CC BY
11
УДК 002.6 Ш.Ч.АСТАЩУЛОВА
ББК 76.12
ПРОБЛЕМАГУЗОРЙ ВА УСУЛИ БАРРАСИИ МАСЪАЛА^ОИ ФАР^АНГ ДАР МАТБУОТИ ДАВРИИ ТО^ИК (дар мисоли маводи рузномаи "Чум^урият" ва ^афтаномаи "Миллат" дар соли 2015)
ВАО як чузъи чудонопазири чомеаи имруза ба шумор рафта, барои инъикоси пешрафт ва баррасии проблемахои чомеа сахми арзанда дорад. Албатта, вазифаи ВАО танхо нишон додани муваффакият нест, ошкор кардани камбудй, проблемагузорй низ аз рисолатхои асосии воситахои ахбори омма мебошад. Дар журналистика яке аз масъалахои асосй тахкики махорати касбии рузноманигор аст. Аз ин ру мо дар ин макола кушиш намудем, ки ба масъалаи проблемагузорй ва ошкор кардани камбудии хаёти чомеа аз чониби рузноманигорон диккати худро равона намоем.
Масъалаи танзими анъана ва чашну маросимхоро дар сомонаи рузномаи "Чумхурият" ва хафтаномаи "Миллат" дар соли 2015 дар ин навиштор баррасй намудем. Аз конуни "Дар бораи танзими анъана ва чашну маросимхо дар Ч,умх,урии Точикистон" то ин муддат 10 сол сипарй гардида бошад, хам, матбуот ба миён гузоштани татби; ва амалишавии онро хамеша пайгирй менамояд. Ин масъала, пеш аз хама дар арафаи маъракахои сиёсй, наздикшавии солгардй ба тасвиб расидани конун бештар таваччухи рузноманигорон ва ахли чомеаро ба худ чалб мекунад. Албатта, ин маънои онро надорад, ки дар мавридхои дигар ичрои он фаромуш мешуда бошад, аммо тавассути маъракахои сиёсй, ки дар онхо тамоми пахлухои ичтимоии хаёти чомеа ба мухокима ва мубохиса кашида мешаванд, масъалаи мазкур низ баррасй мешавад. Дар соли 2015 дар хафтаномаи "Миллат" танхо як мавод "Биёед, аз хак нагузарем! Танзим анъанахои миллиро фуру бурд" 14.10.2015. №38 (525), мавод:
1."Конуни танзим-дастоварди бузурги исти;лолият" 11.04.2015, № 75. Ин маводро мутолиа карданд: 825 нафар.
2."Анъанаву маросимхо ва вижагихои танзими онхо", 9.06.2015, № 118, мутолиа карданд: 444 нафар.
3."Панчакент: Маъракахои камхарч мегузаранд", 20.06.2015, № 127, мутолиа карданд: 355 нафар.
4."Гуристонхоро хам ба танзим дарорем", 11.07.2015, № 141, мутолиа карданд: 279 нафар.
5."Бадбахтихо аз таклиданд", 11.07.2015, № 141, мутолиа карданд: 319 нафар.
Аз муоинаи теъдоди мутолиакунандагони мавод дар сомонаи "Чумхурият" маълум мегардад, ки шумораи мутоилагарони маводи сомона хеле кам аст. Яке аз сабаби кам будани хонандагони маводи сомона дастрас набудани сомона на ба хама кишрхои ахолй аст, ки тахкику тахлили ин масъала фурсату хавсалаи дигарро хохон аст.
Мо дар доираи имкониятхои маколаи мазкур танхо ду маводи ин нашрияхоро мавриди тахлилу тахки; карор додем:
Маводи "Миллат" "Биёед, аз хак нагузарем! Танзим анъанахои миллиро фуру бурд" аз 14.10.2015, № 38 (525), ва маводи сомонаи рузномаи "Чумхурият" бо унвони "Анъанаву маросимхо ва вижагихои танзими онхо" аз 9.06.2015, № 118.
Маводи аввал дар рузномаи "Миллат", дар хачми ду сахифа нашр шудааст. Мавод аз тарафи А.Мирзо дар жанри макола навишта шудааст. Муаллиф тахти 5 зерсарлавха хадафашро пайгирй мекунад:
1.Ташвиш накунед, конуни Худоро зери суол намебарам. 2.Чаро ба конунхои Худо амал намекунед?!
3.Рахматкариму Талибшох ба Хдч нарафтанд. Чаро?!
4.Бигузаред, мардум "гуштхурй" кунанд.....,
5.Аз маросимхои "саршуёну сартарошон" ру тофтем, ру ба фарханги хабашу зангй овардем
Дар зерсарлавхаи аввал "Ташвиш накунед, цонуни Худоро зери суол намебарам"муаллиф менависад, ки макомот аз ичрои конуни танзим расму анъана гузориш медиханд, вале касе чуръати гуфтани хакикатро надорад, хатто дар расонахо гузориш накардаанд. Дар ин чо чуръатии муаллиф аён шудааст, зеро бе ягон тарсу харос максадашро кушода, дар давоми макола масъалахои мухимро ифшо ва баррасй намудааст.
Муаллиф тахти зерсарлавхаи дуюм Чаро ба конунхои Худо амал намекунед?! мушкилоти зиёраткунандагони хонаи Худоро баён мекунад. Мухтавои ин кисмати макола натичаи тадкикоти
журналистии муаллиф аст, зеро он натичаи мушохидахои сершумор, сухбатхо, пурсишхои бевоситаи уст: "Бубинед, хар хочии миёнахол ками дар кам аз бозори "Корвон" то 500 доллари амрикоиро харчи хариди тасбеху ара;чин ва чойнамозхои истехсоли Чин кардааст", - таъкид мекунад рузноманигор.
Муаллифи ма;ола санадхои овардаашро бо чашми худ дида, во;еаи рухдодаро шарх медихад: "Дар на;лиёти чамъияти шохиди сухбате шудам, ки як хочй хануз аз хавопаймо пойин нашуда, дар хонааш 30 килограмм биринчро палав пухтаанд... Хдр як хочй ба гайри он маблаге, ки расман месупорад, ;абл аз сафар ва пас аз он харчи зиёди дигаре мекунад" (4).
Маълум аст, ки "истифодаи факт дар матбуот истифодаи фикрро инкор намекунад, онхо пуркунанда ва идомаи хамдигар мебошанд (10, 15).
Муаллифи ма;ола масъалахои бахсталабро пайи хам оварда, хар кадомро ба таври чудогона тахлил менамояд. Зикр мекунад, ки ;онуни Худоро эътироф карда, чанд километр рохро бо маблаги зиёд тай намуда, ба амри Худованд амал мекунему вале аз ;онунхои дигари Худованд, аз чумла сарфакорй ва ростгуйй сарпечй мекунем. Ин масъалахои ифшогардида дар зерсарлавхаи дуюм баррасй шуда, дар зерсарлавхаи сеюм бо истифода аз усули индуктивии тахлил (дар ин бора ниг.: 3, 56-57) аввал мисоли мушаххас меорад: "Раумат, Кариму Талибшоу ба Хац нарафтанд. Чаро?!"
Дар ин чо муаллиф оид ба он ки ду нафар аз тарафи ма;омоти баландпояи Кумитаи дин пешниход шуданд, ки ба Хдч раванд, аммо бо сабаби мавчудияти холатхои ришвахурй аз сафари худ бозгаштаанд: "Вале охир ба Хдч рафтан ;онуну ;оида дорад, бо ёфтани чанд танга бо роххои халолу харом бархостану ба Хдч рафтан, танхо ба хотири гирифтани "бренд"-и хочй, мухолиф ба ойини мусалмонист" (4).
Пас аз овардани андешахои боло ин ;исмати ма;оларо муаллиф чунин саволи риторикй, ки бешак чавоби ма;омоти дахлдорро талаб мекунад, ба охир мерасонад: "Хдмин танзимгарони расму ойини мардум магар ин хама харчу хуччочро намебинанд? Ё ин ;онуни танзим танхо дастдарозй ба дастархони мардум аст?" (4).
Зерсарлавхаи сеюм - "Бигузоред, мардум "гуштхури " кунанд....." низ бо саволи риторикй огоз
мешавад, ки магар ;онун танхо дастдарозй кардан ба дастурхони мардум аст? Пас аз ба тасвиб расидани ;онун харч зиёд шудаасту кам не. Аз ин ру ^укумати Точикистонро лозим аст, ки ;онуни ;абулшударо аз нав дида барояд: "Точикистон бояд дубора сари Конуни танзими расму ойинхо баргардад ва танзимоти нобачо ва нозарурро аз он хазф кунад" (4).
Муаллиф ба тафсил зикр менамояд, ки ;онун танхо дастархони мардумро назора мекунаду тамом, аммо яке аз харочоти асосии маросимхо молхои бесифати чинй мебошад, ки касе ба он ахамият надодааст: "Мо ба дастархони мардум дастдарозй кардем, аммо чаро пеши рохи воридоти молхои бесифати чиниро, ки фишанги он дар дасти давлат аст ва ба кулли мардум хеч рабте намегирад, намегирем?".
Баъди баррасии ин масъалахо муаллиф боз ру ба идороти танзим оварда савол гузоштааст: "Вале намедонам чаро дар идороти танзим инро касе хисоб намекунад" (4).
Хдмин ;исмати ма;ола низ натичаи як тад;и;оти журналистии муаллиф аст. У ба нохияи Ховалинг сафар намуда, ичрои ;онуни мазкурро дар шароити кухистон дидан мехохад: "Хдмрох бо як хайъати хукуматй чанде пеш сафари Ховалинг доштем. Шикоят аз он буд, ки ичрои ин ;онун ва ба вижа гузориш барои ичрои на;ша барои мардум дардисарсоз тамом мешавад. Шароити русто аз шахр ба куллй фар; мекунад ва ба хеч вачх соатхои дар доираи ичрои ;онун тахияшуда ба зиндагии во;еии мардум созгор нест".
Боз як масъалаи дигаре, ки муаллиф ба миён мегузорад, ин аст, ки магар ;онун танхо барои камбагалон аст: "Сарватмандон хатто дар ду се тарабхона, бо пешниход маросимхои та;аллубй, аз ;абили туйи суннатии фалон хеши камбагалашон, туй барпо мекунанд. Аммо "камбагали бечораро аз тори уштур хам саг мегазад" (4).
Хддафи асосии муаллиф ин аст, ки ;онун бояд тарзе тахия карда шавад, ки боиси ташвиши мардум нагардад, балки во;еан хам сабукй оварад. Гуфтахои у на танхо ба низоми ;онунгузории кишвар ало;амандй дорад, умуман тахлили у нишон медихад, ки хуввияти мардум, муносибати онхо ба расму анъана ва ;онун тагйир ёбад, зеро бештарини масъалахое, ки у иброз медорад, ба муносибати худи мардум ба масъала ало;амандй доранд. Хдмин андеша дар ;исмати охири ма;ола "Аз маросимуои "саршуёну сартарошон"ру тофтем, ру ба фаруанги уабашу занги овардем" та;вият дода мешавад.
Дар ин ;исмат он чиз хеле мухим аст, ки ба назари муаллиф баъди ба тасвиб расидани ;онун харч боз бештар гардида, ба замми ин чойи фарханги точикиро фарханги серхарчи хоричй
мегирад: "Холо дар Точикистон тамоюли наворбардории туйхои арусй бо дрон ё хавопаймоии бесарнишин муд шудааст ва аксари духтархо дар баробари талабхои дигар, ёфтани дронро низ ба вазифахои домод илова кардаанд" (4).
Муаллиф дар макола ба мисли ин чандин унсурхои навро ном мебарад, ки дар маросими арусй хоси фарханги мардуми точик нестанд.
Ин масъалахоро ба миён гузошта муаллифи макола дахолати мутахассисонро низ ба масъалаи нигохдорй ва танзими расму оинхо хамчун унсури чудонашавандаи фарханги миллй мухим мешуморад: "Аз ин ру бояд, ки холо пажухишгарони мардумшинос, чомеашиносон ва дигар макомоти масъул барои бознигарй аз ин конун сари як мизи гуфтугу биншинанд" (4).
Дар ин чумла хадафи асосии муаллиф аз баррасии мушкилоти конуни танзими расму оинхо чамъбаст мегардад. Дар маколаи мазкур дар баробари факту ракамхо муайян инъикос ёфтан чумлахо низ пурмазмун ифода ёфтаанд, ки бе шубха, ба хар як хонанда таъсиррасон мебошад, зеро тибки назариёти мухаккикони сохаи журналистика "агар нутк фасех, пурмазмун ва бо асноди чадид саршор бошад, воситахои тасвирро барои чолибсозии сухан кор фармояд, бешубха дар ичтимо бетаъсир нахоханд монд" (8, 33).
Маводи дигар дар сомонаи рузномаи "Чумхурият" зери сарлавхаи "Анъанаву маросимхо ва вижагихои танзими онхо" (2) аз тарафи Файзулло Баротзода директори Маркази исломшиносии назди Президенти Чумхурии Точикистон дар жанри макола руйи чоп омадааст.
Муаллифи маколаи мазкур оид ба намоз, Куръон, масчид, руза, закот, маросими хачравй, иди Курбон, идхои миллй ёдовар шуда, аз таърихи расму русуми миллй тарзи гузаронидани он дар солхои пеш ва гузаронидани маъракахо баъди истиклолият сухан меронад ва иброз медорад, ки солхои охир маъракахо бо як харчи калон гузаронида мешуд ва баъди тасвиби Конуни танзими анъана ва маросимхо то андозае пеши рохи ин гуна харчхои барзиёд гирифта шуд. Аммо муаллиф бештар на ба таърихи масъала, балки ба факту далелхои масъала ахамият медод, проблема боварибахш инъикос меёфт. Зеро асоси матни журналистй ин истифодаи факту далел мебошад.
Чунон ки мухаккик М.Н.Ким фактро асоси эчоди журналистй шинохта, муътакид аст, ки барои журналистон инъикоси объективии вокеа маънои пайгирии катъии фактро дорад (3,193).
Маколаи мазкур дар сомонаи рузномаи "Чумхурият" баррасй ёфтааст, аз ин лихоз ба мутолиаи хонандагон низ ру овардем то муайян намоем, ки назари хонандагон оид ба маколаи мазкур чи гуна аст. Маколаро 439 нафар мутолиа намуда бошад хам, ягон нафар фикри худро оид ба маводи хонадашуда иброз надоштааст. Маводе, ки дар сомона ворид мешаванд, дар анчоми онхо ишорахои "Баёни акида", "Санаи нашр", "Мутолиа карданд" чойгир шудаанд. Дар ишораи баёни акида, агар хонанда хохиш дошта бошад, фикри худро озодона, оид ба маводи мутолианамудааш, иброз медорад. Аммо маводи мавриди тахлили мо бо вучуди мубрам будан, аз чониби мутоилагарон ташреху таъвиле надорад.
Маълум аст, ки хар чизи хуб ё бад дар мукоиса аён мегардад. Аз ин ру, мо хар ду маводи мавриди тахкикро ба хам киёс намуда, бурду бартарй ва муваффакияту бохти онро тахлил менамоем.
Фарки ду маколаи зикршуда дар он аст, ки агар муаллифи маколаи аввал мушкилотро ошкоро баён карда, рохи халли онро пешниход карда бошад, муаллифи дуюм, танхо вазифаи худро маълумотдихй карор дода, бо истифода аз ифодахои духура маколаро чамъбаст мекунанд, яъне "Конуни танзими расму анъанахо то андозае пеши рохи харочоти барзиёдро гирифт" (2) гуфтани у нишонаи аз масъулият дур кардани худ ва умумигуйй кардани муаллиф аст. Дигар ин, ки дар маводи хафтаномаи "Миллат" бештар чуръат ва хайсияти муаллиф хувайдост. Муаллиф дар мавод аз тавсифи умумии масъала даст кашида, бочуръатона камбудихои конуни танзимро то чое интикод намуда, ба масъулин мурочиат менамояд. Шояд хамин гуна масъалагузорй ва пешниходи ВАО буд, ки дар тахрири нави конуни танзим (2017) ба он тагиироту иловахо ворид гардидаанд. Маводи дуюми мавриди тахлил бештар хусусияти тавсифй гирифта, проблемагузорй дар он кам дида мешавад, касбияти муаллиф дар халлу баррасии масъала норушан аст. Тахлилу киёсии ду мавод моро ба чунин хулоса овард, ки проблемагузорй ва усули баррасии масъалахо аз чуръат, касбият, махорат, дониш, чахонбинй, тарзи тафаккур ва тачрибаи муаллифон сахт вобаста аст. Ба ин хотир нашрияхоро лозим аст, ки дар халлу баррасии масоили доги чомеа ба тачрибаву касбияти муаллифон такя намоянд, то маводи пешниходшаванда хар чй бештар барои халли масъала ва чалби масъулину таваччухи чомеа равона карда шавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Дебора, Поттер. Рузноманигории муста;ил/П.Дебора.- Душанбе, 2006.-148 с.
2. Баротзода, Ф.Анъанаву маросимхо ва вижагихои танзими онхо/Ф.Баротзода// Чумхурият.
3. - 2015. - № 118. - 9 июн.
4. Ким, М.Н. Новостная журналистика /М.Н.Ким.- СПБ.2005.- 193 с.
5. Мирзо, А. Биёед аз ха; нагузарем. Танзим аньанахои миллиро фуру бурд/А.Мирзо// Миллат. -2015. - № 38 (525). - 14 октябр.
6. Муродов, М. Асосхои эчодй журналиста /М.Муродов.- Душанбе: Ирфон, 2014.-255 с.
7. Нуралиев, А. Жанрхои ахбории матбуот/А.Нуралиев.-Душанбе: Деваштич, 2004.-146 с.
8. Полетаев, Э.Э. Рузноманигории байналхал;й/Э.Э.Полетаев.- Душанбе, 2005.-280 с.
9. Саъдуллоев, А. Жанри маърифатомуз//Мачмуаи ма;олахо од ба тахсилоти журналистй"/А.Саъдуллоев.- Душанбе, 2008.- 33 с.
10. Саъдуллоев, А. Жанрхои тахлилии матбуот/А.Саъдуллоев, П.Гулмуродзода.- Душанбе: 1994; 1998.
11.Усмонов, И. Жанрхои публисистика/И.Усмонов.- Душанбе, 2009.- 139 с.
12.Усмонов, И. Таърихи журналистикаи точик/И. Усмонов, Д.Давронов.- Душанбе, 2008.- 365 с.
13.Усмонов, И. Журналистика/И. Усмонов.- Душанбе, 2011.- 376 с.- 4 ч.
REFERENCES:
1. Potter, Deborah. Independent Journalism /D.Potter. - Dushanbe, 2006.- 148 p.
2. Barotzoda, F. Customs, Traditions and Features of their Regularity/F.Barotzoda//Jumhuriyat (The Republic). - 2015. - №118. June 9.
3. Kim, M.N. Journalism of News / M.N.Kim. - SPb., 2005. - 193 p.
4. Mirzo, A. Let's Do not Avoid with the Truth. Regularity Has Fed National Traditions up/A.Mirzo//Millat (Nation). - 2015. - №38 (525). - October 14.
5. Murodov, M. Grounds of Journalistic Creativity / M. Murodov. - Dushanbe: Cognition, 2014. - 255 p.
6. Nuraliyev, A. Informational Genres of Press/A. Nuraliyev.- Dushanbe: Devashtich, 2004.-146 p.
7. Poletaev, E.E. International Journalism / E.E. Poletayev. - Dushanbe, 2005. - 280 p.
8. Sadulloev, A. Educational Genres. In "Collection of Material on Journalism Designation".-Dushanbe, 2008. - 33 p.
9. Sadulloev, A. Analytcal Genres of the Press/ A.Sadulloev, P.Gulmurodzoda/ - Dushanbe: 1994; 1998.
10.Usmonov, I. Genres of Publicistics/I. Usmonov. - Dushanbe 2009. - 139 p.
11.Usmonov, I. The History of Tajik Journalism/I. Usmonov, D.Davronov.-Dushanbe, 2008.-365p.
12.Usmonov, I. Journalism / I. Usmonov .- Dushanbe, 2011. - 376 p.- 4 parts.
Проблемагузори ва усули баррасии масъалахои фарханг дар матбуоти даврии тоцик (дар мисолирузномаи "Цумхурият" вахафтаномаи "Миллат" дар соли 2015)
Вожахои калиди: жанр, фаруанг, цонун, проблемагузори, методуои таулили журналисты,
салоуияти рузноманигор. Мацола ба яке аз маъалауои мууими журналистика - проблемагузори ва нигоуи журналист дар баррасии масъалауои фаруанги милли дар матбуот бахшида шудааст. Муаллиф кушиш кардааст, ки касбияти рузноманигорро дар пешниуоди масъалаи баррасишаванда таулил намояд. Маводи тауциц аз ду нашрия "Цумуурият" ва "Миллат " цамъоварй карда шудааст. Дар ин мацола маводи уар ду рузнома таулил ва муцоиса шуда аст.
Постановка проблемы и способы ее разрешения при освешении вопросов
национальной культуры в таджикской периодической печати (на примере сайта газеты "Джумхурият" и газеты "Миллат, 2015г.")
Ключевые слова: жанр, культура, закон, постановка проблем, журналистские методы
анализа, компетентность журналиста. Статья посвящена одному из важных вопросов журналистского профессионализма и компетентности - постановка проблемы и способы ее предложения и анализа при освещении вопросов национальной культуры в период глобализации и смешении культур в таджикской периодической печати. Автор сопоставительным путем анализирует материалы из сайта
правительственной газеты «Джумхурият, 2015» и из общественно-политической газеты «Миллат, 2015г.».
Statement of Problems and Methods of its Resolution under Elucidation of the Issues of National Culture in the Tajik Periodic Press (on the example of the sites of the newspapers "Jumhuriyat" and "Millat, 1015")
Keywords: genre, culture, law, statement of problems, journalistic methods of analysis, journalistisfs competence.
The article is devoted to one of the important issues of journalistic professionalism and competence those of the statement of the problem and the ways of its proposal and analysis in covering the issues of national culture in the period of globalization and mixture of cultures in the Tajik periodical press. The author analyzes the materials from the governmental "Jumhuriyat" newspaper site and the socio-political newspaper resorting to correlation "Millat".
Маълумот дар бораи муаллиф: Астанакулова Цумагул, аспиранти кафедраи матбуоти Донишгоуи миллии Тоцикистон (Цумуурии Тоцикистон, ш.Душанбе), E-mail:mkutb@mail.ru
Сведение об авторе:
Астанакулова Джумагул аспирантка кафедры печати Таджикского национального университета (Республика Таджикистан, г.Душанбе), E-mail:mkutb@mail.ru
Information about the author: Astanakulova Jumagul, post-graduate student of the department of press under the Tajik National University (Tajikistan Republic, Dushanbe), E-mail:mkutb@mail.ru
