий жавобгарлик муаммоларига илмий кизикиш сусаймайди. Бундай жиноятларни содир этганлик учун жавобгарликни назарда тутувчи жиноят хукуки нормаларини урганиш, уларни куллаш натижасида юзага келадиган муаммоларни аниклаш олимлар ва амалиётчиларнинг диккат марказида булиб келмокда.Сунгги йилларда «Янги Узбекистон»ни барпо этиш йулида мамлакатимизда хотин-кизлар ва болалар хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатларини тазйик ва зуравонликдан ишончли химоя килишнинг институционал хамда хукукий асосларини тубдан такомиллаштиришга, болалар орасида назоратсизликнинг ва улар томонидан хукукбузарликлар содир этилишининг олдини олишга, шунингдек ногиронлиги булган болаларни хамда ота-она карамогидан махрум булган болаларни давлат томонидан куллаб-кувватлашга каратилган кенг куламли ишлар амалга оширилмокда.Айникса хотин-кизларнинг жамиятдаги роли, урни ва нуфузини ошириш, ижтимоий-сиёсий фаоллигини мустахкамлаш борасида олиб борилаётган ишларни янги боскичга кутариш ва уларни умумэътироф этилган жахон андозалари талабларига келтириш юзасидан килинаётган саъй харакатлар алохида эътиборга молик.

Усуллар

Узбекистон Республикасининг 2023 йил 11 апрелдаги «Хотин-кизлар ва болалар хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатларини ишончли химоя килиш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги УР^-829-сон ^онуни ушбу ислохотларда мухим урин тутади. ^абул килинган ^онун билан хотин-кизларнинг хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатларини ишончли химоя килиш билан боглик масалаларда юзага келаётган бир катор муаммоларни бартараф этиш ва болалар масалалари буйича комиссиялар фаолиятининг хукукий асосларини мустахкамлаб куйишга каратилган бир катор узгартириш ва кушимчалар киритилди. Жумладан, амалдаги Жиноят кодекси 118-119-моддаларида шахснинг 14 ва 18 ёшга тулмаганлиги "айбдорга аён булган"лик каби зарурий белгиси олиб ташланди. А.Н.Игнатов жинсий эркинликка карши жиноятлар деганда, "жамиятда урнатилган жинсий алокалар меъёрини ва жинсий эхтиёжларини кондиришга каратилган жинсий ахлокнинг асосий тамойилларини купол равишда бузадиган ижтимоий хавфли харакатлар"[6] сифатида таърифлаган булса, П.П.Осипов жинсий жиноятлар деганда, "айбдор ёки учинчи шахслар томонидан жинсий манфаатларни касддан бузишга каратилган ижтимоий муносабатлар"[7] сифатида таърифлаган. А.Б.Кирюхин ва П. В. Шмарионларнинг фикрича, "Вояга етмаганларга зуравонлик билан жинсий тажовуз окибатларининг ижтимоий хафлилиги курбонларда жарохатдан кейинги жиддий холат ва реакцияларнинг ривожланиш эхтимолининг мавжудлигидир, яъни, вояга етмаганларда сезиларли узгариши билан боглик рухий касалликларнинг пайдо булиши кабилар. Купинча бундай соматик, аклий ва психосоматик узгаришлар кайтарилмас ва катталарга нисбатан огиррок шаклларда содир

булади"[8].А.А.Бимбинов эса, "Мазкур турдаги жиноятларни инсоннинг шахсий хукуклари ва кадр-кимматини жиддий равишда бузиш оркали, нафакат унинг соглигига жиддий жисмоний ва рухий зарар етказади, балки унинг ижтимоий хаёти учун огир окибатларга олиб келади (оиланинг бузилиши, ишдаги муаммолар, ноконуний ёки ахлоксиз хатти-харакатлар ва бошкалар.)"[9] дея уларнинг ижтимоий хавфлилигини курсатади. "Мазкур турдаги жиноятлар нафакат жинсий эркинлик ва жинсий дахлсизликка тажовуз килади, балки, вояга етмаганларнинг ахлокий ва жисмоний ривожланишига зарар етказади, одамларнинг ахлокий туйгуларига путур етказиб, шу билан ахлокий меъёрларни купол равишда бузилишига сабаб булади"[10], дейди Е.П.Новикова.А.М.Мартиросьян вояга етмаганларга нисбатан содир этиладиган жинсий жиноятлар учун жиноий жавобгарликни тартибга солишнинг муаммолари ва мураккабликлари бир нечта холатларга боглик деб хисоблайди, яъни: "ушбу хужумларнинг объектлари ва усулларининг куплиги; уларнинг табиий латентлиги; мотивнинг биологик табиати; бир вактнинг узида зуравон ва жабрланувчининг вояга етмаганлиги"[11].Шу уринда, жинсий эркинлик ва жинсий дахлсизликка тажовуз килувчи жиноят сифатида "номусга тегиш" атамасига тухталиб утсак. БМТ Бош Ассамблеясининг 1993 йилда кабул килинган "Аёлларга нисбатан зуравонликни бартараф этиш тугрисида"ги Декларациясида "аёлларга нисбатан зуравонлик деганда, бу жинслар уртасидаги тарихан урнатилган тенгсизликнинг намоёнидир, уни нафакат чекланган ижтимоий колдик сифатида, балки инсон хукуклари ва эркинликларининг бузилиши сифатида хам енгиб утиш керак"[12] дейилган. Мавжуд тенгсизликларни, шунингдек бузилишларни бартараф этишда асосий рол аёлларнинг хукук ва эркинликларини химоя килишда жиноий-хукукий нормалар асосий роль уйнаши керак.Узбекистон Республикаси Жиноят кодекси 118-моддаси мазмунида "Номусга тегиш, яъни зурлик ишлатиб, куркитиб ёки жабрланувчининг ожизлигидан фойдаланиб, жинсий алока килиш"[13] сифатида таърифланган. Шуни таъкидлаш лозимки, бошка адабиётларда[14] "жинсий йусиндаги харакатлар" мазмунидаги атамалар хам учрайди ва бу жиноятлар тоифасига Узбекистон Республикаси жиноят кодексининг 120-моддаси (Бесоколбозлик), 121-моддаси (Шахсни жинсий алока килишга мажбур килиш) кабиларни киритиш мумкин.

Натижалар

Ендиликда вояга йетмаган шахсларга нисбатан жинсий зуравонлик содир етган шахсларнинг болалар билан ишлаши катъиян ман етилади, дея маълум килди Олий Мажлис Сенати раиси Танзила Нарбайева.

^айд етилишича, апрел ойида президент Шавкат Мирзиёйев хотин-кизлар ва болалар хукуклари, еркинликлари хамда конуний манфаатларини ишончли химоя килиш тизими буйича айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисидаги конунни имзолаган. Тузатишлар устида вазирлик ва идоралар, нодавлат ва халкаро ташкилотлар вакиллари, шунингдек, фукаролик фаоллари, жумладан, Немолчи.уз зуравонликка карши курашувчи лойиха фаолларидан иборат гурух бир йил давомида ишлаган.

Киритилган узгартишларга кура, вояга йетмаганларга нисбатан тазйик ва зуравонлик содир етган шахсларнинг болаларга таълим, тарбия бериш, уларни согломлаштириш, болалар спорти, ижодий ташкилотларда ишлаши такикланди.

Худди шу хужжатда вояга йетмаганларга нисбатан жинсий зуравонлик содир етган шахслар рейестрини йуритиш тартиби хам тасдикланди.

Унга илгари куйидаги жиноятларни содир етган шахслар киритилади:

• 18 ёшга тулмаган жабрланувчининг номусига текканлик ёки унга нисбатан зурлик ишлатиб, жинсий ехтиёжни гайритабиий усулда кондирганлик;

• 18 ёшга тулмаган шахс билан жинсий алокада булиш ёки жинсий ехтиёжни гайритабиий усулда кондириш билан боглик холда жинсий алока килишга мажбур етганлик;

• 16 ёшга тулмаган шахс билан жинсий алока килганлик ёки жинсий ехтиёжни гайритабиий усулда кондирганлик ёки унга нисбатан уятсиз-бузук харакатлар килганлик;

• вояга йетмаган шахс тавсифланган ёки тасвирланган порнографик махсулотни таркатиш, реклама килиш, намойиш етиш максадида Узбекистонга олиб кирганлик, худди шунингдек уни тайёрлаганлик, таркатганлик, реклама килганлик, намойиш етганлик;

• вояга йетмаган шахсни порнографик хусусиятга ега харакатларнинг ижрочиси сифатида жалб етганлик, вояга йетмаган шахсни жалб етган холда кушмачилик килганлик, фохишахоналарни ташкил етганлик ёки саклаганлик;

• терроризм.

Рейестр махсус ахборот тизими оркали шакллантирилади ва йуритилади.

"Енг мухим ва еътиборли томони шундаки, рейестрга киритилган шахсларни ишга кабул килиш билан боглик жараёнлар ушбу ахборот тизимидан олинган маълумотлар асосида назорат килиб борилади", — деди Сенат рахбари.[15] Мух,окама

2023 йил 28 июл куни Фаргонада ИИВ мутасаддилари билан учрашган Президент Ш.Мирзиёев якинда содир булган 11 ёшли кизнинг зурланиши ва улдирилиши биланбоглик ходисани «вазиятнинг накадар огирлашганига» мисол килиб курсатди. 2023 йил 22 июл куни Узбекистон Бош прокуратураси Фаргонада бир неча кун аввал жасади топилган кизни зурлаб улдиришда айбланаётган 17 ёшли фукаро хибсга олинганини маълум килди. 2023йил 26 май куни суд томонидан 12 ёшли кизни зурлаган ва улдирган котил бир умрлик камок жазосига хукм килган эди. ^из 31 январ куни гойиб булган, бир кундан кейин унинг жасади топилган эди[2]. Коъриб турганингиздек, хали вояга йетмаган кизлар зоърланмокда. Бу еса хотин-кизларнинг сиёсатга аралашиши ва Оъзбекистонда гендер тенгликни таъминлашни ортга суради. Бунинг окибатида, Бола хукуклари тоъгърисидаги декларатсияга амал килмаслик ва давлатнинг ривожланишдан ортда колиши каби муоммоларни келтириб чикаради. Авваломбор, Президентимиз ва Сенат раиси томонидан амалга оширилаётган амалий тадбирлар, вояга йетмаганлар оъртасида зоъровонликни камайтиришга катта ёрдам беради.

Умуман олганда, вояга етмаганларни жинсий эркинликка тажовуз килувчи жиноятларнинг олдини олишда олдимизда бир катор хал этилиши лозим булган илмий изланишларни талаб этмокда: —вояга етмаганларга нисбатан зуравонлик билан содир этиладиган жинсий жиноятлар учун жиноий жавобгарликнинг ривожланиш тарихини тахлил килиш (тенденцияларни аниклаш ва замонавий илмий карашларни урганиш);— жиноят содир этиш объекти ва содир этиш усули хакидаги доктринавий гояларни танкидий бахолаш (УзР ЖК 118-119-моддалари);—вояга етмаганларга нисбатан содир этиладиган жинсий жиноятлар таснифини амалга ошириш;—"жинсий эркинлик", "жинсий

дахлсизлик", "вояга етмаганларнинг нормал ривожланиши манфаатлари", "жабрланувчи", "зуравонлик", "жинсий йусиндаги харакатлар" тушунчаларининг мазмунини аниклаштириш;—жинсий жиноятлар курбонларининг вояга етмаган ёшини унификациялаштириш имкониятларини мухокама килиш-2020-2023 йилларда содир этилган вояга етмаганларнинг жинсий дахлсизлиги ва жинсий эркинлигига карши зуравонлик жиноятларининг холати, тузилиши ва динамикасини тахлил килиш.

Хулоса

Биз хозирдан ёшлар бртасида збровонликни камайтиришга амалий беришимиз керак. Факатгина мансабдор шахсларгина емас, ахолининг барча катлами ёрдам беришимиз керак. Бу оддийгина муоммо емас, хозирги кунда глобал муоммога айланаяпти. Биз бу муоммони глобал муоммо болиб кетишини олдини олишимиз учун бу муоммога йечим берадиган ислохотларни янада копайтиришимиз ва амалда жорий килишимиз керак.

REFERENCES

1. https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/decl_child90.shtml

2. https://central.asia-news.com/uzCyrl/articles/cnmi_ca/features/2023/08/11/feature-01

3. https://www.gazeta.uz/uz/2023/04/07/tanzila-narbayeva/

4. https://kun.uz/15107103#!

5. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. -Т., 2017. -Б.135.

6. Игнатов А.Н. Игнатов А.Н. Квалификация половых преступлений. М.: Юрид. лит., 1974. 255 с.

7. Осипов П.П. Половые преступления: автореф. дис.канд. юрид. наук. Л., 1967. 16 с.

8. А. Б. Кирюхин,П. В. Шмарион. Анализ современного состояния преступлений против половой неприкосновенности и половой свободы несовершеннолетних, совершаемых в семье // Вестник Воронежского института МВД России No 1 / 2020. Стр. 221-225

9. А.А.Бимбинов. Изнасилование и насильственные действия сексуального характера: качество закона и вопросы квалификации // Всероссийский криминологический журнал. 2018. Т. 12, No 6. C. 896-904

10. Е.П. Новикова Криминологическая безопасность половойсвободы и половой неприкосновенностинесовершеннолетних// Вестник Воронежского института МВД России No 4 / 2018. С.199-203.

11. Мартиросьян А.М.Насильственные половые преступления в отношении несовершеннолетних: уголовно-правовой и криминологический аспекты. Авто.канд.юрид.наук. -2009. 28. // https://www.dissercat.com/content/nasilstvennye-polovye-prestupleniya-v-otnoshenii-nesovershennoletnikh

12. https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/violence.shtml

13. ^аранг: Узбекистон Республикасининг Жиноят кодекси // https://lex.uz/docs/111453#240507

14. А.С. Ященко. К вопросу о дефинициях терминов «изнасилование» и «насильственные действия сексуального характера» и их соотношении // https://cyberleninka.ru/arti cle/n/k-voprosu-o-definitsiyah-terminov-iznasilovanie-i-nasilstvennye-deystviya-seksualnogo-haraktera-i-ih-sootnoshenii

15. Gazeta.uz https://www.gazeta.uz/oz/2023/11/21/registry/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.