CC BY
21
Мирзабоев Зикрилло Зиёдуллоевич,
сармуалллими кафедраи нацшакаши, геометрияи тасвири ва методикаи таълими Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Чумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд)
Абдурахими Абдурахмон, муаллими кафедраи санъати тасвири ва мауорати актёрии факултаи санъати Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров (Цумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд)
Мирзабоев Зикрилло Зиёдуллоевич, старший преподаватель кафедры черчения,
начертательной геометрии и методики преподавания Худжандского
государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд) Абдирахими Абдирахмон, преподователь кафедры изобразительного искусства и актерского мастерства Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд)
Mirzaboеv Zikrillo Ziyodulloеvich, lecturer of h dеpartmеnt of drawing, dеscriptivе gеomеtry and its tеaching mеthods under Khujand Statе Univеrsity namеd аАег acadеmician B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), Е-MAIL: zikrillo.mirzoboеv@mail.ru
Abdurahimi Abdurahmon, lecturer of the department of applied art and actor mastership under Khujand State University named after acad. B.Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand) Е-MAIL:rahmon1990@mail.ru
Вожахои калиди: рассом, эцоди бадеи, тасвир, равоншиноси, образ, санъат, забрншиноси
Мацола ба масъалаи хусусиятуои психологии фардияти рассом ва таъсири он ба эцодиёти у бахшида шудааст. К,айд мешавад, ки феномени рассом уамчун типи махсуси психологи хеле мураккаб буда, ба фаъолияти эцодии вай, уаёти рузмарра ва тарзи тахайюлу цщоншиносии у сохт марбут аст. Тазаккур меравд, ки шахсияти рассом, уолати рууиву равонии у, галаёни э»Х,С»осу тахайюли у ба эцодиёти у хеле муаасир аст. Аз ин цо, барои дарки офаридаи бадеии рассом шинохти равонии шахсияти у, сабки нигориш, истифодаи рангуо ва цузъиётуои мусаввири у нщоят мууим аст.
Хулоса мешавад, ки уангоми бауо додан ба уунари рассом бояд вижагщои равонии шахсияти рассом ва олами рууании у низ ба эътибор гирифта шавад.
Ключевые слова: художник, творческий акт, иллюстрация, психология, абстракция, искусство, эстетика.
Статья посвящена психологическим особенностям личности художника и его влиянию на творчество. Отмечается, что художник как очень сложный психологический тип, занимается творческой деятельностью, уникальной фантазией и мировозренией. Рассматривается личность художника, его психическое и эмоциональное состояние, его эстетическое отношение к событиям и предметам окружения, которые сильно воздействуют на процесс штудии и творческого акта. Отсюда очень важно понимать, что художественное творчество в такой же мере, как и любая другая профессиональная деятельность формирует своеобразные психологические черты личности.
Согласно выводам авторов, при оценке творчества художника необходимо учитывать психологические особенности личности художника и его духовный мир.
ВИЖАГЩОИ РАВОНШИНОХТИИ ШАХСИЯТИ РАССОМ ВА ИНЪИКОСИ ОН ДАР РАВАНДИ ЭЦОДИЁТ
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЛИЧНОСТИ ХУДОЖНИКА И ИХ ОТРАЖЕНИЕ В ТВОРЧЕСКОМ АКТЕ
PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE ARTIST S PERSONALITY AND HIS INFL UENCE ON HIS CREATIVE ACT
Keywords: artist, creative act, illustration, psychology, abstraction, art, aesthetics.
The article dwells on the psychological characteristics of the artist and his influence on his creation. It is underscored that the phenomenon of the artist is considered to be a very complex psychological type dealing with his creative activity, daily life, unique imagination and outlook. In his article the author canvasses the artist's personality, his mental and emotional state, his aesthetic attitude to events and objects of the environment, which strongly influence on the process of the study and creative act. Hence it is very important to comprehend that artistic creativity as much as any other professional activity forms peculiar psychological traits of a personality.
In a nutshell, the author of the article comes to the conclusion that while the assessment of the artist's creation it is necessary to take into account the psychological characteristics of the artist's personality and his spiritual world as well.
Масъалаи табиати эчоди бадей ва шахсияти рассом аз даврони ;адим, то замони хозира на танхо дар эстетика хамчун сохаи махсуси дониши фалсафй, ки рефлексияро дар санъат амалй месозад, балки инчунин дар дигар илмхои гуманитарй, чун санъатшиносй, адабиётшиносй, фархангшиносй. ки ба омузиши ма»Х^С»ули фаъолияти эчодии инсон нигаронида шудаанд, яке аз мав;еъхои марказиро ишгол мекунад. Имруз масъалаи табиат ва сарчашмахои эчоди бадей мавзуи байниилмхо мавриди баррасй ;арор мегирад. Аз ин чихат кушиши халли ин масъала дар огози асри ХХ бархурди бо эстетика ва психология ба тавлиди сохаи зухури нави синтетикии дониш - психологияи санъат замина гузошт, ки ба он на танхо равоншиносони номдори хоричиву ватанй сахм гузоштаанд, балки файласуфон ва санъатшиносон низ сахм гузоштанд. Тавлиди санъат ва эчод бадей ба одамони чамъияти ибтидой тааллук дорад, ки хдёти мадании ин чамъиятро инъикос месозад. (3, 4)
Аз тарафи дигар, масъалаи эчоди бадей аз нимаи дуюми асри ХХ сар карда бештар ди;;ати табиатшиносон, нейрофизиолог ва биологхо, балки ба хамин андоза таваччухи физикон ва кайхоншиносонро, ки ба дарёфти асоси моддии чунин равандхои олии рухй, ба монанди шаклгирии бадей, фаросати рассом, ;обилияти эчодкор машгул буданд, ба худ чалб намуд. Дар робита ба илми кайхоншиносй набояд ин ну;таро фаромуш намуд, ки оид ба табиати эчоди бадей тарафдорони дониши параилмй( нучумшиносон, экстрасенсон ва дигарон), ки дар шахсияти рассом ва офаридахои у як чизи гайриму;аррариро, ки аз тарафи илми муосир хануз ;обили ;абул ва маънидодшуда нест, мебинанд.
Масъалаи шахсияти рассом ба масоили мохият, нишонахои аввалин ва шартхои амалисозии ;обилиятхои рассом оид ба таносуби истеъдод ва нубуг оид ба таъсири шахсияти рассом (махсусан хислат, мичоз, тарбия ва гайра ба мухтаво ва шакли офаридаи у, хамчунин масъалаи ахамияти чамъиятии фаъолияти рассом ва ухдадории ичтимоии у (этикаи махсуси санъат) та;сим мешавад.
Масъалаи маъруз, ки омузиши рассомро на танхо дар хошияи амали эчодй, балки берун аз санъат хамчун инсон бо та;дири ба худ хос, рафтор, тарзи хаёт, пешниход мекунад, хамеша аз назари муха;;и;он дур мемонд. Ин чиз аз хад зиёд ноустувор ва гайричиддй менамуд: вижагии равонй дар холатхои алохида чунон аз хам фар; менамуд, ки ошкорсозии рафтори рассом дар кадом варианте, ки набошад, муболигаомез менамуд. Хдмаи хислатхои "ачиб"-и рассом, "гайриоддй" у дар хаёти рузмарра боиси эчоди афкори шифохй ( ривоят, латифа) ё адабиёти ёддоштй бо;й мемонданд.
Дар зимн феномени рассом хамчун навъи махсуси равонй ки омузиши шаклхои пушида, вале мустахками вобастаи истеъдоди эчодии рассомй ва образи хаёти у, рафтори рузмарра далелнокии харакати уро тахмин мекунад, - масъалаи халнашудаи фалсафй ва психологй мебошад. Бояд таъкид кард, ки раванди эчодй сохаи ихотакарда ба шумор намеравад, балки як вохиди бутуни равандхои хаётии рассомро ташкил мекунад. На танхо фаъолии эчодй, балки шаклхои гуногуни фаъолии хаёти рассом бо ма;садхои як тип (намуд) вобаста хастанд: эчоди асари санъат, парвариши хуби ин хунар кашфи шароитхои махсус, ки боиси бедор кардани илхому тахайюли эчодии рассом мешаванд.
Равоншиносон ало;аи зичи байни холатхои равонй ва хислатро ;айд мекунанд. "Х^олатхои равонй кумулиратсия, яъне махсус мегарданд. Дар хамин аст мохияти таъсири дури во;еахои хаёт" (2, 78).
Хдмин тавр, холатхои устувореро нишон медиханд ва пайдоиши онхо рафтори бадеию - эчодиро бедор месозад. Кодами навбатй - омузиши он холатхои такроршавандаи
бетагйири эчоди бадей, ки ба "гафсшавй"-и нишонахои равонии муайян оварда мерасонанд, онхоро барои дунёи ботинии офаранда хос мегардонад.
Ва;те, ки талаботи одаткунии бетанаффус муназзам мегардад, он гох он ин одат мачрои ба худ хос мегирад, он чузъи мухими хаётро ташкил мекунад ва рассомро ба холати ногувор мегузорад. У бояд мунтазам аз во;еият ба хаёл ва аз тахайюл ба во;еият гузарад ва чунин ивазкунии холат, дар як вай сохиби якчанд шакли мавчудият будан, ба вучуди у носозгории намоёнро ворид мекунад. Худназораткунии бешумори рассомон ва ё беназоративу бесарусомонии аз хад зиёди онхо ба ин гувохй медихад.
Хдмин тари; метавон гуфт, ки ба раванди эчодй холати рухй таъсири калон мегузорад. Аз ин ру байни рассомон холатхои равонии шадид, махсусан невроз ва психоз (чунунию девонагии) бештар ба мушохида мерасад. Мувофи;и тад;и;отхои, анчомдодани Гленн Вилсон(2, 74) бисёр бастакорони машхур гирифтори психози рухафтодагй - васвосй будаанд. Дар бисёр асархо холату рухияи афсурдаи рассомон, низои рухии дохилии онхо муассир аст. Психолог Джеймисон муайян кардааст, ки 63% драматургон курси табобати беморихои равонйва афсурдахолиро гузаштаанд. 50% шоирон бошанд, курси психози васвосй -рухафтодагиро гузаштаанд, яъне хар дуюм шоир ба ин ё он шакли васвасаи бузургй ва психози васвосй - рухафтодагй гирифтор аст. Касе гуфта метавонад, ки хама нобигахо бахри санъати воло саломатии психикии худро мебахшанд. Шояд хамин тавр бошад (5, 95).
Аз мулохизахои болой суоле пеш меояд, дар асоси кадом принсипхои равонй дохилии худ рассом кор мекунад? Барои посух додан ба ин савол бояд дарачахои маъноии эчоди бадеиро ба эътибор гирифт. Бояд гуфт, ки се дарачаи асосии маъноии асари драммавй мавчуд аст:
1. Дарачаи во;еияти мушаххас. Дар ин чо сухан дар мавриди он меравад, ки персонажхо дар асар чй кор мекунанд ва чй мегуянд. Дар ин холат тарзи муносибате, ки бо шарофати он рассом асар меофарад,бояд ба эътибор гирифта шавад. Рассом дар асоси чиз ё во;еае, ки онро дар чое, шунидааст ё дидааст, асар меофарад. Офаранда ба хаёти во;ей нигох мекунад ва лу;маи ягон касро дар он ;айд мекунад, ягон холат, ходисаро мебинад, сипас онро нусхабардорй намояд. Яъне, ин дарачаи во;еияти мушаххас аст. Дар ин чо хиссиёт, муносибатхои худи рассом ба кор бурда нашудааст, балки рассом он холатеро ба тасвир ки дар хаёти во;ей ба ву;уъ пайвастааст. Дарачаи мичози шоирй. Он ассотсиатсияи тамсилии (мачозии) васеътарро бедор месозад. Дар ин чо аллакай маънидодкунй ва чамъбасткунй (хулосакунй) мухим аст. Агар дар навбати аввал холат мушаххас буд (инсон ва автомобил), пас дар ин холат гояи як андоза чамъбастшуда оид ба муборизаи байни инсон ва автомошинахо нишон дода мешавад. Дар ин чо маънй аллакай умумй ва ум;й аст. Ин метавонад аллакай фочиаи ичтимоии бахамтаъсиркунии инсоният бо олами автомобилхо бошад. Дар холати аввал, ин танхо ;асди оддй барои падар буд, ин чо бошад, аллакай холати мушкил оид ба сар задани куштор бо ма;сади ;асос аст. Яъне дар ин чо хулосаи фалсафй чой дорад. Эчод дар ин чо як навъ бо психологияи рассом омезиш меёбад. Хдмин тари;, матни паси кадрй пайдо мешавад, ки ягон мав;еъ ё дар асари бадей холатро баён мекунад.
3. Дарачаи хаёлнокии муаллиф. Дар ин холат рассом дар асоси таассурот низоъхои дохилй махсусиятхои равонии худ асар меофарад. Яъне дар ин асархо мохиятан худи рассом бо вижагихои шахсии худ мавзуъро хал кардааст. У аз худ мепурсад: он чизхое, ки ман менависам, бо махсусиятхои худ, оё ин персонажхо ба ман мувофи;ат мекунанд? У хамеша он чизе ки офаридааст бо худаш му;оиса мекунад (7, 44).
Дар ха;и;ат, хар офаранда, рассом, драмманавис, муси;исоз агар чизе биофарад дар асоси се дарачаи маъноии асари драммавии дар боло зикргардида эчод мекунанд. Онхо хатман ё ха;и;ати мушаххасу мичозро ба эътибор мегиранд ва ё низои равонии шахсиро тасвир мекунад. Бештар ва;т рассомон ало;амандии байнихамдигарии ин се дарачаро истифода мекунанд.
Мувофи;и а;идаи З.Фрейд эчоди бадей шакли махсуси хоббинй ба шумор меравад. З. Фрейд менависад, ки "... роххои нодуруст барои лаззат бурдан пайдо мешаванд, ки сублиматсияи онхо дар эчоди бадей тари;и хоббинй, тавзех, иштибох тезу тундй ва монанди инхо оварда мешаванд". Хдмин тари;, рассомяк ;увваи асроромез дорад, ки бо одатхои у ало;аманд аст, ки чй тавре, ки набошад талаботи психофизиологии чисмии худро барои ;онеъ кардан харакат мекунад, вале рассом хусусияти тарбиякунй дорад, ки дар натича
фишор ба вучуд меояд ва дар охир - низоъ, ки мухаррики асосии раванди эчодиёти бадей ба шумор меравад.
Мувофи;и андешаи З. Фрейд рассом ба шарофати низои сиришташ (чон, рух, табиаташ) эчод мекунад. Ба таври дигар, низоъхои асабй ба рассом имкон медиханд, ки у рассом бошад. Хдмин гуна аст модели (шакли) мухаррики психикии рассом. Ба а;идаи З. Фрейд рух зинда аст, бинобар он дар у хамеша низоъ байни шуур ва зершуур сар мезанад. Агар ин низоъхо намебуданд, чони зинда хам намебуд. Хдмин тари;, ну;таи назари эчоди бадей аз тарафи тахлили равонй хамчун таълимоти чойгиранда фахмида мешавад, ки бо шарофати сублиматсия ё азнавтавлидшавии психоэнергияи зершуур дар эчод ба вучуд меояд. Эчоди бадей хдмчун натичаи як навъ рухи ивазшаванда баромад мекунад.
Саволе ба миён меояд: то кадом андоза ба назарияи З. Фрейд чиддй муносибат кардан мумкин аст?
Ин назария бояд объективй бахогузорй кард. Баъзе муаллифон назарияи З. Фрейдро чу;ур нафахмида, онро тагйир медиханд, тахриф мекунанд. Гуфтан мумкин аст , ки намунахои бехтарини осори санъат асосан аз хиссиёти худи муаллиф вобаста аст. Адабиётшиносон аллакай ;абул карда буданд, ки хар гуна асари адабй, махсусан драмма (фочиа) дар дарачаи муайян психологияи худи муаллифро кушода медихад.
Ба хамин минвол падидаи равоншинохтии рассом, теъдоде аз вижагихои хаётиро ки ба мизони кам дар хар шахс, хузур доранд ва ;одир ба тавзех тагйиру танзим аст, иштиё; барои зиндагй дар чахони тахайюл, ангезахои эчодкорй ва ниёзхои забоншинохтии ин гуна афродро таморкуз мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Анисимов, Н.Н. Основы рисования / Н.Н. Анисимов - М. Стройиздат.1977 - 268с.
2. Исломов О., Мархилахои тасвир\ О.Исломов, З. Мирзабоев.-Хучанд: Нури маърифат, 2017-116 с.
3. Логинова, Н.А. Развитие личности и ее жизненный путь/ Н.А. Логинова, //Принцип развития в психологии- М 1978. -163с.
4. Назайкинский, Е.В. О психологии музыкального восприятия/ Е.В.Назайкинский. - М.-1972.-382с.
5. Психология процессов художественного творчества. / Под ред. Б.С. Мейлах и Н.А. Хренова. - Л., 1980.-284с.
6. Рубинштейн, С.Л. Принципы и пути развития психологии/ С.Л.Рубинштейн. - М., 1959.-351с.
REFERENCES:
1. Anisimov, N.N. Grounds of Drawing / N.N. Anisimov - M.: Stroyizdat, 1977 - 268 p.
2. Islomov O. The Periods of Drawing \ O. Islomov, Z. Mirzaboev.- Khujand: Light of Education, 2017. - 116 p.
3. Loginova, N.A. Personality Development and its Life Way/ N.A. Loginova, // The Principle of Development in Psychology, - M., 1978. - 163 p.
4. Nazaikinsky, E.V. On the Psychology of Musical Perception / E. V.Nazaikinsky. - M.- 1972. -382 p.
5. Psychology of Artistic Creation Processes. / under the ediorship of B.S. Meilakh and N.A. Khrenova. - L., 1980. - 284 p.
6. Rubinstein, S.L. Principles and Ways of Development of Psychology / S.L. Rubinshteyn. - M., 1959. - 351 p.
УДК 8Т2 ББК74.268.0
