Научная статья на тему 'ЖАҢА ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ ӘДІЛЕТТІ ЕҢБЕК'

ЖАҢА ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ ӘДІЛЕТТІ ЕҢБЕК Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
81
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖАңА ҚАЗАқСТАН / әДіЛЕТТіЛіК / ЕңБЕК / ЕңБЕК қАТЫНАСТАРЫ / ЦИФРЛАНДЫРУ / ЕңБЕК ЗАңНАМАСЫНЫң қАғИДАТТАРЫ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Нұрмағамбетов Аманжол Магзумович, Макрушин Антон Олегович

Мемлекет басшысы Қ.Қ. Тоқаевтың 2022 жылғы 16 наурыздағы «Жаңа Қазақстан: жаңару және жаңғырту жолы» Жолдауын орындау мақсатында республикалық референдумда «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, осы кезден бастап қоғам мен мемлекеттің барлық салаларында заңнамалық базаны жаңарту басталады.Әлеуметтік-еңбек қатынастарын цифрландырудың белсенді процесі жағдайында әлеуметтік-еңбек қатынастары субъектілерінің азаматтардың конституциялық құқықтарын сақтауына кепілдік беру қажеттілігі туындайды.Қазақстан Республикасының қолданыстағы еңбек заңнамасының Жаңа Әділлетті Қазақстанның құрылуының саяси бағытына сәйкестігіне талдау жүргізу кезінде Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде (бұдан әрі - ҚР ЕК) «еңбек әділеттілігі» қағидатын бекіту қажеттігі белгіленді, әлеуметтік-еңбек қатынастары субъектілерінің әділетті өзара қарым-қатынастарды жүзеге асыруының белгілі бір кепілдіктерін қамтамасыз ету қажеттілігі туралы тұжырымдар негізделді.Осыған байланысты, жұмыста оны «Жаңа Әділетті Қазақстан» саяси бағытына сәйкестендіру жолымен Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын жаңғыртудың кейбір жолдары қаралды. Жүргізілген зерттеу негізінде еңбек әділеттілігі қағидатын бекіту, әлеуметтік-еңбек қатынастары субъектілерінің өзара қарым-қатынастарын жетілдіру бойынша бірқатар ұсыныстар дайындалды. Дайындалған ұсыныстар халықтың мемлекеттік билік органдарына ғана емес, Қазақстан Республикасындағы жұмыс берушілер мен кәсіптік одақтарға деген сенім деңгейін арттыруға және нығайтуға мүмкіндік береді.Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының жүйесіне «еңбек әділеттілігі» қағидатын енгізу әлеуметтік-еңбек қатынастарының дамуына жағымды әсер етеді, өйткені бұл новелла субъектілерге моральдық өзін-өзі бақылауды жүзеге асыруға және өз міндеттерін орындауға әділ қарауға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде осы құқықтық қатынастарға қатысушылар тарапынан адалдық, парасаттылық және әділеттілік презумпциясын күшейтеді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Нұрмағамбетов Аманжол Магзумович, Макрушин Антон Олегович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NEW KAZAKHSTAN AND FAIR WORK

In pursuance of the Address of the Head of State K.K. Tokayev dated March 16, 2022 «New Kazakhstan: the path of renewal and modernization», the Law of the Republic of Kazakhstan «On Amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan» was adopted at the republican referendum, from that time the renewal of the legislative base in all areas of society and the state begins.In the conditions of the active process of digitalization of social-labour relations, there is a need to guarantee that the subjects of social-labour relations observe the constitutional rights of citizens.When analyzing the current labour legislation of the Republic of Kazakhstan for compliance with the political course of building a New Fair Kazakhstan, the need to consolidate the principle of «fair work» in the Labour Code of the Republic of Kazakhstan (next - LC RK) was established, the conclusions about the need for the state to provide certain guarantees for the implementation of fair relationships by subjects of social-labour relations are substantiated...In pursuance of the Address of the Head of State K.K. Tokayev dated March 16, 2022 «New Kazakhstan: the path of renewal and modernization», the Law of the Republic of Kazakhstan «On Amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan» was adopted at the republican referendum, from that time the renewal of the legislative base in all areas of society and the state begins.In the conditions of the active process of digitalization of social-labour relations, there is a need to guarantee that the subjects of social-labour relations observe the constitutional rights of citizens.When analyzing the current labour legislation of the Republic of Kazakhstan for compliance with the political course of building a New Fair Kazakhstan, the need to consolidate the principle of «fair work» in the Labour Code of the Republic of Kazakhstan (next - LC RK) was established, the conclusions about the need for the state to provide certain guarantees for the implementation of fair relationships by subjects of social-labour relations are substantiated.In this regard, the article considers some ways to modernize the labour legislation of the Republic of Kazakhstan by bringing it into line with the political course - «New Fair Kazakhstan». Based on the conducted research, a number of proposals have been prepared to consolidate the principle of labour fairness, improve the relationship of subjects of social-labour relations. The prepared proposals will increase and strengthen the level of people’s con dence not only in state authorities, but also in employers and trade unions in the Republic of Kazakhstan.The introduction of the principle of «fair work» into the system of labour legislation of the Republic of Kazakhstan will have a bene cial e ect on the development of social-labour relations, since this novel will allow subjects to exercise moral self-control and fairly approach the performance of their duties, which, in turn, will strengthen the presumption of good faith, reasonableness and fairness on the part of participants in these legal relations

Текст научной работы на тему «ЖАҢА ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ ӘДІЛЕТТІ ЕҢБЕК»

ЭОЖ 349.2

ЖАЦА КАЗАХСТАН ЖЭНЕ ЭД1ЛЕТТ1 ЕЦБЕК

Аманжол Магзумович H^pMaFaM6eTOB

Зац гылымдарыныц докторы, профессор, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыщуниверситет1 зац факулътеттщ азаматтыщ, ецбек жэне экологиялъщ щущыщ кафедрасыныц мецгерушШ, Астана щ., Казащстан Республикасы, e-mail: [email protected],

Антон Олегович Макрушин1

Зац гылымдарыныц магистрi, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыщ

университетi зац факулътеттщ азаматтыщ, ецбек

жэне экологиялыщ щущыщ кафедрасыныц докторанты,

Астана щ., Казащстан Республикасы, e-mail: [email protected]

Аннотация. Мемлекет басшысы КК Тощаевтыц 2022 жылгы 16 наурыздагы «Жаца Казащстан: жацару жэне жацгырту жолы» Жолдауын орындау мащсатында республи-калыщреферендумда «Казащстан Республикасыныц Конституциясына езгер^тер мен то-лыщтырулар енгiзу туралы» Казащстан Республикасыныц Зацы щабылданды, осы кезден бастап щогам мен мемлекеттщ барлыщ салаларында зацнамалыщ базаны жацарту баста-лады.

Элеуметтт-ецбек щатынастарын цифрландырудыц белсендi процеЫ жагдайында эле-уметтт-ецбек щатынастары субъектшертщ азаматтардыц конституциялыщ щущыщта-рын сащтауына кепшдт беру щажеттшт туындайды.

Казащстан Республикасыныц щолданыстагы ецбек зацнамасыныц Жаца Эдiллеттi Ка-защстанныц щурылуыныц саяси багытына сэйкесттне талдау ЖYргiзу кезтде Казащстан Республикасыныц Ецбек кодекстде (будан эрi - КР ЕК) «ецбек эдшеттшт» щагидатын S бекту щажеттт белгшендi, элеуметтт-ецбек щатынастары субъектшертщ эдiлеттi £ езара щарым-щатынастарды ЖYзеге асыруыныц белгш бiр кепшдттерт щамтамасыз ету ^ щажеттшт туралы тужырымдар негiзделдi.

^ Осыган байланысты, жумыста оны «Жаца Эдiлеттi Казащстан» саяси багытына сэй-g кестендiру жолымен Казащстан Республикасыныц ецбек зацнамасын жацгыртудыц кей-i бiр жолдары щаралды. ЖYргiзiлген зерттеу негiзiнде ецбек эдшеттшт щагидатын бекту,

< элеуметтж-ецбек щатынастары субъектшертщ езара щарым-щатынастарын жетiлдiру g бойынша бiрщатар усыныстар дайындалды. Дайындалган усыныстар халыщтыц мемле-I кеттж билт органдарына гана емес, Казащстан Республикасындагы жумыс берушшер

мен кэсттж одащтарга деген сешм децгешн арттыруга жэне ныгайтуга мYмкiндiк бе-g редi.

< Казащстан Республикасыныц ецбек зацнамасыныц ЖYйесiне «ецбек эдшеттшт» щаги-с датын енгiзу элеуметтт-ецбек щатынастарыныц дамуына жагымды эсер етедi, ейткет

< бул новелла субъектшерге моралъдыщ езiн-езi бащылауды ЖYзеге асыруга жэне ез мтдет-Ь терт орындауга эдш щарауга мYмкiндiк бередi, бул ез кезегтде осы щущыщтыщ щатына-5 старга щатысушылар тарапынан адалдыщ, парасаттылыщ жэне эдшеттшк презумпци-<t ясын кYшейтедi.

g Ty^h свздер: Жаца Казащстан, эдшеттшк, ецбек, ецбек щатынастары, цифрландыру, ° ецбек зацнамасыныц щагидаттары.

СП S

ь

X S ы S X

ь

ш m

1 Хат-хабарларга арналган автор

НОВЫЙ КАЗАХСТАН И СПРАВЕДЛИВЫЙ ТРУД Нурмагамбетов Аманжол Магзумович

Доктор юридических наук, профессор, заведующий кафедрой гражданского, трудового и экологического права юридического факультета Евразийского национального университета им Л.Н. Гумилева, г. Астана, Республика Казахстан, e-mail: [email protected],

Макрушин Антон Олегович

Магистр юридических наук, докторант кафедры гражданского, трудового и экологического права юридического факультета Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева, г. Астана, Республика Казахстан, e-mail: [email protected]

Аннотация. Во исполнение Послания Главы государства К.К. Токаева от 16 марта 2022 года «Новый Казахстан: Путь обновления и модернизации», на республиканском референдуме был принят Закона Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан», с этого времени берет начало обновление законодательной базы во всех сферах общества и государства.

В условиях активного процесса цифровизации социально-трудовых отношений возникает потребность гарантирования соблюдения субъектами социально-трудовых отношений конституционных прав граждан.

При проведении анализа действующего трудового законодательства Республики Казахстан на соответствие политическому курсу построения Нового Справедливого Казахстана установлена необходимость закрепления в Трудовом Кодексе Республики Казахстан (далее - ТК РК) принципа «справедливость труда», обоснованы выводы о потребности обеспечения со стороны государства определенных гарантий осуществления субъектами социально-трудовых отношений справедливых взаимоотношений.

В этой связи в работе рассмотрены некоторые пути модернизации трудового законодательства Республики Казахстан путем приведения его в соответствие политическому е курсу - «Новый Справедливый Казахстан». На основе проведенного исследования подго- Н товлен ряд предложений по закреплению принципа справедливости труда, совершенство- К ванию взаимоотношений субъектов социально-трудовых отношений. Подготовленные Н предложения позволят увеличить и укрепить уровень доверия народа не только к государ- И ственным органам власти, но и к работодателям и профессиональным союзам в Республи- q ке Казахстан. А

Внедрение в систему трудового законодательства Республики Казахстан принципа «справедливость труда» окажет благоприятное воздействие на развитие социально-трудовых отношений, поскольку данная новелла позволит субъектам осуществлять нравственный самоконтроль и справедливо подходить исполнению своих обязанностей, что, в свою очередь, усилит презумпцию добросовестности, разумности и справедливости со q стороны участников данных правоотношений. >

Ключевые слова: Новый Казахстан, справедливость, труд, трудовые отношения, циф- П ровизация, принципы трудового законодательства. В

О

>

И

>

р

CL

<

а.

О

со <

<

NEW KAZAKHSTAN AND FAIR WORK Nurmagambetov Amazhol Magzumovich

Professor, LLD, Head of the Department of the Civil, Labour and Ecological Law of the Faculty of Law of the L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, the Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected],

Makrushin Anton Olegovich

Master of Legal Sciences, PhD student of the Department of Civil, Labour

and Ecological Law of the Faculty of Law of the L.N. Gumilyov Eurasian National University,

Astana, the Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]

Abstract. In pursuance of the Address of the Head of State K.K. Tokayev dated March 16, 2022 «New Kazakhstan: the path of renewal and modernization», the Law of the Republic of Kazakhstan «On Amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan» was adopted at the republican referendum, from that time the renewal of the legislative base in all areas of society and the state begins.

In the conditions of the active process of digitalization of social-labour relations, there is a need to guarantee that the subjects of social-labour relations observe the constitutional rights of citizens.

When analyzing the current labour legislation of the Republic of Kazakhstan for compliance with the political course of building a New Fair Kazakhstan, the need to consolidate the principle of «fair work» in the Labour Code of the Republic ofKazakhstan (next - LC RK) was established, the conclusions about the needfor the state to provide certain guarantees for the implementation offair relationships by subjects of social-labour relations are substantiated.

In this regard, the article considers some ways to modernize the labour legislation of the Republic of Kazakhstan by bringing it into line with the political course - «New Fair Kazakhstan». Based on the conducted research, a number of proposals have been prepared to consolidate the principle of labour fairness, improve the relationship of subjects of social-labour relations. The prepared proposals will increase and strengthen the level ofpeople's confidence not only in state authorities, but also in employers and trade unions in the Republic of Kazakhstan.

The introduction of the principle of «fair work» into the system of labour legislation of the Republic of Kazakhstan will have a beneficial effect on the development of social-labour relations, since this novel will allow subjects to exercise moral self-control and fairly approach the performance of their duties, which, in turn, will strengthen the presumption of good faith, reasonableness and fairness on the part of participants in these legal relations.

Keywords: New Kazakhstan, justice, labour, labour relations, digitalization, principles of

£ labour legislation.

2 DOI: 10.52026/2788-5291 2023 72 1 52

о

Kipicne пыга ортак касиет жалпы-элеуметпк игшк

^азакстан Республикасыньщ Президент жэне жеке эдшеттшктщ Heri3i, субъектшер

g Токаев ^азакстан халкына «Эдшетп арасындагы элеуметпк катынастардагы бар-

мемлекет. Б1ртутас улт. Берекелi когам»Жол- лык; мшдеттемелердщ Heri3i мен дурыстыгы

дауында жакын арада мемлекет бiрiншi ке- ретшде кeршедi [4, 33 б.]. Эдшеттшк-бул

g зекте барлык адамдар Yшiн мYмкiндiктер эрюмге ез ерюмен беруге деген теракты

§ тецдш мен эдшдшт камтамасыз ететшше жэне берш ерш [5, 15 б.]. Мемлекет Yшiн

<

СП

< ерекше назар аударды [1]. бейб^шшк пен эдшеттшкп сактау басты

< Эдшеттшк-бул адамныц мэш мен мшдет болып табылады [6, 73 б.]. Сонымен р онымен байланысты ажырамас кукыктар ту- катар, академик С. З. Зиманов атап еткендей, k ралы белгш бiр тYсiнiктерге сэйкес келетш ел мен халыктыц тагдыры Yшiн эдшеттшк ^ тшс туралы угымы [2, 650 б.]. ерекше мацызды, ал барлык жагынан эдшет-^ Платонныц мемлекет туралы диалогта- тiлiк кагидатын сактау когамныц дамуы мен ^ рынан «эдшеттшк» эр адамга курмет ретiн- мемлекеттщ еркендеушщ мацызды шарты й де усынылады [3, 104-115 б.]. Аристотельдщ болып табылады [7].

iлiмдерi бойынша жалпы эдшеттшктщ жал-

Материалдар мен эдктер

Эдшетп ецбек туралы мэселелердi зерт-теу максатында Жаца ^азакстанды куру призмасы аркылы эртYрлi философиялык, жалпы гылыми жэне жеке кукыктык эдiстер колданылды. кукыктык салыстырудыц тал-дауы мен эдiсi осы такырып бойынша автор-лардыц кептеген кезкарастарын зерттеуге ы;пал етедi, бул ^Р ЕК жетiлдiру бойынша усыныстарды непздеуге мYмкiндiк бердi.

Нег1зг1 ережелер

Талкылау

Элеуметпк-ецбек катынастарын реттеу теориясы мен практикасын зерттеу элеумет-тш-ецбек катынастарыныц тYбегейлi жаца моделiн калыптастыруга кабшетп негурлым икемдi кукыктык куралдарды енпзе оты-рып, оларды одан эрi реформалау кажеттш-гiн растайды2.

^азакстан гылымында, шет елдердеп-дей, кукык кагидаттары кукыктык реттеу мазмуныныц негурлым мацызды сипатта-маларын айкындайтын басшылык идеялар ретiнде карастырылады. Т. К. Бурбаев мем-лекет мYДделерi мен жеке тулганыц мYДде-лерш тец кукыкты коргау эдiлеттiлiк, тецдш жэне адам кызметшщ баска да мораль-дык-адамгершiлiк кагидаттары ^азакстан халкыныц бiрлiгiн калыптастыру мен да-мытудыц басты факторларына айналатын жаца децгейдеп кукыктык мэдениеттiц да-муына ыкпал ететiнiн объективтi тYPде атап етп [8].

А.У. Бейсеновамен келiспеуге болмай-ды, оныц пiкiрiнше, кукык кагидаттары табигаты бойынша когамдык даму зац-дылыктарын, когамныц нормативтiк реттеу кажеттшктерш, сондай-ак кукыктыц накты емiрлiк жагдайларга элеуметтiк шарт-тылыгы мен тэуелдшпн керсетедi, мемле-кеттiк органдардыц барлык зац шыгару, кукык колдану, кукык коргау кызметi Yшiн непзп багдар болып табылады. Бул ретте мемлекеттiц кукыктык жYЙесiнiц тиiмдiлiгi мен турактылыгы тутастай алганда кукык кагидаттарыныц сакталу дэрежесiне байла-нысты [9, 138-139 б.].

Г.В. Мальцев атап еткендей, кукык кагидаттарыныц реттеушi релi олардыц зацна-малык бекiтiлуiмен тыгыз байланысты [10, 681 б.]. Ецбек зацнамасы, Р. З. Лившиц бел-гiлегендей, азаматтык жэне эюмшшк зацна-маныц кагидаттары мен эдютерш синтездедi [11, 188 б.]. М. СYлейменов атап еткен-

дей, ецбек кукыгы саласы кешендi, ейткеш ол жеке жэне когамдык бастамалардыц 6ip-лiгiн бiрiктiредi [12, 193 б.].

В.В. Сорокин кукык кагидаттары жуй-есшде негiзгi жэне непзп емес кагидаларга баса назар аударылатынын атап керсетедi. Негiзгi кагидалар кукык кагидаттарыныц иерархиясында басым орын алады. Шын-дыгында негiзгiлерге мыналар зацдылык, эдiлеттiлiк жэне мейiрiмдiлiк кагидаттары жатады [13, 171 б.].

В.С. Нерсесянц кукыктык тецдш пен кукык кагидатыныц эмбебаптыгы мен жал-пыга бiрдей мацыздылыгы кецiстiгiнде еркiн субъектiлердiц когамдык катынастарыныц реттеушiсi жэне кажетп нысаны ретiнде кукыктык эдiлеттiлiк осы кещспк-тегi эдiлеттiлiктiц релi мен орны туралы барлык баска талаптардыц зацдылыгы не-месе зацсыздыгы критерий ретшде эре-кет ететiндiгiн атап етп. Эркайсысына ез кукыгын бере отырып, кукыктык эдiлеттiлiк муны артыкшылыктарды жокка шыгаратын жэне бостандыкты беютетш жалгыз мум-кiн, жалпыга бiрдей жэне бэрiне тец етедi [14, 31 б.].

В.Н. Хропанюк элеуметпк эдiлеттiлiк кагидаты кукыктыц жалпы кагидаттарыныц катарына жататынын айтады; мораль-дык-кукыктык мазмуны бар; жеке тулга-лардыц когам емiрiндегi, оныц шшде элеуметтiк-ецбек катынастарындагы прак-тикалык релi арасындагы сэйкестiктi камта-масыз етедi [15, 206-208 б.].

В.М. Лебедев ецбек кукыгы кагидаттары деп казiргi элеуметтiк-ецбек катына-старымен шартталган накты кагидаттар-ды тYсiну керек, олар ез кезепнде жалпы элемдш тенденциялар векторында дамиды жэне жумыс берушiнiц, зац шыгарушыныц, сондай-ак ецбек кукыгы гылымыныц екш-дерiнiц кукыктык санасына эсер етедi [16, 89-90 б.].

^азакстандьщ галым В.Н. Уваров ецбек зацнамасы кагидаттарыныц кызмет-тiк релi мацызды теориялык жэне прак-тикалык мэнге ие, мемлекеттiц кукыктык саясатыныц басшылык идеяларына сэй-кес элеуметпк-ецбек катынастары субъ-ектiлерiнiц мшез-кулкын багыттау Yшiн бастапкы кезкарас жэне ресми багдарлар ретiнде керiнедi деген устанымды устанады [17, 40-43 б.].

А.К. ^усайынов пен Е.Н. Нургалиева ецбек кукыгыныц кагидаттары элеуметлк-ец-

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 «Цазацстан Республикасыныц ц^цыцтыц саясатыныц 2030 жътга deüiH2i тужырымдамасът бекту туралы» Цазацстан Республикасы Президенттщ 2021 жылгы 15 цазандагы № 674 Жарлыгы: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ U2100000674 (царалган K]rni: 20.10.2022 ж.)

CL

< Z

CL

О

е

X

о

сп О

СП <

< СП

ь

с;

ш £

Ч О X

о <

т t

х

ь

бек катынастары субъекпсшщ кукыктары мен мYДделерiн коргау тетiгiн куруга ыкпал етедi, сондай-ак демократиялык элеумет-тш-кукыктык мемлекет куруда ете мацызды деген корытындыга келдi [18, 16 б.].

Ецбек катынасы, В.С. Нерсесянныц не-гiзделген пiкiрiне сэйкес, езшщ мацызды кукыктык табигаты бойынша езара эрекет-тесетiн субъектiлердiц кукык (зац) норма-сына формальды тYPде тец кол жетюзушщ кукыктык кагидаты болып табылатын ка-тынас болып табылады, тек осы жагдайда гана жумыскер жеке тулга ретiнде жумыс берушiмен зацды тулга ретiнде тец дэреже-де езара эрекеттесе алады жэне жумыс бе-рушiнiц жумыскерге караганда анагурлым жогары абстрактiлi кукыктык мэртебесi бар екенш ескере отырып, ез мYДделерiн коргау-дыц формальды-тец эдiспен [19, 252 б.].

Ецбек кукыгы кагидаттарыныц мазмуны-на катысты утымды устанымды Ж.А. Хамзи-на бiлдiрдi. Бiз ецбек кукыгы кагидаттарын когамныц дамуымен катар непздеу кажет екендiгiмен келiсемiз; олар мемлекеттiц эле-уметтiк ецбек саласын дамыту максаттары-на сэйкес келуi тиiс [20, 58 б.].

^азакстандык жэне шетелдiк галымдар-дыц устанымдарын ескере отырып, бiз казакстандык ецбек зацнамасын «ецбек эдшеттшп» кагидатымен толыктыру мем-лекетiмiздiц элеуметпк мацызы бар жэне аукымды езгерютершщ бiрi - Жаца Эдiлеттi ^азакстанды кeрсетедi деп санаймыз.

Осылайша, «ецбек эдшлеттшп» кагидаты элеуметтiк-ецбек катынастары субъек-тiлерiне айтарлыктай эсер етедг

1) олардыц мiнез-кулкыныц моделiн оц жагынан аныктайды - бiр-бiрiне катысты эдшетаз эрекеттердi болдырмауга ыкпал етедц

2) ^Р ЕК-нде бекiтiлген кагидаттардыц рeлiн арттырады, eйткенi эдiлеттiлiк айкын кeрсетiлуi тиiс

3) субъектiлердiц зацды кукыктары мен мYДделерiн коргауга багытталган элеумет-тiк-ецбек катынастарын кукыктык реттеу децгейiн арттырады;

4) субъектiлер мYДделерiнiц негур-лым туракты тецгерiмiн калыптастырады

жэне элеуметтiк турактылык пен когамдык келiсiмге жэрдемдеседi.

Нэтижелер

Халыкаралык кужаттарда - Адам кукыктарыныц жалпыга бiрдей декларациясы, Экономикалык, элеуметтiк жэне мэдени кукыктар туралы халыкаралык Паки, Халыкаралык Ецбек ¥йымыныц (ХЕ¥) «Ецбек саласындагы негiзгi принциптер мен кукыктар туралы» декларациясы - элеумет-тiк-ецбек катынастарындагы эдiлеттiлiктiц непзп рeлi кeрсетiлген, сондай-ак эр адам-ныц эдiлеттi жэне колайлы ецбек жагдайла-рына кукыгы бекiтiлген.

Соцгы уакытта ХЕ¥ элемдiк когамда-стыктыц назарын Yздiксiз техникалык прогресс аясында элеуметтiк-ецбек катына-старыныц терец езгеруше аударады3. 2019 жылдан бастап казiрri уакытка дейiн кеп-теген классикалык кукыктык катынастар-ды цифрландыру процесiнде айтарлыктай серпiлiс болды, зацнамалык база жацгыр-тылды, бул казiргi заманныц сураныстары-на жауап береди Алайда, цифрландырудыц элеуметтiк-ецбек катынастарын дамытуда екiншi кезектегi назар аудару керек, ейткеш ол ецбек саласындагы калыптаскан класси-калык катынастарды толыктырады. Эз ке-зегiнде, бiздiц ойымызша, басымдыктарды цифрландыруга багыттау элеуметтiк-ецбек катынастарыныц объектiсi мен пэнiнен алы-стауга экелуi мYмкiн. Сондыктан бiз Жаца Казакстандагы Эдiлеттi Ецбек КР ЕК-нде кезделген кагидаттар тiзбесiн кецейту жо-лымен зацнамалык тYрде камтамасыз етшу-ге тиiс екендiгiне назар аударамыз.

КР ЕК-нiц4 колданыстагы редакциясында «ецбек эдшеттшп» кагидаты кезделмеген. Алайда, ецбек зацнамасыныц калыптасу ке-зецiнде 2007 жылдан 2015 жылга дейiн КР ЕК-нде5 кашыктан уксас кагида бектлдь

«Ецбек эдiлеттiлiгi» кагидаты «ец темен-гi жалакы мeлшерiнен темен емес ецбек Yшiн эдiлеттi сыйакы алу кукыгын камтамасыз ету» кагидатымен салыстырганда элеу-меттiк мацызы бар мYДделердiц негурлым кец аукымын (оныц iшiнде элеуметтiк-ецбек катынастарын цифрландыруды) камтиды, ал оны КР ЕК-нде беюту элеуметтiк-ецбек ка-

3 Халыщаралыщ Ецбек ¥йымыныц ецбек саласыныц болашагы туралы жуз жылдыщ Декларациясы: www.ilo.org/wcmsp5/ groups/public/@ed_norm/@relconf/documents/meetingdocument/wcms_711674.pdf (щаралган кут: 24.11.2022 ж.)

4 Цазащстан Республикасыныц 2015 жылгы 23 щарашадагы № 414-VЕцбек Кодека (2022.18.11. бертген езгерктер мен толыщтырулармен): https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000414 (щаралган кут: 24.11.2022 ж.)

5 «Цазащстан Республикасыныц Ецбек кодека» 2007 жылгы 15 мамырдагы № 251-ПЩазащстан Республикасыныц Кодека (2015.21.07. берыген езгерктер мен толыщтыруларымен) (кушi жойылды): https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K070000251_ (щаралган кyнi: 24.11.2022 ж.)

тынастары субъектшершщ зацды кукыкта-рыныц сакталуын камтамасыз етедi.

Сонымен катар, «ецбек эдшеттшп» каги-датына уксас кагидаттардыц болуына неме-се болмауына катысты таяу шет елдердiц ецбек зацнамасына салыстырмалы талдау жYргiзу кезiнде мыналар аныкталды:

1) ^ыргызстанда6, ТYрiкменстанда7 жэне Украинада8 мундай кагида карастырыл-маган;

2) Беларусьте9, Ресейде10, Арменияда11, Молдовада12, Тэжiкстанда13 жэне Эзбекстан-да14 эдшетп ецбек жагдайлары мен ецбегi Yшiн эдiлеттi сыйакыга байланысты каги-даттар бекiтiлген;

3) Эзiрбайжанда15, Моцголияда16 жэне Кытайда17 «ецбек эдiлеттiлiгi кагида-ты»тужырымдамасына уксас ецбек кагидат-тары бектлген:

- Эзiрбайжан Республикасыныц Ецбек кодексшде (2-бапта керсетiлген) эдшет-тiлiк пен зацныц Yстемдiгiн камтамасыз ету аркылы мYДделердi коргау кагидаты кездел-ген;

- Моцголияныц «Ецбек туралы» Зацында (5-бапта керсетiлген) ецбек катынастарына катысушылардыц бiр-бiрiне катысты эдшет-сiз эрекеттер жасауына тыйым салу кара-стырылган;

- Кытай Халык Республикасыныц «Ецбек туралы» Зацында (78-бапта керсетiлген) ецбек катынастары тараптарыныц зацды кукыктары мен мYДделерiне кепiлдiк беру Yшiн, ецбек дауларын шешу кезiнде белгiлi бiр кагидаттарды басшылыкка алу кажет

екендш керсетiлген, олардыц бiрi - эдшет-тiлiк кагидаты.

Корытынды

Адамзат кеп жагдайда элеуметтiк мем-лекеттiц болу кажеттшшн тYсiнуге келген сиякты [21, 65 б.]. Кукыктыц элеуметтiк не-гiзiнiц шекараларын аныктауда бiз ершаз адамдардыц карым-катынасы, езара эрекет-тесуi немесе езара байланысы тургысынан сипатталган адамдардыц iс-эрекеттерiне тап боламыз. Бул элеуметтiк, элеуметтiк, эле-уметтшк, элеуметтiк кубылыстар, кукык, кукыктык емiрдiц терец, белсендькоммуни-кативтi тамыры [22, 233 б.].

Эдшетп ецбек халык Yнiне кулак асатын мемлекеттiц курамдас белiгi ретiнде сипат-талады. КР ЕК-нде ецбек эдiлеттiлiгi каги-датын бекiту халык сенiмiн кYшейте алатын зацнамалык новеллага айналады жэне жаца Казакстанды курудыц алгашкы кукыктык сатыларыныц бiрi болады.

Ецбек эдiлеттiлiгi:

1) ецбек зацнамасыныц жэне Казакстан Республикасыныц улттык бiлiктiлiк ЖYЙ-есiнiц непзп кагидаттарын нактылау;

2) ецбектi уйымдастыру жэне нормалау саласындагы мемлекеттiк кепшдштер ин-ститутын жетiлдiру;

3) ецбекакы телеу саласындагы мем-лекеттiк кепшдштер институтын кецейту аркылы бiлдiруге болады мYмкiн.

КР ЕК-нiц 4-бабында керсетшген кагидаттарды кайта карау, «ецбек эдшеттш-гi»каFидатымен толыктыру кажет деп санай-мыз.

6 Цыргыз Республикасыныц 2004 жылгы 4 тамыздагы № 106 Ецбек кодека (2022.06.06. бертген взгерiстер мен то-лыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=30296269 (царалган к24.11.2022 ж.)

7 ТYрiкменстанныц 2009 жылгы 18 сэуiрдегi № 30-1УЕцбек кодека (2022.24.07. взгерiстер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=31348675 (царалган кYнi: 24.11.2022 ж.)

8 Украинаныц ецбек туралы зацдар кодека (1971 жылгы 10 желтоцсандагы № 322-УШ Украина Кецестж Социалистж Республикасыныц Зацымен бектлген) (2022.19.11. бертген езгерктер мен толыцтыруларымен): https://continent-online. com/Document/?docid=30412508 (царалган ^т: 24.11.2022 ж.)

9 Беларусь Республикасыныц 1999 жылгы 26 шiлдедегi № 296-З Ецбек кодека (2022.30.06. бертген взгерiстер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=30414859 (царалган кYнi: 24.11.2022 ж.)

10 Ресей Федерациясыныц 2001 жылгы 30 желтоцсандагы № 197-ФЗ Ецбек кодека (2022.04.11. бертген взгерiстер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=30396416 (царалган ^т: 24.11.2022 ж.)

11 Армения Республикасыныц2004жылгы 09 царашадагы Ецбек кодека: https://www.arlis.am/documentview.aspx?docid=62843 (царалган кYнi: 24.11.2022 ж.)

12 Молдова Республикасыныц 2003 жылгы 28 наурыздагы № 154-ХУ Ецбек кодека (2022.28.07. бертген езгерктер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=30398053 (царалган кут: 24.11.2022 ж.)

13 Тэж1кстан Республикасыныц 2016 жылгы 23 шiлдедегi № 1329 Ецбек кодека (2022.19.07. бержен езгерктер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=31960488 (царалган ^т: 24.11.2022 ж.)

14 Озбекстан Республикасыныц 1995 жылгы 21 желтоцсандагы Ецбек кодека (2022.17.05. бертген езгерктер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/Document/?docid=30421236 (царалган кYнi: 24.11.2022 ж.)

15 Эзiрбайжан Республикасыныц Ецбек кодека (Эзiрбайжан Республикасыныц 1999 жылгы 1 ацпандагы № 618-Щ Зацымен беюттген) (2022.01.07. бертген взгерiстер мен толыцтыруларымен): https://continent-online.com/ Document/?docid=30420364 (царалган ^т: 24.11.2022 ж.)

16 Моцголияныц 2022 жылгы 01 цацтардагы «Ецбек туралы» Зацы: https://legalinfo.mn/mn/detail?lawId=16230709635751 (царалган ^т: 24.11.2022 ж.)

17 Цытай Халыц Республикасыныц 1994 жылгы 05 шiлдедегi «Ецбек туралы» Зацы: http://www.gov.cn/banshi/2005-05/25/ content_905.htm (царалган кYнi: 24.11.2022 ж.)

Н

X

ы А

о х о ь

А

сг

В

СП А

А

СП

О

СП

О

X

е о

2 А

С

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана «Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество» от 1 сентября 2022 года //Республиканская газета «Казахстанская правда», Выпуск №167 (29794) от 02 сентября 2022 года. - С. 1-4.

2. Философский энциклопедический словарь /Гл. редакция: Л.Ф. Ильичев, П.Н. Федосеев, С.М. Ковалев, В.Г. Панов, - М.: Сов. Энциклопедия, 1983. - 840 с.

3. Платон. Сочинения в четырех томах. Т.3. Ч. 1. / Под общ.ред. А.Ф. Лосева и В.Ф. Асмуса; Пер. с древне-греч. - «Изд-во Олега Абышко», 2007. - 752 с.

4. Богданов Д.Е. Справедливость как основное начало гражданско-правовой ответственности в российском и зарубежном праве: монография. - Москва: Проспект, 2013. - 232 с.

5. Институции Юстиниана. Перевод с латинского / Под ред.: Кофанов Л.Л., Томсинов В.А.; пер.: Расснер Д. -М.: Зерцало, 1998. - 400 с.

6. Философия нег1здер1: Жогары оку орындары мен колледж студенттер1не арналган окулык /Кураст. Fабитов Т.Х., - Алматы: ЖШС «Лантар Трейд», 2019. - 337 б.

7. Нуртаев Р. Т. Об экстраполяции идей академика Зиманова С.З. на развитие юридической науки Казахстана // Научно-правовой журнал «Вестник Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан» Специальный выпуск, посвященный 100-летию доктора юридических наук, профессора, академика НАН РК, заслуженного деятеля науки С.З. Зиманова (1921-2011), 2021 - С. 118-133.

8. Бурбаев Т.К. Нравственное измерение права как основа единства казахстанского общества // ТЭУЕЛС1ЗД1К, ИГ1Л1К ПЕН Б1РЛ1КТЩ 30 ЖЫЛЫ: ККЩТЬЩ АСПЕК-Т1ЛЕР: Казахстан Республикасы тэуелЫздтнщ 30 жылдыгына арналган халыцар.гыл.-практ.конф. материалдары (2021 жылгы 26 цараша). = 30 ЛЕТ НЕЗАВИСИМОСТИ, БЛАГОПОЛУЧИЯ И ЕДИНСТВА: ПРАВОВЫЕ АСПЕКТЫ: Матер.междунар.науч.-практ. конференции (26 ноября 2021 года), посвященной 30-летию независимости Республики Казахстан - Нур-Султан: «Казацстан Республикасыныц Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат

£ институты» ШЖК РМК, 2022. - 343 б. - цазацша, орысша. - С. 52-58.

9. Бейсенова А.У. Теория государства и права: Учебник - Алматы: Атамура, 2006. -£ 392 с.

10. Мальцев Г.В. Социальные основания права -М.: Норма, 2007. - 800 с.

11. Лившиц Р.З. Теория права. Учебник -М.: Издательство БЕК, 1994 - 224 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12. Сулейменов М.К. Право как система. - М.: Статут, 2016. - 360 с.

13. Сорокин В.В. Теория права и государства: учебник. - Москва: Проспект, 2021. - 584 с.

14. Нерсесянц В.С. Философия права. Учебник для вузов. -М.: Издательская группа ИН-

о ФРА-М- НОРМА, 1997. - 652 с. ф

^ 15. Хропанюк В.Н. Теория государства и права: учебник для высших учебных заведений >g / под ред. В.Г. Стрекозова - 4-е изд., испр. - М.: Издательство «Омега-Л», 2010. - 323 с.

16. Лебедев В.М. Философия трудового права: монография - Москва: Норма: ИНФРА-М, < 2021. - 128 с.

а.

^Е 17. Уваров В.Н., Уварова-Патенко Н.В. Трудовое право Республики Казахстан: Учебник. <i 3-е изд. - Алматы. 2019 - 720 с.

СП

Ь 18. Кусаинов А.К., Нургалиева Е.Н. Комментарий к Трудовому кодексу Республики Ка-g захстан - Астана, 2016 - 364 с.

tt 19. Нерсесян В.С. Современное право: теория и методология: монография / под ред. В.В. о Лапаевой. - М: Норма, 2012, - 304 с.

§ 20. Хамзина Ж.А. Трудовое право Республики Казахстан. Общая и Особенная части: ¡3 Учебник - Алматы: Жет1 Жаргы, 2014. - 416 с.

t; 21. Керимов А.Д. Государственная организация общественной жизнедеятельности: во-s просы теории: монография - М.: Норма: ИНФРА-М, 2014. - 192 с.

k 22. Придворов Н.А., Трофимов В.В. Правообразование и правообразующие факторы в ^ праве: монография - М.: Норма: ИНФРА-М, 2021. - 400 с.

S X

ь

ш m

REFERENCES

1. Poslanie Glavy gosudarstva Kasym-Zhomarta Tokaeva narodu Kazahstana «Spravedlivoe gosudarstvo. Edinaja nacija. Blagopoluchnoe obshhestvo» ot 1 sentjabrja 2022 goda // Respublikanskaja gazeta «Kazahstanskajapravda», Vypusk№167 (29794) ot 02 sentjabrja 2022 goda. - S. 1-4.

2. Filosofskij jenciklopedicheskij slovar' / Gl. redakcija: L.F. Il'ichev, P.N. Fedoseev, S.M. Kovalev, V.G. Panov, -M.: Sov. Jenciklopedija, 1983. - 840 s.

3. Platon. Sochinenija v chetyreh tomah. T.3. Ch. 1. /Podobshh.red. A.F. Loseva i VF. Asmusa; Per. s drevne-grech. - «Izd-vo Olega Abyshko», 2007. - 752 s.

4. Bogdanov D.E. Spravedlivost'kak osnovnoe nachalo grazhdansko-pravovoj otvetstvennosti v rossijskom i zarubezhnom prave: monografija. - Moskva: Prospekt, 2013. - 232 s.

5. Institucii Justiniana. Perevod s latinskogo /Pod red.: Kofanov L.L., Tomsinov V.A.; per.: Rassner D. - M.: Zercalo, 1998. - 400 s.

6. Filosofija negizderi: Zhogary oku oryndary men kolledzh studentterine arnalgan okulyk / Kurast. Gabitov T.H., - Almaty: ZhShS «Lantar Trejd», 2019. - 337 b.

7. NurtaevR.T. Ob jekstrapoljacii idej akademika Zimanova S.Z. na razvitie juridicheskoj nauki Kazahstana // Nauchno-pravovoj zhurnal «Vestnik Instituta zakonodatel 'stva i pravovoj informacii Respubliki Kazahstan» Special'nyj vypusk, posvjashhennyj 100-letiju doktora juridicheskih nauk, professora, akademika NANRK, zasluzhennogo dejatelja nauki S.Z. Zimanova (1921-2011), 2021

- S. 118-133.

8. Burbaev T.K. Nravstvennoe izmerenieprava kak osnova edinstva kazahstanskogo obshhestva // 30 LET NEZAVISIMOSTI, BLAGOPOLUChIJa I EDINSTVA: PRAVOVYE ASPEKTY: Mater.mezhdunar.nauch.-prakt. konferencii (26 nojabrja 2021 goda), posvjashhennoj 30-letiju nezavisimosti Respubliki Kazahstan - NurSultan: «Kazakstan Respublikasynyn Zannama zhane kukytkyk akparat instituty» ShZhK RMK, 2022. - 343 b. - kazaksha, oryssha. - S. 52-58.

9. Bejsenova A.U. Teorija gosudarstva i prava: Uchebnik - Almaty: Atamyra, 2006. - 392 s.

10. Mal'cev G.V. Social'nye osnovanija prava - M.: Norma, 2007. - 800 s.

11. Livshic R.Z. Teorija prava. Uchebnik - M.: Izdatel 'stvo BEK, 1994 - 224 s.

12. Sulejmenov M.K. Pravo kak sistema. - M.: Statut, 2016. - 360 s.

13. Sorokin V.V. Teorija prava i gosudarstva: uchebnik. - Moskva: Prospekt, 2021. - 584 s.

14. Nersesjanc V.S. Filosofija prava. Uchebnik dlja vuzov. - M.: Izdatel 'skaja gruppa INFRA-M

- NORMA, 1997. - 652 s.

15. Hropanjuk V.N. Teorija gosudarstva i prava: uchebnik dlja vysshih uchebnyh zavedenij / pod red. V.G. Strekozova - 4-e izd., ispr. - M.: Izdatel 'stvo «Omega-L», 2010. - 323 s.

16. Lebedev V.M. Filosofija trudovogo prava: monografija - Moskva: Norma: INFRA-M, 2021. - 128 s. K

17. Uvarov V.N., Uvarova-Patenko N.V. Trudovoe pravo Respubliki Kazahstan: Uchebnik. 3-e o izd. - Almaty. 2019 - 720 s. g

18. Kusainov A.K., Nurgalieva E.N. Kommentarij k Trudovomu kodeksu Respubliki Kazahctan E

- Astana, 2016 - 364 s. f?

19. Nersesjan KS. Sovremennoe pravo: teorija i metodologija: monografija /pod red. V.V. B Lapaevoj. - M: Norma, 2012, - 304 s.

20. Hamzina Zh.A. Trudovoe pravo Respubliki Kazahstan. Obshhaja i Osobennaja chasti: p Uchebnik - Almaty: Zheti Zharsy, 2014. - 416 s.

21. Kerimov A.D. Gosudarstvennaja organizacija obshhestvennoj zhiznedejatel'nosti: voprosy g teorii: monografija - M.: Norma: INFRA-M, 2014. - 192 s. iE'

22. Pridvorov N.A., Trofimov V.V. Pravoobrazovanie i pravoobrazujushhie faktory v prave: g

monografija - M.: Norma: INFRA-M, 2021. - 400 s. MM

>

p

X

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.