CC BY
9"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
UNIVERSITET TALABALARINING MUSTAQIL ISHINI TASHKIL ETISHGA
INNOVATSION YONDASHUVLAR 1Karimov Namoz Mamasalievich, 2Karimova Zulfiya Odiljonovna
1JDPU rus adabiyoti o'qitish metodikasi va uni o'qitish metodikasi kafedrasi katta o'qituvchisi, 2JDPU rus adabiyoti o'qitish metodikasi va uni o'qitish metodikasi kafedrasi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10159502
Annotatsiya. Maqolada o'qitishning innovatsion shakllari va usullaridan foydalangan holda talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish, bo'lajak mutaxassisning individual shaxsiy va kasbiy rivojlanish traektoriyasini amalga oshirishni ta'minlash masalalari ko'rib chiqiladi. Har xil murakkablik darajasiga ega bo'lgan mustaqil ish hisobotining asosiy turlari va shakllarining xususiyatlarini batafsil tahlil amalga oshirildi.
Kalit so'zlar: interfaol ta'lim, kompetensiyalar, keys texnologiyalari, reproduktiv daraja, rekonstruktiv daraja, evristik daraja, ijodiy daraja, portfolio.
Аннотация. В статье рассматриваются вопросы организации самостоятельной работы студентов с использованием инновационных форм и методов обучения, обеспечивающих реализацию индивидуальной личностно-профессиональной траектории развития будущего специалиста. Проведен подробный анализ характеристик основных видов и форм отчетности самостоятельной работы, имеющих разные уровни сложности.
Ключевые слова: интерактивное обучение, компетенции, кейс-технологии, репродуктивный уровень, реконструктивный уровень, эвристический уровень, творческий уровень, портфолио.
Abstract. The article discusses the issues of organizing independent work of students using innovative forms and methods of teaching, ensuring the implementation of the individual personal and professional development trajectory of the future specialist. A detailed analysis of the characteristics of the main types andforms of reporting of independent work, which have different levels of complexity, was carried out.
Keywords: interactive learning, competencies, case technologies, reproductive level, reconstructive level, heuristic level, creative level, portfolio.
Kirish. Yangi ijtimoiy-iqtisodiy turmush tarziga o'tish, demokratlashtirish va insonparvarlashtirish jarayonlarini kuchaytirish, o'qituvchi uchun innovatsiyalar va yangi ta'lim texnologiyalari va paradigmalari olamiga eshik ochgan shaxsga yo'naltirilgan ta'lim va ta'lim paradigmasiga o'tish bir vaqtning o'zida ko'plab muammolar va savollarni yangiladi, ularga hozirgi vaqtgacha aniq javoblar olinmagan. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, eng dolzarb masalalar XXI asrda oliy ta'lim qanday bo'lishi kerakligini, davlat standartlariga muvofiq mutaxassisni qanday tayyorlash kerakligini tushuntirishga urinish bilan bog'liq bo'lib, bu vakolatlarni maksimal darajada amalga oshirishga yordam beradi. bo'lajak mutaxassislarni tayyorlashda asoslangan yondashuv, talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etishda qanday innovatsion ta'lim texnologiyalari asos bo'lib qoladi va hokazo.
Psixologik-pedagogik adabiyotlarga murojaat shuni ko'rsatadiki, tadqiqotchilar mustaqil ta'lim faoliyatida ko'nikmalarni rivojlantirish masalalariga bir necha bor murojaat qilganlar. Shunday qilib, B.G.Ananyev, A.A.Bodalev, L.S.Vigotskiy, A.N.Leontyev, S.L.Rubinshteyn, N.F.Talizina, L.M.Fridman va boshqalarning ishlarida mustaqillikning inson shaxsini shakllantirishdagi o'rni va roli ochib berilgan. Talabalik davrida mustaqillikni rivojlantirish
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
zaruriyati va ahamiyati V.V.Davydov, V.S.Merlin, D.B.Elkonin va boshqalarning ishlarida ko'rib chiqilgan. Ba'zi nashrlarda (E.Golant, N.G.Dairi, M.A.Danilov, B.P.Esipov, R.M.Mikkelson, O.A.Nilson, I.T.Ogorodnikov, O.P.Okolelov, P.I.Pidkasisty, N.A.Polovnikova va boshqalar) «mustaqil ish», «mustaqil kognitiv faoliyat», «mustaqillik» tushunchalariga ta'riflar berilgan. Bir qator manbalarda (A.A.Ayurzanayn, V.N.Vasilyeva, A.A.Verbitskiy, M.G.Garunov, V.I.Gorovaya, M.I.Yeretskiy, G.Ye.Kovaleva, T.P.Lizneva, S.I.Marchenko, YE.K.Osipyans, N.A.Polovnikova, A.N.Riblova, T.I.Shamova va b.) ta'lim jarayonida mustaqil ishlarni qo'llash orqali ta'lim sifatini oshirishning fundamental imkoniyatlari ta'kidlangan.
Tahlil va natijalari:
Belgilangan mavzuni yangilash va o'quv jarayonini optimallashtirish maqsadida Jizzax davlat pedagogika universiteti talabalari o'rtasida so'rovnoma o'tkazildi. So'rov natijalariga ko'ra, talabalar uchun quyidagi kompetensiyalar ustuvorlik sifatida belgilandi, biz ularni ikki guruhga bo'ldik: professional va ijtimoiy. Kasbiy kompetentsiyalar o'qituvchilar ta'limi tizimi vakillariga belgilangan funktsiyalarni bajarish bilan bog'liq bo'lib, kelajakda talabalar uchun talab katta bo'ladi. Ushbu bosqichda ular uchun quyidagi ijtimoiy kompetentsiyalar eng muhim bo'ldi: tanqid qilish va o'z-o'zini tanqid qilish qobiliyati, shaxslararo munosabatlar va ziddiyatli vaziyatlarni konstruktiv hal qilish sohasidagi kompetentsiya, fanlararo muhitda ishlash va yangi g'oyalarni yaratish qobiliyati (kreativlik), jamoada ishlash qobiliyati, tashkiliy va boshqaruv vakolatlariga ega bo'lish, muvaffaqiyatga intilish. Shuni ta'kidlash kerakki, sanab o'tilgan kompetentsiyalarni shakllanganligi nafaqat kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirishga, balki umuman faoliyatning professionalligiga ham etarlicha kuchli ta'sir ko'rsatadi.
Talabalar va ish beruvchilarning bo'lajak mutaxassislarni tayyorlash bo'yicha fikrlarini inobatga olgan holda, innovatsion ta'lim texnologiyalarini o'quv jarayoniga joriy etish va ularni keng qo'llashga universitet professor-o'qituvchilarini tayyorlash shartlarini ko'rib chiqish zarur. Va agar zamonaviy OTM o'qituvchisining kasbiy faoliyatida an'anaviy texnologiyalar bilan bir qatorda innovatsion ta'lim texnologiyalari keng qo'llanilsa, bu kompetensiyaga asoslangan, amaliyotga yo'naltirilgan va kasbiy-shaxsiy yondashuvlarni samarali amalga oshirish imkonini beradi.
Bo'lajak mutaxassisning raqobatbardosh shaxsini tayyorlash jarayonida innovatsion psixologik-pedagogik texnologiyalarga murojaat qilish tasodifiy emas. Tadqiqotchilar dialogik fikrlash, fikr-mulohazalarning mavjudligi, fikrlash va xatti-harakatlarning majburiy faollashuvi, hissiyotlarning kuchayishi, aks ettirish kabi asosiy xususiyatlarni ajratib ko'rsatishadi, ular ta'lim jarayonining mazmunini va bu jarayonda talabalarning pozitsiyasini o'zgartirishga imkon beradi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, innovatsion psixologik-pedagogik texnologiyalardan foydalanish nafaqat o'quvchilarning «oqituvchi-talaba» ikkiligida birgalikda ishlashga, balki mustaqil ishlashga bo'lgan munosabatini o'zgartirishga va uni amalga oshirish sifatini oshirishga imkon beradi.
Ma'lumki, davlat standartlarida talabalarning mustaqil ishlariga alohida ahamiyat beriladi, u o'quv jarayonining muhim tarkibiy qismi sifatida qaraladi. Bo'lajak mutaxassislarni tayyorlashda mustaqil ishning rolini kuchaytirish OTMda o'quv jarayonini tashkil etishni tubdan qayta ko'rib chiqishni anglatadi. Bugungi kunda ta'lim jarayoni shunday tuzilishi kerakki, o'zaro bog'liq bo'lgan talabalar, bir tomondan, o'z-o'zini tarbiyalash qobiliyatini (mustaqil o'rganish qobiliyatini), boshqa tomondan, o'z-o'zini rivojlantirish, o'zini o'zi anglash qobiliyatini rivojlantiradi. , nafaqat kasbda, balki faoliyatning boshqa sohalarida ham muvaffaqiyatli moslashishni ta'minlaydigan
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI " MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2G23-yil 22-noyabr
muvaffaqiyatli ijtimoiylashuv. Agar o'qituvchi talabalarning mustaqil ishi (TMI) uchun materiallarni ishlab chiqishda ko'p darajali topshiriqlardan foydalansa, belgilangan vazifalarni juda samarali hal qilish mumkin. Xususan, bugungi kunda reproduktiv, rekonstruktiv, evristik va ijodiy xarakterga ega bo'lgan vazifalar juda ommabop. Biz turli darajadagi murakkabliklarga ega bo'lgan mustaqil ishlarni hisobot berishning asosiy turlari va shakllarining xususiyatlarini batafsil tahlil qilamiz.
Shunday qilib, reproduktiv darajadagi TMI uchun vazifalar (namunaga asoslangan ish) bilim va ko'nikmalarni qayta ishlab chiqarish uchun muammolarni hal qilishni kozda tutadi. Qidirilayotgan narsani topish uchun barcha ma'lumotlar, shuningdek, topshiriqni bajarish usuli topshiriqning o'zida yoki tegishli yechim algoritmida (ko'rsatmalar) aniq ko'rsatilgan. Bularga test topshiriqlarini (ochiq, yopiq, mantiqiy ketma-ketlik, muvofiqlik) bajarish, kompyuterda testdan o'tkazish, berilgan algoritm bo'yicha o'quv mashqlarini bajarish, model asosida uslubiy ishlanmalar tuzish; kompyuter o'quv dasturlari bo'yicha topshiriqlarni bajarish, asosiy atamalar lug'atini tuzish, bibliografiya tuzish va asosiy birlamchi manbalarni ko'rib chiqishlarni kiritish mumkin. Hisobot shakllari sifatida bajarilgan test topshiriqlari, uslubiy ishlanma, atamalar lug'ati, bibliografik ko'rsatkich va boshqalar chiqadi.
TMIning rekonstruktiv darajasining o'ziga xos xususiyati shundaki, vazifaning o'zi yechimning umumiy g'oyasi hisoblanadi, talaba esa uni muammoning shart-sharoitlariga bog'liq holda aniq bir usul yoki usullarga aylantirishi kerak. Talaba topshiriqni unga allaqachon ma'lum bo'lgan boshqalar bilan solishtiradi. Bunda asosiysi - mavjud bilimlarni yangilash, muammoni hal qilish uchun kerakli bilimlarni tanlash va jalb qilish qobiliyati. Ushbu turdagi ish doirasidagi asosiy vazifalar turlari - o'qilgan ma'ruza (maqola, kitob, uslubiy ishlanma va boshqalar) konspektini yozish, maqolaga izohlar, voqea ssenariysi, o'quv materiali; eslatmalar, hisobotlar, xronologik jadvallar, ilg'or tajribalar (innovatsiyalar) manzillari, tasniflagichlarning mantiqiy qo'llab-quvvatlovchi diagrammasini tuzish, taklif qilinganlardan tanlash yoki mustaqil ravishda algoritmlarni ishlab chiqish, muammoni hal qilish usullari va boshqalar. Xulosa, sharh, referat, mantiqiy diagramma, konspekt, hisobot, xulosa jadvali, ilg'or tajribalar manzillari ma'lumotnomasi, referat, tahliliy hisobot hisobot shakllariga aylanishi mumkin.
Talabalarning evristik darajadagi mustaqil ishi nostandart vaziyatlarni yaratish va nostandart muammolarni hal qilishni kozda tutadi. Uning asosida - yechim g'oyalarini qidirish, taxmin qilish, shakllantirish va amalga oshirish. Biroq, qidiruv qisman, faqat umumiy vazifaning bir qismini bajarish uchun kerak. Bular analitik hisobotni tuzish, kompyuter modellarini ishlab chiqish, muammoli vaziyatlarni, vazifalarni tahlil qilish va hal qilish, diagnostika vositalarini tanlash, ularni sinab ko'rish va olingan ma'lumotlarni yaratish, taklif qilingan holatlarni hal qilish, «dominant» tushunchalarning kursga aloqadorligi modellarini tuzish kabi vazifalar. mavzu, tegishli tadbirning taklif etilgan mavzusi bo'yicha rejalar, eslatmalar, stsenariylar ishlab chiqish, badiiy texnologiyalardan (biblio-, badiiy-, musiqa-, drama-, ertak terapiyasi) foydalangan holda topshiriqlarni bajarish), videomateriallarni tahlil qilish va uslubiy tavsiyalar yaratish va boshqalar kabi topshiriqlar bo lishi mumkin. Analitik hisobot, kompyuter modeli, berilgan shakldagi hisobot, tushunchalarning izoh bilan aloqasi modeli, reja, kontur, skript, badiiy texnologiyalarning ijodiy faoliyati mahsuli (chizma, kollaj, sinkvein, insho), berilgan shakldagi analitik hisobot va boshqalar hisobot shakllari bo'lishi mumkin.
Mining tadqiqot (ijodiy) darajasini amalga oshirishda talabaning mustaqilligi va kognitiv faolligining eng yuqori darajasi namoyon bo'ladi. Ijodiy ish o'rganilayotgan hodisaning
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
mohiyatiga chuqur kirib borishni va muammolarni hal qilishda yangi g'oyalarni izlashni talab qiladi. Ijodiy topshiriqni bajarish jarayonida talabada tanish vaziyatda muammoga yangi qarash, ob'ektning yangi funktsiyalarini kashf qilish qobiliyati, bir nechta ma'lum bo'lganlar asosida muammoni hal qilishning yangi usulini topish qobiliyati, fikrlashning moslashuvchanligi, noto'g'ri echimdan voz kechishga tayyorlik kabi fazilatlar shakllanadi. Bunda quyidagi vazifalar turlaridan foydalanish mumkin: tezislar, maqolalar, insholar yozish, jamoaviy, ijodiy loyihalarni ishlab chiqish, didaktik vositalarni ishlab chiqish va ishlab chiqish, tadqiqot uchun so'rovnomalarni ishlab chiqish, mustaqil ravishda muammoli vazifalar, vaziyatlarni tuzish, ishlab chiqarish holatlarini modellashtirish, mutaxassisning kasbiy va shaxsiy rivojlanish xaritasi, kurs ishi uchun empirik materiallar to'plami, olib borilgan tadqiqotlar bo'yicha hisobotlar, loyihalarni ishlab chiqish va himoya qilish, innovatsion tajriba uchun reklamalar tayyorlash, fan va amaliyotning dolzarb muammolari bo'yicha ishlarni mustaqil ravishda tuzish va loyihalash, biznes vaziyatlarni ixtiro qilish va o'ynash va boshqalar. Hisobot shakllari sifatida talabalar maqolalar, tezislar, insholar, didaktik materiallar, shu jumladan o'zlarining ishlanmalari, professional-shaxsiy xarita modeli, tadqiqot natijalari to'g'risidagi hisobot, loyiha, reklama, loyihalashtirilgan ish va boshqalarni tayyorlaydilar.
Shu o'rinda savol tug'iladi: Qanday aniq ta'sir va tarbiya usullari talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish samaradorligini ta'minlashi mumkin? Bizning nazarimizda, amaliy faoliyatda eng samarali o'qitishning interfaol usullari hisoblanadi:
- ijobiy motivatsiyani yaratish usullari (kasbiy istiqbollar tizimini yaratish, shaxsiy yutuqlarni hisobga olgan holda hissiy rag'batlantirish);
- interfaol kognitiv faoliyatni tashkil etish usullari (munozara, muammolarni hal qilish, vaziyatni tahlil qilish, o'quv tadqiqotlari);
- ijodiy g'oyalarni shakllantirish usullari (sinektika, assotsiatsiyalar, inversiya, empatiya, fantaziya usullari);
- reflektiv-baholash usullari (nazorat va o'z-o'zini nazorat qilish natijalarini tahlil qilish, o'rganishdagi qiyinchiliklarni tashxislash, olingan bilim, ko'nikma va malakalarning ahamiyatini baholash);
- shaxsiy ta'lim muhitini rivojlantirish usullari (talabaning shaxsiy tajribasini yangilash, amaliy yo'naltirish, o'z-o'zini o'rganish va o'z-o'zini rivojlantirishni ochiq rejalashtirish).
Yana bir muhim tomoni, tashkil etish shaklini tanlash va mustaqil ishlarni tekshirish masalasi hisoblanadi. Ko'rinib turibdiki, talabalarning mustaqil ishlarini nazorat qilish yakka tartibda ham, guruh bilan ishlash orqali ham amalga oshirilishi mumkin.
Xulosa: OTMda o'quv jarayonining samaradorligi va talabalarning mustaqil ishini tashkil etish o'qituvchi va talabalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar jarayonida reproduktiv, rekonstruktiv, evristik va ijodiy darajadagi vazifalarni birlashtirish orqali ta'minlanadi. Ta'limga bunday yondashuv insonni rivojlanishning yangi bosqichiga olib chiqish, uning raqobatbardoshligini oshirish, mustaqil ijodiy faoliyat qobiliyatini shakllantirish, ijobiy og'zaki va vizual tasvirni shakllantirishni ta'minlash, bo'lajak mutaxassisni konstruktiv muzokaralar olib borishga o'rgatish, unga «evristik optimizm» (muvaffaqiyatga yo'naltirish) va texnologiyalarni o'zlashtirishga yordam berish. o'z obro'sini boshqarish, o'ziga ishonchni qozonish, komplekslarni engish, kasbiy va shaxsiy o'zini o'zi takomillashtirish va o'zini rivojlantirish uchun ichki motivatsiyani shakllantirish imkonini beradi.
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI " MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
REFERENCES
1. Grishanova N. Oliy kasbiy ta'limni rivojlantirishning yangi paradigmasi to'g'risida // Almamater. -2007. -№ 4.-С. 8-13.
2. Rosina N.A. Innovatsion ta'lim kontekstida CDSni tashkil etish // Rossiyada oliy ta'lim. -2006. - № 7. - С. 109-114.
3. Sorokopud Yu.V. Oliy ta'lim pedagogikasi/Yu.V. Sorokopud. -Rostov n/d.: Feniks, 2011. -541 с.
4. Sokolova I.Yu. Innovatsion ta'lim texnologiyalaridan foydalangan holda mutaxassisning ijtimoiy va shaxsiy kompetentsiyasini shakllantirish // Shimoliy Kavkaz Federal Universitetining xabarnomasi. -2013. - № 5(38). - С. 203-210.
5. Xo'jayon A.B. Talabalarning mustaqil ishini tashkil etish tibbiyot universitetida samarali o'quv jarayonining zarur sharti sifatida / A.B. Xo'jayon, N.V. Agranovich. - Stavropol: Изд-во СтГМА, 2011, - 30 с.
