CC BY
25Sahabi was a myth person in order to find the truth. The fact that he was a follower of myth, he chose his pen name "Sahab", which in Arabic means "Cloud".
Sahabi Astarabadi lived during the reignShah Abbas Sefevi in the 10th-11th centuries of the Hijra (late 16th and early 17th centuries). The date of birth of poetisindefinite, but he died at 1010 AH (1601) in the city ofNajaf of Iraq, where he was buried.
Keywords: Abusaid Kamaliddin Sahabi Astarabadi, Najafi, Shushtari, Tajik, Iraq, Sahab, cloud, poet, Sufi, freethinking, narrative, quatrain, gazelle, birth, death, anthology, manuscript, poems, collection of poems (divan).
Сведение об авторе:
Байонов М.Б.- аспирант Института языка и литературы им. А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан. Тел.: (+992) 918268092; E-mail: bayoni@mail.ru
About the author
Bayonov M.B. - Post graduate Student in the Institute of Language and Literature named after A. Rudaky, Academy of Science of the Republic of Tajikistan. Tel.: (+992) 918268092; E-mail: bayoni@mail.ru
ВАСФИ НАВРУЗ, ОБ ВА ХУРРАМЩОИ ТАБИАТ ДАР АШЪОРИ
НАКИБХОН ТУГРАЛ
Муллоев А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Дар таърихи фарханги башарият чашнеро ба мисли Наврузи Ачам пайдо кардан душвор аст, ки бо асолати зиндагисоз ба ин дарача бостониву мардумй ва муассиру мондагор бошад. Фархундагй ва фарахафзой ва шарофату бузургии Навруз дар он аст, ки соири кишвархои мутамаддин дунё ин чашни бузурги миллии моро бо арзишхои асили милливу мардумй пазируфта ба оламиён муаррифй кардаанд. Ч,ашни Навруз бо асолати офаридагорй ва хаётбахшй арзишманду фархунда буда, аз ахди бостон дар фарханги ориёй ва бостониву пургановати мардуми точик накши мондагор дошта, хамчун мероси фархангиву адабй ёдгор мондааст.. Ин чашни бузурги мардуми гуногунзабону гуногунфарханг чун огози Бахору давраи тозаи рушду бедории табиат, давраи навини зиндагофар маъруф гаштааст.
Ачдодони мо хешро «озодагон» ва «дехгонон» номида бо ин номхо дар киёс бо мардуми хайманишин, рамагарду чорнишину чангалиён инсонхои зиндагисоз ва хаётофар буданд, ба киштварзй, зиндагии бумй, дехнишиниву шахрсозй шугл меварзиданд. Ч,ашнхои бузургтарини мардумиро бо фарохамии фаслхои табиат, боззоии замин, гардишу тобиши офтоб пайванд сохта, чашни Сада ба нерумандии офтоб, чашни Мехргон ба таодули поизии (баробарии тирамохии) шабу руз, чамъоварии самари кишти замин ва чашни Навруз ба таодули бахории (баробарии бахории) шабу руз, гиромидошти обхои зинда ва кишти замин мукаддасу гиромй медоштанд. Шоистагй ва фарахафзоии Наврузро дар он мешумориданд, ки дар дарозои мохи фарвардин рушноиву покй ва обхои зиндаро сутуда, хама чоро поку равшан месохтанд, барои хушнуд сохтани фурухархо (арвохон) гури ниёконро зиёрат мекарданду онхоро пок медоштанд. Дар ин робита паёми зиндагисоз ва нерубахши фарорасии Навруз дар хар рузи хафта дар осори аксар адибон шарх ёфтааст. Аз чумла, чунин гояи зиндагиофар дар эчодиёти Абуабдулло Рудаей, Фирдавсй, Ибни Сино, Умари Хайём, Х,офиз, Саъдй, Ч,омй Х^аким Тирмизй , Туграл, Айнй ва дигарон бозгу шудааст.
Мухаммад Накибхон Туграли Ахрорй аз зумраи шоирони мумтоз ва махбуби интихои асри Х1Х ва ибтидои асри ХХ , як давраи пурпечутоб ва сарнавиштсози фархангию адабии мардуми Осиёи Миёна ба шумор меравад. Ин адиби шахир ва шахид бо хунари волои сухангустарй ва рисолати некмахзари инсонй диккати ахли илму адабро ба худ чалб намудааст. Бехуда нест, ки шоирону адибон ва фозилони хазамонаш уро чун «булбули достонсаро», «тутии шакрхои нахлистони начобатпайванд», « сухантирози бустони хушгуфторй ва нуктапардози чаманистони маънинигорй» ситоиш намудаанд.
Осори Туграл дар шакли маснавй, касида, газал, мусаммат, рубой ва фард эчод шудааст. Аз чумла аз осори вай маснавии «Лайлй ва Мачнун», «Сокинома», «Наврузнома^» ва касидахои пароканда бокй мондааст. Накибхон Туграл шоири сохибдевон буда, девони газалиёташ иборат аз 319 газал мебошад. Хамчунин, Туграл ба унвони «Арза» ду-се маснавии кучаке дорад, ки ба сабки номаи манзуме ба нишони ёр иншо гаштаанд ва дар онхо хасби холу шуру шарару умеду армони дилдор ифшо ёфтааст.
Дар эчодиёти Накибхон Туграл дар баробари мавзуъхои дигари човидонаи адабиёт васфи хуррамихои табиат ва Нaвpyзи олaмaфpyз мавкеи намоён дорад. Туграл пас аз пирузии Инкилоби Октябр соли 1919 ба хидмати Хукумати Шypaвй даромада, дар миёни муаллимону талабагони мактабхои навташкили шуройи мунтазам сухбатхо карда, дилашонро ба сохти наву ояндаи дурахшони зиндагй гарм месохтааст. Аз чумла, соли 1919, аввалин бор дар дехаи Похути нохияи Фалгар мактаби нав ташкил мешавад ва Туграл ба муносибати соли нав-Иди Навруз ба он мактаб рафта, дар табрики мактабиён таронахои наврузй хондааст, ки рубоии зерин аз он чумла мебошад:
Айёми рабеъу иди Навруз омад, Навруз шуду ба халк нав руз омад! Тифлони дабистон хама гаштанд озод, Озодии Навруз зи навруз омад!
Шоир на танхо субхи хаёти навинро аз самими калб истикболу тараннум карда, ба эчодиёташ гояхои нави инкилобй ва мазмунхои тозаи замонавиро ворид меоварад, балки хастии худро дар рохи химояти дастовардахои инкилобу баркарории Хукумати Шурои гаравгон менихад.
Манзумаи «Наврузнома» дар асоси донишу тачрибаву мушохидоти дехконии гузашта дар кадом сол чй гуна омадани обу хавову кишту хосилро дар либоси бадеъй пешниход мекунад.
Агар шанбе ояд рузи Навруз, Бувад он сол пурбарф, эй дилафруз! Бувад он сол хушку нарх арзон, Агарчи камтар орад абр борон. Бувад нуцсони даулу мева камтар, Шавад дар соли дигар галларо бар. Валекин кудаконро марг бошад, Аз он нахли падар бебарг бошад. Агар Навруз дар якшанбе ояд, Ба назми ин сухан фикре биёяд. Зимистон тангу сармо саул бошад, Ба саруо кай ситези цаул бошад?! Шавад борони бисёре бауорон, Шавад тагйири пунба, галла арзон. Валекин мевааш бисёр гардад, Бауори хуб, пур анбор гардад. Агар душанбе ояд рузи Навруз, Ба некюри галла чашмро дуз. Зимистон хушку сармо сахт ояд, Зимистон пустин пуррахт бояд. Шавад он сол дахли галла неку, Вале султон ба лашкар оварад ру.
Шавад он сол нархи галла арзон, Агарчи мешавад дар галла нуцсон. Намедонад касе онро, ба уар уол, Шавад галла гарон дар охири сол. Агар Навруз дар сешанбе ояд, Яцин, он сол сар то сар беу ояд. Шавад он сол пурборону пурбарф, Ба арзонии галла меравад уарф. Халоиц цумлаги осуда бошанд, Хама кас дар фарогат буда бошанд. Шавад мева цалилу галла бисёр, Бувад беморию марг андак, эй ёр. Агар шуд чоршанбе рузи Навруз, Мапурс ауволи сол, эй марди дилсуз. Дар он сол, эй бародар, галла кори, Шавад некy зи борони бауори. Шавад галла талаф, чунки дар он сол Миёна бошад исм он солро уол. Набошад нархро охир цароре, Ба мардум марг бошад бешуморе. Агарчи мардумон гарданд бецон, Валекин бештар марги бузургон. Агар Навруз дар панцшанбе ояд, ««Накy сол аст ин» гуфтан нашояд. Зимистон сахт ояд, мева бисёр, Валекин кори галла саул, эй ёр. Дар он сол, эй бути фархундадидор, Шавад нархаш гарону марг бисёр. Агар дар цумъа ояд рузи Навруз, Зи уайрони шунав, ин назм омуз! Зи галла баурае гиранд мардум, Зи уар цинс аз уама беутар зи гандум. Шавад дар мардумон кам мева хурдан, Шавад бо кудакон бас маргу мурдан.
Аз матни манзума равшан аст, ки шоир бештар ба вожахои галлаву мева ва нархи онхо, барфу борон ва беморию марг таваччух зохир менамояд, ки ин бесабаб нест. Дар мухит ва шароити вазнину душвори кухистон галла ва мева манбаи гизои зиндагии мардум аст. Шоир ин чузъиёти зиндагиро дар даврони зинагиаш дида, ба рузгори мардуми мехнаткаш дардошно ва гамшарик гашта, онро вокеъбинона тасвир намудааст. Шахсияти шоир ва чахонбиниву самимияти у ба халки мехнаткаш хамкарин ва муштарак гашта, муносибати хамдигарро ба табиат ва хаёт зохир менамояд. Шоир низ пешаи дехконй ва зироаткорию чорводорй дошта, бархурду мушкилоти зиндагиро аз тачриба гузаронидааст. Яъне, шахсияти гиной бозгу ва ифодагари холат ва рухияи шахси шоир буда, андешаву хиссиёти уро тачассум намудааст.
Накибхон Туграл дар саросари осори бокимондааш ба муаммохои шеъру шоирй таваччухи хосса зохир намуда, бо истифодаи фаровони санъатхои бадей хамеша марому макоми каломи бадеъ ва эхтироми офаринандагони шеъри дариро бузургу пос доштааст. Навруз хамчун ойини деринасл ва чашни хучаставу фархундаи халки точик фалсафаи офариниши олам ва руйишу сабзиши табиат аст ва бо тору пуди таърихиву фархангиаш ба тафаккуру андешаи миллии мо пайванди нагусастанй дорад. Бинобар ин, Туграл дар газалиёташ низ ба ин айёми фархундаву фарахафзо ва паёмовари рузгори шоду хуррам ручуъ намудааст:
Хазин маншин, ки Наврузи бауор аст, Цауон чун Хизри хаттат сабзавор аст. Бауор афрухт зинат дар гулистон, Мауалли файзи сайри гулъизор аст.
Гулу сунбул парешон аз сабо шуд,
Фарозу шеби сщро лолазор аст.
Ба як су нав%агар цумри зи ку-ку,
Навои булбулу савти %азор аст.
Чаман зинатфазо шуд аз бщорон,
Рyxи ёрам щмеша навбщор аст.
Аз он бо гул шавад бомантщй шарт,
Рyxy гесуи y лайлу нщор аст.
Надорам тоцати дури зи васлаш, гул цонону
Туграл %амчу xор аст.
Дар F^^raë™ Накибxон TyFp^ афкори cyннативy мазхабй, мазмуну мавзyъхои анъанавии фагсафию аxлок;й ва ишкиву ичтимой, аз чумла, хуоти табиату накхати бахору чаман, табиати дилфиреби диёр, лутфи хаку бедоди фалак ва амcоли инхо ба риштаи таcвиp омада, шоир ижонхоро барои Fанимат дониcтани зиндагиву бахравар гаштан аз неъматхои моддй, дycт доштану ишк варзидан ва тахаммулу xокcоpй намудан даъват менамояд. Эй бщори ноз, бщри зинати гущо биё! Сайри дарё орзу дори, ба чашми мо биё! Кардаам дур аз рyxат тащиди сомони цунун, Эй сувайдои диламро дофеи савдо, биё! Аз вафо дорем щр дам орзуи мацдамат, Хар буни му чашми умед аст, суи мо биё! Кай бувад биме ба мо з-ин сустмагзони дагал, Гар биёи цониби мо, саxт бепарво биё! Дил зи %ицрони ту ошуфтааст чун авроци гул, Мар%або, эй гунчаи цамъияти дищо, биё! Нест цонуни му%аббат сози найранги дуй, Эй тани ман xоки поят, омади, тан%о биё! Эй xyш он мисраъ, ки, Туграл, месарояд Бедиле: «Ё маро аз xyд бибар он цо, ки %асти, ё биё!»
Шиноxт, шарх ва тавшфи аношри табиат, маxcycан об дар ошри файлаcyфон, донишмандону шоирон ва фарханги шифохии мардум ба xyбй дарч ёфтааст. Нак;ибxон ТyFpал дар мушкилот ва халли матоили об, хамчун баxшандаи хаёти xyppамy човидони ахли башар ва кулли чонзоди олам, шyкyфобаxши пурфайзи замин ва ободиву ошиши зиндагии мардум xаёлоти шоирона дорад. Ба ин манзур xоcият ва cабабy омилхои паpаcтиш ва мукаддаши об дар оcоpи Накибxон ТyFpал бо хунар ва андешаи тоза равшан акc ёфтааcт. Менамояд бар лаби цу акси мо%и ман дар об, Метавон аз мо% то мо%и щма будан дар об. Нест суде сифларо аз су%бати равшандилон, Саxт расво мешавад, ояд агар о%ан дар об! Гуфт зо%ид: «Хешро дар xоб дидам дар бараш», Гуфтамаш: «Таъбири xоби xyд бигу равшан дар об!» Дар талоши акси як ру сад гиребон пора шуд, Кай ба осони расад ойинаро доман дар об?! Гуи сабцат мебарам имруз аз фатвои шак, Мардуми оби агар даъво кунад бо ман дар об. Хец мумкин нест дар гирдоби ин амвоци цам Киштии мацсудро бе ноxyдо рафтан дар об! Дар сулуки ишц кам аз баччаи бат (мургобй) нести, Дар ризои дуст %ар дам медщад у тан дар об. Зери ту фони сиришкам, Туграл, аз %ицрони у, Бе%, ки аз ин xоксорщо маро мурдан дар об!
Ба хамин тарик, айёми фаpxyндавy фарахафзо, cyннат ва ойинхои шврузй, арзишхои итеонпарвару тамаддунофари он, мукаддашту муъчизоти об ва xyppамихои табиат дар эчодиёти Накибxон ТyFpал чойгох ва накши боcазо дорад.
Дар пайравии cиёcати боcyботи эътирофу эхтироми арзишхои милливу мардумй Ашстузори cyray вахдат, Пешвои миллат, Президенти мухтарами кишвар Эмомалй Рахмон Шврузи оламафpyзpо чунин тавшф кардааст: "Швруз дар пешрафти фарханги xалки точик аз кадимтарин ва мукаддастарин оини ниёгони махруб ёфта, он аз фаpоpаcии фасти зебои cол бахор ва OFOзи cоли нави ачдодй паём мерагонад. Аcолати ичтимоии Навpyз xеле бузург буда, он далели рушду пешрафти тафаккури шзандаву бунёдкорй, муттахидиву хамгироии
мардумон аст". Бешубха ин тавсифи Навруз дар асоси далелу сарчашмахои муътамади илмиму адабиву таърихй ба миён омада, заминаи устувореро дар мисоли анъанаи чашнгирии ин чашни воцеан милливу мардумй сохиб аст.
Ч,ашни бузургу бостонии Навруз ба шарофати ибтикороти созандаи Асосгузори сулху вахдат, Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомалй Рахмон мартабаи чахонй пайдо кард ва аксар халциятхои хамчавор ва мутамаддин ин чашни бузурги миллии моро ба хайси чашни миллии хеш пазируфтаанд. Мухимият ва арзишмандии омузишу тахцици Навруз падидаи мухим дар шинохти тамаддун ва таърихи бостонии халцхои ориённажод буда, моро водор месозад, ки ба мохияту хикмат ва маъниву маросимхои он амицтар таваччух зохир намоем, арзишу неруи хаётбахш, поксоз ва некниходи онро барои рушду такомули маънавиву фарханги хамзамонон истифода созем .
НАВРУЗ, ВОДА И НЕЖНОСТЬ ПРИРОДА В ТВОРЧЕСТВО НАКИБХОН ТУГРАЛ
В данной статье рассматривается поэтическое осмысление Навруз, история его возникновения , сущность и мирового значения народного праздника Навруз, черти, в творчестве Наеибхона Туграл. Для решениего этих задач поэт расматривает вариант поэтических осмысление природа и его красоту, своеобразие форм и структура стихотворения, анализируя в контексте идейно художественного своеобразия, роль и значения праздника Навруз, значения вода и нежность природа , возможность определить комплекс проблем возникших на современном развития общество.
NAVRUZ, WATER AND NATURE TENDERNESS IN THE CREATIVE WORK OF
NAQIBKHON TUGHRAL
This article explores poetic understanding of Navruz, its history of appearance, essence and world importance of Navruz holiday in the creative work of Naqibkhon Tughral. To solve these tasks the poet explores poetic understanding of the nature and its beuatiness, form and structure peculiarities of the poems by analyzing ideal and artistic peculiarities, role and importance of the Navruz, water importance and nature tenderness and opportunity of identifying complex of the problems appearing in contemporary development of society.
Сведение об авторе:
Муллоев Абдусамад, доктор филологических наук, профессор кафедры теории и истории таджикской литературы ТГПУ имени С. Айни
About the author:
Mulloev Abdusamad, doctor of philological sciences, professor in the Chair of Theory and History of Tajik Literature of Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni.
КОРБУРДИ ЗАРБУЛМАСАЛХ,О ДАР ШИМОЛУ ШАРАМИ АФГОНИСТОН
Ализода Н.
Донишгоуи даватии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Зарбулмасалхо анъанаи дилпазир, писандида ва бахше аз забони гуфтугуи мардум аст ва бо забони омиёна ва содда,эчод шудаас,т ки мухотаби худро ба дурустй огохии икдоъ мебахшад. Зарбулмасал забони тафхим, забони талкдн ва танбех мебошад, ки асли асоси матлабро ба сурати сахех ва равшан бо овардани масали зинда, кутох, пурмафхум ва дакдк; ба махотаб ироа намуда, ибхомотро аз миён бар медорад, аммо дар касвати киноя.
Дар чомеа ва ичтимои инсонй бо таваччух ба хусусияти фархангй, таърихй, акидавй ва ичтимоие, ки дорад, дорои расмхо, ривочхо, анъаноти дилпазир ва писандидаест, ки шохисахои бузург ва густурдаи фархангии чомеаро ташаккул медихад. Зарбулмасалхои мардуми яке аз ин риштахои фархангй ва забони гуфтории миёни чомеа аст, ки аз зиндагии мардум худ берун нест ва аз ин ру дар миён чомеа собикди бисёр дерина ва таърихй дорад, ки омехта бо зиндагии инсон такомул ёфтааст.
Дар зарбулмасал хусусияти равонй, ичтимой ва фархангии чомеаро ба хубй оинадорй мекунад; тафсире аз во^еиёти зиндагй, вижагихои айни чомеаро баён месозад ва аз ин ру чузъи фарханги чомеаро ташаккул додааст. Ин падидаи фархангй ба хадде рушд карда, ки дар забон ва дил, зехн, замири инсон чо пайдо карда, хатто авомуннос ба он дилбастагй дошта ва аз он ба унвони як корбурд бо эътибори фархангй истифода ба амал меоварад. Зарбулмасалхо дар забони гуфтори мардум бузургтарин василаи эътибордихй ба курсй нишондани харфхо ва суханхо аст, ки равзанае дар забони мардум чорй аст.
