CC BY
20
УДК 002.7 ББК 76. 12
Самадова Дилбар асановна, номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи журналистика ва назарияи тарцумаи МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров; Зарипова Ша^ноза То^ировна, муаллимаи кафедраи журналистика ва назарияи тарцумаи МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Самадова Дилбар Хасановна, кандидат филологических наук, доцент кафедры журналистики и теории перевода ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова; Зарипова Шахноза Тохировна, преподаватель кафедры журналистики и теории перевода Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд)
Samadova Dilbar Hasanovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Journalism and theory of translation under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan Khujand), E-MAIL: [email protected]
Zaripova Shahnoza Tohirovna, lecturer of the department of Journalism and theory of translation under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan Khujand), E- MAIL: [email protected]
Вожа^ои калиди: мацола, публитсистика, композитсия, Хилолиён Аскар, масъалагузорй, мушкилоти ицтимой
Дар мацола сохтори композитсионии мацолаи публитсисти дар заминаи тацрибаи эцодии рузноманигор ва нависандаи шинохта Хилолиён Аскар баррасй шудааст. Тауцици циёсии мацолауои ин рузноманигор гувоуи он аст, ки композитсияи мацолаи публитсисти ба усули таулилу баррасии проблемае, ки дар мацола матрау мешавад, вобаста аст. Тазаккур меравад, ки омили аслии шаклгирй ва такомули сохтори композитсионии мацолауои публитсистии X Аскар пеш овардани далел ва масъалагузорист. Гуфта мешавад, ки мацолауои публистстии X Аскар пеш аз уама ба пешгуй ва арзёбии мушкилоти ицтимой нигаронида шудаанд, ки ин имкон медиуад, ки хонанда уамроуи муаллиф дар сари масъалауои мавриди баус биандешад ва натицагирй кунад. Хулоса мешавад, ки дар мацолауои публитсистии Х.Аскар вобаста ба навъи истифодаи равишуои баррасии мавод метавонад композитсияи он тагйир ёбад.
Ключевые слова: статья, публицистика, композиция, Хилолиян Аскар, выявление проблем, социальные проблемы
В статье на примере творческого опыта известного журналиста и писателя Хилолияна Аскара исследуется композиционная структура публицистической статьи. Сравнительное изучение статей этого журналиста показывает, что содержание журналистской статьи зависит от выранного автором метода исследования, а ее результативность является выражением его профессионального уровня. Отмечается, что основной фактор в формировании и эволюции композиционной структуры статей Х.Аскара - это «доказательный» и «проблемный» (проблемно-поисковый) тип построения текста. Подчеркивается, что композиция статей Х. Аскара связана прежде всего с сущностными функциями публицистики: прогнозированием и оценкой описываемых в тексте социальных проблем. Делается вывод, что в публицистических статьях Х. Аскара соответственно в зависимости от того, какие методики используются, меняется и композиционное решение оформления материала и идей.
Key words: article, publication, composition, newspaper, journalism, style, content, form, information, political, social, cultural and norm
Proceeding from the creative practice of the journalist and outstanding writer - Hiloliyon Askar, the author of the article canvasses the compositional structure of publistic article. In the course of comparative
ВЕЖАГЩОИ КОМПОЗИТСИОНИИ МАЦОЛАИ ПУБЛИТСИСТЙ (ДАР МИСОЛИ ТА ЧРИБАИ Э ЧОДИИ ХИЛОЛИЁН АСКАР)
КОМПОЗИЦИОННЫЕ ОСОБЕННОСТИ ПУБЛИЦИСТИЧЕСКОЙ СТАТЬИ (НА ПРИМЕРЕ ТВОРЧЕСКОЙ ПРАКТИКИ ХИЛОЛИЯНА АСКАРА)
COMPOSITIONAL PECULIARITIES OF PUBLISTICAL ARTICLES (ON THE EXAMPLE OF HILOLIYON ASKARS CREATIVE PRA CTICE)
analysis beset with the articles belonging to the pen of this writer, the author proves that the realization of the theme explored depends on the authofs selected approach and methods; his mastership and high acting performing is the testimony of being master in the relevant sphere. The usage of real, cultural and social events and inflational means is considered to be the main factor towards the development and evaluation of compositional structure of H. Askar^s publistic articles. It is underscored that the composition of Hiloliyon Askar^s articles make the reader to think and consider concerned with the issues under study with the author himself. The compositional structure of H.Askar^spublistic articles systemize the ideas of reader and afford the capacity in order to comprehend the speech and words of the author, upon the whole.
Аксар муха;;и;оне, ки дар боби композитсияи осори публитсистй сухан кардаанд, ба масъалаи коркард нашудани усули (методика) тах;и;и ин унсури сохтории публитсистика ишорахо кардаанд (1, 3). Ин дар холест, ки омузиши композитсияи осори бадей суннатхои устувор дошта, истилохот, василахо ва усулхои арзёбии мушаххаси худро дорад. Дар осори бадей "композитсия, пеш аз хама, бо рохи тасвири муайяни тадричй ошкор кардани мохият ва хусусияти шахсият ва таносуби он бо шахсиятхои дигар мебошад". Л. И. Тимофеев барха; зикр мекунад, ки тахлили композитсияи асар бояд дар пайванди чудонашаванда бо тасвири шахсият амалй шавад (2, 143).
Маънии истилохии композитсияро дар фархангхои ихтисосй ба тари;и зайл шарх додаанд: "Композитсия...сохт-сохти асар, чобачо кардани ;исмхо, иштироккунандагон, хати харакат ва баёни во;еахо дар матн (3,71). Дар сурате, ки мохияти ма;олаи публитсистиро мазмун, андешахо ва масъалахои мавриди назари муаллиф муайян мекунанд, ин тафсирро наметавон сахех ва комил шумурд. Ба ин далел метавон гуфт, ки шинохти композитсияи ма;ола, пеш аз хама, марбут мешавад ба тах;и;и усули сохтории интихобкардаи муаллиф, ифодаи андешахо ва далелхо. Вале дар тах;и;и ин масъала фа;ат бо ин усул низ наметавон махдуд шуд. Зеро дар ин хол миёни ма;олаи публитсистй ва илмиву рисола тафовуте намемонад, харчанд миёни онхо, ба мушохидаи муха;;и;он хати ;отеъи чудокунанда хам вучуд надорад (1, 4). Ба хар хол аз тачрибаи матбуоти замони шуравй бармеояд, ки ма;ола бо тахлили чиддии илмиву ифоданокй ва дарки ами;и публитсистй дар афкори чомеа таъсиргузор буда, "аз дигар жанрхои рузнома бо фарохии хулосахо, ами;ии тахлили санадхо фар; мекунад"(4,15). Дар ин замина метавон афзуд, ки фар;и ма;олаи публитсистй аз ма;ола ё худ рисолаи илмй дар он аст, ки вай ба доираи васеи хонандагон нигаронида шуда, мохияти таркибии онро сохтор, забон, сабк ва интихоби мавод муайян мекунад.
Дар заминаи тачрибаи эчодии публитсист ва адиби шодравон Х^илолиён Аскар метавон гуфт, ки ма;олаи публитсистй дар эчодиёти у чойгохи хос дошта, муаллиф дар эчоди ин жанр нафа;ат ба манти;и во;еиятхо, балки ба корбурди воситахои таъсиргузори хиссй низ эътибори хос дода, ба ин васила тавонистааст, ки хонандаро бовар кунонад, дар у холати муайянеро ба вучуд оварад ва барои ичрои коре илхом бахшад. Ин холат яке аз воситахои таъсиргузор дар сохтори композитсионии ма;олахои публитсистии Х^илолиён Аскар буда, таносуби комили он на фа;ат ба ифодаи маънй ва гояи чомеъ мусоидат намудааст, балки эхсоси шодй, нафрат, таассуф, ;отеъият ва гайраро низ дар хонанда ба вучуд меорад.
Ба ин тартиб, усули корбасти огохонаи композитсия дар ма;олахои публитсистй ба Х^илолиён Аскар имкон фарохам овардааст, ки ба забти низомманди во;еиятхо, санадхо ва амалу кирдори шахсиятхо муваффа; шуда, эътимоди хонандаро низ ба даст оварад. Ин яке аз афзалиятхои ма;олахои публитсистии у буда, вобастагии композитсияро хамчун яке аз унсурхои сохтории тобеи мундарича таъмин намудааст. Аксари ма;олахои у аз назари шакл ва мундарича ягонагии диалектикй дошта, мундарича заминаи шакли комили ифодаи хадафмандона ва такмилёфтаи онро таъмин намудааст.
Ва;те ки ма;олахои дар давоми солхои 50-80-уми садаи гузашта дар рузномахои "^а;и;ати Ленинобод" ва "Точикистони Советй" ба чоп расидаи ин рузноманигорро аз назар мегузаронем, мебинем, ки интихоби аснод, баёни андешахои асосй ва натичагирихои андешидашуда дар такмили композитсияи онхо на;ши хос доштааст. ^атто дар чараёни ;азовати андеша композитсияи ма;ола тагйир ва такмил меёбад. Дар ин хол во;еиятхои мавчуд таносуби комили сохториву мундаричавии ма;оларо таъмин намудаанд, ки гувохи хунари публитсистии муаллиф мебошад.
Сохтори ма;олахои ^илолиён Аскар хусусияти фардии публитсистикаи уро ташкил карда, мундарича дар бехтарин тарз дар шакли ба он муносиб ифода гардидааст. Ин тамоюли мусбати
хунариву публитсистии рузноманигор буда, мохияти онро на кашфи усулхои то ин ва;т номуайяни композитсионй, балки корбурди тарзхои гуногуни бунёди ма;ола, ки омили аслии ягонагии шаклу мундарича гардидаанд, муайян менамояд. Ин тарзи нигариш ва инъикоси во;еиятхо уфу;хои тозаи эчодиёти ин рузноманигори хунармандро муайян карда, таъсири сухани уро дар ми;ёси васеътаре ба чомеа, чомеадорон ва хаёти маънавии инсонхо замонат додааст.
^илолиён Аскар дар эчоди ма;ола пойбанди ин хадаф будааст, ки мазмунро ба таври возех инъикос намояд. Аз ин чихат мо дар ма;олахои у гуногунмавзуй ва гузориши масоили мухталифро, ки барои мавзуи мавриди назар ахамияти усулй надоранд, мушохида намекунем. Инъикоси собит;адамонаи мундарича, мавзуъ ва илова ба он мураттабй, таркиб ва равиши инкишофи маънй гувохи чустучухои ами;и муаллиф дар ифодаи мазмуни ма;ола ва тачассуми он аст. Му;оисаи нусхахои баъзе ма;олахои Х^илолиён Аскар нишон медиханд, ки вай хамеша саъй кардааст чизеро ки ди;;ати хонандаро аз хадафи асосй дур мекунад, аз матн берун андозад. Бинобар ин аз солхои панчохи садаи гузашта то охири умр дар кадом мавзуе, ки навиштааст, чизи фаръй мавриди таваччухаш набудааст. Чунон ки худаш низ солхо баъд, яъне 20-уми июни соли 1991 таъкид меварзад, "барои фоидаи чамъият аз манфиати шахсй даргузаштан"(5) меъёри зиндагй ва фаъолияти рузноманигориву нависандагиаш будааст.
Аз руйи хамин меъёр дар нашрияхои "Точикистони сурх" ва "Хд;и;ати Ленинобод" фаъолият карда, як силсила ма;олахоеро ба чоп расонидааст, ки сохтори ;авии композитсионй доранд. Дар ин замина метавон аз ма;олахои "Мухаббати касбу кор"(7), "Онхо барои ^окимияти Советй чон нисор карданд"(8), "Хурсандии онхоро афзун мекунанд"(9), "Омузгори нависанда"(10), "Плаши сабз"(11), "Проблемахои замин, об ва хосил: 1.радами нави калон. 2.Исрофи об (12), "Сохтакорй дар сохтмон"(13) ва гайра ёд кард, ки сохтори устувори композитсионй доранд.
Ба ин тартиб, мохияти ма;олаи "Мухаббати касбу кор"-ро дарунмоя, андешахо ва мушкилоти мавчуди амалу кирдори як инсони захматкаш, намояндаи миллати дигар- Юрий Здеров, ки барои баланд бардоштани маънавиёти мардум захмат мекашад ташкил дода, сохтори композитсионии ин навишта дар хамин замина устувор гардидааст. Ма;ола ягон харфи бофта надошта, инъикоси равшани мазмуни мушаххас омили асосии такмили тадричии композитсияи он мебошад. Нигохи сахтгиру серталаби публитсист дар навбати аввал мутаваччехи сарнавишти во;еии "ин одами одй ва бошараф" буда, дар хамин замина фидокорихои у, вазъи зиндагии ичтимой ва маънавии у ва инсонхоеро, ки дар чомеа бо у ;аробати бевосита ё бавосита доранд, ошкор кардааст (7) Дар матни во;еияти мавриди назар таркиби ма;ола тагйир ва такмил ёфта, тархи он дар пеши назари хонанда такмил меёбад ва уро чиддан мутаваччехи гояи марказии таълифот месозад: "Ин одами одй ва бошараф хамеша мувофи;и график кор карда, харгиз онро вайрон наменамояд"(7). Дар идомаи ма;ола муаллиф ба василаи тасвири одии во;еиятхои мухити фархангй рохи пирузии маънавиро бар чахолату бемаънавиятй ба хонанда менамояд.
Хонандаи имруз он чомеаи во;ей ва ормонии публитсист Х^илолиён Аскарро надидааст ва розу ниёзи ичтимой ва маънавии инсонхои он рузгорро тасаввур карда хам наметавонад. Вале ин маънии онро надорад, ки арзиши ин гуна ма;олахои публитсистй ба замони таълифашон махдуд аст. Мохияти асосии ин гуна ма;олахо, ки хифз ва тара;;ии ичтимоиёт ва маънавиёти инсон аст, ба замони соат махдуд намешаванд. Мурури кутохи муаллиф ба бунмояхои ичтимоиву маънавии инсон ва дарку тафсири масъулияти чомеаву чомеадорон бо ормонхои имрузиву фардой пайванди ногусастанй дошта, ба суоли- фардо чй гуна бояд зист?- посухи ;атъй ва умедворкунанда медихад. Муаллиф дар охири ма;ола андешахои хушдордихандаро меоварад, ки барои амалй гардидани ниятхои нек ёрй медиханд.
Махсусияти усулии бисёре аз ин гуна ма;олахо аз он иборат аст, ки мавзуи мухим ва рузмарраро ба миён кашида, дар як ва;т ба пешинаи во;еиятхову омилхои таъсиргузор ишора кардаанд ва бо зикри пешомадхо шароитро барои арзёбии ахамияти во;еии ходисахо мушаххас намуда, ба ин васила барномаи амалро мушаххас сохтаанд. Ин усули нигориш ва мушаххасоти композитсиониро дар бисёре аз ма;олахои ^илолиён Аскар мушохида кардан мумкин аст. Дар замина ма;олаи "Сафар ба Могиён", ки муаллиф бо хам;аламии М. Узо;ов навиштааст, хеле чолиб мебошад. Дар ин ма;ола ха;и;ати таърихй, ки равшангари рохи оянда аст, бо во;еиятхои да;и;и зиндагй мувозй инъикос шуда, асоси табиии композитсияи ма;оларо фарохам овардааст. Публитсист дар ма;ола ба тарзхои мушаххаси шинохти ;иёсии таърих ва во;еияти
имруз ишора карда, ди;;ати хонандагонро ба во;еиятхое чалб мекунад, ки бе дарку ташхиси онхо фардо мавхум ва дастнорас бо;й хохад монд. Ма;ола аз фаслхои хурд-хурди "Мугиён ё Могиён", "Филмандар", "Дуоб", "Агбаи Вахачна", "Канори пули гирдоб" ва "Калъаи вайрон" иборат буда, номи хар фасл во;еияти таърихиеро бармало мекунад ва имрузу фардои мушаххасеро нишона мегирад, ки василаест барои такмили сохтори композитсионии асар.
Сайри таърихй ё худ ёдворахои гузашта дар ма;олахои ^илолиён Аскар бо усули маъмули наздик шудан ба мавзуъ хеч муносибате надоранд. Онхо мохияти мавзуъро бевосита хамчун санаде, ки аз зиндагии хамаруза гирифта шудааст, ошкор месозанд. Хонанда ба таври зинда хис мекунад, ки сухан аз во;еияти таърихие меравад, ки онро надониста ба мохияти имрузу фардо наметавон сарфахм рафт. Муаллиф чунин тарзи эчоди сохтори ма;оларо васеъ корбаст карда, тачрибаи хоси худашро вазъ намудааст, ки имруз низ ;обили истифода мебошад. Чунончи унвони фаслхо василаи та;вияти сохтори композитсионии ма;ола буда, мундарича ва гояи дилхохи муаллифро ба таври барчаста ифода карда тавонистаанд. Дар ин равиш унвони фасли аввали ма;ола-"Мугиён ё Могиён" ифодагари хадафи нихоии ма;ола ва ормони маънавии муаллиф мебошад. ^илолиён Аскар дар анчоми ин фасл нигоштааст: "Агар ба гуфтугуи сокинони ин чо ди;;ат дихед, хохед донист, ки номи дехаро "Мугиён" талаффуз мекунанд. Лекин кас намедонад, чаро дар матбуот номи ин дехаро вайрон карда, Могиён менависанд. Ин бо фикри мо хатост"("^а;и;ати Ленинобод",-1958. 2-уми ноябр). Ин андешаро у замоне баён дошт, ки хануз чомеа аз тири тухмати космополитизм комилан начот наёфта буд.
Дар аксари ма;олахои ^илолиён Аскар композитсия хамчун унсури сохторй "танзимкунандаи хаводис" ва "та;лид аз амал"(Арасту), ба ифодаи дигар василаи дунболагирй аз хаводиси сиёсиву ичтимой, амалу андеша ва рафтору кирдори инсонхост. Манзури мо аз "танзимкунандаи хаводис" пайдархамии табиии ходисахо аст, на тартибе, ки шояд муаллиф ба та;озои сали;а ва зав;и худ во;еиятхоро пасу пеш оварад, ки дар навиштахои А. ^илолиён равиши сонй маъмул нест. Тарзи корбурди "та;лид аз амал" низ дар сохтори композитсионии ма;олахои у огоз, миёна ва поёне дорад, ки гувохи огохихои муаллиф аз хунари нигорандагист. "Та;лид аз амал" дар ма;олахои рузноманигор якпорча буда, вахдати копозитсиониро фарохам меоварад, ки ин хунар на ба хама муяссар мешавад. Ба ин тартиб метавон хулоса кард, ки дар ма;олахои рузноманигор во;еиятхо ба сари худ композитсияи ма;оларо ба вучуд намеоваранд, балки композитсия хати иртиботи миёни во;еиятхоро эчод мекунад. Аз ин ру дар ма;олахои мавриди назари мо композитсия василаи сохториест, ки вобастагии мавчуд миёни во;еиятхои дар ма;олахо инъикосшавандаро ба таври аклонй танзим мекунад. Ба ифодаи да;и;тар, агар композитсия барои муаллифи ма;олахо рохнамо бошад, барои хонанда назм ва тартиби муташаккили во;еиятхост. Композитсия дар ма;олахое, ки мавриди тахлил ;арор доранд, барои рузноманигор асли умда ва воситаест, ки ба интихоб ва мураттаб кардани во;еиятхо ёрй мерасонад. Хдмчунин дар назари хонанда сохт ва вахдати асарро ба вучуд оварда, бар таъсири он меафзояд.Аз ин назар, композитсия дар осори публитсистй, аз чумла ма;олахои ^илолиён Аскар фа;ат василаи ба низомоварии во;еиятхо набуда, балки мачмуи сомонёфтаи во;еиятхо ва ходисахои сиёсй, ичтимой ва фархангй аст. Ин мачмуи во;еиятхову ходисахо бо робитаи сабабу натича ба хам пайёванд хурда ва бо намуна ва на;шаи андешидашуда мураттаб шудаанд.
Дар ма;олахои мавриди назар муаллиф фа;ат ба зикри во;еиятхову ходисахо махдуд нашуда, балки барои ошкор кардани иллат ва ангезаи руй додани онхо саъй кардааст, ки ин амал дар та;вияти композитсия таъсиргузор аст. Дар ма;олаи "Омузгори нависанда"(10), ки Х^илолиён Аскар онро бо хам;аламии С. Шаф;ат эчод кардааст, сохтмони композитсия бар асоси ангезаи(Motivation) во;еиятхо (сарнавишти пурмочарои нависандагии муаллифи романи "Шуроб") гузошта шуда, ба хамин далел он чи дар ма;ола омадааст, иллат (норасоихои мухити сиёсиву фархангй) ва ангезаи мушаххас (хасодати шахсиятхои чудогона) дорад ва натичаи манти;й низ (эътирофи хунари нависанда) ба даст медихад. Бинобар ин композитсияи ма;олахои А. ^илолиён, аз чумла ма;олаи зикршуда комил буда, ба ин далел анчом ва хулосаи ма;ола низ эътимодбахш аст.
Дар заминаи ин чанд ишораи назарй ва тахлилхои анчомгирифта агар ба сохтори композитсионии ма;олаи ёдшуда таваччух кунем, дармеёбем, ки ма;ола дар асоси во;еияти сарнавишти инсонй ва хунарии нависандаи маъруфи точик Рахим Ч,алил навишта шуда, ин во;еият бо назму тартибе куллй ва асноди бодалел ба хам пайванд хурдаанд, ки омили аслии устувории сохтори композитсионии ма;ола гардидааст. На;ши унсури сохтории
композитсионй дар ин ма;ола мухим буда, во;еахову ходисахои мушаххаси хаёт ва эчодиёти Рахим Ч,алил дар мехвари ма;ола ;арор гирифтаанд ва ба сохтори композитсионии асар низом бахшидаанд. Аз ин назар дар ин ва бисёре аз ма;олахои муаллиф композитсия на фа;ат шаклро ;авй ва устувор сохтааст, балки ба таъсиргузории мухтаво низ ёрй кардааст. Ба ин далел дар осори публитсистй, аз чумла ма;олахои Аскар композитсия танхо ба шакли асар марбут набуда, балки бо мундаричаи он низ иртиботи ;авй дорад.
Дар ма;олаи "Хурсандии онхоро афзун мекунанд"(9), ки масъалаи мухимми хунаромузии наврасон ба миён гузошта шудааст, муаллиф талош кардааст нишон дихад, ки чи гуна хукумати ва;т дар ха;;и наврасон гамхорй карда, барои хунаромузии онхо шароити мусоидро фарохам овардааст. Муаллиф лахзахоеро тасвир кардааст, ки эътимоди хонандаро ба во;еияти хаёти ичтимоиву фархангй, аз чумла чараёни во;еии хунаромузии наврасон берун аз муассисаи таълимиву истехсолот афзун месозад. Муаллиф дар ма;ола баъзе лахзахоеро нишон додааст, ки барои хукумати ва;т чй гуна мухим будани чараёни касбомузии наврасонро собит месозад. Ин масъала маркази гоявии ма;ола буда, барои мохияти онро ба хонанда баён намудан ма;ола навишта шудааст. Дар айни хол хамин хадаф маркази композитсионии ма;ола буда, хар он чизе ки баъд омадааст масалан тасвири захматхои Начмиддинова ва гайра) тобеи он мебошад.
Ма;олаи зикршуда "хамчун жанри тахлилии матбуот факту далели зиёдеро дар худ тачассум намуда, фикру андешаи муайянро ташаккул медихад ва хонандаро ба амалиёти фаъолона"(4, 20) тал;ин менамояд, ки дар ичрои ин хадаф на;ши сохтори композитсионии он низ бузург аст. Композитсияи ма;ола хонандаро аз сода ба мураккаб, аз санадхои маълум ба он чи ки дар зерматн пинхон аст, мебарад ва ба у ёрй мерасонад, ки мохияти ходисахои хаёти чомеаро дарк карда, барномаи амалашро мушаххас созад. Корбасти усулхои гуногуни копозитсионй имконеро фарохам овардааст, ки гояи дилхох то ба хонанда расад.
Дар эчоди ма;ола на;ши назарияи публитсистикаи он рузгор, ки бо баёни санад ва нишон додани ходисахо махдуд шудани рузноманигорро ;абул надошт, таъсиргузор аст. Бинобар ин А. ^илолиён бештар дар мавзуъхое ма;ола навиштааст, ки мавриди назараш будаанд, балки сахт ба хаячонаш овардаанд. Аз ин чихат ва;те як рузноманигор (Пури Чдхонгир) дар мусохибааш бо А. ^илолиён фаъолияти уро "барои таргиби мухочиршавй" танзомез "созандагй дар бадали ;урбонихо" унвон кард, у норохатиашро зохир накарда, посух дода буд, ки аз мухочиршавй "натичаи нихой ба даст омад(сухан аз мухочирати мардуми Мастчох меравад-шархи мо)-ду дашти дар гузашта нообод, макони мору мурон имруз чй симое доранд! Нафа;ат ин сарзаминхо, балки мардумаш ба куллй дигар шуда"(5). Ин харфхо магзи андешаи уро оид ба публитсистика ва мохияти хунарии он ба дурустй ифода карда, чехраашро хамчун таблиггари гояхои созанда махфуз медоранд.
Ма;олахои А. Х^илолиён хам аз чихати мундарича ва хам сохтори композитсионй вазифаи мушаххас доранд: "додани иттилооти тафсирй ва бунёдй, нафа;ат ба во;еиятхо такя кардан, балки равиши онхоро ба назар гирифта, тавсияхои амалии зарурй додан ва барномаи амал сохтан"(6, 292). Аз ин мав;еъ ма;олахои публитсистии у амалкунанда буда, асоси онхоро санад ташкил медихад. Дар ма;олаи "Дар мехмонии геологхо" манзараи зиндаи фаъолияти геологхо, вазъи кору фаъолияти онхоро ошкор сохта, хонандаро барои ;абули хулосаи аз назари илмй асоснок омода мекунад. Гохо ин усули композитсионй ба тарзи дигар корбаст мегардад. Масалан дар ма;олаи "Онхо барои ^окимияти Советй чон нисор карданд"(8) аввал даъво, баъд масъалаи аз назари илми таърихи шуравй асоснок (босмачиёни душман) меояд, сипас тафсири во;еият ва дар вазъиятхои мушаххас нишон додани амалиёти муборизони рохи озодй, ки дар нихояти кор хонандаро бовар мекунонад.
Дар бисёр холатхо хусусияти композитсионии ма;олахоро пайванди таркибии ;исматхои онхо муайян мекунад: хар кадоме аз порахои баъдии на;л ба тарзи табий ва манти;й аз пешинаи он берун омада, хонандаро барои ;абули равиши баъдии мазмун омода месозад. Чунин композитсия ма;оларо ба низоми устувори мухокима ва шаходатхои бебахс табдил дода, нихояти кор ин занчира мундарича ва композитсияи асарро та;вият мебахшад. ^унари композитсиясозй, ки ;исматхои ма;оларо ба хам мепайвандад, хонандаро чазб карда, ба эхтиёчоти маънавии у посух мегуяд. Дар мисоли ма;олаи "Онхо барои ^окимияти Советй чон нисор карданд" (8) метавон гуфт, ки хунари муаллиф, пеш аз хама, дар чамъоварии аснод, усули тафсири онхо, сатхи чузъбандии далел, сабк ва интихоби воситахои забонй зохир гардидааст ва хонандаро бовар мекунонад.
Ба ин тартиб, метавон хулоса кард, ки композитсияи ма;олах,ои Х^илолиён Аскар хонандаро вомедорад, ки хдмрохд муаллиф дар сари мушкилоти сиёсй, ичтимой ва фархднгии хдёти чомеа биандешад ва ба хулосаи эътимодбахш, ки хд;и;ати онро рузноманигор собит кардааст, бовар кунад. Санъати композитсиясозии Х^илолиён Аскар дар ма;олах,ои публитсистиаш тафаккури хонандаро ба низом дароварда, ба у имкон медихдд, ки хдмаи далелхоро ;азоват кунад, ба манти;и андешаву хулосах,ои муаллиф эътимод варзад ва мав;еи худро низ дар шинохти во;еият мушаххас созад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Карасеев, П. С. Из наблюдений над композицией Ленинских статей /П. С. Карасеев//Проблемы жанров в
журналистике.-Л.Издательство Ленинградского университета.- 1968.-С. 3-15.
2.Циссаи уикояи зебои Шауло, Шифо ва офарандаи онуо. Мусоуибаи Пури Цауонгир бо Хилолиён Аскар //Адабиёт ва санъат.-1991.-20-уми июн.
3. Муродов, М. Лугатимухтасари истилоуот вамафуумуоирузноманигорй/ Мурод Муродов.-Душанбе,
2011.-145с.
4.Прохоров, Е.П. Публицист и действительность/ Е.П.Прохоров.-М.:Издательство Московского универиситета, 1973.-316с.
5.Саъдулло, А. Жанруои таулилииматбуот/А, Саъдулло, П, Гулмурод.-Душанбе, 1994.-58с.
6.Тимофеев, Л.И. Основы теории литературы / Л.И. Тимофеев-Москва, 1959.-364с.
7. Хилолиён, А. Мууаббати касбу кор//ХацицатиЛенинобод.-1952-12январ
8. Хилолиён, А. Онуо бароиХркимияти Советй цон нисор карданд//ХацицатиЛенинобод .-1967.-16март
9. Хилолиён, А. Хурсандии онуоро афзунмекунанд//ХацицатиЛенинобод.-1957.-26ноябр
10. Хилолиён, А. Омузгори нависанда/А. Хилолиён, С. Шафцат//Тоцикистони Советй. 1967.22 октябр
11. Хилолиён, А. Плащи сабз//Тоцикистони Советй.-1967.-11 январ.
12.Хилолиён, А. Проблемауои замин, об ва уосил//Тоцикистони Советй.-1958.-8январ; 9январ
13. Хилолиён, А. Сохтакорй дар сохтмон//Тоцикистони Советй.-1987-4 феврал
14. Хилолиён, А. Сафар ба Могиён /А. Хилолиён, М. Узоцов //Хацицати Ленинобод.-1958.-2 ноябр.
REFERENCES:
1. Karaseyev, P.S. From Observation under Lenins Articles Compositions / P.S. Karaseyev // Problems of Genres and Journalism. - Leningrad: Leningrad University, 1968. - P. 3 -15.
2. The Story about Shahlo Beauty, Shifo and their Creator. Puri Jahongifs interview with Hiloliyon Askar / Literature and Art. 1991. - June 20.
3. Murodov, M. Brief Terminological Dictionary and Journalistic Expressions / Murod Murodov. - Dushanbe, 2011. -145 p.
4. Prokhorov, Ye.P. Publicist and Reality / Ye.P. Prokhorov. - M.: Moscow University, 1973. - 316p.
5. Sa^dullo, A., Gulmurod, P. Analytical Genres of Press / Asadulloi Sadullo, Payvandi Gulmurod. - Dushanbe, 1994. - 58p.
6. Timofeyev, L.I. Grounds of Theory of Literature / L.I. Timofeyev, - M., 1959. - 364p.
7. Hiloliyon A. Interest and Admiring of Labour. //Haqiqati Leninabad -1952. - January 12.
8. Hiloliyon A. What They Did for the Soviet Government//Haqiqati Leninabad. -1967. - March 16.
9. Hiloliyon A. They Do Them Happier // The Truth of Leninabad. -1957. - November 26.
10. Hiloliyon A. A Writer Teacher /A. Hiloliyon, S. Shafqat //The Soviet Tajikistan. 1967. - October 22.
11. Hiloliyon A. The Green Goat // The Soviet Tajikistan. -1967. - January 11.
12. Hiloliyon A. The Problems of Land, Water and Harvest // The Soviet Tajikistan. -1958. - January 8-9.
13. Hiloliyon A. A Hand-Made in the Construction// The Soviet Tajikistan. -1987. - February 4.
14. Hiloliyon A. A Visit to Moghiyon/A. Hiloliyon, M. Uzokov// The Truth of Leninabad. -1958. - November 2.
