Научная статья на тему 'ЎРИК МЕВАЛАРИНИ ҚУРИТИШ ВА УЛАРНИНГ ФОЙДАЛИ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎРИК МЕВАЛАРИНИ ҚУРИТИШ ВА УЛАРНИНГ ФОЙДАЛИ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
1511
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Ключевые слова
Ўрик / қуритиш усуллари / табиий усул / қуёш батареяли қуритиш ускунаси / қайта ишлаш / шифобахшлик / халқ табобати / туршак / баргак / қайса / данакли / данаксиз.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Расулов А.А, Шарипов С.Я.

Мақолада республикамизда ўрик меваларини етиштириш ва қайта ишлашни аҳамияти, шу билан бирга тадқиқот мақсади ва вазифаларида белгилаб олинган, ўрик меваларини қуритишбоп навларини танлаш, қуритиш усуллари тўғрисида маълумот, қуёш батареяли қуритиш ускунасида ўрикнинг қуритиш ва ўрикнинг шифобахш хусусиятлари инсон организими учун ижобий таъсир кўрсатиши ҳамда халқ табобатини амалиётидаги аҳамиятлари тўғрисидаги маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Расулов А.А, Шарипов С.Я.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРИК МЕВАЛАРИНИ ҚУРИТИШ ВА УЛАРНИНГ ФОЙДАЛИ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Received: 30 November 2022 Accepted: 5 December 2022 Published: 15 December 2022

Агротехнология

УРИК МЕВАЛАРИНИ ЦУРИТИШ BA УЛАРНИНГ ФОЙДАЛИ ХУСУСИЯТЛАРИ

Расулов A.A.1, Шарипов С.Я.2

'таянч докторант, Тошкент давлат аграр университета, 2доцент, Тошкент давлат аграр университета,

Аннотация. Маколада республикамизда урик меваларини етиштириш ва кайта ишлашни ах,амияти, шу билан бирга тадкикот максади ва вазифаларида белгилаб олинган, урик меваларини Куритишбоп навларини танлаш, куритиш усуллари тугрисида маълумот, куёш батареяли куритиш ускунасида урикнинг куритиш ва урикнинг шифобахш хусусиятлари инсон организими учун ижобий таъсир курсатиши хамда халк табобатини амалиётидаги ахдмиятлари тугрисидаги маълумотлар келтирилган.

Таянч сузлар: Урик, куритиш усуллари, табиий усул, куёш батареяли куритиш ускунаси, Кайта ишлаш, шифобахшлик, халк табобати, туршак, баргак, кайса, данакли, данаксиз.

Озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш ва а^олини йил давомида мева-сабзавот ма^сулотларининг кенг ассортименти билан тула-тукис таъминлаш мамлакатимиз окилона сиёсатининг устувор йуналиши хисобланади.

Республикамизда табиий шароитнинг Кулайлиги мева ва сабзавотларни шамоллатиб ва офтобда куритиш имконини беради. Мева-сабзавотни куритишдан максад уларнинг намини цочириб, микроорганизмлар ривожлана олмайдиган х,амда х,ар хил биологик жараёнлар руй бермайдиган х,олга келтиришдир,

Сунгги йилларда урикни сунъий усулда Куритиш республикамизда ва айникса хорижий мамлакатларда тез ривожланмокда. Бу усулда мева сифатли ва киска муддатда куритилади. Хорижда мазкур усулда мевалар куплаб Куритилади. Купинча у айрим меваларни ^аво-куёшли куритишнинг якуний боскичида ма^сулот намлигини зарур кондицияга етказиш учун хдм кулланилади [4].

1^адим замонлардан буён халк табобати амалиётида уРик меваси ва унинг магзи юрак, хафакон, камконлик, дармонсизликда шифобахдл неъмат ^исобланган. Урик пектин моддаларга бой булиб, у уз навбатида киши организмидаги за^арли огир металл тузларининг чикиб кетишига ёрдам беради. Шу жумладан, радиоактив моддалардан аъзоларни мусаффолаштиради. Урик мевалари таркибида деярли барча дармондорилар мавжуд. Агар киши бир кунда 100 грамм урик истеъмол килса, организмнинг витаминларга булган

бир кеча-кундузлик эх,тиёжини кондиради. Шунча микдорда истеъмол этилган урик 250 грамм сархил мол жигари каби кон таркиб топишига ёрдам беради. Олимларнинг таъкидлашларича, урик меваси барча табиат мевалари ичида пангам кислотаси-витамин В15 ни саклайдиган ягона манба х,исобланади. Бу витамин сарик касали, жигар циррози, турли хил зах,арланишларни, юрак кон-томири касалликларини, атеросклерозни, модда алмашинуви, меъда-ичак йули касалликларини даволашда ва кекса ёшдаги кишиларнинг тез каримаслигини рагбатлантирувчи восита сифатида фойдаланилади [2].

Урик таркибида, шунингдек, калий, натрий, магний, фосфор, олтингугурт, кальций, мис, рух, марганец, кобальт, фтор ва йод моддалари мавжуд булиб, улар инсон организмининг ^аётий фаолиятида жуда му^им.

Узбекистан Республикаси

Президентининг 2021 йил 15 декабрдаги "Мева сабзавотчилик сох,асини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тармовда кластер ва кооперация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ГЩ-52-сон Карорида Мева-сабзавотчилик сох,асида ма^сулот ишлаб чикариш, кайта ишлаш, саклаш, хизмат курсатиш ва сотиш [экспорт Килиш) жараёнларини узаро интеграция Килиш, кластерлар (кооперация] фаолиятини ривожлантириш, озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш ва экспорт х,ажмини ошириш каби

Agro Inform N4 [6] 2022

максадлар белгилаб берилган [1].

Юкорида келтирилган карор ва фармонларда белгилаб берилганидек ялпи х,осилни ортиши билан, етиштирилган мах,сулотларни истеъмолчиларга нест-нобуд килмасдан етказиб бериш доларзарб масалалардан биридир. Етиштирлган ма^сулотларни истеъмолчиларга етказиб беришнинг бир нечта усуллари мавжуд, булар янги узилган (сарх,ил), маълум муддатларда сакланган ёки кайта ишланган куринишда булиши мумкин. Ушбу усулларни >^ар бири уз хусусиятлари билан ажралиб туради. Жумладан, куритиб олинадиган ма^сулотлар узининг узок; муддатли сакланувчанлиги ва йилнинг кейинги мавсумларига кдцар сакланиши билан ажралиб туради [3, 4,].

Жумладан, урик меваларини к;айта ишлашда куритиш жараёни республикамиз учун катта а^амият касб этади. Урик меваларини куритиш жараёни учун к;айта ишланаётган хомашёлар, кандлилиги ва ташки куриниши билан ажралиб юкори сифатли булиши талаб этилади. Говори сифатли мах,сулотларни етиштириш нафакат агротехнологияларга, шу билан бирга уларни турли усулларда куритиш технологияларига )^ам боглик булади.

Тадкикот услублари ва материаллари. Виз томонимиздан олиб борилаётган илмий-тадкикотларнинг вазифаларидан

бири, республикамиз иклим шароитида етиштирилаётган урик меваларини сифатли

цуритиш жараёнларига каратилган. Маълумки, урик меваларини куритишда кенг фойдаланиладиган навлари бу Ах,рорий, Субх,оний, Курсодик, Хурмой, Исфарак, Юбилейный Навоий, Шалах, Рух,и Жуванон, Мох,тоби навлари ^исобланади. Шу сабабли бизнинг илмий тадкикотларимиздаги тадкикот объекти сифатида Субцоний, Юбилейный Навоий ва "Цанлак" навлари танлаб олинган.

Сунгги йилларда республикамизни куплаб худудларида урик дарахтини совук уриш натижасида ^осилдорлик кескин камайиб урик меваларига талаб ошиб бормокда. Бу каби камчиликларни бартараф этиш максадида урик етиштиришдаги, яъни совукдан омон колган худудларда ах,олини йил давомида урик мевалари билан таъминлаш учун, механик шикастларсиз ва терида кора нукталар куринишидаги нуксонларсиз катта, зич, меваларни кайта ишлаш, яъни куритиш жараёнини инновацион технологилар асосида ташкилаштириш яхши самара беради. Урик Куритиш усулига караб, туршак, баргак, кайса ва чалпак ёки паштак деб аталувчи турларга булинади. Данаги билан куритилган урик туршак, урикнинг этини ажратиб, данаги олинган булса-баргак, уршшинг данагидан ажратилган булиб, куритилгани зса кайса дейилади. Чалпак ёки паштак тайёрлаш учун урик 2-3 кун сулитилади, сунгра данаги мева банди урнидан ситиб чик,арилади ва ичига данак магзи (ёки ёнгок; магзи] жойланиб куритилади. (1- раем).

1-расм. Урик меваларини куритиш жараёни

00 гч) - ю

я о я за 0) Я Юбилейный Навоий Субхони Урик навлари

Ю К) 00 м о 1 кг массадаги мевалар сони

Данакли Данакли Данакли Куритиш усуллари

2000 2000 2000 Цуритишга куйилган масса микдори (гр)

оп сл о оп О-х 00 оп о Тайёр куритилган мах,сулот чикиш мивдори (гр)

н-1 чО (Л К) со ю о Куритишга кетган вакт (соат)

21,8 23,9 23,8 о Я 2 ы 5 Й § ^ о я ТЗ !я я я я

00 го - 2

я ы X Ё 0) я Юбилейный Навоий Субхони Урик навлари

^ м N3 00 ГчЗ о 1 кг массадаги мевалар сони

данак массаси данагини олиб данак массаси данагини олиб данак массаси данагини олиб бритиш усуллари

СП о 1500 051 1500 о о 1500 Куритишга куйилган масса миедори (гр).

о о 00 оо ООТ 00 N5 О Стх 00 00 Я £ | 1 Ч ■3 § -3 Л 3 » ^ о я 5 я ге. ' -о Е о т 43 я 4 0) X

00 о н» 00 сч: о со Куритишга кетган вакт (соат)

21,8 23,9 23,8 2 £ 3 Й ' о Я ■а Ьз я я я

Е £

3|

ы -а к

я ь я

■5 а\ я

5 Ьэ Ь

Н я £

3 ох-а

Ё ¥ Т

£

О):

В

¡14"

и

Ш -о

ы Е

Е I о

н я я

. Е

ох 5!

с го о 5 я ь

Я -ё 2

Н 2 ш Я О В) М п Я и (я « ь &

тз а

¡а Я

ю я

I з

я 5

Й К

1а Ь 2

ш й) £ ■а я Я

Тадкикот натижалари. Ушбу куритгичда турли урик навлари меваларини куритиш юзасидан тажрибалар олиб борилди. Тажрибалар июнь ойини биринчи ун кунлигида, яъни урик мевалари пишган вактда утказилди. Куритгич ускунасида куритиш учун олмани "Субхони" "Юбилейный Навоий" ва К^андак навлари танлаб олинди.

Юкоридаги урик мевалари данагидан ажратилиб куёш батареяли куритишускунасида табиий ^олида >^еч канала кушимчаларсиз патнисларга жойланиб куритиш ускунасига куйилди. Куритиш ускунасининг ички хароати 35-40 ОС ни килди. Кузатишлар натижасида 208 соат вак;т давомида урикнинг Субхони навининг мевалари х,амда 198 соат давомида "Юбилейный Навоий" ва Цандак навлари 180 соат вак;т давомида урик к;ок;илари тайёр булганлиги кузатилди. Куритилган мах,сулот чик;иши урик навларида 29,6-27,5%, ни ташкил

Килди. Худди шу ускунада юкоридаги урик навларни данаги билан куритилганда Субхони 210 соат, "Юбилейный Навоий "218 соат, Цандак 195 соат вакт давомида 21,8-23,9 % куритилган мах,сулот чикиши аникланди.

Хулоса. Шундай килиб, ушбу меваларни куритиш курилмаси х,ар томонлама кулайлиги билан эътиборга лойивдир. Айникса, илмий изланувчиларга уз тадкикотларини олиб боришда ва шахсий томорка эгалари ушбу технологиядан фойдаланиб, киска муддат ичида мах,сулот исрофига йул куймаган ^олда сифатли куритилган ма^сулот олиши мумкин. Шуб^асизки, ушбу курилма мева-сабзавот етиштирувчи мутахассисларда катта кизикиш уйготади, уни кенг татбик этиш лозим.

Утказилган тажрибалар урик меваларини ушбу кУРитгичДа КУРИТИШНИНГ самарали ва истикболли эканлигини курсатди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 15 декабрдаги "Мева сабзавотчилик со^асини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тармовда кластер ва кооперация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ГЩ-52-сон Царори.

2. Широков Е.П., Полетаев В.И. Технология хранения и переработки растительной продукции с основами стандартизации. М.: «Агропромиздат», 2000.

3. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзаков Е. Технология хранения и переработки сельскохозяйственной продукции. Тошкент «Мех,нат» 2001

4. Т.Худайбердиев - «Мева-сабзавотларни куритиш технологияси». Маъруза матнлар туплами. НамМТИ. 2015 йил.

5. Мирзаева М.А., Махмудова М.А. Технология сушки абрикосовых сортов, пригодных для сушки //Universum: технические науки: электрон, научн. журн. 2020.

Интернет маълумотлари

1. https;//vaqt,ucoz.com/publ/o.39.simlik.olami/wriknLsunij.u5ulda.uritish. tekhnologijasi/19-1-0-428

2. https://7universum.com/ru/tech/archive/item/11093

3. http://www.hilfswerk.tj/wpcontent/uploads/2020/02/CANDY3_RU_guidelines_apricot-fumigation.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.