CC BY
19ON THE ISSUE OF CULTURAL COVERAGE AND MASS CULTURE IN THE RUSSIAN-LANGUAGE MEDIA IN TAJIISTAN (ON THE EXAMPLE OF THE INFORMATION
WEBSITE «VECHERKA» (2011-2015))
The article deals with the concept and theory of «mass culture» and cultural education in the media and communication. the introductory part gives the designation and concept of «function» and its features in journalism. In particular, a detailed description of the «culture-forming» function and distinctive qualities. The concept of «mass culture» is based on theses of world culturologists and the media. As an example, materials on the subject of cultural education of the capital's information Internet resource «Vecherka» in Russian are analyzed.
Key words: cultural enlightenment, mass culture, functions of journalism, Russian-language mass media of the Republic of Tajikistan, Internet edition «Vecherka»
Сведение об авторе:
Трескинский В.Т. -аспирант кафедры Отечественной и международной журналистике Российско-Таджикского славянского университета, Тел.: (+992) 919351526, E-mail: vadim15.90@mail.ru
About the author:
Treskinsky V. T: Postgraduate student of the Department of Domestic and International Journalism of the Russian-Tajik Slavic University, Tel .: (+992) 919351526, E-mail: vadim15.90@mail. ru
ТДУ: 820:891.550
СА^МИ МУ^АВДЩОНИ АНГЛИС ДАР ОМУЗИШИ ^АЁТ ВА ОСОРИ КЛАССИКОНИ АСРИМИЁНАГИИ ФОРСИИ ТОЧДКЙ (дар асоси осори Чалолиддини Балхй)
Шозиёева Г.П., Шомислимов У.М.
Институти омузиши масъала^ои давлатуои Осиё ва Аврупои АМИТ
Бояд гуфт, ки адабиёти чахон дар хамаи даврахо ва зинахои таърихии худ новобаста аз хаводису вокеахои мухталиф бо хамдигар равобити каввй дошта, навоварихо ва самтхои зиёди тозаро ба даст даровардааст. Пас, мехвари асосии он махз равобити адабиёти миллй ва бадеии Шарку Гарб мебошад. Дар баробари равобити адабй харчанд пешравихои зиёди адабй-бадей ба даст меомаданд, ягон халку миллати сохибфарханг ва сохибтамаддун арзишхои миллии худро аз даст надоданд.
Дар ин замина тахкики фарханги мухталиф дар доираи масъалахои байнифархангй халку миллат пеш аз хама фархангу маданият ва адабиёти худро чустучу менамояд. Вобаста ба ин адабиёти форсии точикй ва англис аз даврахои кадим равобити адабй-бадеии хуб дошта, хатто аз хамдигар таъсир мебардоштанд [2, с.81].
Мавзуъву мухтавои маколаи мазкур аз он иборат аст, ки омузиши равобити адабй-бадей на танхо барои таърихи адабиёти миллй, балки барои ба рох мондани хамкорихои фархангй, адабй ва бадеии Точикистон, Эрон ва Англия ахамияти махсус дорад. Адабиёти форсии точикй чихати доштани арзишхои баланди миллй, фархангй, маънавй ва адабии худ, кисми мухимтарини на танхо сарзамини Шарк, балки Гарб ба хисоб меравад. Нуктаи мазкур барои ташаккули минбаъдаи адабиёти форсии точикй ва англис хизмат мекунад. Маълум аст, ки таъсирпазии як адабиёт ба адабиёти дигар пеш аз хама тавассути тарчума ба вукуъ пайваста, фархангу маданияти халку миллатхоро ба хамдигар наздик месозад.
Омузиш ва тарчумаи осори ниёгонамон, ба вижа осори классикони асримиёнагй дар Англия тахкикоти чиддй ва илмиро ба миён овард, зеро мубраммияти мавзуи онхо чолиби диккати хамагон гардидааст. Яке аз чунин симохои адабии чахонй Чалолиддини Балхй буда, дар хар гуна мавзуъхои илмй, бадей, таърихй ва ичтимой фикру акидахои волоро офаридааст.
Тарчумаи осори классикии форсии точикй ба забони англисй аз умки асрхо ба вучуд омада, то хол идома меёбад. Бояд кайд кард, ки асри XVII дар адабиёт ва доирахои адабии Англия таваччух ба осори Чалолиддин Балхй (1207-1273), ба вижа ба «Маснавии маънавй» («Masnavii ma'navi» by Jalaluddin Rumi) зиёд буд. То замони мо «Маснавии маънавй»-и Чалолиддин Балхй чандин маротиба ба забони англисй тарчума ва нашр шудааст.
Дар Аврупо, махз дар Англия мухаккикон ва олимон чун Винфелд (Winfield), Вилсон (Wilson), Николсон (Nicholson), Редхавз (Redhouse), Барк (Bark) ва дигарон ба омузиш ва тарчумаи осори Мавлоно Чалолиддин Балхй таваччухи хосса доштанд.
Рочеъ ба шоирони классикии форсии точикй дар Англия корхои зиёди илмй-тахкикотй анчом ёфтаанд, ки махз тавассути чунин тахкиккоти чиддй ниёгонамон шухрати чахониро касб намуданд. Аммо то хол тарчума ва омузиши англисии осори Чалолиддин Балхй, ки мактаб ва марказхои зиёди «мавлоношиносй» бунёд намудааст, аз тарафи ягон мухаккики дохиливу хоричй анчом наёфтааст. Тахкики омузиш ва тарчумаи осори Чалолиддин Балхй, ба хусус «Маснавии маънавй» равобити адабии форсии точикй ва англис ва таъсирбахшии адабиёти форсии точикй ба адабиёти англис нишон медихад, ки он ахамият ва мухиммияти рисолаи мазкурро ташкил медихад.
Харчанд сарчашмахои кадим нишондихандаи шухрати Чалолиддин Балхиро дар Англия дастхатхои махфузёфтаи осорхонаи Лондон мебошад, на дар адабиётшиносии форсии точикй ва на дар шаркшиносии чахонй осори Чалолиддин Балхй ва тарчумаи у ба сифати объекти асосй ва монографияи алохида анчом дода нашудааст. Ба кадри имкон рочеъ ба хаёт ва осори Чалолиддин Балхй, ба вижа «Маснавии маънавй» дар Англия маколахои илмй ва илмй-оммавй мавчуд хастанд, ки дар марказхо ва мактабхои румишинсй ва мавлоношиносй («Rumi Centen», «Moulana Centre») ба табъ расиданд.
Боиси зикр аст, ки асрхои XVIII-XXI, яъне то замони мо осори Чалолиддин Балхй дар Англия бисёр тарчума шудаанд, ки тавассути он фарханги воло ва тамадддуни баланди Шаркро ба аврупоиён шинос намуданд. Барои собит намудани фикрхои дар боло зикргардида чунин номгуи тарчумахои «Маснавии маънавй»-ро муфассал дар макола меоварем: Translations and Versions of «The Song of the Reed» (Masnavi, Book 1: LInes 1-34), Rhymed Translation by Jones, 1772, Rhymed Translation by Redhouse, 1881, Translation by Whinfield, 1887, Translation by Nicholson, 1926, Rhymed (Abbreviated) Translation by Nicholson, 1950, Prose Translation by Arberry, 1961, Translation by Turkman, 1992, Version by Barks, 1994, Rhymed Translation by Turkman, 1996, Version by Jonathan Star, 1997, Translation by Gupta, 1997, Version by Helminski, 1998, Rhymed Translation by Shahriari, 1998, Translation by Nasr, 2000, Translation by Gamard, 2000, Translation by Lewis, 2000, Rhymed Translation by Legenhausen, 2002, Rhymed Translation by Tamdgidi, 2003, Translation by Tillinghast and Shafak, 2003, Rhymed Translation by Mojaddedi, 2004, Translation by Williams, 2006, Translation by Holbrook, 2010, Rhymed Translation by Sadri, 2015, Version by Gooch, 2017, Version by Wajma F.O., 2017 ва f. [8, c. 96].
Тарчумаи дакиктарини осори Чалолиддини Балхй аз чониби мутарчими англис Рейнольд Аллен Николсон (1868-1945) анчом ёфтааст. У на танхо бузургтарин донишманд дар сохаи мавлоношиносии Анлия, балки чахон ба хисоб меравад. Захматхои Николсон дар омузиши осори Чалолиддини Балхй нисбат ба дигарон дучанд зиёд аст ва у осорои пурра, яъне шаш китоби «Маснавии маснавй»-ро сараввал анчом додааст. Дар ин замина ба омузиш ва тахлили он даст мезанад.
Тарчумаи Маснавй дар се чилд: китобхои I ва II соли 1926; китобхои Ш ва IV соли 1930; ва китобхои V ва VI соли 1935 ба табъ расиданд. Тарчумахои мутарчим ба дарача баланд сермахсуланд, ки дар баъзе холатхо вожахои лотиниро истифода намудааст. Масалан, хикояти «Баккол ва тутй»-ро чунин тарчума намудааст:
Буд баццолеву вайро тутие, Хушнавое, сабз, гуё тутие.
Бар дукон буди нигщбони дукон, Нукта гуфти бо щиа савдогарон.
Дар хитоби одами нотиц буди, Дар навои тутиён уозиц буди.
Цаст, аз суйи дукон, суйе гурехт, Шишщои равгани гулро бирехт. [1, с. 9].
Тарчума:
«There was a greengrocer who had a parrot, a sweet- green talking parrot (perched) on the bench, it would voiced over the
shop(in the owner's absence )and talked finally to the addressing human beings it would speak (like them), it trades. In was
(also)skilled in the song of parrots.(Once) it sprang bench and flew away; it spilled the bottles of rose-oil.» from the (Masnavi i: 247-50)
Рочеъ ба омузиш ва тарчумахои осори Чалолиддини Балхй даххо нафар сару кор доштанд, ки яке аз онхо И. Дару (Daru l.) мебошад. Зимни тарчумаи у аз тарчумахои мутарчим Барк низ истифода намудааст.
Дар тарчумаи «Маснавии маънавй»-и тарчумаи Дару И. Аз байтхои аввали тарчумашудаи Баркс ба тарчумаи ашъори Румй шуруъ кардааст:
Хрст мещонхона ин тан эй цавон, Хрр> сабо^е зайфи нав ояд давон.
Хцн, магу, кин монд андар гарданам, Ки щм акнун бозпаррад дар адам.
Х,ар чи ояд аз цауони гайбваш, Дар дилат зайф аст, уро дор х(в)аш.
Тарчума:
«This being human is a guest house, Every morning a new arrival. A joy, a depression, a meanness, Some momentary awareness comes
As an unexpected visitor» [6, c. 53].
Дар мачмуъ, тахлилхои илмй-адабй оид ба мавзуи рисола гувохи онро медихад, ки хам дар адабиётшиносии форсии точикй ва хам англис тахкикоти чиддй дар шакли монография, ки дар он бояд масъалахои тарчума ва омузиши осори Чалолиддини Балхй халлу фасл мешуд, вучуд надорад. Бинобар ин рисолаи мазкур нахустин кори илмй ва чиддй махсуб ёфта, масъалахои зиёдро рочеъ ба хаёту фахолият ва шухрати Чалолиддини Балхиро дар Англия тахлилу тахкик намудааст.
Хддаф ва вазифахои тахкики рисолаи мазкур аз он иборат аст, ки сатху сифати тарчумаи осори Чалолиддини Румй, ба хусус «Маснавии маънавй» ва омузиши он аз чониби мухаккикони англис омухта шаванд. Барои ба даст даровардани хадафхои мазкур дар рисолаи мазкур вазифахои зерин ичро шуданд:
- тахлил намудани тарчумаи осори Чалолиддини Румй дар Англия;
- омухтани тахкикоти хронологии хает ва осори Чалолиддини Балхй;
- тахкик намудани тарчумахои англисй дар мукоиса бо осори аслии Чалолиддини Балхй;
- муайян намудани маком ва мартабаи Чалолиддини Балхй ва осори у дар Англия;
- тахлил намудани таъсирпазирии шоирони англис аз осори Чалолиддини Балхй;
- тахлил намудани мархалахои омузиши осори Чалолиддини Балхй дар Англия.
Мухимтарин сарчашмаи рисолаи мазкурро тахлилхои амики хаёт ва осори Чалолиддини Балхй,
ба хусус «Маснавии маънавй» мебошад, ки бештар чихатхои назариявиро дар бар мегиранд.
АДАБИЁТ
1. Нафисй А. Хдкоёти «Маснавии маънавй»-и Мавлоно Чрлолиддин Мухаммад Балхии Румй (Тахияи Неъматулло Сухбатов), / А.Нафисй - Душанбе: Паёми ошно, 2007. - 417 с.
2. Салими Хатлонй. Тасвири най дар эчодиёти Чалолиддини Румй, / Х. Салими - Душанбе: Ирфон, 2005. - 151 с.
3. Arbeny A.J. Tale from the Masnavi. Melkshman, / A.J. Arbeny // Wiltshrine:The Cromewell piess. Balkhi M.(1998). Masnavi manavi.Tehran: Andishe Mandegar press. 1993, 426 р.
4. Chittick W. The sufi doctrine ofRumi. Indiana / W. Chittick World wisdom press. 2005. - 419 р.
5. Dakani P. Shams man va khodaye man[May Shams and my god]. / P. Dakani - Tehran:Elm, 2009. - 368р.
6. Daru l. Masnavi of the Mevlevi / l. Daru - order, 2008. - 211 р.
7. Foroozanfar B. Zendeginameh Mawlana Jalal ud-din Mohammad, 1981, 337 р.
8. Walker H. The literature ofthe Victorian era. New York: Cambridge University Press, 1910. - 217 р.
ВКЛАД АНГЛИЙСКИХ ИССЛЕДОВАТЕЛЕЙ В ИЗУЧЕНИЕ ЖИЗНИ И ТРУДОВ СРЕДНЕВЕКОВОЙ ТАДЖИКСКОЙ ПЕРСИДСКОЙ КЛАССИКИ (на основе творчество Джалолиддина Балхи)
В этой статье автор исследует роль Востока в английской литературе. Важнейшей основой этого вопроса является вклад исследователей и ученых в изучение таджикских персидских поэтов, особенно великих средневековых.
История показала, что важнейшие средневековые шедевры средневековья в Англии играли тысячелетнюю роль. Существует ряд научных работ, посвященных вкладу английских исследователей в классическое наследие наших предков. Главное преимущество изучения этого вопроса состоит в том, что есть много российских и таджикских ученых, которые изучили историю обеих сторон и представили глубокие исследования. Исследователи ученых и востоковедов мира, особенно русских, таджиков и англичан, изучали материалы и научные труды на основе исторических источников.
Автор статьи доказывает, что за тысячелетия сформировались самые важные пункты, особенно переводы, исследования и исследования. В этом контексте большое влияние оказали наука, культура, искусство, ремесла и другие ценности Востока, особенно Запада.
Ключевые слова: Восток, положение, история, Англия, цивилизация, таджикский персидский язык, Восток, Запад, Джалолиддин Балхи, литература, исследователь, духовный, гений.
CONTRIBUTION OF ENGLISH RESEARCHERS TO THE STUDY OF THE MEDIEVAL TAJIK PERSIAN CLASSICS' LIFE AND WORK (based on the creativity of Jaloliddin Balkhi)
In this article, the author explores the role of the East in English literature. The most important basis of this issue is the contribution of researchers and scientists to the study of Tajik Persian poets, especially the great medieval ones.
History has shown that the most important medieval masterpieces of the Middle Ages in Englandplayed a role for thousands of years. There are a number of scholarly works devoted to the contribution of English researchers to the classical heritage of our ancestors. The main advantage of studying this issue is that there are many Russian and Tajik scholars who have studied the history of both sides andpresented in-depth studies. Researchers of scientists and orientalists ofthe world, especially Russians, Tajiks and British, studied materials and scientific works based on historical sources.
The author of the article proves that over the millennia, the most important points have been formed, especially translation, research and research. In this context, science, culture, arts, crafts and other values of the East, especially the West, have greatly influenced.
Key words: East, position, history, England, civilization, Tajik Persian, East, West, Jaloliddin Balkhi, literature, researcher, spiritual, genius.
Сведения об авторах:
Шозиёева Гулмо Парвонашоевна, кандидат филологических наук, ведущий научный сотрудник Института изучения проблем стран Азии и Европы НАНТ, E-mail: dr.shoziyoevag@gmail. com
Шомислимов Умед Мехтаршоевич - соискатель Института изучения проблем стран Азии и Европы Национального академии наук Республики Таджикистан, Тел: (+992) 502118006
About the authors:
Shoziyoeva Gulmo Parvonashoevna - candidate of philology sciences, Leading Scientific Specialist of the Institute of studying of the issues of the Asian and European countries, E-mail: dr.shoziyoevag@gmail. com
Shomislimov Umed Mehtarshoevich - Researcher of the Institute of studying of the issues of the Asian and European countries. Phone: (+992) 502118006
НАЗАРИ ЧАНДЕ АЗ ДОНИШМАНДОН РОЧДЪ БА ЗАБОНИ ДАРИ ВА ГУНАХРИ ОН
Сулаймонй У.
Донишгощ миллии Тоцикистон
Омили асосии ба вучуд омадани ин назар дар Эрон ва ё оFози сухан рочеъ ба он, ба эхёи «Фархангистони забони форсй», вобаста аст. Донишмандон дар баробари пешниходу халли масъалахои тозагии забони форсй аз калимаю иборахои иктибосй ва ба ивази онхо пазируфтани вожахои аслии форсй, ба ин тарафи масъала, яъне ба масъалаи тафрикаи забонй низ таваччух, кардаанд, то ки калимаю иборахои сохта ва ё пешниход намудаи онхо ба форсизабонони мамолики дигар бегона ё душворфахм набошад.
Гузашта аз ин, онхо барои вахдати забонй кушиш карда, хар чи бештар барои ягонагию фасехй ва тароши он амал намудаанд. Амали хилоф дар асару маколахои донишмандон ва мухаккикони забон, вакте шиддат гирифта буд, ки онхо (дар назар дошта шудааст муаккиконе, ки тавассути фapхaнг ба омухтани меросу тамаддуни онхо даст дароз намудаанд) бар алайхи мероси ниёгон, махсусан, барои чудогии меросу забонашон чашм кушодаанд.
Дар ин солхо, яъне аз ОFОЗИ фаъолияти тозагии забони форсй, ки аз соли 1925 то соли 1935 ба тарики номуташаккил ва аз соли 1936 ба минбаьд дар холати рушду такомул буд, асару маколахои зиёде ба нашр расонидаанд. Масалан, сохиби хитобаи «Лузуми хифзи форсии фасех» окои Такизода рочеъ ба пазириш ва ихрочи калимахои иктибосй ва масоили дигар чунин назареро вогузор намудааст: «Ачаб аст, ки гохе баъзе аз мутаассибини миллатпарасти мо доиман бар туркхо эрод мегиранд, ки чаро луFOти форсиро ба соикаи ифроти таассуби миллй аз забони худ тард мекунанд ва афFOнихоро интикод менамоянд, ки чаро забони миллии худ паштуро ба чои форсй роич мекунанд, вале худ айнан машFули хамон навь амал хастанд, ки гуё ин тасфия дар дигарон айбу дар мо хусн аст. Мо толиби нуфузи маънавй ва ирфониву ахлокии Эрон дар Хиндустон ва ягонагии забон бо АфFOнистону Точикистон хастем, вале забони адабии худ ва ниёкони худро, ки шухрати чахонй доранд, монанди каломи Хофизу Саъдй барои онхо номафхум мекунем. Чаро садхо луFOти форсй, ки ба арабй рафта ва сабFаи арабй гирифта аз забони арабй ронда намешаванду мо луFOти кадими арабии худамонро берун мекунем» [1, с.24-25].
Донишманди дигари Эрон Мухаммад Мухити Таботабой дар маколаи худ «Фархангистони забони форсй», ки соли 1969 дар шумораи чахоруми мачаллаи «Вахид» ба табь расида буд ба таьрихи забони форсй ва роху равиши минбаъдаи он назар афканда, нигоштааст: «Форсй-дарй, ки дар асл як забони бархоста аз шимоли шаркии фалоти Эрон ва марбут ба мардуми хавзаи руди Ому дар шимоли Афшнистони кунунй будааст, имруз бо хазфи мутаммими дарй, номи забоне шинохта мешавад, ки пояи адабиёти хазору дувист солаи Эрону АфFOнистони кунунй ва Точикистони имруз аст ва сахми мухимме дар адабиёти Хиндустону Покистон ва Узбакистону ДоFистону Озарбойчони собик Шуравй ва Чумхурии Туркия ва Ироку араб дорад» [10. 269].
