Научная статья на тему 'УЗУМНИНГ УРУҒСИЗ НАВЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ УСКУНАДА ҚУРИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

УЗУМНИНГ УРУҒСИЗ НАВЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ УСКУНАДА ҚУРИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
60
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Ключевые слова
Узум / узум навлари / қуритиш ускунаси / сифат кўрсаткичлари / қуритиш усуллари / қуритиш технологияси / намлик / майиз / қуруқ маҳсулот / иқлим / табиий муҳит / маҳсулотлар.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Хошимов С.Қ., Шарипов С.Я.

Ушбу мақолада уруғсиз узум навларини қуритиш жараёнини илмий жиҳатдан таҳлил этиб, қуритишнинг янги, замонавий, қулай ва арзон технологик усулларини ўрганиш ва такомиллаштириш мақсад қилинган бўлиб, узумниннг уруғсиз узум навларидан “Суғдиёна”(Гигант) ва “Қора кишмиш” навларини лаборатория шароитларидан келиб чиққан ҳолда қуритиш ускуналри ёрдамида қуритишда маҳсулотни сифат кўрсаткичларига таъсир эътувчи омилларни ўрганиш борасида илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УЗУМНИНГ УРУҒСИЗ НАВЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ УСКУНАДА ҚУРИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

Received: 30 November 2022 Accepted: 5 December 2022 Published: 15 December 2022

УДК. 664,87+634,8

Агротехнология

УЗУМНИНГ УРУГСИЗ НАВЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ УСКУНАДА КУРИТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Хошимов СД.1, Шарипов С.Я.2

'таянч докторант, Тошкент давлат аграр университета, 2доцент, Тошкент давлат аграр университета,

Аннотация. Ушбу ма^олада уругсиз узум навларини куритиш жараёнини илмий жих,атдан тахлил этиб, куритишнинг янги, замонавий, кулай ва арзон технологик усулларини урганиш ва такомиллаштириш мак;сад килинган булиб, узумниннг уругсиз узум навларидан "Сугдиёна"(Гигант) ва "Крра кишмиш" навларини лаборатория шароитларидан келиб чиедан Холда куритиш ускуналри ёрдамида куритишда махсулотни сифат курсаткичларига таъсир эътувчи омилларни урганиш борасида илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

Таянч сузлар: Узум, узум навлари, куритиш ускунаси, сифат курсаткичлари, куритиш усуллари, куритиш технологияси, намлик, майиз, 1^урук махсулот, шушм, табиий мух,ит, махсулотлар.

Кириш. Мамлакатимизда узумчиликни янада ривожлантириш, узум етиштириш, уни ^айта ишлаш, тайёр махсулот ишлаб чик;ариш буйича кластер тизимини йулга ^уйиш, республикани сифатли махсулотлар билан таъминлаш, сох,анинг экспорт салох,иятини кучайтириш, инвестицион жозибадорлигини ошириш, шунингдек, ах,олини озик;-овк;ат махсулотларига булган талабларини кондириш ватапщи бозоргачик;иш учун к;ишлок;хужалиги сох,аларининг олдида махсулот ишлаб чицариш ва уларни сифатини яхшилаш буйича катта вазифалар турибди. Бу борада мамлакатимиз учун уни экспорт салохиятини ошириш жуда мухимдир. Ривожланиш шароитларидан бири бу ю^ори сифатли куритилган мева-узумларни ишлаб чикишдир. Узбекистан Республикаси мева ва узумларни куритиш, уларни к;айта ишлаш учун жуда кулай об-хаво, иклим шароитларига, юк;ори сифатли хураки, майизбоп ва кишмиш узум навларига эгадир. Узбекистоннинг И1ушм шароити узумни бритиш учун кулай. Исси^ёзнинг давомийлиги, намликнинг нисбатан пастлиги, ю^ори сифатли майиз ва сифатли узум етиштириш, узбек халк;ининг анъанавий тажрибаси, шунингдек, илмий тад^и^отларга асосланиб 1^уёшли хавода ва куритиш ускуналарида куритиш усулларини кенг куллаш имконини беради [3].

Узбекистан Республикаси

Президентининг2021 йил 15 декабрдаги"Мева-сабзавотчилик сохасини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тармовда кластер ва

кооперация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ГЩ-52-сон ^арорида мева-сабзавотчилик сохасида махсулот ишлаб чи^ариш, цайта ишлаш, сак;лаш, хизмат курсатиш ва сотиш [экспорт ^илиш] жараёнларини узаро интеграция Килиш, кластерлар (кооперация] фаолиятини ривожлантириш, ози^-овцат хавфсизлигини таъминлаш ва экспорт хажмини ошириш чора-тадбирлари белгилаб берилган [1].

Мева-сабзавот махсулотларини цайта ишлаш (куритиш] буйича янги ^увватларни ишга тушириш ишларининг тахлили айрим туманларда бу йуналишдаги фаолиятни янада ривожлантириш ва янги лойихаларни амалга ошириш чораларини куриш зарурлигини курсатмоеда.

Узбекистоннинг икушм шароити узум куритиш учун нихоятда кулай. Иссик; ёзнинг давомийлиги, нисбий намликнинг паст булиши, аъло сифатли майиз ва хураки узум навларининг етиштирилиши, хал^нинг анъанавий тажрибалари, шунингдек, фан ютук;лари, куёшли очик; хавода ва сояда мева куритиш усулларидан кенг фойдаланишга, кам маблаг сарфлаб, ю^ори сифатли махсулот олишга имкон беради.

Узумни куритиш жараёнида инфра^изил куритгичлардан фойдаланилса ижобий самара беради. Улар одатдагидан анча к;иммат булса хам, лекин куритилганида, улар узумнинг илгари булган фойдали хусусиятларини йук; к;илмайди.

Тадк;икот усуллари ва материаллар. Олиб борилаётган илмий-тад^ик;отлар вазифаларидан бири, уругсиз узум навларини Куритиш ускунасида куритиб майиз тайёрлаш жараёнларига к;аратилган. Тад^ик;отнинг предмети булиб, Самарканд вилоятини узум етиштирувчи туманларида узумниннг уругсиз "Сугдиёна" [Гигант] ва "Цора кишмиш" навларини лаборатория шароитларидан келиб чикдан холда куритиш параметрларини урганишиш ва ундан самарали фойдаланиш жараёнлари хисобланади.

Узумни куритишдаги мухим омиллардан бири куритилган мах,сулотни сифат

курсатгичлари, шужумладан ранги, каттик;лиги, намлиги, куритиш учун кетган вак;ти ускунани ишлаши учун сарф ^илинган электр энергия куввати ва ишчи кучлари мух,им курсаткичлар булиб х,исобланади.

Тадк;ицотларимизни Самарканд вилояти Пайари^ тумани Дарвозагаза махдлласида етиштирилган узумниннг йирик бошли "Сугдиёна" (Гигант] ва "К|ора кишмиш" навларида, Цишлок хужалиги мах,сулотларини са(у1аш ва кайта ишлаш кафедраси лабораториясидаги махсус куритиш ускунасида тажрибалар утказилди. Бундан мак;сад,

цуритишга куйилган узумларнинг мах,аллий шароитларда куритиш усулларидан фарцини урганиш ва куритиш учун кетган вак;т, тайёр мах,сулотни физик-кимёвий курсаткичларини таэушл килиш х,амда сифатли майиз олишдан иборат.

Узумни ма^аллий усулларда куритишда стандарт талабларда курсатилган мах,сулот намлигини кондициясига етказиш учун жуда к;ийин. Ушбу куритиш ускунасида эса тайёр ма^сулот намлиги белгиланган кондицияга етгунча куритиш имконини беради хамда куритиш жараёнида камерадиги нам ^авони узлуксиз автоматик равишда тацщарига чи^ариб ташлайди. Ушбу куритиш камерасининг афзаллиги куритиш учун талаб к;илинадиган х,арорат ва куритиш ва^тини автоматик бошк;ариш имкони борлигидадир ва шунинг х,исобига меваларни куритиш мудатлари ^иск;аради.

Ускуна220Укувватидаишлашиних,исобга оладиган булсак энергия тежамкорлигидан далолат беради. Мах,аллий куритиш усулларга нисбатан куритиш муддати 4-5 марта к;ис^алигидадир. Бундан таищари, тайёр куритилган мах,сулот узининг товарлилик хусусиятини йук;отмайди. (1-расм.)

fc- - .. -

1 a 2»

>

рэ 2L1 тИ

I — - — - a

1-расм. Мева-сабзавотларни махсус куритиш ускунаси

Ушбу ускунада узумни куритишдаги мух,им омиллардан бири исси1у1ик булиб ускунадаги хдрорат 30 С0 к;илиб белгиланди. Ускунада 8 тадан патнис жойлашган булиб,

битта патниснинг мах,сулот сигими уртача 1-2 кг булиб, жами 15-20 кг сигимга эга. Куритиш муддати 175-180 соат. Ма^сулот чик;иши уртача 26-27 % ни ташкил кдлди. (2-расм.)

2-расм. Махсус бритиш ускунаси "Сугдиёна" (Гигант) ва Цора кишмиш навларини бритиш жараёни

Узумни куритиш ускунасида куритилганда КУРУК махсулот чи^иши Жадвал

№ Узум навлари Куритиш давомийлиги, соат. Курук; махсулот таркибидаги намлиги % КУРУК махсулот чи^иши 1 кг махсулотга нисбатан г.

Сунъий куритиш ускунасида Офтобли Хавода

1 К^ора кишмиш 175 673 14,3 267

2 Сугдиёна (Гигант) 180 720 21,2 270

Тадк;икот натижалари ва уларнинг мухокамаси. Жадвал маълумотларидан шуни алох,ида к;айд этиш мумкинки, махсулот сифати куритиш усули билан бир цаторда, узум навига х,ам боглик; булди. Бунда энг юк;ори сифат курсаткичлар узумнинг Сугдиёна (Гигант) навида кузатилди. Тайёр махсулотни умумий чик;иши, механик таркиби, табиий рангини тули^ саклаши, юмшо^-^аттимик даражаси ва дегустация бахоси энг юк;ори курсаткичларда эга булиши маълум булди.

Хулоса. Урганилган тадк;и^отларимиз натижаларидан келиб чиккан холда, куйидагилар аник;ланди, Сугдиёна (Гигант)

навини махсус куритиш ускунасида бу курсаткич 27,0% ни ташкил килди. Кора кишмиш навида бу курсаткичлар 26,7% куруц махсулот чик;иши аникуганди.

Юк;оридаги жадвалдан куриниб турибдики, махсус электр шкафида куритилган узум меваларининг 2 та нави, офтобли хавода куритилган усулларга нисбатан тайёр махсулот чи^иши купрок; ва ^ис^а муддатда тайёр булган, жумладан, Цора кишмиш навида 8 кг узум мевасидан 7 суткада (175 соат) 26,7 %, Сугдиёна (Гигант) 7,5 кунда (180 соат) 27,0 %, майиз махсулотлари ишлаб олинди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 15 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик сох,асини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тармовда кластер ва кооперация тизимини янадаривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ГЩ-52-сонли Царори. 15.12.2021-Lex.uz

2. Буриев Х.Ч., Жураев Р.Ж., Алимов O.A. "Мева-сабзавотларни сак;лаш ва уларга дастлабки ишлов бериш". Тошкент: "Ме^нат", 2002.

3. Т.Худайбердиев - "Мева-сабзавотларни куритиш технологияси". Маъруза матнлари туплами. НамМТИ.2015 йил.

4. Шепелов А.Ф., Кожухова О.У., Товароведение и экспертиза плодовощных. - Ростов-на-Дону: Март, 2002.

5. https://to.shvil.ii7/ii7/2020 hi Ida meva sahzavot masalalarni it islas ami 22 4 foi?ga

etude

6. https://lex.uz/uz/docs/5774700

7. https://agronet.uz/uzumni-quritish/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.