CC BY
66
Ра^матов Баером А^мадцонович
аспиранти ДДХ ба номи акад. Б. Fафуров
КОРБУРДИ ^ИКОЁТ ДАР УСТУХОНБАНДИИ СОЦИНОМА^ОИ ТАВИЛ
Сокинома баъди он ки ба истиклолият расид дар yстyxонбандй ва воситахои баёни он густариши чиддй рyx дод, ки ин ташаккулу тахаввули шаклй ва маънавии сокинома бо зиёдшавии теъдоди абёти он вобастааст. Мyхаккикон сокиномахои бузургхачмро “тавил” xондаанд (6,34). Сокиномаи тавил, ки ба кавле аз Зухурии Туршєзй ба баъд дар байни шyарое, монанди: Тугрои Машхадй, Фонии Кашмирй, Мирсанчари Кошонй, Солики ^азвинй, Бедили Дехлавй ва чанд тан дигарон маъмул гашт, дар таъртаи сокиномасарой такони чиддие аз чихати банду басти шаклию мантикй ба вучуд овард. Дар порахои мyxталифи шеърие, ки барои соxтори сокинома xидмат мекард, бисёр масоили ирфонй, фалсафй ва аxлокй аз чониби шоирон тараннум гаштаанд. Бандхои алохида перомуни чунин баррасихо намунаи андешахои мyшаxxаси гуяндагонро низ ховй буд. Рафта-рафта сокинома ба майдони хунарозмоии мавзуй табдил ёфт, зеро шоирон барои нишон додани иктидори xyд дар сyxанварй ба он мавзуоти мyxталифро тахмил карданд. Аз он чумла: касамия, хубби ватан, васфи мавзеъхо, васфи табиат ва фаслхои сол, вафси сyxан, васфи лашкару пили чангй ва порчаи насихат ба фарзанд. Дар ин миён хикоёт, ки аксаран бо номи тамсил ё хикоятхои тамсилй дар сокинома ёд мешавад, дар зерсарлавхахои сокиномахои тавили садаи XVII макоми вижа дорад. Азбаски сокинома дар доxили асархои муътабаре, ба монанди: “Искандарнома”, “Оинаи Искандарй”, “Хумой ва Хумоюн”, “Хирадномаи Искандарй” ва гайра суруда шудааст, таъсири намунахое аз банду басти чунин достонхо дар сокиномахо мушохида мешавад. Дар ин замина бояд таъкид шавад, ки аввалин намои истиклолияти сокиномахо, ки бештар дар сокиномахои тавил дида мешавад -чун анъанаи маснавию достонсарой кисмати огози онро бо хамди Худо ороиш додан, бори аввал дар сокиномаи вобастаи (ба истилохи мухаккикони эронй сокиномахои дар доxили асар омада чунин номгузорй шудааст-Р.Б.) Х,отифй истифода шудааст, ки намунаи таъсирпазирии сокиномахои тобеъ (яъне вобаста-Р.Б.) аз достонхои расмии мавчуда мебошад. Вижаи корбасти хикоёт бошад, xеле кабл, бо ибтикори Хочуи Кирмонй дар достони “Хумой ва Хумоюн”, ки сокиномаи y бо унвони “Дар накухиши рузгор ва талаби шароб аз сокй” дар доxили достони мазбур хамчун порчаи алохида суруда шуда, ба вучуд омадааст. Хочу аввалин нафарест, ки тамсилхои кутохро дар сокинома истифода мекунад. Мисол:
Зи фируз рузе Манучеур чеур,
Шунидам, ки дар а^ди Бузарцме^р.
Навиштанд бар цоми Нушинравон,
Ки бифзояд аз цоми нушинравон... (10,69).
Максад аз овардани хикоят дар дохили асари фалсафй-ирфонй ривоят кардани ягон вокеа набуда, шоир мехохад ба воситаи он акидаи худро рочеъ ба ин ё он масъалаи матрахкардааш баён созад. Ё аз максади гузоштааш натичагирй намояд. Дар ин замина хикоят метавонад вокей ва гайривокей бошад, ки ба нуктаи мазбур муаллифи “Донишномаи адаби форсй” хам ишора кардааст (4,532). Ба назари мо маснавиёт, ки хикоятхои зиёд дар онхо корбаст шудаанд, таъсири вофире ба сокинома аз ин чихат доранд, аммо бештар таърихи густариши хикоятро дар банду басти сокинома бояд бо достонхо мукоиса кард, зеро достон аз рафти вокеаи муайян хадс мезанад ва хунари шоир ^ам дар он аст, ки дар рафти ин вокеаи мушаххас ягон навоварй кунад. Истифодаи хикоёт дар дохили сокиномаи тавил, ки бисёртар рафти муайяни композитсиониро дорост, ба вижаи истихдоми он дар достон монандии зиёд дорад. Тарзи корбасти хикоятхо дар дохили достонхои ишкй бо ибтикори Низомии Ганчавй сурат гирифтааст, ки он хам дар достони “Лайлй ва Мачнун” Низомй барои гурезхо ва тасдики фикри худ се хикоятро истифода мекунад (9,110;190; 219). Дар байни хикоятхои мазкур шоир тамсилро хам кор бастаст (9,110). Х,амчунин, Амир Хусрави Дехлавй хикоятро дар сокинома барои панд додани мамдух (3,113;209-210), хамчун вуруд ба достони “Мачнун ва Лайлй” (3,234-235; 245) истифода мекунад. Мавзуоти хикоятхои корбурдаи Амир Хусрав андарзй буда, дар ду хикояте, ки дар достони мазкур бо тарзи чадид истифода кардааст, якеро ба хайси ручуъ (3,234-235) ва дигареро хамчун анъана барои тасбити андешахояш баъди порчаи “Рох намудани фарзанд...” меорад (3,245). Абдурахмони Ч,омй хикоятро дар кисмати огозини достони “Хирадномаи Икандарй” баъди порчаи насихатй зикр менамояд, аммо хикояти мавриди назар бо он имтиёз дорад, ки шоир бо ин тарик ба масоили ичтимой ва максади худ аз иншои достон ишора мекунад (2,253-255). Х,амин тарик корбурди хикоят дар композитсияи достонхои ишкй ва эпикй ба корбурди хикоятхо дар сокинома шабохати зиёд дорад. Илова бар ин тамсил мулохизоти хунарй ва зебоишинохтии сокиномаро меафзояд.
Хочу дар тамсилоти кутох бо камоли хунармандй маонии маъмули сокиномаро тарвич мекунад. Дар аввали пайдоиши хикоят дар сокинома, ки вобаста буд, матлуб он буд, ки матлаби шоир дар он хикоятхо дар абёти кутох ва кам, аммо ховии максади муайян суруда шавад. Бояд таъкид намоем, ки мавкеи хикоят дар мархилахои аввали пайдоиш дар сокинома устувор набуд ва аз ин ру шуаро бештар мекушиданд, то онро дар абёти махдуд сароянд ё умуман ба сароидани он майл нишон надиханд, зеро аксар шуарои баъди Хочу сокинома суруда, ба мисли: Х,офиз, Ч,омй, Х,отифй, Партавй, Умедй ва дигарон аз ин икдом пайгирй нанамуданд. Густариши назарраси хикоятхо ба акидаи Эхтиром Ризой бо тахаввули вижаи мадх дар сокинома пайвастагии ногусастанй дорад (10,69), зеро баробари мустахкам шудани мавкеи хикоёт дар сохтори сокинома шуарои мутафовит мамдухону шохонро ба шунидани хикоёти пандомуз ба тарзхои гуногун даъват менамуданд. Масалан, Сидкии Астарободй шоири карни дахуми хичрй чунин гуяд:
Чунон табъи поки туро майл бод,
Ки Сидцй ба дилхо^и уасби мурод,
Ривоят чунон дурри макнун х,ама,
Хикоёти матбуи мавзун х,ама.
Ба самъи ту маъруз дорад чунон,
К-аз у нафъ ёби ба х,ар ду ца^он... (10,69).
Дар карнхои баъд хикоёт чои xyдро дар сокиномахо ба сабаби рухияи ирфонй касб кардани онхо устувор менамояд ва чунин раванд дар ин асархои дар аввал xyрди фалсафй ва охиста-охиста калони фалсафй-ирфонй мавкеи xосса пайдо мекунад. Махз охангхои орифона дар сокиномахои тавил боиси хамачониба татилот ёфтани xасоиси маснавй ва сокинома гардид, ки дар ин замина хикоят низ хамчун як намои маснависарой ба сокиномахо интикол ёфт. Муаллифи асари “Сокинома дар шеъри форсй” дар бораи истифодаи хикоятхо ва намунахои корбурди тамсил шоиронеро, аз кабили: Фонии ^шмирй, Фавчии Нишопурй, Мирзо Мачзуби Табрезй, Волаи ^рмонй, Итобии Такал-лу, Мухаммад Бокири Хурда, Мухибалии Синдй, Абдуннабй Фаxрyззамони ^азвинй, Мирсанчарй ^шонй, Шайxи Ишрокро зикр карда, дар байни онон ба ин хунари Мирсанчари ^шонй бахои баланд медихад (10,69-70). Мирсанчари Kошонй бештар маворид аз овардани хикоёти тамсилй чун дигар шуаро максади панд додани мамдухро надошта, уро ба майнушй талкин мекунад (8,331-332).
Х,амин гуна чор хикояте, ки Мирсанчар Kошонй истифода намудааст, ангезандаи майнушй ва тарабу айш мебошад. Дар сокиномаи Зухурй бошад матлаб аз овардани хикоятхо тамоман дигар аст. Шоир дар мазаммати гадой, риояи халолу харом, накудошти нигох, гафлат накардан аз ёди Худованд, тамаъ наварзидан, ноумед нашудан аз даргохи Эзадй, дар хифзи арбоби иффат, тавба кардан, баланд будани амри шохон, очизнавозй, мазаммати зулм ва гайра 11 хикоёт меорад. Аз сабаби корбурди фаровони хикоятхо дар сокиномаи Зухурй Эхтиром Ризой менависад, ки “овардани чанд хикоят аз дигар вижагихои сокиномаи Зухурй аст” (10,224).
Мазмунхои ирфонй барои бо тарзи чадид бозгуй кардани андешахо xеле мувофик буда, истифодаи хикоётро зина-зина ба дигаргунй мерасонад. Бо назардошти чунин xасоис хикоётро сокиномасароён бо вачххои гуногун корбаст кардан гирифтанд. Аз он чумла, Сокии Хуросонй, ки сокиномаи xyби ирфонй ва фалсафй дорад, онро бо хикояте зери унвони “Вокеа” чамъбаст мекунад, ки байти зер шуруъ мешавад:
Шабе бар сари чарх суди сарам,
Даромад аён офтоб аз дарам (7,211-212).
Шоир тамоми маонии дар сокинома тараннум кардаашро дар чамъбасти зебо бо тарики хикоят меорад. Бояд нуктаи дигар хам ин чо таъкид шавад, ки Сокии Хуросонй сокиномаашро бо банду басти xосса суруда, дар он макомоти тасаввуф ва холатхои рухии соликони тарикати илохй ба назм кашида шудааст. Дар сокиномаи мазкур унвонхои “Фй воридот-ил-калбия”, “Дар изхори завку вачд”, “Фит-тачрид”, “Дар тавхиди шухудй”, “Фиш-шухуд”, “Фил-вахдат”, “Фй
футух-ил-калб”, “Фил-воридот”, “Фис-сулук”, “Фил-фано”, “Хитоб” ва гайра омадаанд.
Ба гайр аз он ки хикоятхо дар сокиномаи Зухурй ба хайси ручуъ xидмат кунанд (5,157), онхо дар тасбити андешаи шоир низ зиёд истифода шудаанд. Дар баробари вижаи мазкур Зухурй кушида, то хикоятро мисли Хочу кутох, вале пурбор офарад. Чунончи, хикояти дар бобати факр овардаи шоир хамагй аз ду байт иборат асту xалос. Дар байти оxири он шоир бо сабки “Маснавй”- и Мавлонои бузург ба шарху тавзехи нукоти дар хикоят овардааш мепардозад. Ин каробати услуби баёни шоир бо Мавлоно аз шарху тавзехи шоир баъди хикоятхои гуногун низ дида мешавад. Масалан, дар хамин хикояти дар бобати факр омада, шоир баъди абёти кутох ба шарху тавзехи факр мепардозад ва мухим будани онро дар ниходи хар инсони солик кайд мекунад (5,160-161) ва якбора баъди тавзехи он хикояти дигареро меорад, ки боз хам тарзи баёни “Маснавй”-ро ба xотир мерасонад. Х,икояти мазбур аз хаёти Мансури Халлоч мебошад, ки шоир дар он бардоштхои шаxсии xyдро аз вокеахои таъртай аз хаёти у нишон медихад. Инак чанд байт аз он:
Чу Мансур сар бурд болои дор,
Чунин гуфт бо мардуми пои дор,
Ки: - “Дар кудаки дар рауе аз зане,
Зи боме шунидам сухан кардане.
Ба наззора дидам ба боло далер,
Ба каффора мебинам акнун ба зер”.
Вараъдастгоуони тацвопаноу,
Нигоу инчунин доштанди нигоу (5,162).
Аз xасоиси умдаи истифодаи хикоёт дар сокиномаи Зухурй он аст, ки шоир онхоро пайдархам ва хамчун як ручуъ ва сyxан варои максад тофтан истифода мекунад. Зухурй баъди унвони “Хатиби сyxанро бар минбари кому забон дар баён овардан ва ба сари ангушти ваъз пунбаи гафлат аз гуши хавас кашидан” якбора хафт хикоятро паихам меорад (5,157;160;161;164;167;168;175). Сокиномаи шоир асосан бо се кисмат: таърифот ё лирика, риндй (ба ин кисмат танкиду xитобхои шоир доxил мешавад-Р.Б.) ва хамосй гуфта шудааст. Дар кисмати хамосии сокинома шоир бештар хикоятхоро зикр мекунад, зеро дар ин кисмат, ки баъди мадх чой гирифта, таърифу тавсифи шахру хаммому тупи чангиву аспу фил ва гайра сабт шуда, оханги якранг дорад ва шоир барои якнавоxт садо надодани шеър аз хар гуна тарзхои ифода истифода мебарад. Сокиномаи Мирзо Абдулкодири Бедил, ки бо исми “Мухдти аъзам” шухрат дорад, аз сокиномахои тавили пешина бисёр бахрахо чустааст. Чунончй, сокиномахои Фузулии Багдодй, Навъии Хабушонй, Мирсанчари Kошонй ва Зухурии Туршезй дар созмони сокиномаи Бедили Дехлавй таъсири бенихоят бузург доранд, харчанд шоир дар “Дебоча”-и “Мухити аъзам” аз сокиномаи Зухурй интикод хам кардааст (1,222). Бедил дар ду чихат сокиномаашро дар пайравии Фузулй иншо намуда, ки яке таксимбандии он ба даврахо ва дигаре, бо баробари унвонхои асосй ба зерунвонхо чудо кардани он. Сокиномаи Бедил бо сокиномаи Зухурй низ дар банду баст ва унвонгузорй шабохати зиёд дорад. Бо вучуди он ки Бедил барxе баxшхоро дар сокинома доxил кард, ки комилан
нав буданд, таъсири кисматхои таърифии сокиномаи Зухурй ба сокиномаи Бедил махсус аст. Дар ин замина баxши “^асамия” (1,383-390) ва хикоёт, ки дар пайравии Зухурианд, дар банду басти сокиномаи Бедил чойгохи вижа доранд. Чдмъулчамъ дар сокиномаи мавриди назар 38 хикоят доxил мешавад, ки ягон сокиномаи дигари таъртаи адабиёти форсу точик ба ин вусъату фарогирй хикоятхоро дар xyд чо надодааст, ки ба ин мухаккикон хам ишора кардаанд (11,52). Дар баробари он ки Бедил хикоятхоро бо максадхои гуногун зикр месозад, ба мисли Зухурй якчанд хикоятхоро паихам бо як парвози ачиби сурату маонй сабт менамояд, чунонки баъди унвони “Kайфияти нуксу камол” хафт хикоят овардааст (1,284-322). Мавзуоте, ки хикоятхои мyстаxдами Бедил дарбар мегиранд, мyxталиф аст. Чунончи, мавзуоти: фоидаи xомyшй, накухиши гафлат, фавоиди сабр, таргиби май (дар чор хикоят, баъзе хикоятхо майи ирфонй, дар баъзе хикоятхо фонй будани дунё мактуб шуда, ки нишонаи майи оддй будани он аст-Р.Б.), кайфияти ошикй, вахдати адён, таргиби гунох (оханги риндона дорад, ки баъди “Хитоб ба зохид” ном фасли сокинома меояд-Р.Б.), танкиди ахли риё, танкиди зохирпарастй, таргиби вахдат (чор хикоят-Р.Б.), таргиби дониш, дар эхтиёт, дар андеша, дар шиноxти xyд, дар расидан ба Х,ак, киёси кор кардан, дар шиноxти чахон ва расидан ба кадри некихои он ва дар таргиби сyxанварй омадааст. Дар хикоятхои мавриди назар ашxоси таъриxие, ба монанди: Ч,унайд, Амр, Зайд, Боязид, Мавлоно Ч,алолиддин Румй, Мансури Х,аллоч, Лайлй ва Мачнун хамчун кахрамонхо фаъолият кардаанд. Аз чумлаи хикоёте, ки Бедил бо тарзи чадид дар сокинома исттадом мекунад, барои итмоми сyxан (банд ё фасли сокинома Р.Б.) истифода шудани он, намунае аз тахаввули композитсионии сокиномахо аст. Дар ин хикоятхо шоир аз мавзуи фаслхои оянда барои xонанда xабар мерасонад (1,406; 415; 424; 474; 480; 486; 492; 498; 538). Бедил хикоятхоро на танхо дар итмоми фаслхо ё баxшхои алохидаи сокинома мустафид мешавад, балки онро дар итмоми xyди сокинома низ корбаст менамояд. Х,икояте, ки Мирзо Бедил дар чамъбасти “Мухити аъзам” ба назм кашида, ховии тамоми андешахои фалсафие, ки дар сокинома суруда шудаанд, аст. Дар он масъалахои мавхум ва xаёлй будани дунё, xyдро шиноxтан ва ба кадри xyд расидан ва масъалаи асосй, яъне вахдат баррасй гардидаанд. Масоили мазбур бо хамбастагии зебое бо тамсили охуву шикорчй оварда шуда, ки хусни баёни хикоят ва дар мачмуъ сокиномаро афзун мекунад (1,570). Ногуфта намонад, ки Мирзо Бедил дар тамсилбандй хам хунари расо нишон дода, дар байни хикоятхои ин шоир тамсилоти ачиберо, ки факат барои сокинома xос аст, метавон дарёфт. Масалан:
Кадау кард рузе зи мино суол,
Ки - “Эй аз ту равшан дили вацду уол.
Хаёли цадат сарви гулзори роз,
Сафои дилат субуи анвори роз.
Цигар ташнаи уасрати цулцулат,
Назаруо камингоуи ранги мулат.
Лабат аз чи ру дар суцуди ниёз,
Чу гул мекунад шухии ханда боз?
Агар ин намоз аст, цауцау чарост?
В-агар саув бошад, суцудат кирост?...
Ба ин ранг тоат надидаст кас,
Ба цауцау намоз ихтироъ асту бас ”.
Суроуи зи гайрат цунунсоз шуд,
Ба хуни цигар шуълапардоз шуд.
Ки, - “Эй чашмат аз нури ибрат тиуи,
Надори зи авзои даур огауи.
Хама чашмиву нести дидавар,
Хама гушиву аз цауон бехабар.
Намозе чунин, гарчи айни хатост,
Агар чун мане мегузорад, равост,
Ки аз тоати Хац дар ин анцуман,
Шуда оламе ташнаи хуни ман.
Чу хоуам рукуъе ба цо оварам,
Бароранд аз пунба магзи сарам.
Фишоранд дар сацда уалцам чунон,
Ки хуни цигаррезадам аз дауон... ” (1,428-429).
Нуктаи дигари чолиби таваччух он аст, ки дар баъзе хикоятхои сокиномаи Бедил тасвироти шоир берун аз хадди эътидол рафта, унвони дарозсyxаниро ба xyд касб мекунанд. Дар ин замина метавон гуфт, ки якчанд хикоёти сокиномаи мазкур сyxанбозии бисёр дида мешавад (1,363, 546). Аз чумла, хикояти калонтарини он аз 78 байт иборат аст (1,546-550). Гузашта аз ин хикояти мавриди назар ба хайси гузариш аз як кисмати сокинома ба кисмати дигар xидмат намуда, дар ин гуна ручуъхо исттадоми алфози зиёдатй ба назари ин чониб хусни сyxан ва баёнро мекохад. Аммо истифодаи хикоёти тавилро (мо шартан онро чунин ном ниходем, зеро дар барxе хикоятхо сифатчинихои бисёр омада, хикоятро ба хадде дарозу ба мисли ручуъхои достонхо ба лирика наздик месозад-Р.Б.) куллан наметавон мардуд намуд, зеро ин падида дар ашъори дигар шоирони мобаъдй низ мушохида шуд (7,70-73). Бедил барои ба вучуд овардани хикояти тавил албатта заминахои кавии илмию назарй дошт. Ба назари банда барои ба майдон гузоштани хикояти тавил пеш аз хама тавсифоте, ки дар сокиномаи Зухурй ва дигар сокиномахои пайрави у омада, зинаи мустахкам махсуб мешаванд, зеро дар ин гуна тавсифот шоирон бештар мекушиданд, то сифатхои мyxталифи тасвиршавандаро бо ташбеху дигар саноеии бадей нишон диханд. Х,арчанд хикоятхои мазкур дар сокиномахои тавил камистифода хастанд, онхо барои ба маърази xонанда гузоштани чихати хунарии асар бенихоят заруранд. ^рбасти хикоятхои тавил бо ибтикори Мирзо Бедил огоз шуда, дар соxтори сокиномахо достончахои xyрди лирикиро ташкил медиханд ва аз тарафи шоирони куруни баъдй xyш истикбол ёфтаанд. Масалан, шоири карни сездахум Фуругии Исфахонй дар сокиномааш икдоми Бедилро пайгирй менамояд (10,70-73).
Хулоса хикоят дар таъртаи мавчудияти xеш дар доxили достонхои аввал ишкй, сипас дар хамоса бо тарзхои мyxталиф корбаст шуда, барои банду басти мантикй ва мавзуй xидматхои шоён дорад. Дар ин замина шоирони зиёде xостанд, то аз хикматхои мутафовит дар асархои xyд хадс зананд, ки дар натича
хикоятхои тамсилй ба вучуд омад. Истифодаи хикоятхо дар доxили сокиномахои тавил, ки намунае аз банду баст ва мавзуъгузории маснавихо ва достонхоро дорад, дар маколаи мазкур баррасй шуд, ки дар натичаи ин маълум гардид, ки шуаро барои истифодаи гурезхои мантикй ва мавзуй метавонанд аз дигар ашколи шеърй пайгирй карда, дар шаклхои муайяне ин падидаро роич гардонанд. Сокиномахои тавил хикоятхои мутафовитро ба хайси ручуъ, итмоми фаслхо, тасдики андеша, тамсил задан, хусни итмоми сокинома, гузариш аз як банд ба банди дигари сокинома, панд додани мамдух ва гайра дар ботини xyд чо додааст. Рафта-рафта сокиномахои тавил хам дар yстyxонбандй ташаккул ёфтанд ва дар натичаи он хикоятхои тавил пайдо шуданд, ки намунае аз куллаи истифодаи хикоят дар сокиномахои тавилро нишон медихад. Умуман тарзи истифодаи хикоятхо, ки бештар авкот паихам меоянд, ба тарзи истифодаи онхо дар маснавиёт шабохати том дошта, барxyрдории жанрхои калони лирикиро аз хамдигар ба намоиш мегузорад. Мавкеи хикоятхо дар банду басти сокиномахои тавил бояд хамчун зинаи асосии густариши онхо аз чихати yстyxонбандй ом^та шавад.
Вожауои калидй: адабиёти форсизабони Хиндустон,жанри социнома, социномаи тавил, корбурди уикояуо дар социнома
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдулцодири Бедил. Осор (маснавиуо) -Душанбе: Адиб, 1993, ц. З.
2. Абдураумони Цоми. Осор. -Душанбе: Адиб, 1988, ц. З.
3. Амир Хусрави Деулави. Осори мунтахаб /ба чоп тайёркунандагон: Мууаммад-
вафо Бацоев, Алицул Девонацулов, Асгари Цонфидо. -Душанбе: Ирфон, 1971, ц. 1
4. Ануша, Хасан. Фаруангномаи адаби форси /Донишномаи адаби форси, цилди 2, -Теурон, 1381у.
З. Зууури. Социнома. Нувал Кишур, 1846.
6. Козаруни, Аумад Хусайн. Социномауо (Нигарише ба социномауо дар адаби
форси). -Теурон: Заввор, 138Зу.
7. Маони, Аумад Гулчин. Тазкираи Паймона 1348у.
8. Мулло Абдуннаби Фахруззамон Казвини. Майхона. /Омодакунандаи чоп ва муал-лифи муцаддимаву тавзеуот Аумад Гулчини Маони - Теурон, 1028у.
9. Низомии Ганцави. Куллиёт. /Омодакунанда: Аълохон Афсаузод ц. 2, -Душанбе: Ирфон, 1982.
10. Ризои, Эутиром. Социнома дар шеъри форси. -Теурон: Амири Кабир, 1388у.
11. Суфиев Шодимууаммад. Низоми ва суннати социномасарои. //Садои Шарц -№ -72012. -сау 14З-1З4.
Рахматов Бахром Ахмаджонович,
аспирант ХГУ им. акад. Б.Гафурова
Использование рассказов в структуре саки-наме тавил
Ключевые слова: персоязычная литература Индии, жанр саки-наме, саки-наметавил, использование рассказов в саки-наме
Статья посвящена особенностям использования рассказов (хикоёт) в саки-наме тавил (длинные или объёмистые поэмы о кравчем). Первым автором, использо-
вавшим вставные рассказы (хикоёти тамсили) в структуре саки-наме, является Ходжу Кирмани. По утверждению автора статьи, особое развитие начинание Ходжу Кирмани получает после того, как художественная ткань жанра саки-наме обогащается восхвалением мамдуха, ибо приведение поучительных рассказов в назидание царям имеет богатую традицию в персидско-таджикской литературе, В дальнейшем, с проникновением суфийских мотивов в саки-наме, позиция рассказов упрочивается, о чем свидетельствует творчество таких поэтов, как Зухури Туршизи, Фони Кашмири, Вола Кирмони, Абдуннаби Фахруззамони Казвини, Рассказы, использованные в саки-наме, могут иметь реальную основу или быть полностью вымышленными,
B. Rakhmatov
Usage of Short Stories in Saki-Name Tavil Structure
Key words: Persian-language literature of India, “Saki-Name”genre, “Saki-Name Tavil”, usage of short stories in “Saki-Name”
The article dwells on the peculiarities of the usage of short stories (khikoyot) in Saki-Name Tavil (long or voluminous poems about a cup-bearer serving at the table). The first author who used inserted short stories (khikoyotitamsili) in Saki-name structure was Khoju Kirmani. According to the assertion of the author of the article Khoju Kirmani’s initiation obtains a special development after the belles-lettres texture of saki-name genre had been enriched with a eulogy addressed to mamdoukh, as edifying stories serving for didactical principles, and invoking especially governors, had a rich tradition in the Persian-Tajik literature. Further on, with the penetration of Sufi motives into saki-name the position of a story-teller becomes solid; the creation of such poets as Zukhuri Turshuzi, Foni Kashmiri, Vola Kirmoni, Abdunabi Fakhruzzamoni Kazvini testifies to it. The stories used in “Saki-name” can be traced back either to real events or present made-up yarns.
