Научная статья на тему '5-7 СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ ЭСТЕТИК ДУНЁҚАРАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАКТАБ РЕПЕРТУАРИНИНГ ЎРНИ'

5-7 СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ ЭСТЕТИК ДУНЁҚАРАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАКТАБ РЕПЕРТУАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
50
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
мусиқа маданияти / фан / мактаб репертуари / эстетик дунёқараш / мусиқий тафаккур / ижодкорлик / дастур / music culture / science / school repertoire / aesthetic worldview / musical thinking / creativity / program

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Атабоева Шохида Жураевна, Ғофурова Мухайёхон Юрсинбоевна

Мазкур мақолада юқори синф ўқувчиларининг эстетик дунёқарашини шакллантиришда мусиқа маданияти фанинг ўқув дарслиги таркибига кирган мактаб репертуарининг ўрни борасида фикр юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF THE SCHOOL REPERTOIRE IN THE DEVELOPMENT OF THE AESTHETIC WORLD VIEW OF STUDENTS IN GRADES 5-7

This article discusses the role of school repertoire in the formation of the aesthetic outlook of high school students, which is part of the textbook of music culture

Текст научной работы на тему «5-7 СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ ЭСТЕТИК ДУНЁҚАРАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАКТАБ РЕПЕРТУАРИНИНГ ЎРНИ»

5-7 СИНФ УЦУВЧИЛАРИНИНГ ЭСТЕТИК ДУНЕЦАРАШИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МАКТАБ РЕПЕРТУАРИНИНГ УРНИ

Атабоева Шохида Жураевна

Фаргона давлат университети Вокал ва Чолгу ижрочилиги кафедраси укитувчиси

Гофурова Мухайёхон Юрсинбоевна Маргилон педагогика колледжи укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.6659989 Аннотация. Мазкур мацолада юцори синф уцувчиларининг эстетик дунёцарашини шакллантиришда мусица маданияти фанинг уцув дарслиги таркибига кирган мактаб репертуарининг урни борасида фикр юритилган

Калит сузлар: мусица маданияти, фан, мактаб репертуари, эстетик дунёцараш, мусиций тафаккур, ижодкорлик, дастур

РОЛЬ ШКОЛЬНОГО РЕПЕРТУАРА В РАЗВИТИИ ЭСТЕТИЧЕСКОГО МИРОВОЗРЕНИЯ УЧАЩИХСЯ 5-7 КЛАССОВ Аннотация. В данной статье рассматривается роль школьного репертуара в формировании эстетического мировоззрения старшеклассников, входящего в состав учебника музыкальной культуры.

Ключевые слова: музыкальная культура, наука, школьный репертуар, эстетическое мировоззрение, музыкальное мышление, творчество, программа.

THE ROLE OF THE SCHOOL REPERTOIRE IN THE DEVELOPMENT OF THE

AESTHETIC WORLD VIEW OF STUDENTS IN GRADES 5-7 Abstract. This article discusses the role of school repertoire in the formation of the aesthetic outlook of high school students, which is part of the textbook of music culture

Keywords: music culture, science, school repertoire, aesthetic worldview, musical thinking, creativity, program

КИРИШ

Мустакиллигимизнинг илк йиллариданок миллий-маънавий кадриятларимизга, урф-одатларимизга, унутилаёзган, тарихан кадрли анъаналаримизга булган эътибор, уларни янгидан ислох этиш жараёни устивор йуналиш касб этди.

Миллий кадриятларимиз, урф-одатларимиз, маънавий бойлигимизга булган эътибор давлат микёсига кутарилди. Мустакилликнинг дастлабки йиллариданок ота-боболаримиздан, аждодларимиздан колган маънавий бойликларни, жумладан, мусикий маданиятни авайлаб асраш, тиклаш борасида, колаверса, замон билан хамоханг кадам ташлаш борасида талайгина ишлар килинди. Бу борада утган аждодларимиз бизларга мерос килиб колдириб кетган улкан маънавий бойлигимиз асосий омил булиб хизмат килмокда.

Маънавиятимизнинг асосий бугини булган мусикий маданиятимиз, анъанавий кушикларимиз, маком ижролари хамиша халкимизнинг кундалик хаётида маънавий озука сифатида эхтироф этиб келинган. Халк огир кунларида мусикадан нажот излаган, хурсандчилик кунларида хам кушик ва мусика уларга хамрох булган[1,28].

Анъанавий мусика ва кушикларимиз одамларни хамиша иймонга, мехр-окибатга, одамийликка чорлаб келган. Бугунги кунда хам шу долзарблигини йукотмаган холда мустакилликка, мехнаткашлар онгини шакллантириш йулида, баркамол авлод тарбиясида восита сифатида асосий омиллардан булиб колаверади.

Мамлакатимиз тамомила янги жамият, янги турмуш ва янги хаётни бошлаб юборди. Одамларимиз калби, тафаккури ва тасаввурида узгаришлар пайдо булди.

Президентимиз таъкидлаганларидай, маънавият масаласи миллат тарихи, ахлокий ва диний кадриятлар, маданий мерос, анъана ва расм- русумлар, миллий мафкура, ватанпарварлик ва инсонпарварлик, миллий узликни англаш сингари жуда куп омилларни уз ичига олади ва пировардида, инсон шахсини белгилашда асосий мезон вазифасини бажаради.

Педагогика хамда психологияга оид адабиётларда мусиканинг катта тарбиявий ахамиятга эга эканлиги алохида таъкидланади.

Бизнинг назаримизда, инсон онгида вужудга келиб, шаклланиб, тараккий этаётган маънавий кадриятлар укувчиларда маънавий-ахлокий, эстетик фазилатларни тарбиялашда мухим манба хисобланади. Эстетик фазилатларни тарбиялаш жараёнида укувчиларнинг янгидан- янги маънавий эхтиёжлари пайдо булади. Шу эхтиёжларни кондиришга харакат килиш эса укувчида уз олдига куйган максад ва вазифаларни амалга оширишга интилиш, изланишни карор топтиради. Бу харакат боланинг укувчилик даврида яккол кузга ташланади. Мавзу жихатидан турлича булган болаларбоп Хоразм мусика фольклори намуналарини мунтазам равишда урганиб бориш, ижро этиш укувчиларнинг нафакат репертуарини бойитади, балки уларнинг миллий кадриятларимизга булган муносабатини баркарорлаштиради, дунёкарашини кенгайтиради ва эстетик фазилатларнинг такомиллашишига ёрдам беради. Бу туйгулар гоят куп киррали ва хилма-хилдир.

ТАДЦЩОТЛАР МЕТОДИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Педагог олимларнинг фикрларига таянган холда айтиш мумкинки, Хоразм мусика фольклори воситасида 5-7-синф укувчиларини эстетик тарбиялаш куйидаги тадбирлар асосида амалга оширилиши мумкин:

1. Укувчиларда нафосат, гузалликка интилиш ва уни ардоклаш.

2. Ватани ва халкига булган мухаббат туйгуси.

3. Укувчиларни мехнат, кишилар ва улар томонидан яратилган неъматларга булган муносабатини шакллантириш.

4. Укувчининг жамият аъзоларига булган муносабати.

5. ^ушикларни идрок этиш оркали нафосат элементларини таркиб топтириш.

6. Укувчининг шахс сифатида уз-узига нисбатан карашларини таркиб топтириш оркали. Укувчиларнинг эстетик фазилатлари уларнинг аклий, ахлокий, бадиий ва маданиятлилик каби куп киррали таркибий кисмларидан иборат. Мусика маданияти дарсларида эстетик фазилатларнинг таркибий кисмлари укувчи онгига узаро бирлик ва алокадорликда сингдирилади. Хоразм мусика фольклори воситасида 5-7-синф укувчиларида инсонпарварлик, мехр-мухаббат, нафосат, эътикод, табиатга мухаббат, бурч ва хукукни англаш каби юксак ахлокий-маънавий фазилатлар шаклланиб боради. Эстетик тарбия замирида ахлокий билим, куникма ва малакалар ахлок коидалари ёрдамида

укувчининг хулк-атвори, хатти-харакатларини бошкаришнинг узига хос тизими ётади. Ахлокан гузал шахс маънан гузал ва баркамол булади.

Ахлокий фазилатлар эса укувчининг куп киррали фаолияти давомида кисман миллий мусика хамда фольклор кушиклари воситасида шаклланиб боради. Ахлокий фазилатнинг куринишлари, унинг кирралари ва намоён булиши хилма-хилдир. Инсонпарварлик, халоллик, ташаббускорлик, фаоллик, ижодкорлик каби катор мухим тушунчалар ахлокий фазилатга оид тушунчалардир. Жамиятнинг моддий-маънавий ривожланишига кадриятлар, тарбия воситаси булган турли карашлар хам ижобий таъсир курсатади. Маънавий кадриятлар мустакиллигимизнинг карор топишида мухим пойдевор булиб хизмат килишини унутмаслигимиз лозим.

Шахсда эстетик тарбия хамда эстетик маданият одоб-ахлок коидалари замирида шаклланиб боради. Шаркона тарбия мезонларида иймон, эътикод тушунчалари негизида эстетик маданиятнинг мохияти мужассамлашган. Умумий урта таълим мактабларида мусика маданияти таълимида укувчиларни эстетик тарбиялаш воситаларидан бири Хоразм фольклор кушикларидир. Бундай фольклор кушиклари турли байрам ва тантаналарда айтилиши билан бир каторда, мусика маданияти дарсларида хам урганилади. Бу жараён укувчининг узлигини англашга ёрдам бериб, унинг фаоллигини тезлаштиради. Укувчиларни фольклор кушиклари оркали эстетик тарбиялаш, аввало, уларнинг маънавий - ахлокий дидини такомиллаштиради. Бунда укувчиларнинг ёш хусусиятлари, индивидуаллигини хисобга олиш, мусикани идрок килиш, уни тахлил кила олишга ургатиш педагогик-психологик шарт- шароитларнинг мавжудлигига бевосита боглик. Фольклор кушиклари оркали 5-7-синф укувчиларини эстетик тарбиялаш мусика санъатининг бошка жанрлари, яъни маком ва мумтоз ашулалар каторида узининг кулайлиги хамда тингловчиларга тез етиб бориши билан ажралиб туради. Чунки, фольклор кушикларида халкнинг анъаналари, расм- русумлари, маданияти уз ифодасини топган. Укувчилар хаётида мусика таълими алохида урин эгаллайди, уларда мусикага булган кизикиш шу даврда нихоят даражада жадаллашади. Бу эса укувчиларнинг интеллектуал, эстетик ва маънавий оламини бойитиш, ривожлантиришга хизмат килади [2-30].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Укувчиларнинг мусикани ёктириши, фольклор кушиклари воситасида уларни гузаллик оламига олиб кириш, ижрочилик махоратларидан бахраманд булиш ва уларни уз халкининг мусика асарларини кадрлашга ургатиш мухим ахамият касб этади. Акс холда уларда енгил-елпи мусикага кизикиш ортиб, мумтоз мусикий оханглардан узоклашиш хисси пайдо булади. Ёш авлодни фольклор кушиклари воситасида эстетик тарбиялашда мусикани хиссий идрок килишга йуналтириш энг асосий омил хисобланади.

Мусика таълимида укувчини кизиктириш алохида ахамиятга эга. ^изикиш укувчиларнинг эхтиёжига айланса, уларнинг диккати ва фикри, хаёлини жамлашга катта имкон беради. Хоразм мусика фольклори оркали укувчиларни эстетик тарбиялашнинг мухим шартларидан бири-уларда мусикий кобилиятнинг мавжудлигини аниклай олишдадир. Мусикага оид эстетик кобилият - бу, уз навбатида, мусикий идрокнинг икки мухим томонини узида мужассамлаштиради:

а) хиссий билиш;

б) самарали билиш.

Х,иссий идрок хар бир укувчининг мусикадан таъсирлана олиши, унинг гузаллигини хис этиши, хаётий вокеаларни уз камровига сола олишида намоён булади. Самарали билиш мусикани идрок килиш оркали укувчининг узини ураб турган мухит ва хаёт хакида унинг учун янгилик булган хабар, билимларни эгаллашга эришишдан иборат. Фольклор кушикларидан оладиган маълумотларнинг кенг камровли булишини таъминлаш, хиссий таъсирчанликни устириш учун укувчиларнинг мусикий маданиятини ривожлантириш зарур. Укувчиларга ургатиладиган фольклор кушикларининг мусикий безаги, ундаги нола ва кочиримлардан унумли фойдаланган холда халк анъаналари, удумлари хамда турли маросимлар билан узвий боглаб, укувчиларга сингдириш лозим.

Хоразм мусика фольклори намуналари таъсирчанлигини таъминловчи асосий омиллардан бири-унинг укувчилар хиссиётига тез таъсир кила олишидир. Мусикий охангнинг юксак даражада эмоционаллиги, унинг инсон хиссиёт хамда кечинмаларига самарали, кучли ва чукур таъсир эта олишида намоён булади.

Фольклор кушикларини ижро этиш жараёнида сузнинг эмоционаллиги билан биргаликда ундаги уйнокилик, харакатчанлик, эпчилликка ундаш, имоишоралар, товушларнинг охангдорлиги, чолгу созларнинг мусикий жозибадорлиги укувчиларда гузалликка булган интилишни шакллантиради хамда, эстетик тарбия воситаси булиб хизмат килади. Эстетик тарбиялаш оркали укувчиларда маънавий-ахлокий фазилатлар хам шакллантирилади. Марказий Осиё халклари орасида мавжуд булган ва улар томонидан яратилган афсона, ривоят ва кушикларда хам эстетик тарбия бош мезон сифатида намоён булган. ^ушикнинг сехри, жозибадорлиги хатто жахлдор, зулмкор хукмдорларни хам шахдидан кайтарган, адолатли булишга ундаган. МУ^ОКАМА

Ривоятларга кура, кадимда бир подшох булган экан. У шундай жахлдор, зулмкор булган экан-ки, унинг олдида хеч ким ортикча сузлай олмас, харакат килмас экан. Кунлардан бир куни мамлакатидаги вояга етган йигитларни синовдан утказишни максад килиб, жамики, йигитларни йигишни буюрибди. Чопарлар мамлакатнинг турт томонига йул олиб, йигитларни сарой олдидаги майдонга туплабди. Йигилганларнинг кулига ук ва камон беришибди. Майдонга чиройли ясатилган бир отни чикариб юбориб, йигитларга шу отга карата камондан ук отиш топширилади. Шунда кизик вокеа юз беради. Барча йигитлар ук узадию, факат сафда турган йигитлардан биттаси ук узмайди. Буни кузатиб турган подшох йигитни дархол катл килишни буюради. Йигитни катл килиш олдидан унинг онаси подшохга ёлвориб угли хали уйланмаганлиги, чимилдик курмаганлигини, охирги марта бир кушик куйлашига ижозат этишини сурайди. Йигитнинг онаси шунаканги кушик куйлайдики, унда онанинг дарди, халкнинг кураётган зулми ифодаланади. Шох олдидаги барча аёнлар, хаттоки подшохнинг узи хам йиглаб юборади. Шох онага юзланиб бу канака кушик, менинг саройимдаги хонандалар ижро килмаган бу мунгли кушик кандай номланади? деб сурайди. Она бу кушик "Алла" эканини айтади. Шунда подшохнинг калбида иликлик пайдо булиб, йигитнинг жазосини бекор килади ва уша кундан бошлаб адолатли хамда мехрибон шох булишга ахд килади. Демак, мана шунга ухшаган ривоят ва афсоналарда халкнинг эзгу ниятлари, орзу-умидлари, ахлокий фазилатлари, анъаналари уз аксини топган. Маънавий-ахлокий фазилат каби унинг

негизини ташкил киладиган моддиймаънавий кадриятлар хам тарихий ходисалар сифатида халк учун хос булган хусусият булиб, авлоддан-авлодга утиб, изчил давом этиб келмокда. Фольклор намуналарида ифодаланган угитлар, намуна курсатиш, урнак булиш, мурожаат килиш, киноя, пичинг, кесатик каби поэтик воситалар булса; мусикий оханг, махсус куринишлар эстетик тарбия манбаси сифатида хизмат килади.

ХУЛОСА

Фольклор кушиклари мухим ижтимоий педагогик ахамиятга эга. Жумладан, улар укувчиларни ёшлигиданок фойдали ишларга ургатиш, жамият учун манфаат келтирадиган, баркамол шахс булиб етишишида мухим восита булиб хизмат килади. Бундан ташкари, фольклор кушиклари укувчиларда юксак инсоний фазилатлар: ватанпарварлик, мехнатга мухаббат, дустга садокат, одамларга ишонч туйгуларини шакллантиради. Мусика фольклорини урганиш оркали укувчилар маънавий кадриятларнинг таъсир кучи, халкимизнинг миллий характери, гоявий-сиёсий, ахлокий, эстетик, иктисодий, аклий, жисмоний маданият каби тушунчаларга эга буладилар. Шунинг учун, мусика фольклори укувчиларда ахлокий фазилатларнинг шаклланишида мухим урин тутади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Абдуллаев А.А. санъат тарихи Т. 1991. 28 бет

2. Akhmedova M (2021). Psycholinguic features of oriental speech etiquette. Euro-Asia Conferences, 1 (1), pp. 203-205.

3. Akhmedova M (2021). Psycholinguic features of eastern speech etiquette. EConference Globe. Pp. 14-16.

4. Мадримов Б. (2021). Факторы нравственно-эстетического становления личности будущего профессионального музыканта. Scientific Progress. Vol. 1, issue 5, Pp. 576-580.

5. Мадримов Б.Х. (2021). О современной систематике музыкальных форм. Scientific Progress. 2 (4), pp. 922-927.

6. Nurmuhammadovich, R. O., & Nurullaevna, N. M. (2021). Social And Spiritual Importance of Lessons of Musical Culture.Journal of Pedagogical Inventions and Practices,2(2), 50-52.

7. Nasritdinova, M., & Khokimova, K. (2021, October). LANGUAGE IS THE MIRROR OF THE NATION. InArchive of Conferences(pp. 92-94).4.Nurmamatovich, D. S. (2022). The Role of Modern Technologies in the Learning Process.Journal of Ethics and Diversity in International Communication,1(8), 6-9.

8. Nurullayevna, N. M., & Muhlisa, T. (2021, December). SOME PROBLEMS AND SHORTCOMINGS IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM. InArchive of Conferences(pp. 61-62).

9. SultonaliMannopov, A., AbdusalomSoliev, U., & TokhirShokirov, R. (2021). Development of Uzbek National Singing Art during Independence. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 6845-6853.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.