CC BY
9e article examines the elements of shift work, discusses the provisions of the Labor Code of the Republic of Kazakhstan regulating the rotation approach to organizing activities, which is widespread not only in remote areas, but also in the current situation.
The purpose of the article is to identify the features of this type of work and draw certain conclusions on resolving problems arising in this area. A new mechanism for legal regulation of labor relations between employers and employees is needed specifically in the field of rotational work. The formation of social and living conditions for personnel during the inter-shift rest period helps to restore the potential of workers, so it is necessary to consider ways to motivate their social adaptation.
Due to the fact that this type of activity is very flexible, while maintaining the conceptualfocus established by law, certain conclusions have been drawn to improve the provisions for the legal regulation of the labor of shift workers. >
Key words: labor law, shift work, employment contract, employer, employee, shift, special D working conditions. G
DOI: 10.52026/27885291_2024_76_1_250
Kipicne болуы MYMKiH. Шалгай жерлерде жумыс
Вахталык эдю элемдш тэжiрибеде жаца ютеуге байланысты узак кашыктык жу-
енеркэсштш аумактарды игеру кезшде кещ- мыскерлердщ ауысым аякталганнан кешн
нен колданылады. Вахталык жумыс тэж1ри- YЙге орала алмайтынын бiлдiредi жэне сон-
бес 6ykw элемде кец тараган (кебшесе бул дыктан Yйге барар алдында бiрнеше ^н жу-
эдю Канадада, А^Ш-та, Ресейде, Норве- мыс орнында калуга мэжбYP болады. R
0
73
к
A
1
O Z
O
гияда, Австралияда жэне Швецияда кол- Вахталык эдю деп жумыскерлердщ
данылады), эаресе жумыс орындарыныц тургылыкты жершен шалгайдагы ^нделшт
географиялык кашыктыгына жэне табиги жумыс сапарлары ю жYзiнде болмайтын
ресурстарды игеру циклдшкке байланысты учаскелерге ецбек бригадаларыныц туракты
тау-кен жэне энергетика салаларында. Бул баруымен жылжымалы белiмшелердщ жу- 4
жерде жумыскерлер саны ете езгермелi мысты орындауы тYсiнiледi. Жумыс ке-
ю о
гм о гм
о.
<
о.
О в
О ш О
ш <
о. с
<
ш н
о л
<
ч
о
О <
сз <
о
н
о ш ш
зещнде вахталык персонал арнаИы курылган вахталык ауылдарда турады, олардыц функ-циялары оларда отбасысыз туратын жумыскерлердщ негiзгi кажеттшктерш канагат-тандырумен шектеледi, ал ауысым аралык демалыс кезещнде жумыскерлер туракты жумыс орнына каИтады. Сондыктан ауысым топтык коныстандыру жYИесi деп аталатын арнаИы коныстандыру жYИесiмен сипатта-лады, онда базалык кала негiзгi пршшкп камтамасыз ету функцияларын алады, ал вахталык ауылдар функцияларыныц тiзiмi жагдаИ жасаумен шектеледi.
Вахталык эдютщ бiр артыкшылыгы - жумыс ^шш кещнен камтуга мYмкiндiк берiп, бшкп жумыскерлердi жумыска тартады. Жумыскерлер Yшiн бул эдiс жогары табыс алуга мYмкiндiк бередi. Зацнамалык дец-геИде жумысты уИымдастырудыц вахталык эдiсi толык реттелмеген, сондыктан, жумыс берушi вахталы жумысты уИымдастыруга катысты барлык кажетп мэселелердi керсе-тетiн жергiлiктi нормативпк актiнi эзiрлеуге жауапты. Бул жагдаИда жумыс берушi Yшiн бул жумыскерлердщ кукыктарын бузбау бо-лып табылады.
СондаИ-ак, жумыс берушшщ вахталык ауыл куру туралы колданыстагы зацнамалык талабын ескере отырып, стандарттарга коИылатын талаптар жок екенiн атап еткен жен. Бул жосыксыз жумыс беруш^е жумыс-кердi санитарлык-гигиеналык жагдаИлары жок нашар жабдыкталган YИ-жаИларFа ор-наластыруга мYмкiндiк бередi (бос уакытты жэне мэдени колдауды аИтпаганда). Вахталык ауылдыц инфракурылымын кураИтын медициналык мекемелер мен баска да ны-сандар Yшiн стандарттар жок. ^азiрri уакыт-та вахталык эдюпен жумыс iстеуге медици-налык карсы керсетiлiмдердiц жалпы тiзiмi де жок.
Материалдар мен тэсшдер
Еылыми зерттеу процесiнде жалпы гылы-ми теориялык эдiстер колданылды. Негiзгi эдiс гылыми-теориялык материалды тану эдiсi болды. 1^азакстандагы вахталык жумысты кукыктык реттеу жYИесiн карастыру жэне талдау кезшде эдебиеттер мен ецбек зацна-масын талдау эдiсi колданылды; статистика-лык мэлiметтердi карастыру кезiндегi салыс-тырмалы эдiс; аналитикалык эдiс - езек-тi мэселелердi талдау кезiнде колданылды.
Нэтижелер мен талкылаулар
Соцгы жылдарда вахталык ужымдардагы канагаттанбаушылык пен оган баИланысты жанжалдардыц негiзгi себебi, - жумыскерлердщ пшршше, жеткiлiксiз жалакы, олар-ды кешiктiрiп телеудiц, соныц салдарынан жумыстыц ауысымы аякталганда Yйлерiне каИта алмаумен баИланысты. Кептеген вахталык жумыскерлердщ жумыстан шыгуы-ныц себептерi катарында канагаттанар-лыксыз жалакы, денсаулык жагдаИы мен отбасылык жагдаИлар да керсетiледi.
Мэселен, 2022 жылдыц аягында ^азакстанда вахталык жумыста 126 мыцга жуык жумыскер тартылган, оныц 57% паИы-зы ауылдан келген жумыскерлер, 43% паИы-зы кала тургындары болды. Сонымен катар, барлык вахтадагы жумыскерлердiц 88%-ы ерлер болса, эИелдер 12%-ды гана курады. Бул непзшен ецдеу, мунаИ-газ, курылыс жэне сэулет секторлары. СондаИ-ак, кепте-ген казакстандыктар РесеИде, ^иыр Сол-тYCтiктегi ендiрiстiк нысандарда вахталык эдiспен жумыс ютеИдР.
Салалык факторлар стратегияныц си-патын аныктауда кем дегенде ею аспектiде мацызды. Бiрiншiден, вахталык эдю непзь нен ендiрушi салаларда жэне курылыстыц олармен баИланысты тYрлерiнде, жалпы алганда жаца куаттарды енпзу аумактар-ды игеру Yдерiсiмен баИланысты салаларда колданылады. Эцдеу салаларында жэне жалпы курылыста вахталык эдю эдетте си-рек колданылады.
Екiншiден, вахталык эдюп колдану мэсе-лесi мамандыктары мен бiлiктiлiктерi уксас жумыскерлердiц кажеттi санын табу киынга согатын салаларга бшкп жумыскерлердi тарту кажет болган жагдаИда паИда болады. Тиiсiнше, вахталык жумыскерлердi паИда-лану ендiрiс кYPделiрек, бшктшк талапта-ры катацырак, кэсiпорынныц мамандануы жогары салаларда кажет. Бул фактор мунаИ-газ енеркэсiбiне, енеркэсiп секторларына, сондаИ-ак мамандардыц бiлiктiлiгiне коИылатын талаптардыц жогары дэрежесi бар курылыска катысты. Демек, объект негур-лым кYPделi болса, согурлым вахталык эдiсiнiц Yлесi кеп болады (дэстYрлi эдю-тердщ мYмкiндiктерi аз) [1].
Жэне соцгы, бiрак кем дегенде, фактор емiр CYPУ куныныц (жалакы мен «тутыну себетшщ» куныныц аракатынасында) жэне
1 Расчеты Ranking.kz на основе данных Бюро национальной статистики АСПиР РК: Трудовая миграция в РК (2022) [Электрондыц ресурс]. - Цол жетюзу режим1: https://ranking.kz/reviews/socium/v-kazahstane-rastyot-chislennost-vahtovikov-chasche-eto-selchane-kotoryh-privlekaet-vysokiy-uroven-zarplat.html?ysclid=lo5vju75r482948058. (ЖYгiну кут: 25.10.2023ж.)
жумыспен камту децгешндеп аймактык ай-ырмашылык болып табылады. Бул фактор HerÏ3ÎHeH экономикалык тургыдан тиiмсiз жэне жергiлiктi жумыс кYшiмен eMÏp CYpy-ге болатын ешрлер мен салаларда вахта-лык жумыскерлерд! пайдалануды аныктады жэне аныктауды жалгастыруда. Бул фактор-дыц эсеpi жш керегар жагдайларга экеледi - узак уакыт бойы Астанадагы нысандар-ды салу Yшiн вахталык эдiспен Казакстан-ныц барлык аймактарынан бригадалар мен курылыс уйымдары тартылган болган.
Жумыстыц вахталык эдiсi ецбек жэне ма-териалдык ресурстарды аумактык кайта белу нысаны pетiнде жумыскеpлеpдiц туракты туруы Yшiн элеyметтiк инфракурылымды куру мYмкiн емес, жету киын жэне игершме-ген аудандарда жумыс кeлемiн орналастыру-ды жеделдетуге мYмкiндiк беpедi. Жумыс-кеpлеpдi вахталык эдiспен жумыска тарту бipкатаp факторларды кажет етедi. Вахта-лык алацныц жанында орналаскан жэне тургын YЙ жэне дамыган инфракурылымы бар заманауи кешендеpдi кepсететiн вахталык калашьщтарды куру мiндеттi шарт бо-лып табылады.
Вахталык эдiс аз коныстанган елдi мекен-деpдi ецбек ресурстарымен камтамасыз ету-ге мYмкiндiк береди Оныц Yстiне бул белгiлi 6ïp мамандыктарды кыска меpзiмде бiлiктi мамандармен толыктырудыц жолы болып табылады. БYгiнгi тацда вахталык жумыс эдiсiн курудагы негiзгi багдар тек Казакстан Республикасы Ецбек кодексiнiц (будан эpi -КР ЕК)2 135-бабы болып табылады.
Ж.А. Хамзина атап еткендей, вахталык эдюпен жумыс ютейтш адамдардыц ецбе-гiн пайдалану еpекшелiктеpiн реттейтш заманауи зацнама жетiлдipiлмеген. Вахталык жумысты кукыктык реттеу бойынша КР ЕК сапасын одан эpi арттыру зацдагы бар олкылыктар мен кайшылыктарды ецсеpiп кана коймай, сондай-ак осындай киын ецбек pежимiнде жумыс iстейтiн адамдарды элеу-меттiк коргау децгейiн айтарлыктай артты-руга мYмкiндiк беpедi [2].
Вахталык жYЙенiц негiзгi элементтеpiнiц 6ïpî персоналды вахталык тасымалдауды уй-ымдастыру болып табылады. Вахталык эдiсiн колданудыц классикалык схемасында вахта-лык барып-кайтуды уйымдастыру жумыс бе-рушшщ функциясы болып табылады. Казipгi уакытта жумыскерлер жумыска ез бетiнше барып-кайта алады, бipак жол шыгынын жу-
2 Цазацстан Республжасыныц 2015 жылзы 23 царашадаг толыцтырулармен) // https://online.zakon.kz/Document/?doc
мыс беpyшi кетередь Коныс аударудыц топ-тык жYЙесiн куру, вахталык барып-кайтуды уйымдастыру жэне вахталык схеманы жYзеге асыру кезiнде ерекше pежимдi колданумен катар, аумактык бeлiнген eндipiстi баскару-дыц уйымдык-экономикалык курылымдарын куру, вахталык жумыскеpлеpдiц ецбегш ын-таландыру жэне шешyдi, салалык жэне аумактык баскаруды YЙлестipyдiц бipшама ^р-делi мэселелеpдi шешу кажет.
9p6ïp жумыскер ез кестесш, эсipесе жумыс орнындагы узак ауысымдарда жоспар-лауы керек. Шаршау мен тэyекелдеpдi баскару стандарттарын ескере отырып, 12 сагат немесе одан да кеп ауысымдар сирек емес. Сагаттар факторларга, соныц шшде жеpгiлiктi ыцгайлылыкка байланысты езгередь Казакстанда эдеттегi вахталык ауысым 15 жумыс кYнi жэне 15 ^н демалыс болып табылады, сонымен катар зац оны 30 ^нге дейiн узартуга мYмкiндiк беpедi. Айналмалы позицияны бастау эдет-те жумыскердщ накты тургылыкты жеpiнен жоба алацына дейiн узак кашыктыкка ба-руды камтиды. Шалгай аудандарда вахталык жумыс жагдайында жумыскерлер компания телейтш чаpтеpлiк рейстермен уша L алады, ал баска жагдайларда жумыскерлер E yчаскедегi вахталык ауылына немесе жакын N мацдагы тургын калага жету Yшiн автобуска о немесе автокелшке отырар алдында жоспар-лы pейстеpдi пайдаланады. ]
Персоналдыц вахталык жумыс бойынша U каркынды жумыс iстеy жэне жеткiлiктi узак E меpзiмге демалу Yшiн туракты тургылыкты о жеpiне оралу мYмкiндiгiне ие болу Yшiн жу- E мыс уакытыныц жиынтык есебiне непздел- S ген арнайы ецбек жэне демалыс pежимдеpi j колданылады. Вахталык жумыс кестелеpi о ауысым аралык демалыс кезецiнде Yсте- j ме жумыс уакытын етей отырып, ауысым g бойынша жумыс мен жумыс аптасын e узартуды кездейдь Вахталык циклi жумыс a кезещн (ауысымдарды) жэне вахтаара- ] лык демалыс кезещн, ал егер вахталык ба- O рып-кайту 6ïp ^ннен астам уакытты алса, r сонымен катар жол жYPy кезецiн камтиды. > Вахталык эдiсiн колдану тэжipибесi жыл о бойына бipдей вахталык циклдерш колда- ° нумен сипатталады, eйткенi бул вахталык > келшт eндipy жэне уйымдастыру Yшiн E ыцгайлы, бipак бул айкын зацдылык айна- R луды уйымдастырудыц мшдетп пpинципi z дегендi бiлдipмейдi. (
№ 414-V Ецбек Кодека (2023.03.09. берыген езгерктер мен =34838929#activate_doc=2. (ЖYгiну KyHÏ: 25.10.2023ж.).
гм о гм
о.
<
о.
0 в
1
О ш О
ш <
о. с
<
ш н
о л
<
ч
о
О <
сз <
о
н
о ш ш
КР ЕК 135-баптыц 2-тармагына сэИкес жумыс берушi жумыскерлерд^ вахталык жу-мыскерлердi ендiрiс орнында болган кезде кажетп тургын Yймен камтамасыз етуге жэне олардыц тамактануын, жиналатын орнынан жумыска жэне керi тасымалдануын уйымдас-тыруга мiндеттi. Сонымен катар, жумыс бе-рушi ауысым арасындагы жумысты орындау-га жэне демалуга жагдаИ жасауы керек.
Жумыс берушi сондаИ-ак вахталык жумысты колдану тэртiбiн аИкындаИды, ец-бек, ужымдык шарттарга жэне вахталык эдiс туралы ережеге сэИкес жумыскердiц жумыс орнында жэне туру Yшiн арнаИы жабдыкталган орындарда (вахталык ка-лашыктарда) болуы Yшiн кажеттi жагдай-ларды камтамасыз етедi. КеИбiр жагдаИлар-да когамдык тамактандыру орындарында тамактанатын вахталык жумыскерлердiц материалдык шыгындарын етеудi жумыс-керлердi тамактандыруды уИымдастыру деп санауга бола ма деген сурак туындаИды.
КР ЕК жумыс берушiнiц жумыскерлердi тамактандыруды ез бетшше уИымдастыруы туралы талап белгшенбегенш, сондыктан жумыскерлердi тамактандыруды уйымдас-тыруды жумыс берушi немесе Yшiншi тулга-лар дербес уИым деп тануы мYмкiн екенiн атап еткен жен. Вахталык эдюпен жумыс ерекше режимдегi жэне колжетiмдiлiгi шектеулi аумактарда жYзеге асырылатын жагдаИлар бар, ал мундаИ аумактарда та-мактандыруды уИымдастыру мYмкiн емес, сондыктан жумыс берушi ауысым кезiнде ез жумыскерлерiне тамакты эркашан дер-бес уИымдастыра алмаИды. МундаИ жагдаИ-ларда жумыс берушшер ез жумыскерлерiне азык-тYлiк шыгындарын етеИ алуы Yшiн белгiленген нормалар шегшде колма-кол акша телеуге тырысады, бул тYбегейлi кате.
Бул ретте Ецбек жэне халыкты элеумет-тiк коргау минис^ Т. ДYИсенованыц то-лыктаИ жауабы бар. ОсылаИша, ол жумыс берушшщ ауысымдагы жумыскерлердi тамактандыруды уИымдастыру мшдет тамак даИындаИтын жэне кызмет керсететш жу-мыскерлер штатын (аспаздар, асхана жу-мыскерлерi жэне т.б.). Бул ретте ол эрi ка-раИ бул белiмше жумыс берушшщ езшщ курылымдык белiмшесi немесе кызмет керсету шарты боИынша жумыскерлерге та-мактандыру кызметiн керсететiн уИым болуы мYмкiн екенiн атап етедь Осыган баИла-
нысты тамактанатын жумыскерлерге, оныц iшiнде когамдык тамактандыру орындарын-да материалдык шыгындарды етеу КР ЕК 135-бабыныц 2-тармагына сэИкес келмейдi жэне жумыскерлердi тамактандыру болып табылмайды3.
Вахталык эдiспен жумыска жiберiлген жумыскерлер алдын ала медициналык тек-серуден ететшше карамастан, бул жумыс-тарга тартылуы мYмкiн тулгалардыц са-наттарын да аныктау кажет. ОсылаИша, КР ЕК 135-бабыныц 3-тармагына сэИкес, он сепз жаска толмаган жумыскерлер, он ею жэне одан да кеп апталык жYктiлiгi туралы аныктама берген жYктi эйелдер, бiрiн-шi топтагы мYгедектер. Вахталык эдiспен орындалатын жумыска, егер мундай жумыс медициналык корытындылар боИынша олар Yшiн карсы керсетiлмесе, баска жумыскерлер тартылуы мYмкiн. Вахталык эдiспен жу-мыстарды орындауга карсы керсетiлiмдерi бар адамдарды тартуга тыйым салуды енпзу аркылы КР ЕК жумыс берушшщ осы жумыс-тарга тартылган жумыскерлердi алдын ала медициналык тексеруден етюзу мiндетi бел-гiленбеген.
Вахталык эдюпен жумыс iстеИтiн адамдардыц негiзгi киындыктары, ец ал-дымен, жумыс уакытыныц жиынтык есебiн колдануды жэне вахталык ауылдарда бар-лык ауысым кезещнде мэжбYрлi туруды кез-деИтiн жумыстыц сипатына байланысты.
Вахталык эдiсi белгш бiр уйымныц бар-лык жумыскерлерi Yшiн де, жеке белiмше-лер немесе олардыц топтары Yшiн де кол-данылады (бригадалар, цехтар, колонналар, партиялар, тек непзп немесе ендiрiстiк пер-соналдыц белiмшелерi жэне т.б.). Тагы бiр ерекшелiгi, вахталык жYЙедеri жумыс орны жумыс берушiнiц орналаскан жерi емес, тiкелеИ ецбек кызмет жYзеге асырылатын жэне кейде жумыс берушi орналаскан жер-ден мыцдаган шакырым кашыктыкта болуы мYмкiн объектшер (учаскелер) болып табы-лады. Вахталык эдюпен жумыстыц тагы бiр ерекшелш - ол жумыс объектiлерiн (учаске-лерiн) кезецдi тYPде ауыстыру, мысалы, жаца объектiнiц курылысына кешу, келес уцгыманы бургылау. Бул ерекшелiк КР ЕК 46-бабына кайшы келмеИдi, ейткеш ол баска жумыска уакытша ауыстыру болып табыл-майды. Осыган байланысты жумыскердщ келiсiмi талап етiлмеИдi.
3 Организация питания работников при вахтовом методе работы. Блог Министра труда и социальной защиты населения РК Дуйсеновой Т.Б. (№ 747275 от 12.07.2022г.). [Электрондыцресурс]. - Цол жетюзу режимг: // https://mybiz24. kz/official-clarification/organizatsiia-pitaniia-rabotnikov-pri-vakhtovom-metode-raboty?ysclid=lo7hs10uq5219031514. (ЖYгiну ку.т: 25.10.2023ж.)
Вахталык непзде жумыс туракты тургылыкты жерiнен тыс туракты жYрiп-туруды камтыса да, бул юсапар емес. Сондыктан бул жерде юсапарлар Yшiн зацмен белгiленген ережелер колданыл-майды. Атап айтканда, вахталык эдюпен жумыс iстейтiн адамдардыц ецбегш реттеу ерекшелiктерi туралы КР ЕК 127-бабыныц нормалары колданылмайды, бiрак КР ЕК 135-бабыныц нормалары колданылады.
Вахталык эдю eндiрiстi жэне ецбект уйымдастырудыц эдеттегi эдiстерiн колдана отырып жумысты орындаудыц максатсыз-дыгына байланысты колданылуы мYмкiн. Ягни, дэстYрлi эдiстермен салыстырганда вахталык эдшнщ тиiмдiлiгi жогары болган-дыктан. Техникалык-экономикалык есептеу-лерге непзделген вахталык эдiстi колданудыц орындылыгын жумыс берушi аныктайды. Вахталык эдiсiн енпзу жумыскерлердщ мYД-делерiне айтарлыктай эсер ететшд^ен, жумыс берушi ротация эдюш колданудыц бел-гiлi бiр тэртiбiн сактауы керек.
Казiргi уакытта КР Ецбек министрлiгi ауысымдык жэне вахталык жумыста жумыс iстейтiн жумыскерлерге орташа жалакысын есептеу тэртiбiн белгшеу мэселелерiне каты-сты Орташа жалакыны есептеудiц бiрыцFай кагидаларына4 тYзетулер жобасын дайында-ды. Жобаныц тYсiндiрме жазбасында: «Кол-даныстагы Казакстан Республикасыныц Ецбек кодека ауысымдык жэне вахталык ре-жимде жумыс iстейтiн жумыскерлерге олар-дыц ауысымаралык, вахтааралык демалысы кезшде ецбек демалысын беруге тыйым сал-майды. Осыган байланысты эртYрлi жумыс режимiндегi жумыскерлер Yшiн ецбек дема-лысыныц кезецдiк жумыс уакытына келетiн жумыс уакытын есептеудегi тецгерiмсiздiк-тi болдырмау Yшiн жоба бес ^ндш немесе алты кYндiк жумыс уакытыныц балансына негiзделген жумыс уакытыныц орташа ^н-дiк санын пайдалануды усынады.
ТYзетулерге сэйкес, жумыскердiц орташа жалакысы орташа кYндiк (сагаттык) жалакыны бес немесе алты ^ндш жумыс уакытыныц балансы негiзiнде окига кезещн-де тYсетiн жумыс ^ндершщ (жумыс уакы-ты) санына кебейту жолымен есептелетiн болады. Жалпы жумыс уакытын есепке алу кезiнде жумыскердiц орташа жалакысы ец-бекке уакытша жарамсыздык парактарын
телеуден баска орташа сагаттык жалакыны жумыс уакытыныц орташа ^ндш санына кебейту аркылы есептеледь
Жогарыда атап eтiлгендей, вахталык эдюке кешу кезiнде ецбек шартыныц мацы-зды талаптары eзгередi, сондыктан жумыс берушi КР ЕК 38-бабында кезделген ере-желердi сактауга мiндеттi. Егер жумыскер вахталык эдiске кешуге байланысты ецбек шартыныц мацызды талаптарыныц езгеруь не байланысты жумысты жалгастырудан бас тартса, КР ЕК 58-бабыныц 2-тармагына сэйкес (ецбек шартыныц талаптарыныц ез-геруiне байланысты жумыскердiц жумысты жалгастырудан бас тартуына байланысты ецбек шартын бузу) жумыстан босату ыкти-мал нуска болуы мYмкiн. Кейде тэж1рибе-де вахталык жYЙеге кешу уйымныц баска жерiне кешумен бiрге жYредi. Бул ретте КР ЕК 46-бабында айкындалган жумыскердiц келiсiмiмен гана жол берiлетiн ауыстыру жYзеге асырылады. Жумыс берушiнiц баска жерге коныс аударуына байланысты жумы-скер ауыстырудан бас тарткан жагдайда, жу-мыстан шыгару КР ЕК 58-бабыныц 2-тар-магына сэйкес жYзеге асырылады.
Вахталык эдю бойынша ецбек жагдай-лары eндiрiс пен ецбектi уйымдастырудыц эдеттегi эдютершен айтарлыктай ерекше-ленетiнiн есте устаган жен. Сондыктан бул ецбек шартында кeрсетiлуi керек. Тэж1ри-беде бул сипаттамалар кeбiнесе жалпылама тYPде - жумыскердщ вахталык эдiспен жумысты орындауга кабылданганын керсету аркылы керсетшедь
Жумысты уйымдастырудыц ауысымдык эдiсiн талдау керсеткендей, казакстандык зац шыгарушы бул эдiстi ецбек процесш жYзеге асыру формасы ретiнде аныктайды.
Сонымен бiрге ол iс жYзiнде жумыскер-лердiц туракты туратын жершен тыс ецбек процесiн уйымдастыру мэселелершен баска, ецбек процесiнiц eзiне тшелей катысы жок, бiрак онымен тыгыз байланысты: мысалы, жумыскерлердi элеуметтiк камсыздандыру мэселелерi жэне сондай баска да сурактар-ды реттейдi. Жумысты уйымдастырудыц вахталык эдiсi тYсiнiгiнiц мазмуны ецбек процесш жYзеге асыру нысаны тусшшнен шыгады. Вахталык эдiстi кец магынада ец-бектi уйымдастырудыц бiр тYрi ретiнде ка-растыру керек, мунда ецбекп уйымдастыру
го с
сл I
т с н гп
0
"П
1
гп
1
м
II о
2 А 2 О
а
А
0 73 К А
1 о
2 о
70
«Орташа жалацыны есептеудщ бiрыцгай цагидаларын бекту туралы» Цазацстан Республикасы Денсаулыц сацтау
жэне элеуметтж даму министртц 2015 жылгы 30 царашадагы № 908 буйрыгы V1500012533. (ЖYгiну куни- 25.10.2023ж.).
https://adilet.zan.kz/kaz/docs/
м о м
0
1 s
s H
о
LU
m
адамдарды ецбек процесшде eндiрiс курал-дарымен жэне бiр-бiрiмен байланыстыру тэсiлi ретiнде тYсiнiледi.
Осылайша, жумысты уйымдастырудыц вахталык эдiсi тYсiнiгiнiц мазмуны ецбек зацнамасында бекiтiлген аныктамадан гeрi кецiрек. ОFан мыналар юредк
- жумыскерлердiц туракты турFылыкты жершен тыс ецбек процесiн уйымдастыру;
- жумыскерлердi iрiктеy жэне вахталык косындарды дайындаyFа байланысты оныц алдындаFы уйымдастырушылык iс-шаралар;
- жумыскерлердi элеуметпк-турмыстьщ камтамасыз етуге, оларFа жецiлдiктер мен eтемакыларды белгiлеyге баFытталFан уйымдастырушылык ю-шараларды iлеспе жэне т.б.
Корытынды
Вахталык эдю эдеттегiден киынырак ецбек жэне турмыс жаFдайларымен сипаттала-ды, осыFан байланысты зац шыFарyшы оны
жекелеген санаттаFы тулFаларFа катысты KOлданyFа шектеулер енгiзедi. Дегенмен, жумыскердiц вахталык эдюпен жумысты орындаyFа жарамдылыFын аныктау тэртiбi нактырак кукыкты реттеyдi кажет етедi.
KP ЕК вахталык эдюпен жумыска тар-тылFан жумыскердiц жумыс берyшiге бул жумысты орындаyFа карсы кeрсетiлiмдерi жоктыFын растайтын медициналык аныкта-маны усыну мiндетiн белгiлеyдi усынамыз. Осы максатта бiз KP ЕК 135 баптын 3-тар-мактыц бiрiншi бeлiгiнен кейiн мынадай мазмундаFы: толыктыруды усынамыз: «Вахталык эдiспен жумыска тартылFан жумы-скерлер жумыс беруш^е жумысты орын-даyFа карсы ^рсетшмдердщ жоктыFын растайтын медициналык корытындыны бе-руге мiндеттi. Медициналык корытынды K^-закстан Pеспyбликасыныц зацдарында жэне eзге де нормативтiк кукыктык актшершде белгiленген тэртiппен реамделедЬ».
ЭДЕБИЕТ
ГМ О ГМ
CL
< CL
0 в
1
О m О
m <
CL IZ
1. Сергеева И.В. Вестник Научно-исследовательского центра корпоративного права, управления и венчурного инвестирования Сыктывкарского государственного университета. - 2019. - №1. - С. 75-83.
2. Хамзина А.Ж. Правовое регулирование вахтового метода организации труда. [Электрондыц ресурс]. - Кол жетюзу режим1: https://online.zakon.kz/Document/7doc_ id=34549145&pos=63;5#pos=63;5. (Жу.г1ну кун1: 25.10.2023ж.).
REFERENCES
1. Sergeeva I.V. Vestnik Nauchno-issledovatel'skogo centra korporativnogo prava, upravleniya i venchurnogo investirovaniya Syktyvkarskogo gosudarstvennogo universiteta. - 2019. - №1. - S. 75-83.
2. Hamzina A.ZH. Pravovoe regulirovanie vahtovogo metoda organizacii truda. [ЕЫЫю^уц resurs]. - Kol zhetkizu rezhimi: https://online.zakon.kz/Document/7doc_ id=34549145&pos=63;5#pos=63;5. (ZHYginu kYni: 25.10.2023zh.).
<
m I-
o -Û
<
d о m
О <
сз <
