CC BY
0RUSAD10, 2023,151-154
Kitap incelemesi - Book Review Geli? - Received: 15.11.2023 Kabul - Accepted: 19.12.2023 Yayin - Published: 31.12.2023 doi: 10.48068/rusad. 1391479
Vilhelm Thomsen, Rus Devleti'nin Kokenleri Eski Rusya ve iskandinavya Arasindaki ili^kiler, £ev. Emine Dikmen, Selenge Yayinlari, istanbul, 2021, 111 s., ISBN: 978-625-7459-07-5
© Betul AGAOGLU
Rusya tarihi ile ilgili gefmi^ten gunumuze yayimlanan makale ve kitaplar bulunsa da ozellikle bu alandaki kitaplarin birfogu "Rusya Tarihi" adi altinda yayimlanmi^tir. Bu eserlerde etnik yapi, siyasi tarih ve kulturel yapi gibi unsurlar alt ba^liklar halinde i§lenmi§tir. Alt ba^lik dahilinde Ruslarin kokenine dair bilgiler yer alsa da bilhassa bu konu uzerinde yapilan fali^malar siyasi tarih alanina nazaran sinirlidir. Bu alanda aklimiza ilk gelen fali^malardan birisi Omeljan Pritsak'a ait olan "Ruslarin Kokeni" adli fali^madir. Ruslarin men^ei hususunda Dr. Vilhelm Ludvig Peter Thomsen tarafindan da dogrudan "Rus Devleti'nin Kokenleri" ba^ligiyla olu^turulan eser, bu alana dair onemli ve degerli bilgiler ihtiva etmektedir.
"Rus Devleti'nin Kokenleri" adli soz konusu eser, ba^ligindan da anla^ilacagi uzere Rus Devleti'nin etnik kokenini ve bu koken baglaminda Rus Devleti'nin Iskandinavya ile munasebetlerini izah etmek amaciyla meydana getirilmi^tir. Nitekim muellifin mevzubahis konuyla ilgili Oxford'da 1876 yilinda verdigi uf ders, eserin muhtevasini olu^turmaktadir. On sozden once verilen bilgiye gore "Bu uf dersin metinleri Dr. Vilhelm Ludvig Peter Thomsen tarafindan Lord Ilchester'in universiteye vasiyeti uyarinca Mayis 1876'da Oxford Taylor Enstitusu'ne devredilmi^tir." Bunun uzerine dersler bir yil ifinde yayina uygun bir §ekilde hazirlanarak ilk olarak 1877'de basilmi^tir. Tanitmaya
a Lisans Ogrencisi, Gazi Universitesi, Gazi Egitim Fakultesi, Tarih Egitimi Anabilim Dali, Ankara/Turkiye, agaoglubetul1@gmail.com
VILHELM THOMSEN
RUS DEVLETi'NiN KOKENLERi
ESKi RUSYA VE ¡SKANDINAVYA ARASINDAKI ILifKILER
BY-NC-ND
çaliçacagimiz bu eser; Önsöz, I. Ders: Eski Rusya'nin Sakinleri ve Rus Devleti'nin Kuruluçu Hakkinda, II. Ders: Eski Ruslarin Iskandinav Kökeni Üzerine, III. Ders: Rusya'daki Iskandinav Unsurun Adlandirilmasi ve Tarihi Üzerine, Ekler, Ilaveler ile Dizin bölümlerinden oluçmaktadir.
Vilhelm Ludvig Peter Thomsen ya da bildigimiz adiyla kisaca Vilhelm Thomsen, 25 Ocak 1842'de Kopenhag'da dünyaya gelmiçtir. 1867'de Kopenhag Üniversitesi'nden filoloji doktoru unvani alan Thomsen, Tûrkçe, Grekçe, Rusça, Arapça baçta olmak üzere on alti dil bilmekteydi. Orhun ve Yenisey Yazitlari Çôzûmû adli bildirisiyle Türk abidelerinin dilini çôzûmlemiç ve 1896'da Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées par Vilhelm Thomsen (Vilhelm Thomsen Tarafindan Çôzûmlenen Orhun Yazitlari] adli kitabiyla Göktürk alfabesini kamuoyuna tanitip yazitlari Fransizcaya tercüme etmiçtir. Böylelikle adini tüm dünyaya duyurmayi baçaran Thomsen; Osmanli Sultani V. Mehmed Reçad tarafindan "Mecidî Niçani", Danimarka Krali tarafindan "Elefan Madalyasi" ve Berlin Bilimler Akademisi tarafindan "Sever Bopp" ödüllerini almaya lâyik görülmü^tür.
Thomsen'in bu çaliçmamizda tanitacagimiz "Rus Devleti'nin Kökenleri Eski Rusya ve Iskandinavya Arasindaki îliçkiler" adli eseri, Agustos 2021'de Selenge Yayinlari tarafindan basilmiç bir tercüme eser olup 111 sayfadan oluçmaktadir. Kitabin kapaginda yer alan görselin Soloveckie Ostrova adli Eski Rusça el yazmasindan alinan bir kesit oldugu bilgisi yayinevi ile ilgili bilgilerin yer aldigi kisimda verilmiçtir.
Eserin ilk bölümünü teçkil eden "Eski Rusya'nin Sakinleri ve Rus Devleti'nin Kuruluçu Hakkinda" bölümüne Slavlar hakkinda açiklamalarda bulunarak baçlayan müellif, Slavlarin yaçadigi bölgenin Grek ve Romalilara uzak kaldigini ifade etmiçtir. Slavlardan belirgin çekilde bahseden ilk kiçinin Latin yazar Plinius oldugu belirtilip söz konusu halkin eski metinlerdeki adinin Venedi ya da Veneti oldugundan bahsedilerek bu ifadenin muhtelif dillerdeki anlami açiklanmiçtir. Got krali Hermanarik döneminde kisa süreligine de olsa Got hâkimiyetine giren Slavlar, Gotlarin güneye dogru ilerlemesiyle bu durumdan kurtulmuç ve kabileler hâlinde Vistül'ü açarak Elbe'ye kadar uzanmiçlardir. Müellif, Slavlarin Cermenler ile kanli mücadeleler yaparak bozguna ugradiklari ve bu kayiplar dolayisiyla çok az Slav ardilinin bulundugunu ifade etmiçtir. Akabinde Rum kilisesinin hâlen ayinlerinde kullandigi Eski Slav Dili'nin doguçu ve "Rus tarihinin babasi" olarak adlandirilan Keçiç Nestor'un kroniginde yer alan kabileler hakkinda aktarimda bulunulmuçtur. Bu kabilelerden biri olan Finli Merialilarin yaçadigi yerde Rus arkeolog p Kont A. Uvarov tarafindan arkeolojik çaliçmalar yapildigi belirtilmiçtir. Nitekim bu a hususta dikkat çeken bir bulgu vardir, bu bulgu ise gün yüzüne çikan silahlar arasinda hiç
z
m ù kiliç bulunmamasidir. Thomsen, bu durumu kilicin Fin kabileleri tarafindan
Q N Z
< S >5 bilinmemesiyle açiklamaktadir.
* ° ® Çaliçmamizin devaminda anlam ve kavram karmaçasini önlemek adina Thomsen'in
11521 Slav ve Rusya Ruslarini ayirt etmek amaciyla Slav Ruslarini Rus, Iskandinav kökenli zümreyi ise Russ çeklinde adlandirdigini belirtmemiz yerinde olacaktir. Nestor'un kroniginde yer alan Rus Devleti'nin nüvesini teçkil eden süreç ve olaylar hakkinda aktarimda bulunan müellif, Rus Devleti'nin ve Rus kelimesinin kökenine dair teorileri benimsemekten kaçinarak farkli teoriler sunan bilim insanlarinin da bulundugunu izah etmiçtir. IX. yüzyilin ikinci yarisinda Russlarin Konstantinopolis'i hedef olarak gördükleri
Kitap Incelemesi - Book Review
ve bu dogrultuda mevzubahis Roma baçkentinde Russlar ile Grekler arasinda vuku bulan olaylardan söz edilmiçtir. Thomsen, Russlarin Greklerle temasa geçme sebeplerinin yalnizca yagmacilik degil birçok firsat sunan ticaret oldugunu ifade etmiçtir. Dogulu yazarlarin Russlardan gözü kara ve canli olarak bahsettigini aktaran müellif, Russlarin savaç vb. durumlar için yalnizca deniz yolunu kullandigini belirtmiçtir. Akabinde Ibn Rüste ve Ibn Fadlan gibi Arap müelliflerin Russlarin yaçam tarzlari ve gelenekleri hakkindaki yazilarindan kesitler sunulmuçtur.
Müellif, eserin II. dersi ve ayni zamanda ikinci ana bölümünü oluçturan "Eski Russlarin Iskandinav Kökeni Üzerine" bölümüne Russ adinin Grekçe karçiliginin Rhôs oldugunu açiklamakla baçlamiçtir. Rhôs adinin ilk olarak Annales Bertianiani'de geçtigi belirtilmiç ve Troyes Piskoposu Prudentius'a ait olan bir pasaj sunularak Rhôs adinin aslinda Isveçlilerin Grekçe adi oldugu kanisina varilmiçtir. Nitekim müellif, Prudentius'tan sundugu pasajdaki tek gerçek anlamin Rhôs'un Isveçliler için kullanilmiç oldugunun altini çizmektedir. Bu bölümde çogunlukla adlandirmalar üzerinde duran Thomsen, Dogulu yazarlarin Rûs adini anlaçilmaz bir çekilde kullandigini ifade ettigi gibi bu ada sahip kiçilerin kökeni hakkinda çikarim yapilamayacagi ve bu konuda Dogulu yazarlarin belirsiz fikirlere sahip oldugunu da vurgulamaktadir.
Bizans Imparatoru Konstantinos Porfirogennetos'un eserinden sunulan pasajda ise olaylarin akiçiyla birlikte bahsi geçen sözcüklerin anlamlari ve Slavca, Rusça, Iskandinavca ile Eski Norsça gibi muhtelif dillerdeki karçiliklari irdelenmiçtir. Nitekim bu husus, eserin ikinci bölümünde üzerinde en çok durulan konulardan biridir. Akabinde Russ ve Isveç ile yakin iliçkileri açiklamak adina birçok Iskandinav ve Russ ismindeki benzerlikler üzerinde durulmuç ve bu konuyu somutlaçtirmak adina örnekler sunulmuçtur.
Iskandinavlarin akinlari hususunda destanlar diçinda Isveç'teki Runik yazitlardan da söz edilmiçtir. Birçogu Upland, Södermanland ve Dogu Gotland bölgelerinde bulunan bu yazitlarda genellikle ölen kiçiler için "Igor'un öncülügünde doguya sefere gitti" ve "Igor'un emrinde öldü" gibi yazilar yazmaktadir. Fakat Igor'un Russ prensi mi yoksa Isveç prensi mi oldugu hakkinda henüz kesin bir kanit bulunmadigi belirtilmiçtir. Ardindan Rusya'da yapilan arkeolojik keçifler sonucu yalnizca Baltik bölgelerinde degil iç kesimlerde de sikke, kiliç ve Kuzey medeniyetlerine özgü bir nevi toka gibi eçyalarin bulundugunun aktarilmasiyla Russlarin Iskandinav kökenine iliçkin görüçleri desteklenmeye çaliçilmiçtir. Yine de müellif, bu bulgularin kesin bir gerçeklige varmamiz 0
için yeterli olmadigini savunsa da Rusya'daki Iskandinav varligina inanmamiz gerektigini 2
z
belirtmiçtir. m Ù
Q ™ ^
Eserin son kismini "Rusya'daki Iskandinav Unsurun Adlandirilmasi ve Tarihi < S >5 Üzerine" bölümü oluçturmaktadir. Eski Russlarin kendilerini kendi dillerinde Russ § ° ® çeklinde adlandirmadiklari görüçünü savunan müellif, bu ifadenin Russlar için yalnizca 11531 Slavlarin dogusunda kalan bölgelerde kullanildigini ifade etmekle birlikte bu hususla ilgili "Alman" ve "Kuzeyli" ifadeleri örnek olarak sunulmuçtur. Bu bölümde bilhassa üzerinde durulan konu Russ adinin muhtelif diller ve milletler arasindaki baglantilarinin irdelenmesidir. Nitekim Thomsen, Russ sözcügü ile dogrudan baglantili olan tek ismin Finler tarafindan Isveçlilere verilen Ruotsi ismi oldugu kanisindadir. Russ ifadesinin
etimolojik geli^imi hakkinda afiklamalarda bulunulmu§ akabinde Nestor'un tanikliginda sözlü gelenekten yararlanmi§ olabilecegi ifade edilerek yaziminda birtakim kronolojik hatalar bulundugu belirtilmi^tir. Vareglerin genellikle Russ ordusunun yardimci birliklerinden olduklari ifin dogrudan Russlar ile ili^kilendirildigini belirten müellif, Vareg sözcügünün bilhassa Isveflileri i^aret ettigini savunmakla birlikte bu görü^ünü desteklemek amaciyla Rus £ari Korkunf Ivan'in bu hususla ilgili 1573'te Isvef Krali III. Johan'a gönderdigi mektuptan kisa bir kesit sunmu^tur. Ayrica Arap yazarlarin Vareglerden Varank olarak bahsettigi ifade edilerek Biruni ve ^irazi'den alintilar yapilmi^tir. Rus diyalektlerindeki Iskandinavca sözcüklerden birkaf örnek verilip kar§ila§tirma yapilarak söz konusu bölüm noktalanmi^tir.
Eserde, bahsi gefen bölümlerin haricinde "iläveler" adli bir bölüm daha bulunmaktadir. Müellif bu kisimda önceki bölümlerde zikretmi§ oldugumuz Konstantinos Porfirogennetos'a ait el yazmasinda yer alan akanak adlari ile ilintili birtakim afiklamalarda bulunmu§ ve akabinde Kiev'in diger bir adi olarak görülen Sambatas sözcügünün kökenine dair varsayimlarina yer vermi^tir. Söz ettigimiz bölümlere ilaveten eserin sonunda okuyuculara yarar saglayacak bir dizin bulundugunu da belirtmemiz yerinde olacaktir.
Tanitmi§ oldugumuz tercüme eserde, feviren tarafindan bazi hususlara dipnot dü^ülse de feviren ön sözü bulunmamaktadir. £eviren ön sözü, yapilan fevirinin daha afiklayici ve anla^ilir kilinmasi afisindan önem arz ettiginden bu hususun eksikligine deginmemiz gerekmektedir. Thomsen'in Ruslarin Iskandinav kökenli oldugunu kararli bir §ekilde ispatlamaya fali^masi anlatilan olaylarin mukayese edilmesi amaciyla dipnotta muhtelif eserlere yer verilmesini gerekli kilmi^tir. Nitekim müellif, bahsi gefen olaylarin gerfekligini ya da kanitlanabilirligini ispatlamak amaciyla dipnotta konuyla ilintili fok sayida kaynak sunarak ve afiklamalar yaparak bunu gerfekle§tirmi§tir. Bilhassa ikinci bölümde Grekfe ve Slavca sözcük ile cümlelere metin ifinde sikfa yer verilmesi kanaatimizce okumayi ve konuya hakimiyeti zorla^tirmaktadir. Buna ragmen mevzubahis eserin konunun ilgilileri ve meraklilarina Rus Devleti'nin kökenleri, Eski Rusya ve Iskandinavya arasindaki ili^kilere dair i§ik tutacagi ve oldukfa fayda saglayacagini dü^ünmekteyiz.
*
*
*
|154|
o Q
Beyanname:
1. Etik Kurul izni: Etik Kurul Izni gerekmemektedir.
2. Katki Orani Beyani: Yazar, Kitap Incelemesine bajkasinin katkida bulunmadigini beyan etmektedir.
3. fikar fatismasi Beyani: Yazar, herhangi bir fikar fatijmasi olmadigini beyan etmektedir. Declarations:
1. Ethics approval: Not applicable.
2. Author contribution: The author declares no one has contributed to the book review.
3. Competing interests: The author declares no competing interests.
* * *
