Научная статья на тему 'ВАЛЮТА БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАР УЧУН ЖИНОИЙ ЖАВОБГАРЛИК БЕЛГИЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ'

ВАЛЮТА БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАР УЧУН ЖИНОИЙ ЖАВОБГАРЛИК БЕЛГИЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
194
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Давлат / валюта / Республика / қонун / жиноят.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Абдумўмин Тўлқин Ўғли Ўтбосаров

Тадқиқотнинг мақсади: Валюта билан боғлиқ жиноятлар учун жиноий жавобгарлик белгиланишининг ижтимоий ва ҳуқуқий асослари тадқиқ қилиш ва амалиётда мавжуд муаммоларни аниқлаш, уларни бартараф этиш юзасидан таклиф ва тавсиялвр ишлаб чиқиш. Тадқиқот вазифалари: -ўрганилаётган жиноятлар учун жавобгарликнинг назарий муаммоларини тадқиқ этиш; -суд-тергов амалиётини таҳлил қилиш ва мавжуд муаммоларни аниқлаш; -жиноят қонунчилигини, суд-тергов амалиётини такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВАЛЮТА БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАР УЧУН ЖИНОИЙ ЖАВОБГАРЛИК БЕЛГИЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ВАЛЮТА БИЛАН БОГЛЩ ЖИНОЯТЛАР УЧУН ЖИНОИЙ ЖАВОБГАРЛИК БЕЛГИЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ВА ХУКУ^ИЙ

АСОСЛАРИ

Тадкикотнинг максади: Валюта билан боглик жиноятлар учун жиноий жавобгарлик белгиланишининг ижтимоий ва хукукий асослари тадкик килиш ва амалиётда мавжуд муаммоларни аниклаш, уларни бартараф этиш юзасидан таклиф ва тавсиялвр ишлаб чикиш.

Тадкикот вазифалари: -урганилаётган жиноятлар учун жавобгарликнинг назарий муаммоларини тадкик этиш;

-суд-тергов амалиётини тахлил килиш ва мавжуд муаммоларни аниклаш; -жиноят конунчилигини, суд-тергов амалиётини такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш.

Калит сузлар: Давлат, валюта, Республика, конун, жиноят.

Давлатимизда амалга оширилаётган иктисодий, сиёсий ва ижтимоий ислохотлар бевосита амалдаги конунчиликда уз аксини топиб бормокда. Давлат томонидан валютани тартибга солишни либераллаштириш, хусусан, валюта кимматликлари режимини, жиноят конуни билан таъкикланган килмишлар доирасида хам узгаришларни юзага келишига сабаб булади. Республикада эркин алмаштириладиган валютада хисоб-китоблар ва хизматларнинг барча турларини тезкорлик билан амалга ошириб, хорижий хамда ватанимиздаги юридик ва жисмоний шахсларга тегишли валюта маблагларининг Узбекистон Республикасига уз вактида утказилишини таъминлаётган ваколатли банклар тармоги вужудга келтирилган. Шу билан бирга текширишларнинг курсатишича, республикада валютани тартибга солиш тугрисида амал килаётган конунлар жиддий равишда бузилмокда. Шуларга мувофик миллий валюта - сум Узбекистон Республикаси худудида бирдан-бир конуний тулов воситаси хисобланади ва хорижий валютада, шу жумладан накд холида хисоб-китоблар ва туловларни амалга ошириш ман килинган.

Республикамизда валюта операцияларини амалга оширишнинг принципларини белгиловчи, валютани назорат килувчи органлар ваколати ва

Абдумумин Тулкин уFли Утбосаров

ЖИДУ "Халкаро хукук" магистранти

АННОТАЦИЯ

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

функцияларини, юридик ва жисмоний шахсларни валюта кимматликларини эгаллаш, фойдаланиш ва тасарруф килишга доир хукук ва мажбуриятларини белгиловчи асосий норматив хужжат булиб, 2019 йил 22 октябрьда кабул килинган "Валютани тартибга солиш тугрисида'^ги ^онуни хисобланади. Шунингдек, "Марказий банк тугрисида"ги ^онунининг 40-моддасига кура Марказий банк валютани тартибга солиш ва валютани назорат килувчи давлат органидир2.

Кейинчалик бу конунлар асосида Узбекистон Республикаси Президенти Фармонлари, Вазирлар Махкамаси Кдрорлари, шунингдек ваколатли органларнинг катор норматив - хукукий хужжатлари кабул килинган.

Худди шунингдек, "Валютани тартибга солиш тугрисида"ги ^онунда катор махсус тушунчалар ва терминлар тавсифлаб берилган. Буларнинг айримларини билиш юкорида айтиб утилган нормалар мазмунини ёритишда мухим саналади. Бу чет эл валютаси, валюта кимматликлари, резидентлар ва норезидентлар, ваколатли банклар каби тушунчалардир.

Бундан ташкари Марказий банк Узбекистон Республикасида валютани тартибга солиб турувчи орган хисобланади. Марказий банк Узбекистон Республикасида резидентлар ва норезидентлар бажариши шарт булган меъёрий -хукукий хужжатлар чикаради, валюта бозорида чет эл валютаси олди-сотдиси юзасидан банклараро операцияларни утказиш тартибини урнатади ва бошка катор вазифаларни бажаради. Марказий банк ушбу ваколатларидан буйрук, йурикномалар чикариш йули билан фойдаланади. Бу эса катор холларда Жиноят кодексида белгиланган валюта сохасидаги жиноятларни тугри шархлашга имкон беради.

Узбекистон Республикасида валюта бойликлари резидентларнинг хам, норезидентларнинг хам мулки булиши мумкин. Узбекистон Республикасида валюта бойликларига эгалик хукуки бошка мулк объектларига эгалик хукуки каби давлат томонидан кафолатланади ва химоя килинади.

Узбекистон Республикасида кимматбахо металлар ва табиий кимматбахо тошларга, шунингдек марваридга эгалик килиш, уларни тасарруф этиш, шунингдек улардан фойдаланиш тартиби Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади.

1 "Валютани тартибга солиш тртрисида"ги 22.10.2019 й. 573-сонли УР^

2 "Узбекистон Республикасининг Марказий банки тртрисида"ги Узбекистон Республикаси 21.12.1995 й. 154 -I-сонли ^онуни билан тасдикланган. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлис Ахборотномаси 1995 й. 12-сон, 247-модда; 1998 й. 9-сон, 181-модда, 1999 й. 5-сон, 124-модда, 2001 й. 1-2-сон, 23-модда, 2003 й. 1-сон, 8-модда.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

Узбекистан Республикаси худудида миллий валюта - сум ягона конуний тулов воситаси хисобланади ва шуни назарда тутиш керакки, мазкур тартибни бузганлик учун жавобгарлик, хатто жиноий жавобгарлик чоралари кузда тутилган.

Биринчи президентимиз И.А.Каримовнинг 1996 йил 24 октябрдаги "Республикада накд хорижий валюта муомаласини тартибга солиш чоралари

"5

тугрисида" ги Фармони кабул килинган. Унга кура корхоналар ва ташкилотлар, бошка юридик хамда жисмоний шахслар - Узбекистон Республикасининг резидентлари ва норезидентлари республикада белгиланган тартибга катъийй амал килиши лозим, унга мувофик Узбекистон Республикаси худудида миллий валюта - сум ягона конуний тулов воситаси хисобланади.

Шунингдек, И.А.Каримов томонидан "Жисмоний шахсларга хорижий валютани сотиш тартибини янада либераллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"4ги 2013 йил 30 январдаги 1914-сонли карор кабул килинди ва унга асосан Узбекистон Республикаси Марказий банки ва тижорат банкларининг 2013 йил 1 февралдан бошлаб Узбекистон Республикасининг резидентлари — жисмоний шахсларга ваколатли банклар томонидан хорижий валютани халкаро тулов карталаридан фойдаланган холда накдсиз шаклда сотиш механизмини жорий этиш тугрисидаги таклифи кабул килинди. Ушбу таклифга кура Узбекистон Республикасининг резидентлари — жисмоний шахсларга накдсиз хорижий валютани сотиш ваколатли банклар ва уларнинг филиаллари биноларида урнатилган тартибда амалга оширилиши белгилаб куйилди.

Валютани тартибга солиш тугрисидаги конун хужжатларини бузган шахслар фукаролик-хукукий, маъмурий ва жиноий жавобгарликка тортиладилар. Хрзирги кунда валюта билан боглик булган куйидаги ижтимоий хавфли килмишлар учун жиноий жавобгарлик белгиланган: валюта кимматликларини конунга хилоф равишда олиш ёки утказиш (ЖК 177-м.), чет эл валютасини яшириш (ЖК 178-м.) ва кимматбахо металлар ёки тошларни топшириш коидаларини бузиш (ЖК 185-м.

Биз томонимиздан урганилаётган валюта кимматликларини конунга хилоф равишда олиш ёки утказиш (ЖК 177-м.) ва чет эл валютасини яшириш (ЖК 178-м.) жиноятлари учун жавобгарликнинг белгиланиши назорат килинмаётган бозорда гайриконуний равишда олиш, сотиш, чет эл валютасидаги тушумлар корхоналар томонидан яширилиши ёки чет эл валютасидаги маблагларни Узбекистон Республикасининг ваколатли банкида, ёки бошка ваколатли

3 Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 24.10.1996 йилдаги ПФ-1601-сон

4 Узбекистон Республикаси Президентининг ^арори, 30.01.2013 йилдаги П^-1914-сон

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

субъектида саклаш мажбуриятини

бажармаслик хамда амалга

оширилган хужалик фаолияти ва бошка операциялар натижасида келиб тушган хорижий валютанинг фоизлар, дивидендлар ва бошка даромад куринишида

утказилиши ва олинаётган даромадларнинг соликка тортилишидан буйин товлаш максадида ажнабий фукаролар накд хорижий валютани каттагина хажмларда олиб келиш ва хисоб-китобларда фойдаланиш холларига йул куйилишини олдини олади. Бу эса албатта миллий валютага нисбатан ишончнинг ортишига ва унинг туловга кобиллигини оширишга олиб келади. Узбекистонда ваколатли банклар булинмалари алмашиш шахобчалари оркали резидентлар ва норезидентлар булмиш жисмоний шахслардан чет эл валютасининг сотиб олинишини амалга оширадилар.

М.П.Карпушиннинг5 фикрича валютани конунга хилоф равишда олиш ёки утказиш жиноятини содир этишнинг максади жуда хам оддий. Биринчидан, талон-тарож килинган бойликларни бир мунча "баркарор" булган валюта кимматликларига - олтин, чет эл валютасига алмаштириб куйиш. Иккинчидан, чет элликлар томонидан бу жиноятни содир этишдан асосий максад - "кора бозор" ва давлат курси уртасидаги фаркка эга булиш. Узбекистон Республикаси фукароларининг бу жиноятни содир этишига эса - чет элга чикишда валюта олиб чикиб кетиш ва уз бойликларини "баркарор пул бирлигига" алмаштириш хисобланади. Шунингдек, баъзи холларда "кора бозор эгалари" кимматбахо металл ва тошларни фойда топиш максадида чет элга сотиш учун сотиб оладилар. Хусусан Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузурида биринчи марта 2001 йил 6 июль кунги Низомга кура, Соликка оид жиноятларга карши курашиш департаменти ташкил этилиб, 2002 йил 28 ноябрь куни Соликка ва валютага оид жиноятларга карши курашиш департаментига ва 23.05.2018 йилдаги ПФ-5446-сон билан Иктисодий жиноятларга карши курашиш департаменти узгартирилди. Соликка ва валютага оид жиноятларга карши курашиш департаменти Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги мустакил махсус хукукни мухофаза килувчи орган хисобланиб, соликка ва валютага оид жиноятларга ва хукукбузарликларга карши курашиш, солик интизомини мустахкамлашга каратилган тезкор-тахлилий, кидирув ишларини утказиш ва ташкил этиш максадида тузилган. Узбекистон Республикаси прокуратура органлари уз зиммаларидаги конун билан юклатилган вазифаларни самарали амалга оширмокдалар.

5 Карпушин М.П. О некоторых вопросах квалификации валютных преступлений // Уголовное право. -№6 (24).

амалда олинган валюта

маблагларига мувофик булмаган хажмда

1993. - С. 43.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

Юкоридагилардан хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, бозор иктисодиётига асосланган давлатимизга валюта кимматликларини конунга хилоф равишда олганлик ёки утказганлик учун жавобгарлик белгиланиши ижтимоий ва иктисодий зарурият булган. Чунки, валюта бозорига нисбатан давлат томонидан тегишли монополиянинг урнатилиши, яъни накд валютани олиш ёки сотиш факатгина ваколатли банклар томонидан амалга оширилиши давлатимизда пул -кредит тизимини самарали амалга оширилишига хизмат килади, миллий валютамиз булган сумнинг кадрсизланишини олдини олади, давлат томонидан валюта кимматликларини республикамиз микёсида айланиш даражасини назорат килиш имконини беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. "Валютани тартибга солиш тугрисида"ги 22.10.2019 й. 573-сонли УРК

2. "Узбекистон Республикасининг Марказий банки тугрисида"ги Узбекистон Республикаси 21.12.1995 й. 154-1-сонли Конуни билан тасдикланган. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлис Ахборотномаси 1995 й. 12-сон, 247-модда; 1998 й. 9-сон, 181-модда, 1999 й. 5-сон, 124-модда, 2001 й. 1-2-сон, 23-модда, 2003 й. 1-сон, 8-модда.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 24.10.1996 йилдаги ПФ-

4. Узбекистон Республикаси Президентининг Кдрори, 30.01.2013 йилдаги ПК^-

5. Карпушин М.П. О некоторых вопросах квалификации валютных преступлений // Уголовное право. -№6 (24). 1993. - С. 43.

1601-сон

1914-сон

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.