Научная статья на тему 'УСТКИ КИЙИМЛАРНИ ЛОЙИҲАЛАШ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ КОМПЛЕКС ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ЯРАТИШ'

УСТКИ КИЙИМЛАРНИ ЛОЙИҲАЛАШ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ КОМПЛЕКС ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ЯРАТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
298
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
чиқинди / табиий мўйна / безак / қийқим / андаза / мода / конструкция / трафарет. / waste material / natural fur / decoration / shred / construction / measure / fashion / pattern.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — М. С. Муминова, И. Субхонова, Ш. Қудратов

Атроф муҳитни ифлосланишини олдини олиш мақсадида хом ашёдан унумли фойдаланиш, буюм бичиш вақтида ундан чиқадиган қийқимлардан унумли фойдаланган ҳолда ушбу чиқиндиларни қайта ишлаб турли хилдаги безаклар тайёрлаш орқали янги турдаги кийимлар ассортиментини кенгайтириш ва маҳсулот сифатини яхшилаш кўзда тутилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF COMPLEX TECHNOLOGY FOR DESIGN AND MANUFACTURE OF OVERWEAR

According to preserve environmental pollution to take advantage of raw materials, beneficial using of shreds that are left after cutting process of objects within making decorations by reusing those shreds and to widen new kinds of clothes assortment and improvement of goods quality are mentioned in the article.

Текст научной работы на тему «УСТКИ КИЙИМЛАРНИ ЛОЙИҲАЛАШ ВА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ КОМПЛЕКС ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ЯРАТИШ»

УСТКИ КИЙИМЛАРНИ ЛОЙИХДЛАШ ВА ИШЛАБ ЧЩАРИШ КОМПЛЕКС ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ЯРАТИШ

М. С. Муминова И. Субхонова Ш. ^удратов

Бухоро мухандислик-технология института

АННОТАЦИЯ

Атроф мухитни ифлосланишини олдини олиш максадида хом ашёдан унумли фойдаланиш, буюм бичиш вактида ундан чикадиган кийкимлардан унумли фойдаланган холда ушбу чикиндиларни кайта ишлаб турли хилдаги безаклар тайёрлаш оркали янги турдаги кийимлар ассортиментини кенгайтириш ва махсулот сифатини яхшилаш кузда тутилган.

Таянч сузлар: чикинди; табиий муйна; безак; кийким; андаза; мода; конструкция; трафарет.

DEVELOPMENT OF COMPLEX TECHNOLOGY FOR DESIGN AND MANUFACTURE OF OVERWEAR

ABSTRACT

According to preserve environmental pollution to take advantage of raw materials, beneficial using of shreds that are left after cutting process of objects within making decorations by reusing those shreds and to widen new kinds of clothes assortment and improvement of goods quality are mentioned in the article.

Key words: waste material, natural fur, decoration, shred, construction, measure, fashion, pattern.

Ишлаб чикариш жараёнлари якунида тайёр муйна (ярим фабрикат) махсулоти олинади.

Бичиладиган кийимнинг турига караб тайёр пластиналар устига андазалар жойлаштирилади ва андаза четлари белгиланади. Белгиланган чизиклар буйлаб, андаза четлари киркилади ва буюм деталлари (олд, орка, енг, ёка в.х) хосил килинади.

Муйнали буюмлар ишлаб чикаришнинг мухим хусусияти, бу унинг кимматбахолиги хисобланиб, таннархни камайтириш максадида хом ашёдан тулик фойдаланиш максадга мувофикдир. Муйна хоссалари хилма-хил булиб, улар хайвонларнинг биологик хусусиятлари билан бевосита чамбарчас боглик.

Каркул махсулоти таннархининг анчагина деярли 80-90 фоизини уни тикишга сарф булган материаллар киймати ташкил килади. Шунинг учун махсулот таннархини камайтириш, ишлаб-чикариш самарадорлигини

оширишнинг энг самарали йули-махсулот сифатини ёмонлаштирмай туриб чикиндиларни камайтириш ва хом ашёдан унумли фойдаланиш оркали тежамкорликка эришиш зарур.

Муйнали кийимларни ишлаб чикаришда намлаб-иситиб ишлов бериш операциялари ишлатилмайди, шунинг учун уларга хажмий шакл бериш жраёни бир нечта кетма кетликда амалга оширилади. Шунинг учун муйнали кийимларни тайёрлашда кийим деталлари сони мумкин кадар камайтирилади. Бичиш жараёнида хосил буладиган муйна кийкимларини навлаш классификациясини ишлаб чикиш жараёнида хайвон терисининг хар бир кисми узининг калинлиги, зичлиги, толалар тукимасининг характери, жун билан копланганлик даражаси ва бошка хусусиятлари инобатга олинади. Бир нечта алохида-алохида навланган кийкимларни бириктириш жараёнида хам хар бир навланган гурухга тегишли кийкимлар алохида бириктирилади ва уз навбатида хар хил тузилишга эга булган полотнолар хосил булади.

Кийкимларни бириктиришда факат битта устки игна ипидан иборат занжирсимон бахя хосил киладиган махсус муйнадузлик машинасидан фойдаланилади. Муйна кийкимлари шакли жихатдан туртбурчак ва учбурчак шаклга эга булади. Шаклларни бири- бирига бириктиришда томонлари, гуллари, тук йуналишлари тугри келиши шарт акс холда хосил булган муйна полотносининг юз томон куриниши хар хил накшли булиб тайёр махсулот сифатини бузиб курсатади. Хар хил улчамдаги бир нечта муйна кийкимлардан маълум улчамдаги полотно хосил килинади. Масалан катта улчамли аёллар ва эркаклар кийимлари тайёрланадиган булса, катта полотнолар, болалар кийими тайёрланадиган булса, кичик хажмли юзага эга булган полотнолар тайёрлаб олинади. Муйна кийкимларидан полотно хосил килиш жараёнида иштирок этадиган кийкимларнинг сони катта полотноларда купрок кичик полотноларда камрок булади. Масалан аёллар кийими (жакет) нинг битта олд булак деталини тайёрлашда 100 тадан 130 тагача юзаси улчамига караб турли хил улчамдаги кийкимлар бириктириб чикилади.

Туртбурчак шаклдаги кийкимларнинг юзалари уртача 20 ^ 36 см2 ни ташкил этади. Бир-бирига бириктирилган муйна кийкимларидан хосил булган полотно шаклини текислаш учун хулланиб, тахтакачга тортилади. Х,аво температурасига караб куриш вакти узгарувчан булади чунки, тайёр полотнолар очик хавода ёки махсус хоналарда куритилади. Хуллангандан сунг муйна полотноси 5 -10 дакика ураб куйилади шу вакт давомида полтно эластик холатга келади. Эластик холатга келган муйна полотноси тахтакачга мих ёрдамида тортилиб чикилади. Тортилган муйна полотноси яна бироз вакт утиб кенгаяди ва михлар сугуриб олиниб, муйна полотноси кайтатадан тортиб михланади. Бу иш

бир икки марта такрорланади шундан сунг куритиш учун куйилади. Х,аво температураси +36 С0 булганда 90-дакикада буткул куриб булади.

Кийкимлардан тайёр полотно шаклига келган хом ашёдан аёллар кийими (жакет) нинг олд булаги бичиш учун тайёрланади. Бичиш жараёнида хосил булган муйна полотноси устига аёллар кийимининг олд булаги андазаси куйилиб бурланади ва махсус пичок ёрдамида олд булак шакли хосил килиб киркиб олинади. Андаза четидан чикиб колган кийкимлар яна кайтадан бирлаштирилиб полотно хосил килиш учун олиб куйилади.

Тажриба давомида иккита киймат:

- хар битта кийкимнинг юзаси,

- 1 см чокка тугри келадиган ипнинг узунлиги аникланди.

1. Кийкимлардан хосил булган полотно юзасини аниклаймиз.

Физика-механикавий усулда шакллантириш жараёни материалнинг структурасига «купол» таъсир эттириб амалга оширилади. Механикавий (конструктив) усулда шакллантириш деталларни булакларга булиш, конструктив элементларни киритиш, турли жинсли элементларда система хосил килиш билан амалга оширилади.

Факатгина шаклларни яратиш усулларидан фойдаланиш узок муддатли натижаларни бермайди, чунки эксплуататция жараёнида доимий равишда деформациялаш харакатлари пайдо булади, бу эса уз навбатида махсулот шаклини йуколишига олиб келади. Шу сабабли кийим тайёрлашда кушимча шаклларни жойлаштиришни турли хил усуллари кулланилади. Бунда ишлаб чикаришда кушимча равишда шаклни тузатишнинг турли усулларидан фойдаланилади. Турли хил материаллар учун яратиш усуллари ва шаклларни мустахкамлаш турлича булиб, уларни хусусиятларидан келиб чикиб аникланади.

Механик усул жумладан, муйнанинг тери тукимаси хоссаларининг кайишкок пластик хусусиятларини унга куйилган огирлик юки натижасида тери тукимаси структураларини мураккаб узгаришга олиб келиши билан характерланади. Чунки, тери тукимаси толали тукима материал булиб, унинг деформацияланиш харакати структура элементларининг кайсики уз навбатида материалнинг структура хусусиятига боглик булиб, бир - бирига нисбатан харакатчанлиги билан аникланади.

Тери тукимаси деформацияси асосий конуниятларини, унинг структураси хусусиятларини тушунмай туриб хамда ва тери тукимаси структурасини ишлов бериш жараёнларида уни шаклланиш йулларини хисобга олмай урганиб булмайди.

Маълумки, тери организмни коплаб турувчи, хилма-хил структураларидан бири булиб, яшаш шароити ва мухити унинг тузилишига бевосита таъсир курсатади.

Тери тукимаси структураси шунингдек хайвоннинг жинси ва ёши каби омиллар билан хам фарк килади. Муйна тери тукимаси структураси шаклланишига ишлов бериш жараёнлари мухим таъсир курсатади. Технологик жараёнларнинг алохида жараёнлари ва операциялари муйна ярим махсулотига ишлов беришда аник максад ва вазифаларни бажаради.

Ишлов бериш жараёни - тери тукимаси структураси ва хажмий шаклланишида унинг кайишкок пластик ва мустахкам хоссаларини белгилайди. Технологик жараёнларнинг макбул параметрларини танлаш, муйна ярим махсулотининг сифатига боглик булиб, унинг хажм жихатдан шаклланишига олиб келади.

Шундай килиб, табиий муйнадан буюмларни яратиш усуллари ва шакллари мустахкамлиги кийимлар ассортиментларидан ва эксплуатация шароитларига боглик булиб, муйна хоссалари хом ашёнинг калинлиги, ишлов бериш усуллари ёрдамида аникланади. Махсулотнинг хажмли шаклланишини олишнинг икки хил усул билан:

-буюмнинг конструкциясини лойихалашда унинг таркибини алохида булакларга ажратишб (алохида деталлар, улар уланганда керакли шакл хосил килади) ёки витачкалардан фойдаланган холда, чоклардан, тахламалардан, конструкциянинг алохида булимлари хажмли шакл олиш имконини берувчи;

-мато улчамини узгартириб деталнинг алохида кисмларига ва натижада материалнинг деформацион хусусиятидан фойдаланилиш усули билан амалга ошириш мумкин.

Материалнинг фазовий шаклини хосил килиш хусусияти шаклланиш хусусияти деб номланса, шаклбаркарорлик эса махсулотдан фойдаланиш шароитида берилган шаклни саклаб колиш хусусиятидир.

Материалнинг шаклланиши унинг механик хусусиятлари, турли хил деформацияларга кобилияти: юпкалаш, эгилувчанлик, чузиш ва сикиш билан белгиланади.

Юпкалаш - бу материалнинг калинлиги буйлаб сикилиши булиб, материални юпкалашда унинг структураси сикилади. Хар бир нарсада юпкалаш фазовий шаклни шакллантириш хусусиятига таъсир килмайди, чунки бошка геометрик улчамларга караганда, материалларнинг калинлиги жуда кичик, аммо юпкалаш пайтида материалнинг тузилишини кайта тиклаш туфайли материалга хос фазовий шаклни кабул килиш осонрок булади [7].

Эгилиш - бу деформациянинг асосий тури хисобланиб, махсулотларда баъзи шакл элементларини яратиш ва кисмларнинг четларини букишдан иборат. Аммо, хажмли шаклни яратишда, эгилиш шаклни факат ёйиладиган сиртларини олиш имконини беради (цилиндрни, конусни). Бундай шакл етарлича мустахкамликка эга эмас, чунки эгилиш пайтда материалнинг тузилишини

структурасини мустахкамлайдиган богланишлар йук. Кийим деталларининг шаклини шакллантириш пайтида букилган жой материалнинг бошка турдаги деформациялари билан уйгун булиши керак [7].

Кийим-кечак, пойабзал, чарм-атторлик буюмлари деталларини фазовий шаклларини хосил килишда деталларнинг алохида кисмларида чузилиш деформацияси ва материалнинг сикилиши жуда катта ахамиятга эга. Материални чузишда ва сикишда хосил буладиган деформациялар анизатроп тузилишга эга булиб, у хусусиятлари ва турли йуналиш кийматлари билан фарк килади [8-15] .

Материалларда хажмли шаклларни саклаб колиш усулларидан бири, бу нам иссиклик билан ишлов беришда уларни деформацияланишидир. Муйна шакллантирилганда чармни намлаш чекланади. Конвектив ва иссикликнинг биргаликдаги таъсирида куритиш жараёнида намликни йукотиш муйнани шаклланишига олиб келади.

Шаклнинг дастлабки холатини саклаш ва алохида деталларга каттиклик бериш учун котирмалар кулланилади. Муйна буюмларида шаклбаркарорликни таъминловчи котирма сифатида енгил каттик материаллардан фойдаланилади. Кейинги йилларда утказилган утказилган тадкикотлар шуни курсатадики, муйна буюмларида котирма сифатида коллаген таркибли материаллар (КТМ) ни куллаш мумкин экан [8]. Кийим пакетларини лойихалашда пакетларни шаклбаркарорлиги кандай комплекс хоссаларга эга булиши керак ва буни кандай воситалар билан амалга ошириш мумкин деган конструкторлар олдида мураккаб муаммолар пайдо булмокда.

Муйнадан тайёрланган кийимлар узининг юкори эскиришга чидамлилиги билан ажралиб туради ва хизмат килиш муддати унинг дастлабки шаклини саклаган холатига караб аникланади. Муйна кийимларидан асосий материал сифатида ва конструктив-декоратив элемент турлари сифатида фойдаланиш мумкин.

Айтиш мумкинки, хажмли шакл элементларининг мустахкамлиги ипли бириктириш ва бичиш усулларидан фойдаланган холда олиниши шакллантирилганга нисбатан юкори булади, аммо юкорида келтирганидек, ярим тайёр махсулотнинг яхлитлигини бузиш зарурияти улар истикболларини пасайтиради. Бундан ташкари ипли бириктириш ва бичиш усулларида ишлаб чикарилган безаклар буюмнинг мехнат сарфини оширади. Шу сабабли хажмли безак элементларини тайёрлаш усулларини ишлаб чикишда элементларни хажмли шакллари мустахкалигига алохида эътибор каратиш зарур [16-30].

Коллаген таркибли материалларнинг энг мухим хусусиятлари уларнинг узок муддатга чидамлилиги ва ишлаш ишончлилиги хусусиятларидир [9]. Улар нафакат табиий кимёвий ва тола тузилиши, балки материалнинг мураккаб макро тузилиш табиати билан хам белгиланади.

Коллаген таркибли материалларни кулаб табиий коракул муйнасидан турли хилдаги кийимлар тайёрлаш технологияси ишлаб чикилди. Бундай кийимларнинг хдво утказувчанлиги анча юкори булиши билан бир каторда енгил ва эстетик куриниши жуда яхши.

REFERENCES

[1] GI, T. (2021). Mathematical Modeling of the Stress-Deformed State of a Fur Package With a Constant Cross Section Under the Action of a Heat Field and External Forces. Eurasian Journal of Academic Research, 1(04).

[2] Ташпулатов, С. Ш., Темирова, Г. И., Черунова, И. В., Расулмухамедова, Б. А., & Азимова, М. Н. (2021). РАЗРАБОТКА СПОСОБА ИЗГОТОВЛЕНИЯ МЕХОВЫХ ИЗДЕЛИЙ НА ОСНОВЕ РЕСУРСОСБЕРЕЖЕНИЯ. Universum: технические науки, (11-3 (92)), 55-59.

[3] Темирова, Г. И. (2020). ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ КОЛЛАГЕНСОДЕРЖАЩИХ МАТЕРИАЛОВ ПРИ ПРОИЗВОДСТВЕ КАЧЕСТВЕННЫХ И РЕСУРСОСБЕРЕГАЮЩИХ МЕХОВЫХ ИЗДЕЛИЙ. In Всероссийская конференция молодых исследователей с международным участием «Социально-гуманитарные проблемы образования и профессиональной самореализации»(Социальный инженер-2020) (pp. 152-158).

[4] Темирова, Г. И. (2020). ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СПОСОБОВ НАНЕСЕНИЯ И УКРЕПЛЕНИЯ ДЕКОРАТИВНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ИЗ НАТУРАЛЬНОГО МЕХА. International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences, 1(2), 52-58.

[5] TEMIROVA, G. (2019). THE IMPORTANCE OF PREPARING A NATURAL FUR COAT. EURASIAN JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY, 1(2).

[6] Норбоева, Р. Х., Ташпулатов, С. Ш., Черунова, И. В., Нутфуллаева, Л. Н., Ахмедова, З. М., & Зуфарова, З. У. (2019). Предпосылки к внедрению технологий обеспечения прочности ниточных соединений из хлопковой нити в швейных изделиях. Молодой ученый, (50), 123-125.

[7] Катаева, С. Б., Немирова, Л. Ф., Ташпулатов, С. Ш., Муминова, У. Т., & Жилисбаева, Р. О. (2019). ИССЛЕДОВАНИЕ ТРИКОТАЖНЫХ ПОЛОТЕН ДЛЯ ТЕРМОБЕЛЬЯ ПОВСЕДНЕВНОГО ИСПОЛЬЗОВАНИЯ. Известия высших учебных заведений. Технология текстильной промышленности, (5), 154-158.

[8] Kodirova, D. X., Mamatova, D., & Temirova, G. I. (2019). Specifications for working on detailsof heat exchanged natural fur. Вестник магистратуры, (4-3 (91)), 35-36.

[9] Sayfullayeva, D. A., Tosheva, N. M., Nematova, L. H., Zokirova, D. N., & Inoyatov, I. S. (2021). Methodology of using innovative technologies in technical institutions. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 7505-7522.

[10] Djalolova, D. F., Saidova, K. K., & Nematova, L. H. (2020). Creative direction of the educational and recognition process at the university. EPRA International journal of Research Development, 5(10), 363-365.

[11] Djalolova, D. F., Saidova, K. K., & Nematova, L. H. (2020). Creative direction of the educational and recognition process at the university. EPRA International journal of Research Development, 5(10), 363-365.

[12] Sharifovna, T. Z., Kizi, T. M. K., Khikmatovna, N. L., Ramazonovna, E. M., Narzullaevna, A. M., & Kizi, K. S. N. (2020). Opportunities for the development of creative abilities of the future teacher and student. Journal of Critical Reviews, 7(12), 103-107.

[13] Hikmatovna, N. L. (2021, July). CREATIVE DIRECTION OF THE EDUCATIONAL AND RECOGNITION PROCESS AT THE UNIVERSITY. In E-Conference Globe (pp. 216-219).

[14] ABDULAKHADOVNA, S. D., & HIKMATOVNA, N. L. (2020). Introduction of Electronic Textbooks in the Process of Teaching Students. International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology, 7(05), 270-272.

[15] Bahriddinova, N. M., Nematova, L., Hasanova, Z. D., Salomov, B. K., & Khamidov, Y. Y. (2020). Analysis of ecological and toxicological safety of agricultural raw materials of Uzbekistan. Journal of Critical Reviews, 7(14), 310-312.

[16] Нематова, Л. Х. (2017). Рекомендация силуэтных форм одежды на фигуры различных полнотно-возрастных групп. Вопросы науки и образования, (2 (3)), 7273.

[17] Наврузова, Г. Н. (2021). Махдуми Аъзам Накшбандия асоси булган турт калима хусусида. Academic research in educational sciences, 2(3).

[18] Ubaydova, V. E. (2021). Bahauddin nakshband symbol of honesty. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 1193-1197.

[19] Убайдова, В. Э. (2020). ЦЕННОСТЬ ВРЕМЕНИ В УЧЕНИИ НАКШБАНДИЯ ПРИ ВОСПИТАНИИ СОВЕРШЕННОГО ЧЕЛОВЕКА. In СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ (pp. 79-81).

[20] Адизова, Н. З., Убайдова, В. Э., & Пулатова, С. У. (2014). Исследование потребительского спроса на предметы фольклорного рынка с целью прогнозирования рационального ассортимента. Молодой ученый, (8), 125-128.

[21] Наврузова, Г. Н. САЙЙИД АМИР КУЛОЛ ВА БАДОУДДИН НАКЩБАНД. FALSAFA VA HAYOTXALQARO JURNAL, 66.

[22] Fattoxovna, D. D., Xamimovna, S. X., & Ergasheva, M. R. (2020). Promotion of practical trainings for the development of the creative abilities of students in special subjects using foreign methods of foreign education method. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, <5(11).

[23] Эргашева, М. Р. (2016). Конкурентоспособность как фактор качества изделий легкой промышленности. Молодой ученый, (10), 331-333.

[24] Sharifovna, T. Z., Kizi, T. M. K., Khikmatovna, N. L., Ramazonovna, E. M., Narzullaevna, A. M., & Kizi, K. S. N. (2020). Opportunities for the development of creative abilities of the future teacher and student. Journal of Critical Reviews, 7(12), 103-107.

[25] Эргашева, М. Р. (2017). Обеспечение условий рациональной организации рабочих мест на предприятиях легкой промышленности. Молодой ученый, (1), 9899.

[26] Саидова, Х., & Эргашева, М. (2021). Талабаларда дизайнга оид билимларини креатив таълим асосида ривожлантириш методикаси. Общество и инновации, 2(5), 116-122.

[27] Xamidovna, S. X., & Ergasheva, M. R. (2021). Pedagogical conditions of personal development in the educational process. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 1239-1243.

[28] Саидова, Х., & Эргашева, М. (2021). Метод развития знания дизайна у студентов на основе креативного образования. Общество и инновации, 2(5), 116122.

[29] AZIMOVA, M., & ERGASHEVA, M. (2019). COMPOSITION AND MODERN STYLE. EURASIAN JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY, 1(2).

[30] Эргашева, М. Р. ЖИЗНЕННЫЙ БЛЕСК В ОРНАМЕНТАХ БУХАРСКИХ ЗОЛОТОШВЕЙНЫХ ИЗДЕЛИЙ. УЧЕНЫЙ XXI ВЕКА, 51.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.