Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАР КАСБИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТИЗИМИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АМАЛИЙ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР'

ЎҚУВЧИЛАР КАСБИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТИЗИМИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АМАЛИЙ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
231
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касбий маданият / ўқувчи / психалогик омиллар / маданият

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Камола Он Жу Раева Мамиржоновна

ушбу мақола ўқувчилар касбий маданиятини шак антириш тизимига таъсир этувчи амалий психологик омиллари ҳақида ёзилган. Унда ёш авлодга тўғри касб егаллашга қаратилган маьлумотлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАР КАСБИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТИЗИМИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АМАЛИЙ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР»

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

УКУВЧИЛАР КАСБИЙ МАДАНИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

■О-Ж

>

ТИЗИМИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ АМАЛИЙ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР

I )>*

Камолахон Жураева Мамиржоновна

Фаргона вилояти Дангара тумани 24-умумтаълим мактаби амалиётчи психологи https://doi.org/10.5281/zenodo.6697004

| Ш >

Аннотатсия: ушбу макола укувчилар касбий маданиятини шакллантириш тизимига таъсир этувчи амалий психологик омиллари хакида ёзилган. Унда ёш авлодга тугри касб егаллашга каратилга маьлумотлар берилган.

Калит сузлар: касбий маданият, укувчи, психологик омиллар, маданият.

> Щ>

Бугунга кундаги ёшларимизнинг хар томонлама кучли, билимли,

салохиятли, тафаккур доираси кенг, уз ишининг мохир ижодкори, уз

>

*

Ватанининг жонкуяри булиши, мустакил Узбекистоннинг тараккиёти учун мухим ахамият касб этади.

Ёшларимизнинг илм фаннинг сунгги ютукдаридан тулик бахраманд килган хо да, у арга тари имизни, ми ий кадрият аримизни, маънавий меросимизни ту ик ургата боришимиз керак. Бу би ан ёш арда у арни касбий маданиятини хам шакллантирган буламиз.

Албатта, бунда укувчи-ёшларда касбий маданиятни шакллантириш инсон камолотининг асосини ташкил этади. Чунки, касбий маданият кишининг хатти-

аракатида, одобида, ички кечинма арида ва айникса, инсон арнинг бир-бирига булган гамхурликларида, хурмат килишларида, билимларида, хис-туйгуларида, хулк-атворида, наъмунали фаолиятида намоён булади. Касбий маданият тузилишининг асосини инсон фаолияти ташкил этади. Чунки, фаолият - бу инсоннинг ураб турган дунёга булган муносабатини узига хос усусият ари, бир максадга карати ган хаёт мазмунидаги узгариш ар, тузатиш каби арни ташки этади. Фао иятнинг асосий иш тури мехнат бу иб, у инсоннинг исмоний ва маънавий риво анишида мухим ро ь уйнайди.

Мехнат инсоннинг мулокот укиш фаолиятлари билан чамбарчас боглик.

Фао ият мазмунидаги тур и харакат ва сабаб ар, бирон бир максадга каратилган, йунадтирилган ва бунинг натижасида эришилган ютуклар укувчининг касбий маданиятини шак антиришда катта ро ь уйнайди.

1?-

>*

Фаолиятнинг мазмуни шарт-шароитлари, воситалари узгариб бориши нати асида хар бир укувчининг касбий онги, касбий маданияти такоми ашиб боради. Демак, фаолиятни тугри ташкил этиш натижасида укувчиларнинг фао игига иш ре а арининг аник бу ишига, куз анган максадига, хатти-

* Г •!»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

xaрaкaтлaрининг HaMyHan и бyлишигa эришиш мумкин. Aлбaттa бyндa унинг

юриш-туриши, турмуш тaрзи, мycтaкиллиги тамоён бyлaди. Kaсбий мaдaниятни тaшкил топишидa xaр бир Укувчининг yзигa xoc фaолиятини шaкллaнтириш Ba yнгa рaxбaрлик Ba нaзoрaт килиш Укитувчининг acocий вaзифacидир. Чунки, бунинг нaтижacидa yкyвчидa мycтaкиллик, мacъyлият, интизом кaби cифaтлaр ривoжлaнaди. Укyвчилaрдa юриш-туришни бoшкaрa олиш, фoйдaли тaшaббyc, кдтъиятли 6улиш, кyзлaнгaн мaкcaдгa эришиш кaби axлoкий-ирoдaвий xиcлaтлaр шaкллaнaди.

^ г- Г- -

Укувчи - ёшлaрнинг фaoлиятини ривoжлaнтириш yкитyвчидaн ижодий ёндaшишни тaлaб этaди. Чунки, Укитувчи Уз yкyвчилaрининг фaoлиятидa yлaрни кyзaтaди, ижобий тaжрибaлaрини oммaлaштирaди. Укyвчилaрдa мустакиллик, тaшaббycкoрлик, ишга ижодий ёндaшиш кaби xycycиятлaрни тамоён бyлишигa, yлaрнинг кoбилиятлaрини oширишгa ёрдaм берaди. Укyвчилaрнинг кacбий мaдaниятини шaкллaнтиришнинг acocий йyнaлишлaри Ba мaкcaдлaрини ш^га oширaди. Укитувчи уз yкyвчилaрининг фaoлиятини

тaшкил этишдa xaмишa кувонч, мaмнyният туйгусини ифoдa этиши билaн биргa, yлaрдa axлoкий эътикодни тaрбиялaйди.

Демaк, фaoлият дaвoмидa кишининг шaxcи, xyлк-aтвoри шaкллaнaди,

xaрaкaтлaр ривoжг[aнaди. Шyндaй экaн, yкитyвчилaрнинг вaзифacи фaoлият жaрaёнидa Укyвчилaргa бaжaриши лозим булган ишни кyрcaтиш Ba тyшyнтиришдaн, вaзифa Ba тaлaблaр кУйишдaн, текшириш Ba тyзaтишлaр, бaжaрилгaн ёки бaжaрилмaгaн ишлaр учун рaFбaтлaнтириш Ba жaзoлaшдaн ибoрaт бyлaди. Укитyвчи ушбу тaъcирлaр ёрдaмидa Укyвчилaргa кacбий мaдaниятгa оид билимлaрни эгaллaшгa Ba фaoлият кyрcaтишдa иcтaк тyFдириш билaн биргa унинг йyнaлишини кyрcaтaдилaр. Демaк, yкитyвчилaр Укyвчилaрнинг фaoлиятини тyFри тaшкил этишдaн мaxcyc иш олиб бoришлaри, yзигa xoc шaкл Ba метoдлaридaн фoйдaлaнишни тaлaб килади.

Укyвчилaрнинг кacбий мaдaниятини шaкллaнтиришдa тaълим жaрaёни-мехтат фaoлияти, yкyвчилaр жaмoacи мухим вocитaлaр булиши лозим. Чунки, жaмoa фaoлиятидa yкyвчилaрдa oдaмлaргa ниcбaтaн мехрибонлик, Faмxyрлик,

мехр тyЙFyлaри шaкллaнaди. Kacбий мaдaниятни шaкллaнтириш бу уз-узини *_________.... ................................

бошкдриш, yз-yзигa доимо дyнёкaрaш Ba кaмчиликл aрни yзиддaн кидириш, уз-

Ш

yзигa тaлaбчaн булиш; xaммa жoйдa aник ишлaрни бaжaриш, уз-узини тaрбиялaш Ba бyндa кучли Ba кучсиз томоштрни aниклaш, axnoKM тaрбиялaнгaнлигини, билимлaрни яxши эгaллaгaнлиги, axnoK^ тyЙFyлaрнинг

! И*

ривoжлaнгaнлиги, мaкcaдгa интилиш, дoвюрaклик Ba хэл килyвчaнлик, тaлaбчaнлик, тaшaббycкoрлик Ba мycтaкиллик, уз-узини идoрa килиш Ba тyтa билиш тaшкил этaди.

; >vb ы >

>q ] i )> >

a i

Щ >

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

Укувчи арда ми ий кадрият арга доир би им ар у арнинг фао иятида маънавий куникма ва ма ака арни шак антиради. Демак, касбий маданиятни шак антириш укувчи арнинг мактабда тур и и тимоий фан ар асос арини эгаллаши борасида пайдо булади. Натижада укувчида ахлокий билимлар ривожланади. Хдётда, тажрибада билимлилик билан билимсизлик баробар эмас игини куп учратиш мумкин. Би им - укувчи ёш арнинг а окий, маьнавий, маданий муносабатларида намоён булади. Укувчи ёшларнинг касбий

I >5#-: 11>

маданиятини шак антиришда таъ им-тарбия араёнининг мазмуни, шак ва

методларини такомиллаштириш алохида роль уйнайди. Бу укитувчининг билим савиясига педагогик махоратига, касбий кобилиятига боглик. Укувчил арнинг

^ ►И

дарсларда олган билимлари уларнинг турмушида, хулк-атворида жамиятдаги кишиларга муносабатида намоён булади.

Дунёвий билимлар хар бир шахсни, маданият, инсоният, маърифат дунёсиги олиб киради. Яхши хулк ва одобли булишга, эътикодларни оширишга хизмат килади. Касбий маданият тузил ишида ахлокий хис-туйгулар асосий уринни эгаллайди. Ахлокий, эстетик хис-туйгулар шахснинг маънавий фаолиятида, вокеа ва ходисаларда, ахлокий жараёнида намоён булади. Ахлокий хис-туйгулар уз мазмунига кура ахлокий ишонч, ахл окий онг билан чамбарчас богликдир. Ахлокий хис-туйгулар жараёнида интилиш, яхши куриш, бурч, масъулият, ор номус каби хислар камол топади. Шуни айтиш керакки, касбий маданиятни шак антириш хар бир кишининг ша с сифатида риво анишида мухим ахамиятга эга. Инсон узини билиш ёки англашида, бошкаришида факатгина унинг билими ёки одоби етарли эмас, хис-туйгулар киши фаолиятига нисбатан аник билимларни куллашга суянишни такозо килади. Таълим жараёни мехнат фаолияти укувчилар жамоаси ахлокий хис-туйгуларни шакллантиришнинг асосий воситалари хисобланади. Укувчиларнинг ахлокий хис-туйгуларини тарбиялашда соглом мухит, завкли вазиятни вужудга келтириш мухимдир.

Шуни айтиш керакки, ахлокий хис-туйгу кишининг хохиши ва иродасида, турмушида, жамиятдаги вазиятда, укитувчи талабларини амалга оширишда, укувчи арнинг уз урни ва мавкеини анг ашда ифода аниш би ан бирга ахлокий онгнинг асосини ташкил этади. Бу уринда айникса укитувчилар укувчилар билан утказилган мулокотлари мухим ахамиятга эга. Укувчил ар уз укитувчилари билан мулокотга киришар эканлар, уз онгида кишиларнинг ахлокий хис-туйгуларини, хулкларидаги муайян намуналарни тасаввур киладилар. Укитувчиларнинг фикри, кечинмаси, курсатмаси, хулки ва хатти-харакати таъсири остида укувчиларнинг ахлокий хис туйгулари жараёнида ахлокий маданиятни шакллантириш туйгулари кучайиши ёки аксинча сусайиши мумкин.

Ж ^ »-!>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

Касбий маданиятни шаклланишида кишининг хулк - атвори мухим урин

эгаллайди. Хулк - атвори касбий маданиятининг мухим кисми булиб, у тадбир ва интизомда, хаёт нормаларини бажаришда, жамиятга, мехнатга, одамларга нисбатан билдириладиган ахлокий муносабатда намоён булади.

Укувчининг хулк-атвори касбий маданиятини шакллантириш укитувчидан ахлокий тарбия ишларини олиб боришни талаб килади. Албатта бунда укитувчи хулк- атвор маданиятини тарбиялашда унинг ахлокий онгига, синф жамоасига асосланиши керак. Шу билан бирга укувчи фаолиятини тугри

Г- J и ^ J г

ташки эта би иш хам у к - атвор маданиятини тарбия ашда самара и натижалар беради. Албатта бунда юкори синф укувчиларида хулк - атворни тарбиялаш, уларни назорат килиш, хатти-харакатларига ал охида ахамият бериш би ан бирга, доимий та абчан бу иш максадга мувофикдир.

Шахсни касбий маданиятини шакллантиришда маънавий онг билан хулк -атвор уртасида, яъни суз билан иш уртасида бирлик булишга эриши зарур,

™тттт Г,, г,,.,™.. _„„„,.„„

екин бу бир ик уз-узидан ву удга ке майди, ба ки тинимсиз тарбиявий

ишларни амалга оширишни тал аб килади.

Шуни а охида таъкид аш керакки, укувчи арнинг у к-атвори а окий тушунчаларни билиш билан белгиланмайди. Укувчининг ахлокий маданиятини

шак антириш, унинг у кини тарбия аш ва у кидаги са бий томон арни

бартараф этиш хакида А.Авлонийнинг "Туркий Гулистон ёхуд ахлок" асарида

атрофлича ёритилган.Авлонийнинг фикрича боладаги эзгу ва олижаноб ёки

разил бадбин хулк уз-узидан пайдо булмайди. Уларнинг шаклланиши учун

маълум шароит ва тарбия керак. Бола тарбиясида А.Авлоний тухталиб: "Агар

- - - ..

яхши тарбия топиб, бузук хулклардан сакланиб, гузал хулкларга отланиб катта

™ Т,ЛТТТТ™ Л«™«« Л Т^ПТЛ ггП1-1^ЛТ1(ТЛ.Т1П

булса, хар ким кошида макбул, бахтиёр бир инсон булуб чикар. Агар тарбиясиз ахлоки бузулуб усса, аллохдан куркмайдургани, насихатни кулогига олмайдурган, хар хил бузук ишларни киладурган, нодон, жохил бир расвойи олам булуб колур", - деб ёзади. А.Авлоний болани касбий маданиятини шакллантиришдаги матонат, диёнат, назорат, саъй ва гайрат каби уттиздан ортик хулк сифатлари тугрисида маълумот беради. Укувчи фаолиятини

маданий манбаи хисобланган хулк - атвори касбий маданиятни

_____________ ™ _______. «_____..... тт.™ „.^.....Ч

шакллантиришнинг энг юкори боскичи хисобланади. Чунки ахлокий билим,

хис-туйгулар, хулк-атвор укувчи хулкида намоён булади. Доно халкимизнинг "хулк" аклли киши учун улуглик ва фазилатдир, "Хулки йук" накллари бежиз айти маган.

Демак, уз хулкини одоб билан куроллантирган, кулини эса тугриликка одатлаштирган кишигина камолотга эришиши мумкин. Камолотга эришган инсон яхшилик билан ёмонликни фаркини билади, фойда билан зарар

1М ] - > >

а » I

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

Уртaсидaги тaфовyтни, чиройли фaзилaтлaрини aнглaйди, Уз фaолиятидa ёмон хислaтлaрдaн холи бyлaди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. A.Aвлонийнинг "Туркий Гулистон ёxyд axira^'

2. Мyaллиф ижодидaн.

3. Укувчил aр кaсбий мaдaниятини урганиш. KУллaнмa. Т: 2013.

4. www.ziyonet.com.

иф

эй* >*

-^fV-iír ¡---^SfV-^ï f.—

67

jW^ У

q ж**

ЩУ>

Ы >

q > >

slH >

Ы:>

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

q

Ш >

Ш >

q

>

^й >

Ы> *

>

q

Ц >p

q > >

q

q >3*

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.