Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРНИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ СОҲАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УМУМ ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДАГИ МАДАНИЙ-ТАЪЛИМИЙ МУҲИТНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЎҚУВЧИЛАРНИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ СОҲАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УМУМ ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДАГИ МАДАНИЙ-ТАЪЛИМИЙ МУҲИТНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
55
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқув жараёни / модулли ўқитиш / ўқувчи / интеллектуал / ривожланиш / фикрлаш / топшириқ / ахборот / қабул қилиш / янги билим / ўзлаштириш.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Кенесбаева Элмира Жолдасбаевна

Ушбу мақолада ўқув-билув жараёнида ўқувчиларга тақдим этилган янги ахборотлар, уларнинг вазифалари ҳамда ўқувчиларнинг интеллектуал қабул қилиш даражалари, янги ахборот ва топшириқларни модулли тақдим этиш усуллари ҳақида маълумот берилган. Шунингдек ўқувчиларнинг интеллектуал даражаси ва шахсий қизиқишлари, тақдим этилган билимларни идрок этиш, улар устида мушоҳада юритиш компетентлигини шакллантириш ҳақида фикр юритилиб, ўқувчиларни интеллектуал соҳаларини ривожлантиришда модулли технологияларнинг аҳамияти кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Кенесбаева Элмира Жолдасбаевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРНИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ СОҲАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УМУМ ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДАГИ МАДАНИЙ-ТАЪЛИМИЙ МУҲИТНИНГ АҲАМИЯТИ»

УЦУВЧИЛАРНИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ СО^АЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА УМУМ ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДАГИ МАДАНИЙ-ТАЪЛИМИЙ МУ^ИТНИНГ А^АМИЯТИ Кенесбаева Элмира Жолдасбаевна

Нукус давлат педагогика институти таянч докторанти, ^оракалпогистон Республикаси,

Нукус шах,ри https://doi.org/10.5281/zenodo.7931022

Аннотация. Ушбу мацолада уцув-билув жараёнидауцувчиларга тацдим этилган янги ахборотлар, уларнинг вазифалари уамда уцувчиларнинг интеллектуал цабул цилиш даражалари, янги ахборот ва топширицларни модулли тацдим этиш усуллари уацида маълумот берилган. Шунингдек уцувчиларнинг интеллектуал даражаси ва шахсий цизицишлари, тацдим этилган билимларни идрок этиш, улар устида мушоуада юритиш компетентлигини шакллантириш уацида фикр юритилиб, уцувчиларни интеллектуал сощларини ривожлантиришда модулли технологияларнинг ауамияти курсатилган.

Калит сузлар: уцув жараёни, модулли уцитиш, уцувчи, интеллектуал, ривожланиш, фикрлаш, топшириц, ахборот, цабул цилиш, янги билим, узлаштириш.

Укув-билув жараёнида укувчиларга такдим этилган янги ахборотлар улар узлаштирган билимлар билан богланиб, модулни х,осил килади. Натижада укувчиларнинг билим захираси ва тасаввурлари кенгаяди. Бу жараёнда умум таълим мактабларидаги маданий-таълимий мух,ит жараёнлари алох,ида ахдмиятга эга. Агар янги ахборот укувчиларга илгари эгаллаган билимларига богланмаган х,олда таркок тарзда такдим этилса, улар бундай маълумотларни тез унутадилар. Бу ахборотлар маданий-таълимий мух,итда кайта-кайта ва мустакил тарзда кулланилса эгалланган билимлар малакаларга айланади.

Укувчиларнинг интеллектуал ривожланишлари учун мойиллик х,осил килиш боскичида укувчиларда такдим этилган ахборотни тезкорлик билан идрок этишга кизиктиришдан иборат. Чунки укувчиларни интеллектуал ривожланиш жараёни укитувчидан алох,ида педагогик мах,оратни талаб килади.

Укувчилар янги ахборотни онгли тарзда пухта узлаштиришлари ва такдим этилаётган янги маълумотларга ижодий ёндашишлари учун укув жараёнида фаол катнашишлари керак. Укувчи белгиланган максад асосида уйлаб, фикрларини уз сузлари билан ифодалаш оркали фаоллашади. Узи эгаллаган билимларини амалда намоён килишлари фикрларини огзаки ёки ёзма ифодалаш оркали содир булади. Укув жараёнида укувчиларга такдим этилган янги ахборотларни уларнинг мавжуд билимлари билан уйгунлаштириш уларни интеллектуал ривожлантиришга асос булади.

Мазкур боскичнинг мух,им вазифаларда бири урганилаётган мавзу буйича укувчида билимларни куллаш куникмасини намоё килишдан иборат. Майиллар ва кизикишларнинг х,осил булиши укувчиларнинг фаоллигини оширади, фикрлаш жараёнини тезлаштиради.

Укувчининг мустакил фикрлаш асосида уз олдига куйган максадлари, унинг олдиган бошкалар томонидан куйилган максадлардан кура кучлирок булади. Чунки укувчиларнинг интеллектуал даражаси ва шахсий кизикишлари унинг максадларини белгилайди. Агар уларнинг интеллектуал сохдси ривожланмаган ва кизикишлари

нобаркарор булса, укув майиллари пасаяди. Укувчилар уз олдиларига куйилган муаммоли саволларга аник жавоб топганларидагина улар такдим этилган ахборотларни тугри тушуниб, англаб етадилар.

Укувчилар такдим этилган укув ахборотларни узлаштириш жараёнида, уни узларида мавжуд булган ахборотлар билан мужассамлаштиришга эришадилар. Ушбу боскичнинг асосий вазифаси, 1) укувчиларда шаклланган интеллектуал фаолликни куллаб-кувватлаш, 2) укувчиларнинг узлари мохиятини англаб етган маълумотларни кабул килишга булган интилишларини рагбатлаштиришдан иборатдир.

Укувчиларнинг уз ички кечинма ва холатларини чукур тахлил килиб англашлари рефлексиядир.

Рефлексия-лотинча "reflexio"- "мушохада килиш", "кайтадан уйлаш"дан иборат мантикий категория булиб, у шахс онгида содир булаётган узгаришлар хакида мулохаза юритишни англатади. Куриниб турибдики укувчининг уз-узини тушуниш, англаш жараёни булиб, у укувчининг шахсий хусусиятлари, таъсирчанлиги, тасаввурларининг бошкалар томонидан англанишини ифодалайди.

Бу боскичнинг энг мухим вазифаси-янги укув материалининг узлаштирилиш даражасини таъминлашдан иборат. Интеллектуал жихатдан фаол укувчилар янги ахборотлар такдим этилгач, куплаб саволлар бера бошлайдилар ёки тушунмаган холатларини кейинчалик сураб аниклаш учун ёзиб борадилар. Буш узлаштирувчи укувчилар эса, укув матреиллари укув топширикларни тушунмагинликлари хакида уйлаб хам курмайдилар.

Улар такдим этилган билимларни узлаштириш жараёнида, янги маълумотларни олдингилари билан узаро киёслайдилар ва уз билимларини бойитишга муваффак буладилар. Уларда янги тушунча ва тасаввурлар хосил булиши учун олдин ва кейин узлаштирилган билимлар орасида муайян занжир, узаро алокадорлик вужудга келади. Бу эса укувчиларнинг интеллектуал сохаларини тизимли ривожлантириш имконини беради.

Такдим этилган билимларни идрок этиш,улар устида мушохада юритиш натижасида укувчиларнинг интеллектуал сохалари ривожланади, укув куникмалари мустахкамланади, таянч ва фанга оид компетенцияларини узлаштириш жараёни шаклланади. Бу укувчиларнинг интеллектуал фаолликларида намоён булади.

Узлаштирилган билимларни идрок ва мушохдда килиш боскичида, укувчилар муайян укув максадларига эришишлари лозим. Бунинг учун улар, биринчи навбатда, узлаштирган янги маълумотларга таянган холда муайян буюмлар, вокеа-ходисалар хакида аник тасаввурга эга буладилар. Мазкур боскичининг мухим максадларидан яна бири, укитиувчи билан укувчилар, укувчилар билан укувчилар орасида диалог мухитини вужудга келтиришдан иборат. Бу эса укувчиларнинг интеллектуал сохаларини фаоллаштириш, билимларини бойитиш, илмий дунёкарашларини кенгайтириш учун кулай шароит яратади. Укувчиларнинг интеллектуал ривожланиш даражалари педагоглар томонидан куллаб-кувватланганда тизимли характер касб этади. Укувчиларнинг узларининг интеллектуал жихатдан намоён килишларига укитувчи томонидан имконият яратилади.

Интеллектуал жихатдан ривожланиш укувчилар учун куйидаги имкониятларни беради:

- укувчиларнинг фикрлаш жараёнлари жадаллашади;

- укувчилар уз олдиларига аник максадлар куйишга эришадилар уз олдиларига куйилган максадларининг оптимал йулларини излайдилар;

- укувчилар узаро ва укитувчи билан диалокка асосланган муносабатга киришадилар;

- укувчиларнинг янги ахборотларни узлаштириш, улардан ностандарт вазиятларда мустакил фикрлаш имкониятлари кенгаяди, натижада укувчиларда укув-билув фаоллиги вужудга келади;

- укувчиларда узаро бир бирлари билан бахс-мунозарага киришадилар ва уз нуктаи назарларини баён килиш, уни катъий химоялашга урганадилар;

- укувчилар узлаштирган билимларини янги вазиятларда куллаш куникмасига эга буладилар.

Укувчиларни интеллектуал ривожлантиришда диалог билан бир каторда гурухли ишлаш вазиятлари хам мухим дидактик ахамиятга эга. Бундай вазиятларда укувчиларнинг узаро мулокотга киришишлари, уз нуктаи назарларини химоя килиш имкониятлари кенгаяди. Натижада уларда изланувчанлик, катъиятлилик, максад сари интилиш каби шахсий сифатлар таркиб топади. Укувчиларниинтеллектуал жихатдан ривожлантириш учун улар билан укитувчилар орасида узаро хамкорликка асосланган мулокот мухитини шакллантириш келиши алохида ахамиятга эга.Укувчиларнинг интеллектуал жихатдан ривожланишлари таълим жараёнида яратиладиган ижодий мухитга хам боглик.

Немис олими М.Мауерман ижодий фикрлаш-бу инсон учун фикрлашнинг таянч нуктаси, гоялар ва ахборотлар билан узаро муносабатга киришишнинг табиий усулидир, у дарс ва дарсдан ташкари жараёнларда бирданига содир буладиган фаолият булиб, укувчиларнинг ахборотларни ухта узлаштириш натижасида ижодий интеллектуал ривожланиш имкониятига эга булишларини курсатиб утган.

Бу жараёнда, укувчиларукув ахборотларининг мазмун мохиятини англашлари улар устида ишлай олишлари назарда тутилади. Укувчиларузлаштирган билимларда кай тарзда фойдаланиш усулларини хам эгаллашлари максадга мувофик.

Интеллектуал ривожланиш натижасида укувчилар укув материалларида ифодаланган мазмунни чукур узлаштиришга муваффак буладилар. Натижада улар урганилаётган укув материалини мохиятини англаб етадилар. Укувчилар интеллектуал фаоллик курсатиши далилларни максадга мувофивк тарзда танлаш хамда турли вариантдаги укув топширикларини бажариш имкониятига эга буладилар. Дарс якунида укувчиларга объектив фикрлаш имконини берадиган илмий далилларга мурожаат килинади. Укувчилар илмий далиллар билан улари баён килган хулосаларни узаро киёслайдилар. Натижада ранг-баранг фикрлар вужудга келиб, укувчилар уларни генерация килишга муваффак буладилар. Бунинг учун биринчи навбатда укитувчи дарс максадини аник белгилаб олиши, укувчиларга такдим этиладиган укув материалларини муайян изчилликда тизимлаштириши, улар олдига муаммоли топшириклар куя олиши мухим ахамиятга эга.

Укитувчи укувчилар эътиборига уларни интеллектуал жихатдан ривожлантиришга йуналтириладиган муайян мавзуни хавола килишдан аввал, мазкур мавзу доирасида модул характеридаги савол ва топширикларни, модулли укитиш технологияларини танлаши мухим ахамиятга эга. Укувчилар олдига куйиладиган савол ва топшириклар уларнинг ижтимоий тажрибаси билан богланган прагматик характер

касб этадиган булиши талаб этилади. Чунончи, "Уйин вазиятларида кизлар ва угил болалар узаро фаркланадиганкандай вазифаларни бажаришлари керак?", "Янги Узбекистоннинг тараккиёти нималарда курилади?", "Мутаффакир аждодларимиз илм-фан тараккиётига кандай хисса кушганлар?", "^ндай юриш-туриш коидаларини биласиз?" кабилар.

Укитувчи укувчиларнинг интеллектуал ривожланганлик даражалари хдкида аник маълумотга эга булиши шу асосда улар олдига топшириклар куйиши лозим. Бунда ёндашув модулли укитиш технологиялари асоида ташкил этиладиган укув жараёни самарадорлигини оширишга хизмат килади. Укувчиларнинг интеллектуал ривожланишларига хизмат киладиган топшириклар ва технологияларининг максадга мувофик тарзда танланиши х,ам таълим самарадорлигини оширишга хизмат. Фан укитувчилари укувчиларни интеллектуал ривожланишига хизмат киладиган топшириклари хдкида аник тасаввурлар ва педагогик билимларга эга булишлари алохида ахамият касб этади.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-fevraldagi "2022-2026 yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonnning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi PF-60-sonli farmonidagi uzluksiz ta'lim tizimini rivojlantirishga oid ustuvor vazifalar.

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 11-maydagi "2022-2026 yillarda xalq ta'limini rivojlantirish bo'yicha milliy dasturni tasdiqlash to'g'risidagi"gi PF-134-sonli Farmonining mazmun, mohiyati.

3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 28-noyabrdagi "O'zbekistonRespublikasidamilliymadaniyatniyanadarivojlantirishkonsepsiyasinitasdiqla shto'g'risida"giPQ-4038-sonQarorining mazmun, mohiyati.

4. R.G.Safarova. Pedagogikada madaniyatshunoslik yondashuvining rivojlanish tendensiyalari. // "Zamonaviy uzluksiz ta'limni raqamlashtirish: pedagogika sohasidagi zamonaviy tendensiyalarva rivojlanish omillari" mavzusida Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to'plami. Andijon 2022. B. 20-23

5. SafarovaRohatGaybullaevna.DEVELOPING PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE PROFESSIONALS ON THE BASIS OF CULTURAL APPROACH. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(9), 17-22. https://internationaljournals.co.in/index.php/giirj/article/view/2470

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.