Научная статья на тему 'ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРГА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН МАЖБУРЛОВ ЧОРАЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ҚЎЛЛАШ ТАРТИБИ'

ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРГА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН МАЖБУРЛОВ ЧОРАЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ҚЎЛЛАШ ТАРТИБИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
жиноий жазо / жиноий жавобгарлик / мажбурлов чоралари / вояга етмаган шахс / тарбиялаш / қонунчилик.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Азбергенова Мунира Чаржаўвна

Ушбу мақолада вояга етмаганларга нисбатан қўлланиладиган мажбурлов чораларининг тушунчаси ва турлари, узр сўраш, етказилган зарарни ўз маблағи ҳисобидан ёки меҳнати билан тўлаш ёки бартараф қилиш, махсус ўқув тарбия муассасасига жойлаштириш тартиби ҳақида батафсил ёритилган. Шу билан бир чет эл давлатларининг жазо тизимида, хусусан Арманистон давлатида вояга етмаганларга нисбатан қўлланиладиган мажбурлов чораларининг ўзига хослиги, қўлланиш тартиби ўрганилган ва таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРГА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН МАЖБУРЛОВ ЧОРАЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ҚЎЛЛАШ ТАРТИБИ»

Central Asian Journal of

Education and Innovation

BOflrA ETMArAHAAPrA KYAAAHHAA^HrAH MA^ByPAOB HOPAAAPHHHHr XycyCHflTAAPH BA KYAAAm TAPTHBH

A36epreHOBa MyHHpa Hap^ayBHa

K^y Ta^aöacu muniraazbergenova5@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.11170317

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Qabul qilindi: 02-May 2024 yil Ma'qullandi: 05- May 2024 yil Nashr qilindi: 10- May 2024 yil

KEY WORDS

muhouu Ma3O, muhouu waeoöeapAUK, MaMypAoe

HopaAapU, eonea emMaeaH maxc, mapÔURAarn, kOHyHHUAUK.

Ym6y MaKOAada eonea emMaeaHAapea HUcöamaH KyAAaHUAadUeaH MaMypAoe HopaAapUHUHe mymyHHacU ea mypAapU, y3p cypam, emKa3UAeaH 3apapHU y3 MaÖAarU ^UcoÔUdaH ëKU MeyHamU ÔUAaH myAam ëKU 6apmapa$ KUAUm, Maxcyc yKye mapÔUn MyaccacacUea MOUAammUpUm mapmUÔU yaKUda 6ama$cUA ëpUmUAeaH. My ÔUAaH ÖUp Hem эA daeAamAapUHUHe Ma3O mU3UMUda, xycycaH ApMaHUcmoH daeAamUda eonea emMaeaHAapea HUcöamaH KyAAaHUAadUeaH MaMypAoe

HopaAapUHUHe y3Uea xocAUeU, KyAAaHUm mapmUÔU ypeaHUAeaH ea mayAUA KUAUHeaH.

Bonra eTMaraH^apHH ^hhohh ^aBoörap^HKKa TopTumga acocufi ^:a30 Typ^apu ypHura y^apHHHr ^hcmohhh Ba Ma^HaBufi puBO^aHumura ca.flöufi Ta^cup KypcaTMafiguraH Hopa^apHuHr Ky^aHRAHmH ^hhoht KogeKcuga Ha3apga Tyra^raH HHcOHnapBap^HK Ba ogu^uK пpннцнп^apннннг h^^o^ HaMofioHgacu gecaK xaTO ^H^MaraH 6y^aMH3.

^hhoht cogup этгaн BOHra eTMaraH maxc^apHH Ma^öyp^oB Hopa^apuHu Ky^araH x,o.flga ^hhohh ^aBoörap.fluKgaH Ba ^:a3ogaH 030g ^H^umHHHr acocufi Marçcagu xaM ^hhoht cogup этгaн BOHra eTMaraH maxcHH ^aMHHTgaH a^paTMaraH ^o^ga rçafiTa TapÖHH^am x,aMga Ke^a^aKga cogup öy^umu MyMKuH 6y^raH ^:ннонтнн^нкнннг o^guHu o^umgaH uöopaT. AMa^garu ^OHyHHu^uKKa MyBO^un; ^mhoht cogup этгaн BOHra eTMaraH maxc^apra ^K HuHr 88-Moggacuga öe^ru^aHraH Ma^öyp^OB Hopa^apu ^y^^aHu^umu MyMKuH. Ma^öyp^OB Hopa^apu Ty3u^umura Kypa öup-öupugaH ^apK^aHagu. ^eKuH, xap öup Tabcup Hopacu BOHra eTMaraH^apHu Tapöun^amga y3 xycycuHTura эгa xucoö^aHagu.

^K HuHr 88-Moggacura MyBO^un; BOHra eTMaraH maxc^apra HucöaTaH Kyfiugaru Ma^öyp^OB Hopa^apu ^y^^aHu^umu MyMKuH; a) cyg öe^ru^afiguraH maK^ga ^aöp^aHyBHugaH y3p cypam Ma^ypuHTuHu MK^am; ö) yH o^tu ëmra Ty^raH maxc 3uMMacura eTKa3u^raH 3apapHu y3 Maö^aru xucoöugaH ëKu Mex,HaTu öu^aH Ty^am ëKu öapTapa^ rçu^um Ma^ypuHTuHu roK^am; b) BOHra eTMaraHHu Maxcyc y^yB-Tapöun Myaccacacura »ofi^amTupum.

EyHgafi Tap3ga BOHra eTMaraH^apra HucöaTaH ^y^^aHu^umu MyMKuH öy^raH

Ma^öyp^OB Hopa^apuHuHr pyfixaTu

;oHyHga 6e^rH^aHHmH ym6y coxagaru cyg aMa^HëTHHHHr flroHa^aruHu Ta^MuRflafigu [1,B-740].

a) cyg 6e^rH^afigHraH maKflga ^aôp.flaHyBHugaH y3p cypam Ma^ypuflTuHu WK^amHH Ha3apga TyTyBHu Ma^ôyp^oB Hopacu энг eHru.« Hopa ôy^uô, Bonra eTMaraH maxcHHHr y3 rçu^Mumuga afiôgop^HrHHH TaH o^umu, ^aôp.flaHyBHura eTKa3raH 3apapu yHyH nymaHMOH^Hru Ba yHra KeHupuM cypaô Mypo^aaT Ku^umugaH uôopaT. Bonra eTMaraH maxc ^aôp^aHyBHugaH OF3aKH ëKH ë3Ma paBumga, Kynnu^HKHHHr o^guga ëKH HKKa TapTHÔga y3p cypafigu. Y3p cypam ^ohh, Ba;Tu Ba TapTHÔHHu cyg ôe^ru^afigu. fflyHHHrgeK, y3p cypam Ma^ôypuHTHHH roK^am Tapu^acugaru Ma^:6yp^OB Hopacu u^po этн^гaн^нгн TyFpucuga Terum^u xy^^aT Ty3H^agu [2].

Kouga Tapurçacuga, Bonra eTMaraH maxcra HucôaTaH ymôy Typgaru Ma^:6yp^OB Hopacu, arap Ku^Mum Ma^HaBuïï 3apap eTKa3um, ^aMoaT TapTuôuHu 6y3um 6u^aH ôy^caruHa ^y^^aHu^agu, ^^up^aHyBHuHuHr xaëTu, cof^ufu ëKu My^Kura 3apap eTKa3u^raH 6y^ca, 6yHgaH Hopa ^y^^aHu^Mafigu [3,B-740].

6) yH o^tu ëmra Ty^raH maxc 3uMMacura eTKa3u^raH 3apapHu y3 Maô^aFu XucoôugaH ëKu MexHaTu 6u^aH Ty^am ëKu 6apTapa$ rçu^um Ma^ypuflTuHu MK^am.

Ym6y HopMagaH KypuHuô TypraHugeK Ma3Kyp Ma^ôyp^oB Hopacu maxc $a;aT yH o^tu ëmra Ty^raHga, y3 maxcuH Maô^aFura эгa ôygraHgaruHa Ky^aHumu MyMKuH. HyHKu, rorçopuga Ta^Kug^araHuMu3geK xap 6up Ma^ôyp^oB Hopacu тap6ннвнн xapaKTepra эгa, xaMga ^mhoat cogup этгaн xap 6up Bonra eTMaraH maxc 6yHu aMa^ga нoтyFpн^нгннн xuc Ku^umu ^o3um.

Bonra eTMaraH maxc Ma3Kyp HopMara MyBo^u; 3apapHu ^on^am geraHga, ^mhoat cogup этнm Ba;Tuga MyflKHu Tonmupum, ny^ Maô^aF^apu, Ba^roTa Ba 6om;a ;uMMaT^uK^apHu ;aHTapu6 ôepum TymyHu^agu. 3apapHu 6apTapa$ этнm Ha3apga Tyra^raHga, 3apap eTKa3u^raH MyflKHu Ty3aTum, Ta^Mup^am ëKu ;aHTa TuK^am op;a^u My^KHu o^guHru xp^ura Ke^Tupum TymyHu^agu. fflyHu a^oxuga Ta^Kug^am ^o3umku, 3apapHu ;omam ëKu yHu 6apTapa$ этнm Ma^ypuflTuHu roK^amga, cyg, xycycaH, maxcHuHr My^Kufi axBo^uHu ^uggufi TeKmupumu, yHuHr MexHaTra ^aнo;aт^н^нк gapa^acuHu, 3apapHu ;on^am ëKu yHu 6apTapa$ этнmгa xoxumu ôop^uruHu aHu;^amu ^o3um. fflyHuHrgeK, cyg ToMoHugaH ymôy Ma^ôyp^oB Hopacu eTKa3u^raH 3apap Mu;gopu 6a3aBuH xucoô^am Mu^gopuHuHr yH 6apo6apugaH ro;opu ôy^Maca, yHu ;on^am Ma^ôypuHTu roK^aTu^umu MyMKuH. Bom;a xo^^apga eTKa3u^raH 3apap ^y;apoBufi xy;y;uH TapTuôga yHgupu^agu.

b) Bonra eTMaraH maxcHu Maxcyc y;yB-Tap6uH Myaccacacura ^:oн^amтнpнm.

Ym6y Hopa энг ;aTTu; Ma^ôyp^oB Hopacu xucoô^aHagu, myHuHr yHyH xaM cyg

ToMoHugaH ymôy Typgaru Ma^ôyp^oB Hopacu ;y^^aHu^aëTraHga yH caKKu3 ëmra Ty^MaraH maxcHu 6yHgaH Myaccacara ^:oн^amтнpнm yHyH yHu 6om;a fiy^^ap 6u^aH Tapôun^amHuHr u^o^u Hy^^ru, cyg xyKMuga umHuHr aHu; xo^aT^apura ;apa6 acoc^aHTupu^raH Ta;gupgaruHa, 6yHgaH Ma^ôyp^oB HopacuHu ;y^^amra fiy^ ^yMu^agu. fflyHuHr yHyH xaM Bonra eTMaraH^apra ;aTTu; Ma^ôyp^oB Hopa^apuHu ^a;aT 6up xo^aTga, 18 ëmra Ty^MaraH maxcra ;oHyHga Ha3apga TyTu^raH eHru^po; Ta^cup Hopa^apu caMapacu3 ôy^raHgaruHa TafiuH^am MyMKuH.

AMa^garu ;oHyHHu^uKKa MyBo^u; Maxcyc y;yB-Tap6uH Myaccaca^apura нxтнcoc^amтнpн^гaн MaKTaô^ap Ba нxтнcoc^amтнpн^гaн Kac6-xyHap Ko^^e^^apu

Kupagu.

MxTucoc^amTupu^raH y;yB-Tap6uH Myaccaca^apura yH 6up ëmgaH yH caKKu3 ëmraHa ôy^raH, TaiMuH^am, Tapôun^am Ba Ta^uM ôepum yHyH a^oxuga mapouT^apra MyxTo^: Bonra eTMaraH^ap KyHugaru xo^apga yH fiu^gaH opTu; ôy^MaraH MyggaTra »oн^amтнpн^нmн MyMKuH, arap y^ap: u^tumouh xaB^u ;u^Mum^ap cogup этгaн, ^eKuH ^mhouh ^aBoôrap^uKKa TopTum MyMKuH ôy^raH ëmra Ty^MaraH ëxyg pyxuH xo^aTuHuHr 6yзн^гaн^нгн ôu^aH ôof^u; ôy^MaraH xo^ga puBo^^aHumga y3 ëmura HucôaTaH aHHa op;aga orçuôaraga cogup этгaн ^u^MumuHuHr axaMu^raHu

Ty^a paBumga aHr^aô eTumra ;ogup ôy^MaraH ôy^ca; aн6gop^нгн TyFpucugaru Maca^a xa^ ^u^uHMaH Typuô ^mhouh ^aBoôrap^uKgaH o3og ;u^uHraH, MaTepua^^ap ôo^a^ap Maca^a^apu ôyHuHa KoMuccunra Kypuô Hu;um yHyH Tonmupu^raH

ôy^ca; нxтнcoc^amтнpн^гaн y^yB-Tapôun Myaccaca^apura ^oн^amтнpнm Tapu;acugaru Ma^ôyp^oB Hopacu ;y^^aHu^raH xo^ga ^mhouh ^a3ogaH o3og ;u^uHraH ôy^ca; HKKa TapTuôgaru npo^u^aKTuKa umu o^uô 6opн^aëтгaн^нгнгa ;apaMaH xy;y;ôy3ap^uK^ap ëKu ôom;a Faнpнн^:тнмoнн xaTTu-xapaKaT^ap cogup gaBoM эттнpaëтгaн ôy^ca

[4].

Ma^ôyp^oB Hopa^apu тap6ннвнн axaMu^Tra эгa. Bom;aHa aHTraHga ,y^ap ^mhouh ^a3o xycycu^Tura эгa eMac, yHyH ^a3oHu Ke^Tupuô Hu^apMafigu, ôa^Ku Bonra

eTMaraH maxcra y3 ^u^MumuHuHr HoTyFpu экaн^нгннн TymuHTupumra xapaKaT ;u^agu.

Ma3Kyp Ma^ôyp^oB Hopacu ôup ;aTop gaB^aT^apHuHr ^oHyHHu^uruga Ha3apga TyTu^raH ôy^uô, moxuhtu Ba Ky^aHum mapT^apu ^uxaragaH xap ôup gaB^aTga y3ura xoc^uru ôu^aH a^pa^uô Typagu.

Muco^ yHyH ApMaHucToH ^mhoat KoHyHHu^uru 91-Moggacura MyBo^u; cyg Bonra eTMaraH maxcra HucôaTaH KyHugaru Ma^ôypuïï uht^omum ^a3o Hopa^apuHu TafiuH^amu MyMKuH: 1) orox^aHTupum; 2) oTa-oHacura, oTa-oHacuHuHr ypHuHu ôocyBHu maxc^apra, Maxa^^ufi gaB^aT xokumuhtu opraH^apura ëKu MaxKyMHuHr xy^K-aTBopuHu Ha3opaT ;u^yBHu BaKo^aT^u opraH^apra 6 oHraHa ôy^raH MyggaTra Ha3opaTra Tonmupum; 3) cyg ToMoHugaH ôe^ru^aHraH MyggaTga eTKa3u^raH 3apapHu raMmaïum мa^6ypннтннн MK^am; 4) ôym Ba;THu HeK^am Ba xy^;-aTBopra a^oxuga Ta^aô^apHu ôe^ru^am (6 ofiraHa). By Typgaru Ma^ôypufi ннтнзoмнfi Hopa^apHu Ky^am op;a^u Bonra eTMaraH maxc ^MHoufi ^aBoôrap^uKgaH o3og Ku^uHumu KypcaTuô yTu^raH.

Mu^^ufi кoнyннн^нгнмнзgaн y^apo; ApMaHucToH gaB^aTuga Bonra

eTMaraH maxcra HucôaTaH ôup HeHa napa^^e^b uht^omuH ^a3o Hopa^apu Ky^^aHu^umu MyMKuH.

ApMaHucToH ^K HuHr 92-Moggacuga Ma^ôypufi uht^omum Hopa^apHuHr moxuhtu TymuHTupu^raH ôy^uô, YHra MyBo^u;,

1. Orox^aHTupum-BoHra eTMaraH maxcra yHuHr Ku^Mumu ôu^aH eTKa3u^raH 3apap Ba ymôy KogeKcga Ha3apga TyTu^raH ^uHoHT^apHu TaKpopaH cogup eTum oKuôaT^apu TyFpucuga TymyHTupumgup.

2. OTa-oHacura, oTa-oHacuHuHr ypHuHu ôocyBHu maxc^apra, MaxKyMHuHr xy^;-aTBopuHu Ha3opaT ;u^yBHu BaKo^aT^u opraH^apra ëKu Maxa^^ufi gaB^aT xokumuhtu opraH^apura Ha3opaTra Tonmupum- Bonra eTMaraHHuHr xaTTu-xapaKaTu ycTugaH ннтнзoмнн Ta^cup KypcaTum Ba Ha3opaT мa^6ypннтннн roK^afigu.

3. ETKa3u^raH 3apapHu raMmaïum Ma^ôypuHTu- Bonra eTMaraHHuHr My^Kufi

CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION AND INNOVATION SJIF = 5.281

ах,волини ва тегишли мех,нат цобилиятининг мавжудлигини х,исобга олган х,олда юкланади.

4. Буш вацтни чеклаш ва хулц-атворга алох,ида талабларни белгилаш-муайян жойларга, маълум утган вацтларга боришни, шу жумладан механик транспорт воситаларини х,айдашни, куннинг маълум бир вацтида уйдан ташцарида булишни тацицлашни назарда тутиши мумкин; мах,аллий узини узи бошцариш органининг рухсатисиз саёх,ат цилиш. Шунингдек, вояга етмаганлар узини узи бошцариш органининг илтимосига биноан таълим муассасасига цайтиши ёки ишга жойлаштирилиши талаб цилиниши мумкин.

Шу билан бирга Арманистон ЖК нинг 93-моддасига мувофиц вояга етмаган шахсни махсус уцув-интизомий ёки тиббий-интизомий муассасага жойлаштириш орцали жазодан озод цилиши мумкин. Бу турдаги интизомий жазо огир булмаган ёки уртача огирликдаги жиноят содир етган вояга етмаган шахс, агар суд жазонинг мацсадига вояга етмаганни ихтисослаштирилган тарбия ва интизомий ёки тиббий-интизомий муассасага жойлаштириш орцали эришиш мумкин деб топса, жазодан озод цилиниши мумкин. Ихтисослаштирилган уцув-интизомий ёки тиббий-интизомий муассасага тайинлаш уч йилгача, лекин мутахассислик буйича зарур болган муддатдан ортиц булмаган муддатга амалга оширилади [5].

Арманистон жиноят цонунчилигин тах,лил цилган х,олда миллий цонунчилигимизга вояга етмаганларга цулланиладиган мажбурлов чоралари тизимига вояга етмаганларнинг буш вацтни чеклаш ва хулц-атворга алох,ида талабларни белгилаш каби мажбурлов чорасини цуллаш масласини куриб чицишимиз лозим. Сабаби, ушбу мажбурлов чораси вояга етмаганларнинг уз содир етган жиноятларининг мох,миятин тезроц англашга ва хулц-атворин яхши томонга узгартишга кумаклашади. Юцоридаги фикр ва мулох,азаларга хулоса сифатида айтиш жоизки, мажбурлов чоралари жазога нисбатан маълум бир афзалликларга эга, чунки бу турдаги мажбурлов чоралари билиб-билмай жиноят кучасига кириб цолган вояга етмаган шахсларни уз оиласи ва жамиятдан ажратмаган х,олда цайта тарбиялаш максадига эришишда мух,им ах,амият касб этмоцда.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига шархлар. Умумий кисм/ М.Рустамбоев.-Тошкент:«Yuridik adabiyotlar publish»,2021.-784 б.

2. Узбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодекси https://lex.uz/ru/docs/163629#169239 27.04.2023 й., 03/23/833/0236-сон)

3. Узбекистон Республикасининг Жиноят кодексига шархлар. Умумий кисм/ М.Рустамбоев.-Тошкент:«Yuridik adabiyotlar publish»,2021.-740 б.

4. Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хуцуцбузарликларнинг профилактикаси тугрисидаги Узбекистон Республикасининг Конуни, 29.09.2010 йилдаги УРК-263-сон https://lex.uz/ru/docs/1685726#1686076 12.04.2023 й., 03/23/829/0208-сон)

5. Criminal code of the republic of Armenia.Legislation: National Assemly ofRAhttp://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1349&lang=eng

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.