Научная статья на тему 'Қурғоқчиликка бардошли юмшоқ буғдой нав ва тизмаларини танлаш'

Қурғоқчиликка бардошли юмшоқ буғдой нав ва тизмаларини танлаш Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
53
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кузги юмшоқ буғдой / унувчанлик / қурғоқчилик / ҳарорат / сахароза / корреляция / ҳосилдорлик. / bread whiter wheat / growth / drought / heat / water bath / temperature / sucrose / correlation / grain yield.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич, Хазраткулова Шахноза Усмоновна, Қобилов Нурбек Эркинович

Мақолада рақобат нав синаш кўчатзорида ўрганилаётган нав ва тизмаларнинг лаборатория шароитида унувчанлигини аниқлаш орқали қурғоқчиликка бардошли кузги буғдой нав ва тизмаларни танлаш ишлари баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич, Хазраткулова Шахноза Усмоновна, Қобилов Нурбек Эркинович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SELECTION OF DROUGHT TOLERANT VARIETIES AND LINES OF BREAD WHEAT

The article describes the selection of drought tolerance winter wheat varieties and ranges through the laboratory test of competitive varieties and ranges s tudied in the competitive plant.

Текст научной работы на тему «Қурғоқчиликка бардошли юмшоқ буғдой нав ва тизмаларини танлаш»

KУРF0KЧИЛИККА БАРДОШЛИ ЮМШОК БУFДОЙ НАВ ВА ТИЗМАЛАРИНИ ТАНЛАШ

Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич Хазраткулова Шахноза Усмоновна

Дон ва дуккакли экинлар илмий тадцицот институты Цаш^адарё филиали

Цобилов Нурбек Эркинович

Царши мухандислик ицтисодиёт институти

Мацолада рацобат нав синаш кучатзорида урганилаётган нав ва тизмаларнинг лаборатория шароитида унувчанлигини аницлаш орцали цургоцчиликка бардошли кузги бугдой нав ва тизмаларни танлаш ишлари баён цилинган.

Калит сузлар: кузги юмшоц бугдой, унувчанлик, цургоцчилик, х,арорат, сахароза, корреляция, х,осилдорлик.

ОТБОР ЗАСУХОУСТОЙЧИВЫХ СОРТОВ И ЛИНИЙ СЯГКОЙ ПШЕНИЦЫ

В статье приведены данные о выборе засухоустойких сортов озимой пшеницы в условиях лабораторных испытаний конкурентных сортов и линии, изученных в конкурентном питомнике.

Ключевые слова: озимая мягкая пшеница, всхожесть, засухоустойчивость, температура, сахароза, корреляция, урожайность.

SELECTION OF DROUGHT TOLERANT VARIETIES AND LINES OF BREAD WHEAT

The article describes the selection of drought tolerance winter wheat varieties and ranges through the laboratory test of competitive varieties and ranges studied in the competitive plant.

Key words: bread whiter wheat, growth, drought, heat, water bath, temperature, sucrose, correlation, grain yield.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10029

Кириш. Республикада кейинги йилларда бошо;ли дон экинларининг, хусусан кузги ва бахорги юмшоц бугдойнинг янги навларини яратишда ;атор амалий ишлар амалга оширилмо;да. Лекин, кейинги йилларда хаво хароратининг кутарилиб бораётганлиги, глобал и;лимнинг узгариши о;ибатида, сув та;чиллигининг юзага келиши, республиканинг асосий галла етиштириладиган худудларида исси;лик ва ;ургок;чилик кузатилиши галлачиликда ;атор муаммоларни келтириб чи;армо;да.

Ю;оридаги муаммоларни илмий ечимини топишда ;урго;чилик ва исси;ликка бардошли, касалликларга чидамли, хосилдор, дон сифати ю;ори булган тизмаларни ажратиб олиш, улар асосида бугдойнинг янги навларини яратиш хамда ишлаб чи;аришга жорий этиш давр талаби хисобланади.

Тадкикотнинг максади. Республиканинг сугориладиган ва лалмикор ерлари учун ;урго;чиликка бардошли, хосилдор хамда ю;ори сифатга эга булган кузги юмшо; бугдойнинг янги навларини яратишдан иборат.

Тадкикот вазифалари. Тад;и;отни амалга ошириш учун республиканинг сугориладиган ва лалмикор ерлари учун ;урго;чиликка бардошли, хосилдор хамда ю;ори сифатга эга булган кузги юмшо; бугдойнинг нав ва тизмаларини танлашдан иборат.

TagrçurçoT oöieKTH Ba ycy^^apH. TagrçurçoTHuHr oö^eKTu cu^araga ^am;agapë BH^OHTHHHHr cyFopuflaguraH oh Tycnu 6y3 TynpoK^apu mapouT^apura moc Ky3ru WMmo^ 6yFgoHHHHr 31 Ta TH3Ma Ba 4 Ta aHgo3a (TpoM, ByHëgKop, Fo3foh, fflaMc) HaB^apuHu ^ypro^HH^HKKa öapgom^H^uruHH öa^o^am um^apu aMa^ra omupu^gu. ^ypFo^HH^HKKa öapgom^H^uruHH ^aöopaTopua mapouTuga H.H.Ko^ymKo (1987 h.) ycflyöu 6yHHHa öa^o^aHgu.

O^HHraH HaTH^a^ap Ba yrapHHHr My;oKaMacu. O^uM^apHuHr Ta^Kug^am^apuna, KypFoKHRfluKKa HugaM^u HaB^ap y3^apuHuHr KyH^u puBo^aHraH u^gu3 tu3umu op^a^u TynpoKgaru MaB^yg HaM^uK 3axupacugaH caMapa^u ^ofiga^aHum xycycu^Tura эгa öy^agu. ffly Hy;Tau Ha3apgaH ^o3upru Ba;Tga öyFgofi ce^^u^cu o^guga TypraH go^apö Ba3u^a^apgaH öupu KypFoKHRfluKKa HugaM^u, KyH^u puBo^aHraH u^gu3 Tu3uMura эгa öy^raH, Tynpo;HuHr Kyfiu rçaT^aM^apuga Tyn^aHraH HaM^uK Ba o3y;a Mogga^apgaH caMapa^u ^ofiga^aHum xycycu^Tura эгa 6y^raH HaB^apHu npaTum ^ucoö^aHagu [2; 165-168-6.].

^,oh Ba gyKKaK^u экнн^ap ramuh Tag;uK;oT uHcraTyra K^amrçagapë ^u^ua^u Ta^puöa ga^a^apuga pa;o6aT HaB cuHam KyHaT3opuga экн6, ypraHuö Ke^uHaëTraH HaB Ba Tu3Ma^ap ypyF^apuHu ^aöopaTopun mapouTuga caxapo3aHuHr 15 эpнтмacнga

ro;opu ocmotuk öocum ocTuga yHyBHaH^uru op;a^u ^ypFo^Hu^uKKa HugaM^u^uru öa^o^aHgu.

KypFoK^RfluKra HugaM^uraHu aHu;^am (ypyF^apHu caxapo3a эpнтмacнga ycTupum) Ko^ymKo (1987) yc^yöufi Ky^aHMacu acocuga o^uö öopu^gu [1; 70 -73-c.]. YpyF^uK goHHu neTpu HamKacuga caxapo3a эpнтмacнga ^u^Tup^aHraH ;oFo3^apga ubutu^uö, TepMocTaTga 21-220C ga ycTupuggu. X,ap 6up neTpu HamKacuga 100 goHagaH ypyF 4 ^afiTapu^ga 10 m^ 15% caxapo3a эpнтмacнga KyfiRflgu. 5 KyH yTraHgaH KefiuH эpнтмagaгн ocmotuk öocum ocTuga ypyF^apHuHr yHuö gapa^acu aHu;^aHgu Ba

Ha3opaT BapuaHT öu^aH Ta;;oc^aHgu. yhuö Hu;um gapa^acu ^oœ^apga u^oga^aHagu (Ha3opaT BapuaHTu ypyFHuHr yHuö nu^umu gucTup^aHraH cyBga o^uö öopu^gu). Yhuö gapa^acu xpcrahu ;aHgafi mapomga ycTupu^raH^urura öof^u; öy^agu. CyFopu^aguraH Ba ^a^MuKop MafigoH^apga eTumTupu^raH ypyF^apHu caxapo3a

эpнтмacнga yHuö gapa^acu x,ap xra öy^agu. AHpuM HaB^ap ypyF^apu ^a^MuKop

MafigoH^apga eTumTupu^raHga cyB^u MafigoH^apga eTumTupu^raH ypyF^apra HucöaTaH caxapo3a эpнтмacнga yHuö Hu;um KyBBara ro;opu öy^agu.

Pa;oöaT HaB cuHam KyHaT3opuga экн6 ypraHu^aëTraH 35 Ta HaB Ba Tu3Ma^ap ypyFuHu caxapo3a эpнтмacнga ycTupum op;a^u ;ypFo;Hu^uKKa ннgaм^н^нгннн yHuö Hu^umu, u^gu3Ha^ap cohu, u^gu3 y3yH^uruHu Ta^^u^ acocuga öa^o^aHgu. ByHga

25 Ta HaB Ba Tu3Ma^apga yHyBHaH^uK 51 -75 % raHa ypTaHa HugaM^u, 10 Ta HaB Ba Tu3Ma^apga yHyBHaH^uK 76% gaH ro^opu öy^uö HugaM^u экaн^нгн aHu;^aHgu. YHyBHaH^uK 0-25% raHa ^ypFo^Hu^uKKa HugaMcu3 ^aMga yHyBHaH^uK 26-50 % raHa KyHcu3 HugaM^u öy^raH HaB Ba Tu3Ma^ap Ky3aTu^Magu (1-^:agBa^).

HaB Ba Tu3Ma^apHuHr ^ypFo^Hu^uKKa ннgaм^н^нгннн öa^o^amga ypyFuHu caxapo3a эpнтмacнga yHgupu^raHga u^gu3 cohu Ba u^gœ y3yH^uru My^uM KypcaTKuH^ap ^ucoö^aHagu. M^gu3 cohu öapHa HaB Ba T^Ma^apHuHr Ha3opaT BapuaHTuga 3 -5 goHa, caxapo3a эpнтмacнgaгн BapuaHTga 2,9-3,2 goHa öy^raH^uru Ky3aTu^gu. M^gu3 y3yH^uru эca Ha3opaT BapuaHTuga caxapo3a эpнтмacнga yHgupu^raH ypyF^apHuHr u^gu3 y3yH^urugaH 2,4 cm ra ro^opu öy^raH^uru aHu;^aHgu. ^ypFo;Hu^uKKa öapgom^u geö TaH^aö o^uHraH 10 Ta HaB Ba Tu3Maga yHyBHaH^uK gapa^acu Ha3opaT BapuaHTuga 95-100 %, caxapo3a эpнтмacнga yHgupu^raHga 79-95 % opa^uFuga öy^uö, u^gu3^ap cohu ypTaHa Ha3opaT BapuaHTuga 3,0-5,0 goHa, caxapo3a эpнтмacнga yHgupu^raH ypyF^apgaru u^gu3^ap cohu 2,9-3,2 goHa öy^raH^uru Ky3aTu^gu. M^gu3 y3yH^uru эca, Ha3opaT BapuaHTuga 3,9-6,3 cm, caxapo3a эpнтмacнga u^gu3 y3yH^uru 1,7-3,9 cm opa^uFuga öy^raH^uru aHu;^aHgu.

1-жадвал

Юмшок буFдой нав ва тизмаларининг курFокчиликка чидамлилигини

бах,олаш

Илдиз сони, дона Илдиз Колеоптиле

Т/р Нав ва намуналар номи Унган уруг, % узунлиги, см узунлиги, см

lim х lim х lim х lim х

1 н Buniyodkor 98 3-4 3,3 3-5 3,9 3-4 3,5

сах 74-86 80 3 3,0 2 2,0 1-3 2,1

2 н Shams 96 3-5 3,8 4,5 4,4 3-4 3,5

Сах 84-90 87 3-4 3,0 2-4 2,6 1-3 1,9

3н Gozgon 98 3 3,0 3-6 4,6 3-5 3,9

Сах 74-88 81 3 3,0 1-5 2,7 1-4 2,2

4н UZ15PC-270 96 2-4 3,0 3-4 3,2 2-3 2,5

Сах 94-96 85 2-3 2,9 1-3 1,7 1-2 1,8

5н KRBW17-6 98 5 5,0 3-7 6,1 2-5 3,7

Сах 84-94 89 3 3,0 2-4 2,9 1-3 2,2

6н KRBW17-12 100 3 3,0 4-5 4,7 4-5 4,2

Сах 76-82 79 3 3,0 2-5 3,4 2-4 2,8

7н KR18-IWY-9827 99 3 3,0 4-6 4,5 3-5 4,0

Сах 96-98 94 3 3,0 2-4 2,6 2-3 2,3

8н KR18-IWY-9834 100 3 3,0 4-5 4,7 3-5 4,0

Сах 94-96 95 3 3,0 2-3 2,5 2-3 2,2

9н UZ15PC-58 100 3-5 3,6 5-8 6,3 5-6 5,4

Сах 94-96 95 3 3,0 2-4 3,1 2-3 2,6

10н UZ15PC-282 98 3-5 4,5 4-6 5,6 4-6 5,0

Сах 92-94 93 3-5 3,2 2-6 3,9 2-4 3,1

Хулоса. Рацобат нав синаш кучатзорида экиб урганилган 35 та нав ва тизмаларнинг уруги 15 % ли сахароза эритмасида унувчанлиги урганилганда 10 та нав ва тизмаларда унувчанлик 76 % дан юцори курсаткичга эга булиб, цургоцчиликка бардошли деб бах,оланди ва селекция ишларига фойдалнишга тавсия этилди.

АДАБИЁТЛАР:

1. Кожушко Н.Н., Волкова А.М. Лабораторная оценка засухоустойчивости новых сортов яровой пшеницы из мировой коллекции//Весник с/х науки. -1987 г. -№12. - С 70-73.

2. Мавлонов Ж.С., Каршибоев Х..Х. Каттиц бугдой нав ва намуналарнинг цурцоцчиликка чидамлилигини лаборатория шароитида бах,олаш//Профессор Атабаева Халима Назаровна таваллуд кунининг 85 йиллигига ва илмий-педагогик фаолиятининг 67 йиллигига багишланган//"Кишлоц хужалиги экинларини етиштиришда долзарб масалалар ва уни ривожлантириш истицболлари" мавзусидаги халцаро илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. -Тошкент. -2020 й. 1-цисм. -Б 165-168.

3. Мейлиев Акмал Хушвацтович, Болциев Зохид Тоштемирович. Жанубий минтацалар шароитида цаттиц бугдойнинг дон сифати юцори булган тизмаларини танлаш // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

4. Дилмуродов Шерзод Дилмуродович. Юмшоц бугдойнинг мах,аллий мах,сулдор тизмалари селекцияси / / Life Sciences an d Agriculture. 2020. №1.

5. Дилмуродов Шерзод Дилмуродович, Бойсунов Нурзод Бекмуродович. Ра;обатли навсинаш кучатзорида юмшо; бугдойнинг биометрик курсаткичларини урганиш // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

6. Абдуазимов Акбар Мухторович, Вафоева Мавлуда Бобомуродовна. Усувни бош;арувчи восита (биостимулятор) ларнинг кузги бугдой дастлабки биометрик курсаткичларига таъсири / / Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

7. Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич, Абдуазимов Акбар Мухторович. Бахррги бугдой навларида бошо; улчамлари / / Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

8. Уза;ов Гуломжон О;бутаевич. Кузги бугдойни ресурстежамкор технология асосида етиштирилишининг дон х,осилдорлигига таъсири // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

9. Хазраткулова Шахноза Усмоновна, Тогаева Холида Ражабовна. Кузги юмшо; бугдой нав ва тизмаларининг исси;ликка бардошлилигини бах,олаш // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.