Научная статья на тему 'ҲУНAРМAНДЧИЛИК МAРКAЗЛAРИ (Ҳунармандчиликдаги ташкилий ишлар)'

ҲУНAРМAНДЧИЛИК МAРКAЗЛAРИ (Ҳунармандчиликдаги ташкилий ишлар) Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
85
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ҳунарманд / Хоразмда ҳунармандчилик / ҳунармандчилик / амалий санъат / ҳунармандлар устахоналари / маданий меърос. / Craftsman / handicrafts in Khorezm / handicrafts / applied arts / handicraft workshops / cultural heritage.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Aтамуратов, Aдилбек Aтабаевич, Нуржонов, Улуғбек Илхомович

Мазкур мақолани таҳлил қилиш жараёнида ҳунармандчилик марказлари ҳақида маълумотлар келтириб ўтилди. Қадимдан ҳунармандчилик саноатининг ривожланиши меҳнат фаолиятининг жадаллашувини талаб қилиб келган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRAFT CENTERS (Organizational work in handicrafts)

In the course of the analysis of this article, information was provided about the craft centers. From ancient times the development of the handicraft industry has required the acceleration of labor activity.

Текст научной работы на тему «ҲУНAРМAНДЧИЛИК МAРКAЗЛAРИ (Ҳунармандчиликдаги ташкилий ишлар)»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ХУНАРМАНДЧИЛИК МАРКАЗЛАРИ

(Хунармандчиликдаги ташкилий ишлар)

Атамуратов Адилбек Атабаевич

УрДУ Архитектура кафедраси катта укитувчиси.

Узбекистон, Урганч шахар Нуржонов УлуFбек Илхомович УрДУ Магистратура булими, Бино ва Иншоотлар Архитектураси 211-гурух магистранти. Узбекистон, Урганч шахдр

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолани таулил цилиш жараёнида уунармандчилик марказлари уацида маълумотлар келтириб утилди. Цадимдан уунармандчилик саноатининг ривожланиши меунат фаолиятининг жадаллашувини талаб цилиб келган.

Калит сузлар: Хунарманд, Хоразмда уунармандчилик, уунармандчилик, амалий санъат, уунармандлар устахоналари, маданий меърос.

АННОТАЦИЯ

В ходе анализа данной статьи была предоставлена информация о ремесленных центрах. С древних времен развитие кустарной промышленности требовало ускорения трудовой деятельности.

Ключевые слова: Ремесленник, ремесла в Хорезме, ремесла, прикладное искусство, ремесленные мастерские, культурное наследие.

ABSTRACT

In the course of the analysis of this article, information was provided about the craft centers. From ancient times the development of the handicraft industry has required the acceleration of labor activity.

Keywords: Craftsman, handicrafts in Khorezm, handicrafts, applied arts, handicraft workshops, cultural heritage.

КИРИШ

Ёзма манбалар маълумотлари ва археологик тадкикотлар урта асрлар шароитида вохада мехнатни ташкил килиш жараёни нисбатан мукаммал йулга куйилганлигини таъкидлайди.

Маълумки, хунармандчилик саноатининг ривожланиши мехнат

фаолиятининг жадаллашувини талаб килади. Якка тартибда, индивидуал

мехнат билан шугулланувчи уста тор ихтисослик доирасида фаолият олиб

борган булиб, узгарувчан бозор шароити талабларига жавоб бера олмай колади,

1063

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

HyHKH y AKKa y3H eKH Kynu öugaH ouga at3ogapu umTupoKHga MaxcygoT Tafiepgapgu. By эca yHyMcH3 Ba Kyn BaKT Tagaö KugaguraH MexHar öygraH.

^KKa xyHapMaHg ycTaxoHanapn Xopa3M egropguKgapuga Kyngaö Kafig этнgгaн. ^yMgagaH, ^aMnHKKagta egropguruga Mucrap ycTaxoHacn aHHKgaHraH. EgropguKHHHr mHMogu-FapÖHfi KucMHgaru TagKHKoT umgapu Hara^acuga yfi-^ofigap Ba am xoHagapu MeTaggco3gHK, KygogHHgHK, mumaco3guK ycTaxoHagapu ^ofigamraHguru aHHKgaHraH. YcTaxoHa xoHagapu yHHagHK KaTTa öygMacgaH, yHga ÖemTa ynoK Ba yHHHr arpo^gapuga MeTagg TomKoggapu caKgaHHÖ KograH.

EgropgHKgaru AHa yHTa xoHagapga mhchh KafiTa umnam xyHapMaHgHHguru fiygra KyfiunraHnuru aHHKgaHraH. ^hohhh, xoHagapga 6poH3agaH umgaHraH ApuM Tafiep öywMnap, mhc cuMgap, TaxTanagap Ba öomKa Kyngaö TonugMagap ynpafigu.

MYXPKAMA BA HATH^A^AP

ApxeogorueK TagKHKoTgap Hara^acuga Ka3HÖ ypraHHgraH xygyg XII-XIV acpgapga 900 kb MafigoHHH эгaggaгaн xyHapMaHggap Maxaggacu экaнgнгн aHHKgaHraH. Ammo Öygap ycTagap AKKa TapTHÖga, HHgHBugyag MexHar KugraH ycraxoHagapgup.

Mu3gaxKoH egropgarugaru Ka3um umgapu ®:apaeHHga AKKa xyHapMaHggap ycTaxoHagapu öugaH Öup KaTopga, ^x maKguga ^aogHAT KypcarraH ycraxoHagap xaM Tonuö ypraHHgraH. EgropgHKgaru yHTa xoHagaH KygoggapHHHr AKKa xyHapMaHgra Terumgu Kym xyMgoHgapu TonugraHguru Kafig KHguHraH. fflyHHHrgeK, ^yMa Mac^Hgu, omxoHa Ma^Myacuga TerHpMoH Ba xapoc TypHgarH ycKyHanap MaB^ygguru aHHKgaHraH.

Mu3gaxKoH MaxaggagapugaH TerHpMoH TomgapHHHHr Kyngaö TonHgHmH maxap axogucuHHHr MatgyM khcmh goHHH KafiTa Hmgam ^aoguATH öugaH öaHg öygraHgHrHHH Kypcaragu. MrogaxKoHgaru TagKHKoTgap Harn^acH xyHapMaHggap öhphkhö, ^x maKgHga ^aogHAT oguö öopraH ycTaxoHagapHHHr xaM Tonuö ypraHugumura oguö KeggH. 1209 kb2 MafigoHHH эгaggaгaн xyHapMaHggap Maxaggacu mygap ^yMgacugaHgup. Maxagga 8 xoHagoH Ba KaTTa KygogHHgHK ycTaxoHa - цexнgaн TamKHg TonraH. ^x HmxoHa, xoBgu, 7 Ta xyMgoH, 3 Ta KygyK, 3 Ta Maxcyc xom ame caKgaHagHraH ypagap Ba 2 Ta Tafiep MaxcygoTgap oMÖopu Ma^MyacHgaH HÖopaT. KygogHHgHK ^xhhh Ka3um ®:apaeHHga ÖemTa KygogHHgHK napxH, Myxp-Kogungap, cafiKaggam MocgaMagapu, cenoA Ba numupugraH conog TaeKHagap Ma^Myagapu MaB^ygguru aHHKgaHagu.

TagKHKoTHH M.T.TypaöeKoBHHHr aHHKgamuna Öom ycTagaH TamKapu, 7 Ta Kygog, 7 Ta morupg, 4 Ta epgaMHH umnugap xyHapMaHgnuguK ^aogHATH öugaH

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5

educational, natural and social sciences fV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ~ ASI Factor = 1.7

банд булганлар. Яна бир махалла махсус хунармандчилик мажмуаларига тегишли иккита виночилик устахонаси жойлашган. Мажмуадаги турар жойлардан ташкари, иш жойи ховлиларининг узи хам катта майдонни эгаллаган. Мазкур мажмуалар хам куп тармокли, цех туридаги устахоналардир. Уларга, хусусан, кулолчилик печлари, мис ва темир эритиш учоклари, омборхоналар, узум шарбатини саклашга мулжалланган махсус курилма ва исканжалар тегишли. Демак, ушбу хунармандчилик устахона-ховлисига турли касб эгалари, жумладан, мисгар, темирчи, кулол ва вино тайёрловчилар жамланган. Бу, албатта, давлат микёсида ташкил килинган корхона булиши хам эхтимолдлан холи эмас.

Сунги йилларда тадкикотчилар урта асрлар хунармандчилиги сохаларида режалаштириш ва ишлаб чикаришни ташкиллаштириш, турли максад ва вазифаларни амалга ошириш, тартибга солиш ва назорат килиш, янгича иш тамойиллари ва самарали ишлаб чикаришни таъминлаш, замон эхтиёжи ва талабларидан келиб чикиб янги махсулотларни ишлаб чикариш билан боглик бир катор ташкилий масалаларга уз эътиборларини каратмокдалар.

Маълумки, урта асрлар даврида Марказий Осиё шахарларида, жумладан, Хоразмда хам хунармандлар ва савдогарлар уюшган гурух ёки катлам тарзида махсус дахаларда жойлашганлар, шахардаги хар кайси махалла хунармандчиликнинг алохида бир тури билан машгул булган. Дахалар куп холларда уларда истикомат килувчи ахолининг касби билан аталган Турли маълумотларга кура, кичик устахоналар оддий ишлаб чикариш вазифаларини бажарарди. Уларнинг молиявий ва ишлаб чикариш имкониятлари чекланган булиб, уста, хужайин ва 2-3 шогирдлардан иборат жамоа энг кенг таркалган ишлаб чикариш жамоаси булган. Бир турдаги махсулот ишлаб чикарувчи бир неча устахонани узига бирлаштирган цехлар анча мураккаб иктисодий

вазифаларни бажарган булиб, махсулотни сотиш ва харидорга етказиб бериш масалаларини урганиш, кулай ички ва ташки бозорларни аниклаш мухим ахамият касб этган.

Махсулотларни сотиш учун янги бозорлар изланиши ички савдо-сотик ва халкаро карвон савдосининг кенг ривожланишига олиб келди. XII

1065

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

асрга келиб, Марв, Самарканд, Бухоро, Термиз шахарлари сингари Хоразм шахарларида хам тукимачилик хунармандчиликнинг анча кенг таркалган турига айланди.

Хоразмнинг урта аср шахар ва кишлокларида хунарманачиликнинг уз даврига хос барча зарур сохалари ривожланган. Бунинг учун етарлича шарт-шароитлар мавжуд эди. Хоразмнинг хом ашёвий манбалари, колаверса, Хоразмшохларнинг кучли сиёсий давлат тизими, иктисодий ривожланиш, савдо ва маданий алокалар бунга катта таъсир курсатди.

Мугуллар истилоси бутун Урта Осиё худудлари сингари воханинг махаллий хунармандчилик тарккиётига хам салбий таъсир курсатди. Лекин хунармандчиликдан куриладиган фойдага кизикиш, савдо алокалари хунармандчиликнинг айрим сохаларининг аста-секин ривожланишига олиб келган. Хунармандчилик махсулотлари кундалик эхтиёжда, савдо алокаларида, кучманчи дашт элатлари билан мол айирбошлаш жараёнида фаол ишлатилди. Мугуллар истилосидан олдин мавжуд булган кулолчилик, темирчилик, шишасозлик, тоштарошлик каби хунармандчилик тармоклари XII-XV асрларда Хоразмда кайтадан тикланди. Хунармандчилик махсулотларини тайёрлаш технологиясида янгиликлар ихтиро килинганлиги билан бу даврда хам, асосан, Хоразмшохлар давридаги ишлаб чикариш усуллари аньанавий давом этган.

Тайёр махсулотлар савдога чикарилган. Буни биз юкорида тадкик этган моддий маданият ёдгорликларидан аникланган махсулот намуналарининг мукоясавий талкинида курамиз. Юкоридагилардан келиб чикиб айтиш мумкинки, Хоразм Урта асрларда Марказий Осиёдаги кучли урбанизация ва давлатчилик маркази булиши билан бирга, хунармандчилик сохасида хам уз мавкеига эга булган. Бунинг ижтимоий-иктисодий сабаблари-воханинг бир кучли давлат тасарруфида бирлашиши, махаллий хом ашё манбаларининг мавжудлиги, Fapб билан Шаркни маданий жихатдан боглаган транзит савдо йулида жойлашганлиги, кучманчи-дашт ва утрок-зироаткор ахоли иктисодий манфаатларининг бирлашуви хунармандчилик сохаларининг ривожига таъсир курсатган мухим омиллардандир.

Ихтисослашган хунармандчилик сохасини ички узгартириц имконияти XII-XV асрлар Марказий Осиё шахарлари иктисодий базаси истикболда фаол тараккий этиши ва кенгайишининг мухум омили булиб келган. Хунармандчилик махсулотларини тайёрлаш буйича ижтимоий мехнатни ташкил килишнинг тарихан таркиб топган илгор тараккиёти урганилаётан даврда хунармандчиликни техник жихатдан ташкил килишнинг такомиллашуви

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ва мураккаблашувининг янада якколрок ифодаланиши, янги хунармандчилик фаолиятини амалда ташкил этишнинг яна хам серкирра шакллари ва шароитлари оркали кечган.

ХУЛОСА

Хунармандчиликнинг тарихан таркиб топган урта аср жамиятига мос равишда, саноат шакли сифатида илгор ривожлана олиш имкониятига эгалиги ва узига хослиги унинг урта асрлар жамиятида алохида ижтимоий-иктисодий ходиса сифатида фаоллиги ва истикболли эканлигининг мухим курсаткичи хисобланади. Булар эса, уз навбатида, саноатнинг хунармандчилик шакли сифатида урта асрлар шахарларининг мухим иктисодий базасини ташкил этиб, XII- XV асрлар Марказий Осиё шахарларининг иктисодий жихатдан тараккий этишини таъминлаган.

REFERENCES

1. Абдуллаев Тимур Пулатович "XII-XV асрларда Хоразм хунармандчилиги"

2. Хоразм маъмун академияси ноширлик булими, 2016.

Абдураззоков А.А., Бозбородов М.А., Заднепровский Ю.А.Стеклоделие Средней Азии.-Т.:Фан, 1963.

3. "Узбекистон номоддий маданий мероси" ЙУНЕСКО ишлари буйича

2016.

Узбекистон Республикаси Миллий комиссияси, 2017 4. С. Булатов "Узбекистон халк амалий безак санъати" 1991

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.