Научная статья на тему 'УЗУМНИНГ ЯНГИ МАЙИЗБОП НАВЛАРИНИ ҚУРИТИШ'

УЗУМНИНГ ЯНГИ МАЙИЗБОП НАВЛАРИНИ ҚУРИТИШ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

147
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
узум / майизбоп / эртапишар / ўртапишар / офтоби / обжуш / сояки / худудлар.

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Б. Мирзохидов, У. Бойжонов, Г. Рустамова

Мақолада узумнинг янги ва маҳаллий навларидан хар хил усулларда майиз тайѐрлаш, майиз сифат кўрсаткичлари, Республика бўйича янги майизбоп узум навлари майдонларини кенгайтириш, қуритиш усуллари, тўғрисида маълумотлар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по агробиотехнологии , автор научной работы — Б. Мирзохидов, У. Бойжонов, Г. Рустамова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УЗУМНИНГ ЯНГИ МАЙИЗБОП НАВЛАРИНИ ҚУРИТИШ»

УЗУМНИНГ ЯНГИ МАЙИЗБОП НАВЛАРИНИ ЦУРИТИШ

Б. Мирзохидов У. Бойжонов Г. Рустамова

Академик М. Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадкикот институти Самарканд илмий тажриба станцияси

АННОТАЦИЯ

Маколада узумнинг янги ва махаллий навларидан хар хил усулларда майиз тайёрлаш, майиз сифат курсаткичлари, Республика буйича янги майизбоп узум навлари майдонларини кенгайтириш, куритиш усуллари, тугрисида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: узум , майизбоп , эртапишар, уртапишар, офтоби, обжуш, сояки, худудлар.

Узбекистон Республикасини иктисодиётини янада кутаришда янги яратилган узум навларини майдонларини кенгайтиришда, юкори хосилли, касаллик ва зараркунандаларга, нисбатан чидамли булган навларни экиш, экспортбоп майиз махсулотларини тайёрлашда янги технологияларни жорий этиш ва бозорбоп айникса, ташки бозор талабига тула жавоб берадиган майиз махсулотларини купайтириш, богдорчилик ва узумчиликка оид бошка масалалар буйича алохида вазифалар Президент карорларида белгилаб берилди.

Тупрок иклим шароити узумчиликни ривожланиши учун кулай булганлиги сабабли, Узбекистон кишлок хужалигининг кадимий тармокларидан хисобланади. Узумчилик самарадорлигини оширишда энг асосий шартлардан бири - ихтисослаштириш ва жойлаштиришдир. Республикамизда 25 минг тонна майиз махсулоти тайёрланади шундан, 21 минг тоннаси экспорт учун йуналтирилади. Майиз асосан узумнинг Ок кишмиш ва Кора кишмиш навларидан тайёрланади.

Самарканд ИТСда селекция йули билан яратилган ва ажратиб олинган янги узум навларини Республика буйича таркатиш олинадиган хосил сифати дунё стандартларига жавоб берадиган махсулот ишлаб чикариш лозим Селекцион йули билан яратилган Кишмиш Мотруди ва янги ажратиб олинган Кишмиш Теракли навлари

October 5-6

525

узининг бошка кишмиш навларга нисбатан 20-25 кун эрта пишиши билан ажралиб туради ушбу узум навлари канд микдори 22-23% ни курсатади. Бу икки навдан хам сифатли майиз махсулоти тайёрланади. Шу жумладан уртапишар кишмиш навлари хам яратилганки бу янги узум навлари узининг сифатли майиз махсулотини олиш билан бир каторда узумни янги холида хам истемол килиш мумкин. Узумнинг янги майизбоп навларига Кишмиш Самарканд, Кишмиш Сагдиана (гигант), Кишмиш Ботир, Кишмиш Малика, Кишмиш Хонака, Кишмиш Дуоба каби янги навлар устида олиб борилган бир неча йиллик илмий тажрибаларда уз исботини топган. Узбекистонда токчиликнинг истикболи юкори булган тоголди худудлари, Тянь-Шаннинг жануби-гарбий кисмларида Тошкент, Самарканд, Сурхондарё ва Кашкадарё вилотларининг тогли кисмлари киради. Тог ва тог олди туманларида 100-150 минг гектар ерларни узлаштириш билан кушимча 1 млн. тоннага якин узум хосили олиш имкониятлари яратилади. Узлаштирилишга кетган харажатлар эса атига, 4-5 йил ичида копланар экан.

Самарканд вилоятининг Кушробот, Иштихон, Пайарик туманларида янги майизбоп узум навларидан кишмиш Согдиана, кишмиш Теракли навларидан юкори сифатли майиз махсулотлари етиштириш тавсия этилади. Ургут туманида кишмиш Самарканд ва кишмиш Малика навларидан сифатли майиз махсулоти етиштириш максадга мувофик.

Кашкадарё вилояти тог ва тоголди худудларида токчиликни ривожлантириш имкониятлари жуда кенг. Бухоро худудининг асосий вазифаси - узумни хураки ва кишмиш навларини етиштиришдир.

Майиз асосан уч хил усулда тайёрланади. Хозирда техника ва технология ривожи асрида куритишнинг механиациялашган усуллари билан хам куритиш кенгайиб бормокда.

Куритишда узум таркибидаги канд микдори 23-25% булиши кераклиги фанда уз исботини топган. Янги узум навларидан асосан уч хил усулда куритилиб бу усуллардан олинган майиз махсулоти узининг сифати ,экологек тозалиги ,бутун жахон стандартларига жавоб бериши билан узимизнинг ички ва ташки бозоримизда жуда кадирланади

Офтоби - усулида узум куритиш- кадимий оддий усул булиб, куриш жараёни офтобда очик хавода утади бунда узум таркибидаги шакар микдори 25% дан кам булмаслиги керак, бу усул Республикамизда кенг тарклган булиб, очик майдонга куёш тикка тушиб турадиган жойга махсус тайёрланган тахта таглак((поднос

October 5-6

526

)ларга узум махсулоти бир катор килиб ёйиб куйилади, 8-10кундан кейин узум бошлари агдариб чикилади. Куриш давомийлиги 20-25 (навларга караб) кунни ташкил этади. Бу усулда тайёрланган майиз "Бедона" (ок кишмишдан олинади) ва "Шигани" (кора кишмишдан олинади) деб хам айтилади. Бу усулнинг камчилиги узок вакт куритилишидадир ва тайёр махсулот чикими нисбатан камроклигидир.

Сояки -бу усул хам кадимий усул булиб( сояки -сояда )бунда узум куритиш- шамол актив эсиб турадиган зоналар танланади. Бу усул том остлари, махсус тайёрланган соякихоналарда бажарилади. Бу усул Самарканд, Кашкадарё вилоятларида кенг таркалган булиб, бунинг учун узумнинг сифатли йирик гужумлари танлаб олинади. Бундай усулда куриган махсулот табиий рангини саклаб колиб сифатли майиз олинади. Куриш давомийлиги 30-40 кунни ташкил килиб бундай усулда куритилган майиз махсулоти бошка тур махсулотга караганда нисбатан бозор бахосининг юкарилиги ва ташки бозорда хам юкари бахоларда бахоланади. Ушбу майиз махсулот ЭРФУТ халкаро курикда олтин медалга сазовор булган. Республика буйича бундай куритиш усулларини кенгайтириш лозим.

Обжуш- узум бошларини каустик ишкорли соданинг 0,3-0,4%ли кайнок сувдаги эритмасига (баланшировка) 2-3 секунт ботириб олинади, олдиндан тайёрланган подносларга бир катор килиб текис ёзилади. Бу усулда куриш жараёни офтоби усулига караганда 3-4 баробар тез кечади, тайёр махсулот чикими хам юкори булади, 6-10 кун ичида тайёр майиз махсулоти йигиштирилиб олинади.

Жадвал 1.

куритилган узум махсулоти (майиз) ни технологик тавсифи.

№ навлар Куритиш ^анд %риш Махсулот Уртача

усули микдори, давомий чикими, органоле

% лиги,кун % птик

(Курити бахо,

шдан балл

олдин)

1 ^ора кишмиш st Сояки 22.8 32 25.4 8.6

2 Кишмиш Сугдиёна Сояки 21.6 72 25.0 9.1

3 Кишмиш Теракли сояки 22.1 33 25.2 8.8

4 ^ора кишмиш st офтоби 21.7 22 19.9 8.35

® О

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

О

527

5 Кишмиш Сугдиёна офтоби 18.9 31 18.1 8.78

6 Ок кишмиш офтоби 21.8 21 19.3 8.1

7 Кишмиш Ботир офтоби 22.7 23 22.0 8.2

8 Кишмиш Хишров офтоби 22.5 28 20.9 8.2

9 Кишмиш Самарканд офтоби 22.2 24 21.8 8.65

10 Кора кишмиш обжуш 21.7 14 20.2 8.06

11 Кишмиш Сугдиёна обжуш 18.9 21 18.8 8.54

12 Ок кишмиш обжуш 21.8 11 21.2 8.2

13 Кишмиш Ботир обжуш 22.7 12 22.7 8.8

14 Кишмиш Хишров обжуш 22.5 15 21.9 8.72

15 Кишмиш Самарканд обжуш 22.2 13 22.4 8.8

16 Кишмиш Малика обжуш 22.4 9 24.0 8.0

17 Кишмиш Хонака обжуш 21.6 5 22.5 7.55

18 Кишмиш Дуоба обжуш 22.6 7 26.2 7.8

Ушбу жадвалда куриниб турибдаки майиз махсулоти тайёрлашда энг яхши усул сояки усул булиб бунда Кишмиш Сагдуёна навидан тайёрланган майиз махсулоти узининг сифат курсаткичлари юкорилиги билан ажралиб туради. Узум куритишда хар учала усул хам яхши натижаларни курситиб турибди. Лекин Сояки усулида тайёрланган майиз махсулоти курсаткичлари, колган куритиш усулларида тайёрланган майизлардан, нисбатан юкорилиги билан ажралиб турибди. Шундай экан, бу усулда майиз махсулотини купрок тайёрлаш, купайтириш ва экспорт салохиятини кенгайтириш зарур.

Жадвал 2

^уритилган майиз махсулотини кимёвий ва механик таркиби

№ Навлар Цурити ш усули Умумий Цанд % Кислот алиги % Уртача

ОFирлик г. Узунлиги см. Эни см.

1 Кора кишмиш Сояки 81.5 1.1 67 148 101

2 Кишмиш Сугдиёна Сояки 78.4 1.7 104 174 122

3 Кишмиш Теракли сояки 82.2 1.3 67 147 103

4 Кора кишмиш офтоби 78.3 1.6 60 144 98

5 Кишмиш Сугдиёна офтоби 74.8 1.9 100 170 120

6 Ок кишмиш офтоби 76.4 1.7 40 119 78

7 Кишмиш Ботир офтоби 77.5 1.7 82 161 111

8 Кишмиш Хишров офтоби 75.0 1.9 96 168 108

9 Кишмиш Самарканд офтоби 73.8 1.8 84 155 116

October 5-6

528

10 ^ора кишмиш обжуш 79.5 1.3 62 146 98

11 Кишмиш Сугдиёна обжуш 75.4 1.5 102 172 122

12 О; кишмиш обжуш 76.9 1.4 42 128 80

13 Кишмиш Ботир обжуш 78.2 1.45 84 163 114

14 Кишмиш Хишров обжуш 76.2 1.75 98 169 111

15 Кишмиш Самарканд обжуш 75.3 1.6 90 156 120

16 Кишмиш Малика обжуш 74.6 1.95 80 158 112

17 Кишмиш Хонака обжуш 69.9 2.1 51 136 93

18 Кишмиш Дуоба обжуш 76.35 1.71 68 138 106

Ушбу жадвалда куриниб турибдаки майиз махсулоти тайёрлашда энг яхши усул сояки усул булиб бунда Кишмиш Сагдуёна навидан тайёрланган майиз махсулоти узининг кимёвий ва механик таркибига кура яхши натижа курсатган.

Хозирда узум куритишнинг механизациялашган усули кенг кулланилмокда. СКО- 90 М куритгич ва бошка механизмларида куритиш ишлаб чикаришга тадбик килинмокда. Бунда, махсулот тез куриши, кам харажатлилиги, махсулотни сифатлилиги куплиги алохида урин тутади. Кичик фермер хужаликлари учун жуда самарали усул хисобланади. Юкорпида келтирилган янги узум навларини куритиш усуулларида куритиб юкори сифатли майиз махсулоти етиштириш ва бундай янги узум майдонларини кенгайтириш,экспортбоп махсулот ишлаб чикаришни янги ва самарали усуллар билан бойитиш лозим.

REFERENCES

1. Файзиев Ж.И., Очилдиев У.О., Эгамбердиев П.Э. Минтакалараро мевачиликва узумчиликнинг холати муаммолари, истикболлари . Ташкент-2018.245ст.

2. Мирзахидов Б.Д. Минтакалараро мевачилик ва узумчиликнинг холати муаммолари,истикболлари Ташкент-2018.261 стр.

3. Мирзахидов У.Д., Мирзахидов Б.Д., Богдорчилик ва узумчилик ва виночилик истикболли режалашда иннавацион агротехналогияларнинг ахамияти. Ташкент 2019.205стр.

4. Мирзахидов У.Д., Мирзахидов Ш.Д., Мирзахидов Б.Д. Республакада интинсив бог ва токзорларни ривожлантириш, хосилдорлиги

хамда мева сифатини ошириш омиллари, Илмий-амалий конференцияси. Ташкент-2013 . 132стр.

October 5-6

529

5. A.X.Ta6oHanH,r.H.XafigapKynoB. KumMUHte h cranoBbe copTa BHHorpaga b Y3ÖeKHCTaHa ^ypHan "CagoBogcTBo h BuHorpagapcreo" MocKBa ArponpoMrogaT № 9 1990 rog. 32-34 CTp.

6. KynuöaeB H., MaMaTOB K., PaxuMOB A., MaMaTOB T. ToK3opnapgaH yHyMnu ^oöganaHum, WKopu CH^arau, экcпopт6oп Maxcynoraap urnnaö nuKapum hmkohhathhh apaTum ynyH TOK3opnapga aManra omupunaguraH arpoTexHHK Tagöupnap, KacannuK Ba 3apapKyHaHganapra Kapmu Kypam nopanapu. TamKeHT-2021. 33-36cTp.

7. Mup3aeB M.M., rapöan B.H., TynaeB 3.T. TexHonorua Bo3genbBaHua h cymKH BHHorpaga. TamKeHT 1983 . 35-40cTp.

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.