Научная статья на тему 'УРБАНИЗАЦИЯ МУАММОЛАРИ ВА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ЙЎЛГА ҚЎЙИШ (ТОШКЕНТ ШАҲРИ МИСОЛИДА)'

УРБАНИЗАЦИЯ МУАММОЛАРИ ВА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ЙЎЛГА ҚЎЙИШ (ТОШКЕНТ ШАҲРИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
514
86
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экология / урбанизация / атмосфера / ифлосланиши / аҳоли сони / қушлар / тоза сув / глобал исиш. / экология / урбанизация / атмосфера / загрязнение / население / птицы / чистая вода / глобальное потепление.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хушвақтова Ҳуснобод Солиевна

Мақолада асосан келтирилган маълумотлар Тошкент шаҳридаги экологик ҳолатларниг урбанизация туфайли шаклланаётгани кўрсатилади. Урбанизация натижасида шаҳарлар доимо кенгаяди, одамлар сони ошади, аграр соҳа ишчи кучини йўқотиб боради, секин-аста уларнинг ўзлари бажарадиган иш жараёни техник воситаларга ўтади ва натижада маълум ҳудудда экологик муаммолар вужудга келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ УРБАНИЗАЦИИ И ОРГАНИЗАЦИЯ СИСТЕМЫ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ (НА ПРИМЕРЕ ГОРОДА ТАШКЕНТА)

Представленная в статье информация показывает, что экологические условия в городе Ташкенте формируются в результате урбанизации. В результате урбанизации города постоянно растут, количество городских жителей увеличивается, аграрный сектор теряет свою рабочую силу, постепенно переходя на технические средства, и в результате в данном регионе возникают экологические проблемы.

Текст научной работы на тему «УРБАНИЗАЦИЯ МУАММОЛАРИ ВА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ЙЎЛГА ҚЎЙИШ (ТОШКЕНТ ШАҲРИ МИСОЛИДА)»

Хушвак,това ^уснобод Солиевна,

Узбекистон давлат жах,он тиллар университети "Табиий фанлар" кафедраси мудири, иктисод фанлари номзоди, доцент

УРБАНИЗАЦИЯ МУАММОЛАРИ ВА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ЙУЛГА (УЙИШ (ТОШКЕНТ ША^РИ МИСОЛИДА)

УДК 364.122

ХУШВАЦТОВА Х,.С. УРБАНИЗАЦИЯ МУАММОЛАРИ ВА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ ЙУЛГА К?ЙИШ (ТОШКЕНТ ШАЦРИ МИСОЛИДА)

Маколада асосан келтирилган маълумотлар Тошкент шах,ридаги экологик х,олатларниг урбанизация туфайли шаклланаётгани курсатилади. Урбанизация натижасида шах,арлар доимо кенгаяди, одамлар сони ошади, аграр сох,а ишчи кучини йукотиб боради, секин-аста уларнинг узлари бажарадиган иш жараёни техник воситаларга утади ва натижада маълум х,удудда экологик муаммолар вужудга келади.

Таянч суз ва тушунчалар: экология, урбанизация; атмосфера, ифлосланиши, ах,оли сони; кушлар; тоза сув; глобал исиш.

ХУШВАКТОВА Х.С. ПРОБЛЕМЫ УРБАНИЗАЦИИ И ОРГАНИЗАЦИЯ СИСТЕМЫ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ (НА ПРИМЕРЕ ГОРОДА ТАШКЕНТА)

Представленная в статье информация показывает, что экологические условия в городе Ташкенте формируются в результате урбанизации. В результате урбанизации города постоянно растут, количество городских жителей увеличивается, аграрный сектор теряет свою рабочую силу, постепенно переходя на технические средства, и в результате в данном регионе возникают экологические проблемы.

Ключевые слова и понятия: экология, урбанизация; атмосфера, загрязнение, население; птицы; чистая вода; глобальное потепление.

KHUSHVAKTOVA KH.S. PROBLEMS OF URBANIZATION AND ORGANIZATION OF ENVIRONMENTAL EDUCATION SYSTEM (FOR EXAMPLE, THE CITY OF TASHKENT)

The information presented in the article shows that environmental conditions in the city of Tashkent are formed as a result of urbanization. As a result of urbanization, cities are constantly growing, the number of people there is increasing. The agrarain sector is losing its labor force, gradually switching to technical means of working process, and as a result, environmental problems arise in the region.

Key words and concepts: ecology, urbanization; atmosphere, pollution, population; birds; clean water; global warming.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

Кириш. Маълумки кейинги пайтларда дунё буйлаб демографик муаммолар географик прогрессия билан кенгайиб бормокда. Бугунги кунда курукликнинг уч фойизида шахарлар жойлашган булса аммо дунё ахолисининг 55 фоиздан ортикроFи шахарларда яшайди1.

Урбанизация сузи (лат. urbanus —шахар) шахарлашиш ёки шахарлик маъносини бил-диради. Урбанизацияда шахарларнинг усиши ёки кенгайиши, унда саноатнинг ривожла-ниши натижасида турли вазифаларни бажа-рувчи маънавий ва маданий турмуш шароити-нинг кенгайиб бориши натижасида ишловчи-лар сони купаяди. Урбанизацияда шахарларга ён-атрофлардан хамда кишлоклардан ишчи кучининг келиб кушилиши тушунилади. ХХ асрда биринчи марта дунёда шахар ахолиси сони кишлок ахолисидан сонидан ошиб кетди.

Бугунги кунда ахоли сони 20 млн. дан ошган йирик шахарлар сони дунёда йил сайин ошиб бормокда2. ТуFри шахарларнинг купайишининг узига хос ижобий ва салбий томонлари хам бор. Катта шахарларда атмосфера хавоси турли захарли газлар билан ифлосланган булади, атмосферага ташланадиган захарли газлар меъёри рухсат этилган меъёрдан ошиб кет-ганлиги купчиликка маълум. Ахоли сони 20 миллиондан ошган шахарларга Шанхай, Токио, Кохира каби шахарлар киради ва бу шахарларда атмосфера хавоси энг ифлослнган холатдалиги кузатилмокда.

Тадк,ик,от объекти сифатида Тошкент шахрида яшовчи ахоли сони, Тошкент шахри атмосферасининг рухсат этилган меъёри ва урбанизация масалалари олинган.

Олиб бораётган тадкикотнинг максади, кейинги йилларда Тошкент шахрида урбанизация жараёни туфайли ахоли сонининг ортиб бориши, атмосферага ташланадиган захарли газлар микдори, Тошкент шахри экологи-яси хакидаги холатни, бугунги кун вазияти-дан келиб шу ахволни урганиш эди. Экология масалалари бугун хар кунгидан кура жид-дийлашиб кетмокда, дунё буйлаб турли хил вирусларниг таркалиши, туфонлар ва тай-фунларнинг олдинлари хар бир неча йилда булиши кузатилган булса эндиликда, бир йилда

1 https://ru.unesco.org/node/282075 unesco.org/news/ yunesko-vystupaet-za-urbanizadyu-s-chelovecheskim-licom-po-sluchayu-vsemirnogo-dnya-gorodov

2 Колесов В.П., Кулаков М.В. Международная экономика: К60 Учебник. — М.: ИНФРА-М, 2008. - 386 с.

бир неча марта булиб ахолига жиддий зарар бермокда. Бутун дунё булаб Глобал исиш маса-ласи хукм сурмокда, дархакикат Антарктида, Альп тоFларида катта муз тоFлариларниг кулаб тушиши натижаси дунё буйлаб сув сатхининг кутарилиши катта талафотлар келтирмокда.

"Кизил китоб"нинг олдинги нашри 2009 йилда чоп этилган булиб, ундаги мавжуд маълу-мотлар "маънан эскирган"лиги сабабли, сунгги 10 йил мобайнидаги тадкикот натижалари умумлаштирилиб, усимлик турларининг бугунги кундаги замонавий холати буйича маълумот-ларни кенг оммага такдим этиш учун "Кизил китоб"нинг янги нашрини чоп этиш зарурати тугилди. Кизил китоб"га Узбекистондаги нодир ва йуколиб кетиш хавфи остида колган, химояга мухтож 314 усимлик тури киритилган. Унинг аввалги нашрида (2009 йил) бундай усимлик ва замбуруглар сони 324 та деб келтирилган эди3. Янги 2019 йил нашрда бутунлай йуколиб кетган усимлик турлари сони 19 тадан 10 тага камай-ган. Айни пайтда, унга 15 та камёб усимлик тури кушилган. Умуман олганда аввалги нашрга таккослаганда 157 усимлик турининг макоми узгарган4.

Оддийгина килиб айтадиган булсак, инсон-лар яшайдиган худудларда биохилмахил-лик камайиб бормокда, буни биз чоп эти-ладиган "Кизил китоб" ларда курамиз. Дархакикат бир неча марта чоп этилган "Кизил китоб"нинг ичини очиб ундаги камайиб бораётган усимликлар ва хайвонларни турини олиб карасак, руйхатдаги усимликлар сони камайма-гани, балки ошганини гувохи буламиз.

Руйхатга олинган умурткали хайвонларниг 1983 йилги сонида улар сони 63 та эди, аммо руйхатга олинишига кармасдан охирги сонга келиб сут эмизувчиларнинг 23 тури, кушларнинг 48 тури, судралиб юрувчиларнинг 16 тури, баликларнинг 16 тури камайганлиги маълум булди.6 "Кизил китоб"нинг янги 2019 йил нашри 2-жилдига сут эмизувчи хайвонларнинг 30 тури, кушларнинг 52 хили, судралиб юрувчиларнинг 21 тури, баликларнинг 17 тури, 3 хил чувалчанг, 14 хил моллюска, буFимоёклиларнинг 66 тури киритилган7.

3 Кизил китоб I. - Тошкент: "^^г ЕЫК", 2009. - 6 б.

4 Кизил китоб I. - Тошкент: "^^г ЕЫК", 2019.- 6 б.

5 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%88 %^0%ВА0/сС0%В50/с^00/с№0/с^1%82

6 Кизил китоб I. - Тошкент: "ФАН", 1984. - 8 б.

7 Кизил китоб II. - Тошкент: "Chinor ЕЫК", 2019.- 7 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

1-жадвал. Тошкент шах,ри ах,оли сони 1970-2019 йиллар давомида узгариб бориш динамикаси1

Йиллар Ахоли сони, киши Узгариш, фоиз:

усиш камайиш

1897 155 673 -

1959 911 930 4,9 марта -

1970 1 384 509 51,8% -

1979 1 780 002 28,6% -

1989 2 072 459 16,4% -

1991 2 130 200 2,8% -

1995 2 097 400 - -1,5%

2000 2 142 300 2,1%

2005 2 135 700 -0,3%

2012 2 309 300 8,1% -

2013 2 340 900 1,4% -

2014 2 352 900 0,5% -

2015 2 371 300 0,8% -

2018 2 497 900 5,3% -

Дархакикат Тошкент шахри Марказий Оси-ёдаги энг катта мегаполис сифатида кабул килинган. Дархакикат Тошкент катталиги жихатидан Собик Советлар даврида катталиги ва ахолиси сонига кура Москва, Лени-ниград ва Киевдан кейинги туртинчи уринда турарди, бугунги кун хам у ахоли сони куплиги ва унинг мутассил ошиб бориши туфайли уша урнини саклаб турибди. Тошкент шахри респу-бликанинг шимолий-шаркий кисмида жойлаш-ган булиб, денгиз сатхидан 440—480 м баланд-ликда, бир пайтлар унинг худуди 256 км2 булган булса - эндиликда 334,8 км2 масофани эгал-лайди. Шахар ахолиси сони 2015 йил мисо-лига кура 2 371 300 кишини ташкил этади, аммо шахар агломерациясида - 7 миллион-дан ошик инсонлар истикомат килади. Шахарда ахолининг зичлиги - 7083 киши/кв.км1. Шахар ахолиси узига хос ривожланиш тарихига эга-дир. Урбанизация ёки шахарлашишни Тошкент шахри мисолида куйидаги жадвалдан куриш мумкин булади Олиб борилган ахолини санаш ва уни бахолаш жараёнида куйидаги маълу-мотлар олинган. Ахоли сони йиллар давомида узгариб бормокда (1-жадвал).

Тошкент шахри ахолиси XIX ва ХХ асрларда жуда тезлик билан купайди, бунинг узига яраша объектив сабаблари булиб улар куйидагича:

1. 1867 йилда шахар биринчи марта Тур-кистон генерал-губернаторлигининг пойтахти булган ва иккинчи марта 1924 йилда бу шахарга республика пойтахти сифатида Самарканд шахридан Тошкентга кучирилиши натижасида

1 http://naseleniye.population.city/uzbekistan/

урбанизациянинг дастлабки пойдевори шунда куйилган.

2. Иккинчи жахон уруши авж олгандан сунг немис-фашист армияси босиб олган худуд-ларнинг урушда катнашмаган ахолиси зудлик билан Марказий Осиёга кучирилди, шу аснода Тошкент шахрига катта микдорда ахоли келиб кушилди, ва уларниг купчилиги кейинги йил-ларда яшаб колишади. Тошкент географик иклим шароити билан яшашга кулай худудда жойлашган.

3. Тошкент шахри пойтахт булгани учун унда катта олий таълим муассасалари мав-жуд эди, унга укишга келган талабаларнинг купчилиги, талабалик давридан иш топиб ишлаб, шахарда колиб кетадилар. Яна пой-тахтда турли заводлар, фабрикалар куп булгани ва улардаги ишлаган кишиларга уй-жой маса-ласида, бир катор имтиёзлар берилгани учун купгина ахоли бу шахарга келиб жойлашиб коладилар.

Хуллас, мана шу сабаблар Тошкент шахридаги урбанизациянинг бош сабаблари хисобланади Тошкент шахрида руйхатга олинган ахоли сони 2005 йилда 2 миллион 135,7 минг кишини ташкил килган ва 2018 йилга келиб руйхатда турган ахоли сони 2 миллион 497,9 минг булган2.

Бир нарсани эътиборга олиш лозим булади, Тошкент шахрида руйхатдан утмай яшов-чилар туфайли, ахоли сони йилдан-йилга, ошиб бормокда. Яна шуни айтиш керакки,

2 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%88 %^0%ВА0/сС0%В50/с^00/с^0/сС1%82

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

бугун республикамиз шахарларида яшовчи-лар сони 17 миллиондан ошди, яъни шахар ва кишлокларда яшовчи ахоли сони тен-глашди1. Кейинги 100 йилдан ортик вактда Тош-кент шахрида юздан ортик миллат вакиллари тинч ва дустона яшаб келишмокда. Тошкент шахрида маълумотларига кура 80% узбеклар энг куп микдорда, иккинчи уринда тожиклар 4,8%, учинчи уринда 2,7% руслар ва бошка куп миллат вакиллари узаро хамжихатликда умр кечиришмокда2.

Бугунги кунда Тошкент шахрида урбанизация жараёни янада тезлашмокда, буни куйидаги мисолларда куриш мумкин булади, маълумки Тошкент шахрида саноат курилиш корхоналари тезлик билан ишга тушмокда. Бир неча катта заводларнинг ишга тушиши, уй—жой курилишлари катта индустрлашган шахар экан-лиги, ахоли сонининг усишига ижобий таъсир курсатмокди.

Бугун Тошкент шахрида фаолият курсатаётган «Кишлок курилиш лойиха» ташкилоти уй-жой курилишига эътибор бермокда. Бир катор таш-килотлар хозирги кунда Тошкент шахрининг ён -атрофидан ахоли учун барча талабларга мос булган уй-жойларни куришмокда ва нати-жада шахар х,удуди энига ва буйига кенгайиб бормокда. Ахоли сонининг усиши натижа-сида ташланадиган чикинди микдори, купаяди, янги чикинди ташлайдиган нукталарни ташкил килиш лозим булади. Атмосферага ташлана-диган СО2 биргина чикиндихоналар сонининг ошиши туфайли хам купайиб боради. Энг ачи-нарли жойи шундаки, республикада биргина Когон шахарида чикиндиларни кайта ишлайди-ган завод ташкил этилди3.

Демак мана шу тарикада урбанизация жараёни янада кенгайиб боради. Янги ишчи уринларини ташкил килиш натижасида янги инфрастурктура шаклланади, ушбу холатлар уз навбатида бу иктисодий кризисларнинг олдини олиш ва шахарларнинг кенгайишини таъмин-лаш оркали урбанизацияни янада тезлаштириш хисобланади.

Урбанизация натижасида доимо аграр соха ишчи кучини йукотиб боради, секин-аста улар-нинг узлари бажарадиган иш жараёнини меха-

1 http://uz.spinform.ru/people.html

2 Источник: Веб-сайт Ташкентского городского Хоки-мията (https://web.archive.org/web/20131022074041/ http://toshkent.uz/ru/articles/354/)

3 http://www.uznature.uz/

низациялашга утади. Натижада кишлокларда кичик кайта ишлаш тармоклари вужудга келади ва инфрастурктура ривожланади. Урганилган маълумотларга кура, Тошкент шах,рида урбанизация жараёни х,али тухтамаган, кейинги уч йилда бу жараён нисбатан тезлашди, Тошкент дунёдаги катта мегополислардан бирига айла-ниб колди4. Тошкент шах,рида х,ар йили транспорт х,аракатини яхшилаш учун бир неча катта куприклар ва айланма йуллар курилмокда. Лекин бу ишларнинг боришига карамасдан шах,ар кучаларида тирбандлик пайдо булди, бунга сабаб х,ар куни шах,ар кучаларига янги-дан камида 100 дона машина кушилмокда, х,исобласак, ун кунда бу машиналар сони 1000 донага етади Ушбу машиналардан атмосферага ташланадиган зах,арли газлар микдори Тошкент шах,рида "Смог" х,осил булишига олиб келди. Тошкент шах,ри буйлаб юрсангиз "Смог" бурни-гиздан келади. Атмосферани энг куп ифлослан-тирадиган воситалардан биринчи ракамлиси бу автотранспорт машиналари х,исобланади5.

Гарвард университетининг олимлари РМ2,5 майда дисперсли зарралар билан х,авонинг ифлосланиши факатгина упка ва бронхларга салбий таъсир курсатибгина колмай, сийдик чикарувчи йуллар, юрак-кон томир касалли-клари, инсульт, саратон ва рух,ий касалликларни келтириб чикаришини аниклашди. Тадкикот 12 йил давом этди. Унда 95 миллиондан ортик одамлар катнашишди. Олимлар турли хил касалликлар билан оFриган беморлар ва улар яшаётган жойдаги х,авонинг ифлослик даража-сини солиштиришди. Аникланишича, икки кун давомидагина ифлосланган х,аво жойда яшаган инсонда юрак кон томир касалликлари ва пневмония бошланиши кузатилган6.

Йулларда транспорт х,аракатини тезлаштириш, ах,олини иш жойига ва уйларига тезрок етказиб куйиш учун шах,арда катта-катта куриклар, ер усти метролари, йирик замонавий аэропортлар, спорт иншоатлари, овкатланиш жойлари ва бошка ах,оли учун кулайлик бера-диган инфратузилмалар курилмокда. Ушбу инфратузилмаларнинг шаклланиши яна янги мутахасисларнинг чет мамлакатлардан ва

4 Ёрматова Д.Ё. Экология ва атроф мухитни х,имоя килиш. - Тошкент: "Фан ва технологиялар", 2018. 109123. Б.

5 https://ecoportal.info/atmosfernoe-zagryaznenie-zemli/

6 Косимова Н. Глобал иклим узгариши ва журналистика. Тошкент., "Turon-iqbol", 2016 й.146 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

кишлоклардан укиб диплом олган янги кад-рларнинг Тошкент шахрига ишга кириб фаолият курсатишига олиб келади.

Инсонларнинг чучук сувга, табиий газ, иссик сувга электр энергиясига булган талаби хам кундан кунга ошиб бормокда, мана шу омиллар экологик бухронларни купайтириб, атмосфе-рага ташланадиган зарарли газлар микдорини оширдилар. Хар куни одамлар томонидан ташланадиган чикиндилар микдори кундан кунга ошиб бормокда, урбанизация даврида чикиндилар энг катта муаммоларни келтириб чикаради, аммо чикиндини кайта ишлаш бора-сида Тошкент шахрида биронта илмий ёки тех-нологик ишлар олиб борилмади.

Тошкент шахридаги урбанизациянинг атроф мухитга таъсирини юмшатиш учун узлуксиз экологик таълим тизимни йулга куйиш керак. Бунинг учун аввало оиладан бошлаб ота-оналар сувни тукмаслик, гулларни юлмаслик ёки чикиндиларни белгиланган жойга элтиб куйиш зарурлигини болага айтиши ва узи урнак булиб шу ишларни бажариши лозим. БоFчага борганида тарбиячилар уларга куёш, ой, юлдуз-лар, усимликлар ва хайвонлар хакида сурат-лар чизиб уларнинг инсонларга нега зарурлигини биз уларни асрашимиз лозимлигини ургатишлари керак. Болалар мактабга борган-ларида "Табиат", "Атроф-олам" каби фанларда ёш болада табиатга булган мехрни шаклланти-риши ва инсонлар табиатнинг булаги эканли-гини укувчига сингдириб бориши унинг асосий вазифасидир. Мактабда юкори синфларда экология фани алохида фан сифатида укитилмаса хам бошка фанлар таркибида экологик муаммоларни ечиб борилади. Мактаб укувчиларида табиатга саёхатлар, экскурсиялар килиб уларда табиатга булган мехр кун сайин ва йил сайин сингдирилади.

Укитувчилар табиатда булаётган узгаришларни кушлар, дарахтлар ва усимликлар мисолида курсата олишлари нати-жасида укувчилар табиат асрашни ва мухофаза килиш - узлари соFлом булишлари учун зарурлигини англашлари лозим. Олий таълим тизи-мида деярли барча йуналишларда экология ва атроф мухитни химоя килиш фани укитилади, аммо соатлар хажми жуда камлиги туфайли республикадаги ва дунёдаги экологик мувоза-нотларни тулик етказиш имкони кам. Экологик муаммолар туфайли Марказий Осиёдаги ягона Орол денгизининг куриб бориши натижасида

маммлакат иклими ва иктисодиётига, инсонларнинг соFлигига етказилаётган зарарни тулик тушунтириш узлуксиз экологик таълим туфайли талабга етказилади. Факатгина экологик таъ-лимни туFри олиб бориш натижасида ушбу холатларни талабгача етказишга эришилади.

Урбанизация туфайли шахарда ва унинг ён атрофида экологик холат муаамолари купаймокда, шахарда дарахтлар сони камайиб борганлиги сабабли, купгина кушлар учиб кет-гач кайтмаяпти. Бугун булбуллар факатгина Ботаника боFи худудида колди, маълумки булбуллар индикатор кушлар хисобланади, каерда атмосфера хавосида захарли газлар микдори купайса, шу жойдан улар учиб кетишади1.

Шахар худудидан окиб утадиган анхорлардаги сувларда чумилиш холатлари зарарли булиб колмокда. Анхорлар якинида яшовчи ахоли экологик маданияти йуклиги туфайли окиб турган сувга турли хил ахлат-ларни ташлаши, сувни таркибида кимёвий чикиндиларни купайтирди.

Маълумки урбанизация шаклланган худудларда экологик маданиятни тарFиб килишга катта эътибор берилиши лозим, шахар ахолисини чикиндиларни уз жойига олиб бориб ташлашга, табиат хамма учун бир-дек азиз эканлигини ва инсон факатгина табиатда яшаши мумкинлини уларга туFри тушун-тириб бериш ва шахарда инсонларнинг экологик маданиятини аввало мактабдан, Олий таълим муассаларида ва ёки улар фаолият олиб борадиган иш жойлар ва уйларида олиб бориш, табиатни асраш йулида жиддий харакатлардан бири булади.

Урбанизация барча халклар ва давлатлар-нинг келажагида уларни кутиб турган жара-ёндир, бу холатни пасайтириш учун одамлар яна Табиатни истаб, унинг баFрига кайтишлари лозим булади. Билимли, салохиятли экологик тушунча ва маданиятга эга инсонлар шахар шов-шувларидан безиб бир куни яна Табиат сари йул олганида урбанизация уз-узидан сусаябошлайди. Урбанизация канчалик кучли булмасин инсонлар узи яшайдиган табиатни севишлари ва уни асраб авайлашлари, узларнинг соFлом яшашлари йулидаги ишончли кадам хисобланади.

1 Шеркузиева Г.Ф., Сайфутдинова З.А., Умурзакова Д.А., Мустанов Ж.А. Гигиеническая оценка воздушного бассейна г. Ташкента // Молодой ученый. — 2016. — №8.

6. — С. 35-37. — URL.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

Хулоса.

1. Республикада яшовчи ах,олининг эколо-гик маданиятини ошириш зарур, чунки инсон-лар кандай жамиятда урбанизация ёки сано-атлашган шах,арларда яшашидан катьий назар улар оддий х,исобланган кислороддан нафас олишади. Ана шу кислород микдорининг етарли булиши учун албатта табиатда тоза х,аво етказиб берадиган манбалар етарди даражада булиши шарт.

2. Инсонлар яшайдиган жойда атмосфера х,авосининг тоза булишига эришиши учун атомферага ташланадиган зарарли газлари микдоринииг камайшига эришиш, ташланадиган газлар микдори рухсат этилган меъёр дара-жасида булишина инсонларни ургатиш керак.

3. Айникса катта шах,арларда урбанизация жараёни салбий жих,атларини, факат мак-таблар ва ОТМдарда эмас, ах,оли уртасида ёки мах,алларда х,ам экологик маданиятни ва эколо-гик билимларнинг узулуксизлигини шаклланти-риб бориш бугунги куннинг бош вазифасидир.

Амалий таклифлар:

1. Мамлакатимизнинг энг катта шах,ри хисобланган Тошкент шах,рида куриладиган саноат корхоналари ва катта дуконларни шах,ардан 40-50 км узокка жойлаштириш ва шах,арда яшил усимликларни майдонини купайтиришга эътибор бериш лозим.

2. Катта шах,арларда саноат ва маиший чикиндиларни шах,ардан 50-60 км узокликка олиб бориш жойлаштириш ва чикиндиларни турларга ажратишга ах,олини ургатиш ва чет элликлар билан х,амкорлик асосида инвестици-ялар киритиш оркали кайта ишлаш корхонала-рини йулга куйиш давр талабидир.

3. Экологик маданиятни оширишни ах,оли уртасида кенг жорий килишга киришиб, экологик билим ва куникмани факат ёшларга эмас, балки оддий ах,оли, айникса транспорт воситалари эгалари ва кимёвий корхо-налар рах,барлари уртасида турли тренинг ва кизикарли викториналар утказиш оркали улар онгига сингдириш лозим.

Адабиётлар руйхати:

1. https://ru.unesco.org/node/282075 unesco.org/news/yunesko-vystupaet-za-urbanizaciyu-s-chelovecheskim-licom-po-sluchayu-vsemirnogo-dnya-gorodov

2. Колесов В.П., Кулаков М.В. Международная экономика: К60 Учебник. — М.: ИНФРА-М, 2008. - 386 с.

3. Кизил китоб I. - Тошкент: "Chinor ENr, 2009. - 6 б.

4. Кизил китоб I. Тошкент: "Chinor ENr, 2019.- 6 б.

5. Кизил китоб I. - Тошкент: "ФАН", 1984. - 8 б.

6. Кизил китоб II. Тошкент: "Chinor ENr, 2019.- 7 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. http://naseleniye.population.city/uzbekistan/

8. http://uz.spinform.ru/people.html

9. Источник: Веб-сайт : Ташкентский городской Хокимият (https://web.archive.org/ web/20131022074041/http://toshkent.uz/ru/articles/354/)

10. http://www.uznature.uz/

11. Ёрматова Д.Ё. Экология ва атроф мух,итни х,имоя килиш. - Тошкент: "Фан ва тех-нологиялар", 2018. 109-123. Б.

12. https://ecoportal.info/atmosfernoe-zagryaznenie-zemli/1

13. Косимова Н. Глобал иклим узгариши ва журналистика. Тошкент., "Turon-iqbol", 2016 й.146 б.

14. Шеркузиева Г.Ф., Сайфутдинова З.А., Умурзакова Д.А., Мустанов Ж.А. Гигиеническая оценка воздушного бассейна г. Ташкента // Молодой ученый. — 2016. — №8. 6. — С. 35-37. — URL.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 4 (89)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.