CC BY
0
Мирмухаммедова Парвина Со^ибцоновна, унвонцуи кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд)
Мирмухаммедова Парвина Сахибжоновна,
соискатель кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Mirmuhammedova Parvina Sakhibzhonovna, research worker of the department of methods of Teaching Tajik Language and Literature, SEI "KSU named after. acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail:parvina0200@bk.ru Вожа^ои калиди: технологияи таълим, технологияи педагоги, технологияи инноватсиоМ, инноватсия, навовари, таълим ва тарбия
Мацола ба баррасии вижагщои истифодаи технологиями инноватсионии таълим дар мактаб бахшида шудааст. Мафцумцои "технологияи таълим", "технологияи педагоги" ва "инноватсия"-ро шаруу тавзеу ёфта, алоцаманди ва нацши ощо дар раванди таълиму тарбия муайян гардидааст. Таъкид гардидааст, к и фарци возеуи байни маф уумуои "технологияи педагоги" ва "технологияи таълими" щнуз муцаррар карда нашудааст. Хцни масъалагузори мулоцизацои олимони сощ Ф.Шарифзода, Т.К.Тацдиров, Г.Ниёзбекова ва дигарон тщлилу барраси ва истинод шудаанд. Муаллифи мацола ба хулоса омадааст, ки дар су рати о ц ил о на и с тиф о д а шудани технологиями инноватисонии таълим барои фаъол намудани алоцаи акс бо таълимгирандагон шароити мусоид фароуам меояд ва дар умум, дар раванди педагоги натицауои матлуб ба даст оварда мешавад.
Ключевые слова: технологии обучения, педагогические технологии, инновационные технологии, инновации, обучение и воспитание
Статья посвящена особенностям использования в школе инновационных технологий обучения. Анализируются понятия «технология обучения», «педагогическая технология», «инновация», определяются их взаимосвязь и роль в процессе обучения и воспитания. Отмечается, что до сих пор не определены отличия между понятиями «педагогическая технология» и «технология обучения». При постановке проблемы анализируются мнения специалистов изучаемой отрасли, в том числе Ф. Шарифзода, Т.К.Такдирова, Г.Ниёзбековой и других. Делается вывод, что при рациональном использовании инновационных технологий обучения создаются благоприятные условия для активизации обратной связи с обучаемыми и педагогический процесс в целом достигает желаемого результата.
Key words: educational technologies, pedagogical technologies, innovative technologies, innovations, tuition and education.
The article dwells on the peculiarities of usage of innovative teaching technologies at school. The following notions "teaching technology", "pedagogical technology", "innovation" is analyzed and their relationship and role in the process of tuition and education are determined. It is noted that differences between the notions of "pedagogical technology" and "teaching technology" have not yet been defined. While posing the problem, specialistsл opinions in the sphere being studied are analyzed, including F. Sharifzoda, T.K. Takdirov, G.Niyozbekova and others. It is concluded that by dint of the rational usage of innovative teaching technologies, favorable conditions are created for enhancing feedback from students and the pedagogical process as a whole achieves the desired result.
Мусаллам аст, ки дар огози садаи XXI Ч,умх,урии Точикистон тадричан ба фазой тах,силоти чах,онй ворид гардид, ки, бешак самаранокии ин мархдла тагйироту такмилсозии низоми маорифро та;озо дорад. Дар робита ба ин, истифодаи технологиями инноватсионй дар ча^он, аз чумла, дар Ч,умх,урии Точикистон низ босуръат идома дорад. Тарбия намудани шахрванди дорои сатхд баланди ахло;, масъулиятшинос, эчодкор, фаъол ва сало^иятдори кишвар аз хддафх,ои мух,имми таълиму тарбия мах,суб меёбад. Бар ин гуфтах,о тах,ия ва ;абул
DOI:10.51844-2077-4990-2023-4-75-79
ВИЖАГЩОИ ИСТИФОДАИ ТЕХНОЛОГИЯМИ ИННОВ А ТСИОНИИ ТАЪЛИМ ДАР
МАКТАБ
ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ОБУЧЕНИЯ В ШКОЛЕ
PECULIARITIES OF USAGE OF INNOVATIVE TEACHING TECHNOL OGIES AT SCHOOL
гардидани Конуни ч,умхурии Точикистон "Дар бораи маориф", Стандарти давлатии тахсилот, Консепсияи миллии тарбия, Консепсияи миллии маълумот дар радифи дигар санадхои меъёрии хукукии ба таълиму тарбияи чомеа, хоса наврасону чавонон алокаманд далолат карда, аз икдоми арзишманди даврони Истиклол ба шумор меравад ва ангеза барои рохандозии муносибати навгароёна ва коркарди технологиями муосири таълим мебошад. Ба хар сурат, низоми таълим б а технологияи навгарои таълиму тарбия бештар ру оварда, амалияи таълимй аз омузгорон такозо дорад, ки кулли чараёни таълим, усул ва фаъолияти омузгору хонанда тагйир дода шавад. Аслан навоварихо худ аз худ пайдо намешаванд, онхо натичаи тахкикоти илмй, тачрибаи пешкадами педагогии омузгорони алохида ва ахли чомеаи мехнатии муассисахои таълимй мебошанд.
Мафхуми "технология" калимаи юнонй буда, «технос» (techne) -майорат, санъат ва «логос» (logos) - фан, таълимотро ифода мекунад. Ин маънои лугавй мохиятан чараёни замонавии технологияи таълимро ифода намекунад. Технологияи таълим сохторест дар барои мукаммалй ва мушаххасии моделх,ои таълим. Дар он манбаъ ва имкониятх,ои инсон ва техника, усулх,ои махсус, инчунин таъсири байнихдмдигарии онх,о ба инобат гирифта шуда, чараёни яклухти омузиш ва таълим таъмин карда мешавад. Технологияи таълим лоихдест, ки дар он падид овардани навигарй, истифодабарии дониш ва кудрати эчодкории хонанда, майорат ва малака чузъи мухим аст [1,с.5-7].
Кайд кардан зарур аст, ки "технологияи таълим" ба педагогика дар нимахои асри XX хамчун муносибати нави технологй ба ташкили чараёни таълим зухур ёфт, ки он бо истифодаи воситахои техникии таълим алокамандй дошт. Бино ба таъкиди олимони соха фарки возехи байни мафхумхои "технологияи педагогй" ва "технологияи таълимй" хануз мукаррар карда нашудааст [5,с.38-42].
Мачмуан, технологияи таълим сохтори муайян ва аз руи накша мураттабгардида мебошад, ки максадхои мушаххасро фаро гирифта, тарзу равиши истифодаи имкониятхои мавчударо дар чараёни таълим таъмин менамояд.
Технологияи педагогй бошад, ба маънии комили истилохдяш тиб;и шархи муха;;и;они рус "лоихдест, ки новобаста ба махорати педагогии муаллим муваффакият ва дастовардхои педагогиро таъмин месозад ва чараёни ташаккули шахсияти талабаро кафолат медихад" [1, с.76].
Технологияи педагогй низоми тадричии хамкории муштараки омузгорон ва тарбиягирандагон мебошад, ки бо истифодаи ин ё он мачмуи усулхои тарбия ва таълим алокаманд аст ва бо максади халли вазифахои педагогй дар раванди педагогй амалй мегардад.
Худи мафхуми "инноватсия" маънои навоварй, навгонй, тагйиротро ифода намуда, чун восита ва раванд чорй кардани чизи навро дар назар дорад. Аз нигохи раванди педагогй навоварй маънои ворид намудани хадаф, мундарича, усул ва шаклхои нави таълиму тарбия, ташкили фаъолияти муштараки омузгор ва таълимгирандаро мефахмонад [12,с.20-26]. Истилохи "инноватсия" дар лугатхои муосири забонхои хоричй дар ду шакл тавзех ё ф т ааст:
- аввалан, аз калимаи англисии "innovation" - навоварй, яъне навоварй, навсозй кардан;
- дувум, аз калимаи лотинии "innovare" - навсозй, тагйир додан, табдил додан, дубора сохтан [2,с.76].
Дар таълимоти педагогй калимаи навоварй хамчун раванди такмил додани технологияхои педагогй, мачмуи тарзу усулхо ва воситахои таълимй фахмида мешавад. Дар айни замон, фаъолияти инноватсионии педагогии муассисахои таълимй яке аз чузъхои мухимми таркибии фаъолияти таълимй махсуб меёбад, зеро фаъолияти инноватсионй метавонад барои ташкили ракобатпазирии муассисаи таълимй дар бозори хизматрасонихои таълимй замина гузорад ва самтхои рушди касбии омузгорро муайян намояд.
Навоварихо дар сохаи маориф татбики хадафхои навро пеш мегузоранд, ки он тахияи мундарича, усулхо ва шаклхои нави таълиму тарбия; татби; ва пахн кардани тартибу низоми мавчудаи педагогй; ташаккул додани технологияхои нави идоракунии муассисахои таълимй ва рушди онро дар бар мегиранд.
Барои рохандозии ин амалхо омилхои зерин мавкеи мухим доранд: фарохам овардани шароити зарурй барои хавасмандгардонии рушди фаъолияти инноватсионй ва мавчуд будани имкониятхо барои кабули натичахои раванди таълим; омодагии равандхои инноватсионй (аз чумла, олимон, омузгорон ва дигар кормандони сохаи маориф, ки фаъолияташон
навоварона мебошад).
Бо назардошти ахамият ва мубрамии масъалахои технологияи таълим, навгарой ва дигар чанбахои раванди педагогй олимони ватанй пахлухои мухталифи онро тахкику баррасй намудаанд. Академик Ф.Шарифзода мохият ва самтхои навоварй ё навгонй аз тагйироти дохилии низомхо, таъсис ва амалисозии хар гуна навоварихо иборат аст, ки боиси тагйироту дигаргунихои мухим дар амалияи ичтимой мегардад. Навоварихои илмй тамоми бахшхои донишхои башариро фарогир аст. Навоварихо дар навбати худ ба гуруххои мухталиф, аз кабили идоравй - ташкилй, ичтимой- иктисодй, техникй- технологй таксим мешаванд. Яке аз шаклхои навоварихои ичтимой навоварихои педагогй мебошанд. Навоварихои педагогй аз тагйироти максадноку пешрафта иборат буда, ба мухити омузишй унсурхои устувор бахшида, ба чузъхои алохида ва дар мачмуъ, ба тамоми низоми бехбудй меорад. Бино бар ин, навоварихои педагогй метавонанд аз хисоби захирахои низоми омузиш ё чалбсозии воситахои нав, тахчизот, технология ва сармоягузорй амалй гарданд [10с.360]. Дар мачмуъ навоварихои педагогй метавонанд уоя ва фикрхои педагогй, равандхои педагогй, воситахои педагогй: усулхо, шаклхо технология, барномахои пурмазмун ва гайра бошанд.
Яке аз воситахои таълими инноватсионй- технологияи иттилоотй мебошад, ки тибки пешниходи мутахассисон истифодаи онхо дар раванди муосири таълим бояд вазифахои зеринро дар системаи маорифи Чумхурии Точикистон ичро намоянд:
1. Кабули системаи ягонаи барномавй ва мувофик бо технологияи компютерй ва технологияи коммуникатсионй, ки дар раванди таълимии муттасил истифода мешаванд.
2. Пайвасти ташкилотхои таълимй ба шабакаи ягонаи ракамй бо дастрасии минбаъда ба Интернет.
3. Ташаккули мухити ягонаи иттилоотй барои таълими муттасил бо эчоди пойгоххои иттилоотй дар самтхо ва ихтисосхои таълим, ки хуччатхои методологй, энсиклопедияхо, маълумотномахо, китобхои дарсй ва васоити таълимй, инчунин воситахои иловагиро, ки раванди таълимро дастгирй мекунанд, дар бар мегирад.
4. Афзудани воситахои (асбобхои) таълимй, ки ба азхудкунии мавод ва азхуд кардани малакахои устувори хонандагон, инчунин ба даст овардани хадафхои таълими инфиродй равона карда шудаанд, ки ин метавонад хадафхои нармафзорро барои рушд дар бар гирад, чун барномахои мултимедиявй ва гайра [9,с.94].
Метавон гуфт, ки имрузхо олимони сохаи равишшиносй ва педагогикаи точик масъалаи технология ва инноватисияи таълимро тахкик намуда истодаанд, ки ахаммияти илмиву амалй дорад. Аз чумла Т.К. Такдиров дар асоси тахкикоти худ ва натичаи озмоишхо доир ба масъалаи мавриди назар чанд навъи инноватсияро дар чараёни таълим афзалиятнок мешуморад: барномаи инноватсионй, лоихаи инноватсионй, навоварии маъмурй, навоварии менечмент, инноватсияи технологй, усули инноватсионй, раванди инноватсия, навоварихои дохили мавзуъ, навоварихои умумии методологй, навоварихои идеологй, навоварихои ташкилй, самти инноватсионии фаъолияти омузгорй, васоити инноватсионии таълим, системаи инноватсионии таълим, муассисахои инноватсионй [7,с.8].
Мухаккик Г. Ниёзбекова доир ба ин масъала мулохизаронй намуда, афзудааст, ки шароити педагогии татбики технологияхои инноватсионй дар чараёни таълиму тарбия ба идоракунй ниёз дорад. Ин раванд наметавонад стихиявй бошад ва хамчунин маънои онро надорад, ки падидаи навоварй дар низоми тахсилот чанде кабл пайдо шуда бошад. Мухаккик пешниход мекунад, ки технологияхои таълимиро бо максади чалби хонандагон ба шаклхои иловагии инкишофи шахсият васеъ истифода кардан мумкин аст: иштирок дар чорабинихои фархангй, театр, марказхои эчодиёти кудакон ва гайра [5,с.21-22].
Технологияхои муосири таълимй ба технологияи фаъолияти эчодии омузгорон табдил ёфта, дар ба даст овардани махорати педагогй мусоидат менамоянд.
Чузъхои таркибии ташкили раванди таълиму тарбия тавассути чорй намудани технологияхои муосири таълим хамчун система аз инхо иборатанд:
1. Хддафхои омузиш.
2. Мухтавои омузиш.
3. Методхои омузиш.
4. Воситахои хамкории байнихамдигарии педагогй.
5. Шаклхои ташкили омузиш.
6. Натичахои фаъолият. Мисли хама гуна фаъолиятхо ду нуктаи асосй вучуд дорад - вазифа ва технологияи он: Танзими вазифаи дидактикй иборат аст аз:
1. Тахлили хадафхои омузиш.
Дар хамин замина муайян намудани таърифи мундаричаи мавзуъ, мухтавои таълим, ки бо накша ва барномахои таълимй муайян карда шудаанд. Он пешбинй мекунад: интихоби маводи аз хама мухим ва сохторсозиии он; интихоби намунахо ва далелхо; нав кардани чанбаи аксиологии мавзуъ;
шиносой бо фарханги чахонй ва фарохам овардани фазои маънавй; мустахкам кардани чанбаи тарбиявй дар раванди таълим;
аксиологикунонии мундарича хамчун раванди таносуби арзишхои фархангй бо тачрибаи шахсй ва ичтимой;
интихоби вазифахое, ки ба ташаккули малака ва махорат нигаронида шудаанд.
2. Муайян кардани сатхи ибтидоии маълумотнокии хонандагон.
3. Бахисобгирии махдудиятхои дар пойгохи моддии таълимй ва чанбаи ташкилии таълимдодашуда [5,с.84-85]. Фаъолияти омузгор дар тархрезии технологияи таълим, ки халли мушкилоти дидактикиро таъмин мекунад, аз интихоб ва тахияи методхо, шаклхо ва воситахои таълим, яъне ташаккули воситахои раванди дидактикй иборат мебошад. Хдмин тарик, дар натичаи тахлили супориши дидактикй, усулхо, шаклхо ва дастурхои таълимии ба он мувофи; муайян карда мешаванд. Таъкид кардан зарур аст, ки технологияхои муосири таълим ба чанд унсурхои асосй такя мекунад, ки дар мехвари он карор дорад: вуъсат додани кисматхои дидактикй; банакшагирии натичахои омузиш ва фаркияти тахсил; таквиятбахшии донишхои равоншиносй дар раванди таълим; компютерикунонй. Хдмчун усули дидактикй дар ташкили чараёни таълиму тарбия технологияхои инноватсионй бояд б а талаботи зерин чавобгу бошанд: хангоми кор дар намуди гурухии таълим ба хонанда фарохам овардани имконияти таълими инфиродй, бо назардошти кобилиятхои маърифатй, хавасмандй ва хохишхои шахсй [4,с. 11]. Аз ин ру, истифодаи окилонаи технологияхои муосири таълим дар ташкили раванди таълиму тарбия ин фаъолияти худи омузгор дар самти пешравии илмию методй мебошад. Аз чумла, истифодаи технологияхои муосири иттилоотй имкон медихад, ки шахсияти мухассилин рушд кунад, имконияхои коммуникативй, ташаккули фарханги иттилоотй ва омодагй ба фаъолияти маърифатии у мустакилона таквият ёбад. Ба чуз ин, хамгироии тадрис, омузиш ва баходихй; мачмуи баходихии микдорй ва сифатии кобилияти хонанда тавассути тахлили маводи гуногуни фаъолияти таълимй ва маърифатй низ дар раванди таълиму тарбия накши бориз дорад, ки ин муносибати таълим ба махорати касбии омузгор алокаманд аст. Аз руи мушохида ва тахлили дарсхо дар баъзе холат сатхи пасти касбияти омузгор ва сифати дарси у дар татбики технологияхои инноватсионии таълим монеа эчод мекунад. Аз ин лихоз, дар низоми маориф навоварихо аз тачдиду такмил ва тагйироти самтхои зерин бештар вобастагй доранд, ки мухимтарини онхо инхоанд: барнома ва фанхои таълимй, фаъолияти хонанда ва омузгор; тартибу низоми фаъолияти тарбиявй; усули назорат ва арзёбии сатхи таълим, хавасмандгардонй. Хдмин тавр, метавон гуфт, ки истифодаи окилонаи технологияхои инноватсионии таълим дар раванди педагогй ба натичахои матлуб ва хадафманд мерасонад. Ба хусус, хангоми пешниходи маводи таълимй ба хонандагон ва азхудкунии маводи таълимй зимни хамкории интерактивй; дар дарсхои такрор ва лахзаи мустахкамкунии дониш (малака, кобилият) -и ба даст овардашуда ва мархилаи назорати фосилавй ва чамъбастй ва назорати мустакилонаи натичахои бадастомада. Хулоса, хонандагон мувофики кобилияташон дар чараёни дарсхо иштирок мекунанд, аз руи муколамахои дарс арзиши фаъолияташонро дар халли масъалахои гуногуни таълимй идрок мекунанд. Дар сурати окилона истифода шудани технологияхои инноватисонии таълим барои фикру акидаи хонандагонро шунидан, онро асоснок ва силсилаи далелхои мантикиро эчод кардан шароити мусоид фарохам мегардад. Раванди таълим вакте самарабахштар мегардад, ки агар омузгор нисбат ба хонандагонгон камтар сухан гуяд, зеро шахс танхо дар чараёни фаъолияти худ рушд мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Беспалько, В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения / В.П. Беспалько. - М.:
Педагогика, 1989. - 192 с.
2. Землянская, Е. Н. Инновационная начальная школа: подготовка магистров по педагогике
в условиях сетевого взаимодействия [Электронный ресурс]: монография / Е. Н. Землянская; ФГБОУ ВПО "Моск. пед. гос. ун-т". -Москва: МПГУ, 2015. - 216 с. - URL: http://elib.mpgu.info/view.php?fDocumentId=5130. ISBN 978-5-4263-0254.
3. Консепсияи миллии тарбия дар Чумхурии Точикистон аз 3 марти 2006 - Душанбе: Матлуот, 2003 - 24с.
4. Лазарев,В.С.Метод оценки инновационной деятельности школ и рекомендации по его применению. Пособие для руководителей школ/В.С.Лазарев,Б.П.Мартиросян.-М.,2003 г. -245с.
5. Ниёзбекова, Г.А Шароитх,ои педагогии татбики тенологиях,ои инноватсионй дар раванди таълиму тарбияи муассисах,ои тах,силоти умумй: дис.н.и.п./ Ниёзбекова, Г.А. - Душанбе, 2022 с. - 180с.
6. Низомнома дар бораи мактаби миёнаи Чумхурии Точикистон. - Душанбе, 1996.
7. Такдиров, Т. К. Новое явление в сфере образования/ Вестник ТНУ. -2009. №3 (51). 132-136с.
8. Такдиров, Т. К. Что такое инновация? //Маърифати омузгор. - 2009. №7-8.-30-33.
9. Шарифзода, Ф. Интеграция науки и образования как важнейшая тенденция современного цивилизационного процесса /Перспективы развития образования в Республике Таджикистан: коллективная научная монография. Под. ред. Ф.Ф. Шарипова. // - Душанбе. Ирфон, 2019. - C. 94.)
10. Ш а р и ф з о д а , Ф . П е д а г о г и к а и у м у м й в а к а с б й / З е р и н а з а р и а к а д е м и к М.Лутфуллоев / Ф.Шарифзода, М.Миралиева.-Душанбе: Ирфон, 2 01 2. - 56 2 с.
11.Ширшов, Е.В. Информационно-педагогические технологии: ключевые понятия: словарь / Е.В. Ширшов; под ред. Т.С. Буториной//- Ростов-н/Д: Феникс, 2006г. - 256 с.
12.Юсуфбекова, Н. Р. Педагогическая инноватика как направление методологических исследований/Н.Р.Юсуфбеков//Педагогическая теория: Идеи и проблемы.М.,1992.- 20-26с.
REFERENCES:
1. Bespalko, V.P. Pedagogy and progressive teaching technologies / V.P. Bespalko. - M.: Pedagogy, 1989. - 192 p.
2. Zemlyanskaya, E. N. Innovative primary school: training masters in pedagogy in the context of network interaction [Electronic resource]: monograph / E. N. Zemlyanskaya; FSBEI HPE "Moscow State Pedagogical University". -Moscow:MSPU,2015.-216p.-URL: http://elib.mpgu.info/view.php?fDocumentId=5130. ISBN 978-5-4263-0254.
3. National concept of education in Tajikistan Republic from March 3, 2006 - Dushanbe: Matluot, 2003 - 24 p.
4. Lazarev, V.S., Martirosyan, B.P. Method of the assessment of innovative activities of schools and recommendations for its application: manual for school leaders. - M., 2003 -245 p.
5. Niyozbekova, G.A. Pedagogical conditions of application of innovative technologies in the process of education and training of general education institutions: candidate dissertation in pedagogy. -Dushanbe, 2022. - 180 p.
6. Instruction on secondary schools of Tajikistan Republic. - Dushanbe, 1996.
7. Takdirov, T.K. A new phenomenon in the field of education / Bulletin of the Tajik National University. -2009.-№ 3 (51). - P. 132-136.
8. Takdirov, T.K. What is innovation? // Teacher's Enlightenment. - 2009. # 7-8. - P. 30-33.
9. Sharifzoda, F. Integration of science and education as the most important trend aimed at modern civilizational process / Prospects for the development of education in Tajikistan Republic: collective scientific monograph/under the editorship of F.F. Sharipova//-Dushanbe. Cogniton, 2019. - 94 p.
10. Sharifzoda, F., Miralieva, M. General and professional pedagogy / Under the editorship of of Academician M. Lutfulloev. Dushanbe: Cognition, 2012. - 562 p.
11. Shirshov, E.V. Informational-pedagogical technologies: key concepts: dictionary / E.V. Shirshov; edited by T.S. Butorina//-Rostov-n/D: Phoenix, 2006. - 256 p.
12. Yusufbekova, N.R. Pedagogical innovation as a streamline aimed at methodological research // Pedagogical theory: Ideas and problems. - M., 1992. - P. 20-26.
