Научная статья на тему 'УМУМЖАҲОН ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХАЛҚАРО ҲУҚУҚИЙ ВОСИТАЛАРИ'

УМУМЖАҲОН ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХАЛҚАРО ҲУҚУҚИЙ ВОСИТАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
314
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
халқаро хавфсизлик / БМТ / Хавфсизлик Кенгаши / Европа хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти / давлат / халқаро ташкилот / вето / санкция.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Зафар Ххх Махмараимов

Мазкур мақолада умумжаҳон хавфсизликни таъминлашнинг халқаро ҳуқуқий воситалари, уларни амалиётга жорий этувчи халқаро муносабат субъектлари, шунингдек, умумжаҳон хавфсизликни таъминлаш воситаси сифатида қулланиладиган воситаларнинг қўлланишидаги камчиликлари ва уларни ривожлантириш истиқболлари кўриб чиқилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УМУМЖАҲОН ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХАЛҚАРО ҲУҚУҚИЙ ВОСИТАЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

УМУМЖАХОН ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХАЛЦАРО

ХУКУКИЙ ВОСИТАЛАРИ

Зафар ХХХ Махмараимов

Тошкент давлат юридик университети магистранти

Мазкур маколада умумжахон хавфсизликни таъминлашнинг халкаро хукукий воситалари, уларни амалиётга жорий этувчи халкаро муносабат субъектлари, шунингдек, умумжахон хавфсизликни таъминлаш воситаси сифатида кулланиладиган воситаларнинг кулланишидаги камчиликлари ва уларни ривожлантириш истикболлари куриб чикилади.

Калит сузлар: халкаро хавфсизлик, БМТ, Хавфсизлик Кенгаши, Европа хавфсизлик ва хамкорлик ташкилоти, давлат, халкаро ташкилот, вето, санкция.

Хрзирги глобаллашув шароитида умумжахон хавфсизликни таъминлаш халкаро ташкилотларнинг жахонда содир булаётган узгаришларга нис батан муносабатида, маълум бир дунё мамлакатларининг бошкарув тизимида, унинг халкаро майдондаги урни, бошка давлатларнинг ушбу мамлакатга нисбатан муносабатида, хавфсизликка тахдид солувчи кучларга ягона ва макбул ечим топиш билан белгиланади.

Умумжахон хавсизликни таъминлашнинг халкаро хукукий воситаларидан бири давлатларнинг узаро хамкорлик асосида халкаро куролли кучларни ташкил этиши, шунингдек, давлатлар хам узининг Куролли Кучларини шакллантириши, уларни замонавий курол - яроглар билан таъминлаш хисобланади. Бошка давлатлар билан алокаларнинг ривожланиши мамлакатда бозор иктисодиётининг ривож топишига, жахонда уз урнига эга булган давлат сифатида шаклланишига мухим йул хисобланади. Узбекистон Республикасининг ташки сиёсати инсонпарварликка асосланган. Унинг натижасида мамалакатимиз турли табиий офатларга учраган давлатларга иктисодий ёрдам бериш ишларини амалга оширди.

Умумжахон хавфсизликни таъминлашда халкаро хавфсизликни таъминловчи воситаларни куллашни амалга оширувчи халкаро ташкилотлар: Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (кейинги уринларда БМТ) Хавфсизлик Кенгаши хамда Европа Хавфсизлик ва Хдмкорлик ташкилоти асосий рол уйнайди. Халкаро оммавий хукук субъекти давлат хисобланади. Давлатлар уртасида вужудга келган низоларни Халкаро судларда курилишида давлатларнинг юрисдиция билан ёки факат уларнинг розилиги билан ишлай олади ва БМТ

АННОТАЦИЯ

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

Хавфсизлик Кенгашининг хукукни куллаш имкониятлари чекланган. Халкаро хукук конунми ёки йукми масаласи хакида олдиндан мунозарали масала булиб келган Хукукнинг умумий концепцияси бутун дунёда хилма-хил карашларга асосланган. Буни замонавий киёсий хукукшунослик фанлари курсатмокда. Бу хилма-хиллик халкаро оммавий хукукнинг роли ва талкини хакидаги турли миллий тушунчаларни тугри тушуниш учун хам мухимдир. Халкаро хусусий хукук тизими буйрук бериш, буйсуниш ва ижро этишга асосланган булса, Халкаро оммавий хукукда тарафлар узаро келишув ва консенсус тамоилларига асосланади.

Халкаро хавфсизик масаласи долзарб масала булгани каби халкаро муносабат субъектлари тушунчаси хам халкаро хавфсизликни таъминлловчи воситаларни куллашда асосий бугин хисобланади.

Халкаро оммавий хукук давлат ва халкаро ташкилотларнинг хулки-атвори ва уларнинг узаро муносабатларига, шунингдек, уларнинг жисмоний ёки юридик шахсларга булган айрим муносабатларига тегишли булган умумий кулланиладиган коидалар ва тамоиллардан иборат. Сиёсатнинг таъсири турли куч омилларининг хал килувчи ахамиятини хисобга олган холда миллий хукукка караганда халкаро оммавий хукукда дархол тан олинади. Шундай булса-да, халкаро тизимни тузишда халкаро оммавий хукукнинг фаолияти давлатларнинг узаро муносабатларини окилона тартибга солишда узаро богликлигининг кучайиши туфайли кучайтирилади. Умуман олганда, давлатлар мажбуриятларга эхтиёткорлик билан риоя киладилар ва халкаро майдонда хукукларнинг бузилиши хавфсизликка тахдид солувчи холатларнинг вужудга келишини олдини олишга хизмат килади ва уларни давлатлар уртасидаги оддий бизнес жараёни билан аралаштириб юбормаслик керак. Умумжахон хавфсизликни таъминлашга каратилган воситалар давлатлар омонидан ишлаб чикилади ва амалга оширилади. Шу сабабли халкаро майдонда хавфсизликни таъминлашга бевосита уз хиссасини кш\ушаётган БМТга факат давлатлар аъзо булишлари мумкин, факат давлатлар халкаро тинчлик ва хавфсизликка тахдид мавжуд булганда, БМТнинг Хавфсизлик Кенгашига мурожаат килиш хукукига эга, факат давлатлар Халкаро суд олдида бахсли иш юритишлари мумкин ва факат давлатлар даъво такдим этиши мумкин.

Умумжахон хавфсизликни таъминлаш, биринчи навбатда, халкаро муносабат субъектларининг асосий вазифаларидан бири хисобланади.

Халкаро хавфсизликни таъминлаш глобал муаммо сифатида хисобланиб, бу атама давлатлар ва халкаро ташкилотлар, БМТ Европа Иттифоки ва бошка узаро хавфсизликни саклаш ва халкаро муамммоларни бартараф этиш

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

субъектлари доирасида куриб чикилади. Бу чора-тадбирлар харбий харакатлар ва дипломатик келишувлар, масалан конвенциялар халкаро ва миллий конвенциялар билан халкаро майдонда куриб чикилади.

Иккинчи жахон уруши даврида халкаро хавфсизликка каратилган хавларнинг олдини олиш катта эътибор каратилди ва халкаро хавфсизликни урганиш буйича янги тадкикот академик мавзуси пайдо булди. 1960 йилларга келиб халкаро муносабатларнинг кичик сохаси сифатида халкаро хавфсизликни урганиш халкаро муносабатлар тадкикотининг вазифаси булди.

"Хавфсизлик" маъноси купинча таникланмаган консенсус билан тушунилиши мумкин булган умумий маъно атамаси сифатида каралади. Халкаро хавфсизлик мазмуни йиллар давомида кенгайиб борди. Бугунги кунда омон колишга таъсир килувчи дунёда узаро боглик булган турли масалаларни уз ичига олади. А харбий кучнинг анъанавий усулларидан тортиб, давлатлар уртасида урушнинг сабаблари ва окибатлари, иктисодий куч, этник, диний ва мафкуравий тукнашувлар, савдо ва иктисодий можаролар, энергия таъминоти, технологик озик-овкат, инсон хавфсизлиги ва давлат баркарорлигига тахдидлар, атроф мухитнинг ёмонлашуви, юкумли касалликлар, иклим узгариши ва нодавлат субъектларнинг фаоллиги Халкаро хавфсизликнинг кенг истикболлари хамма нарсани хавфсизлик масаласи деб билади. Анъанавий ёндашув харбий ташвишларга каратилган.

Валтер Липпман (1944) хавфсизликни мамлакатнинг асосоий кадрятларини химоя килиш кобиляти деб карайди, бу иккала нуктаи назар хам давлат урушдан кочиш учун асосий кадрятларни курбон килмаслиги ва урушда галаба козониш оркали уларни саклаб колиш мумкин1.

Баррий Бузан (2000) халкаро хавфсизликни урганиш тахдидларни урганишдан кура купрок, балки кайси тахдидларга чидаш мумкинлиги ва зудлик билан чора куришни талаб киладиган тадкикот сифатида карайди. У хавфсизлик тушунчасини куч хам, тинчлик хам эмас балки улар орасидаги нарса деб билади.

Умумжахон хавфсизликка нисбатан анъанвий ёндашувлар одатда давлат субъектлари ва уларнинг миллий хавфсизликни химоя килишдаги харбий салохиятига каратилган. Бирок, сунгги йилларда умумжахон хавфсизлик тушунчаси XXI асрнинг глобаллашган халкаро хамжамиятга, унинг жадал технологик узгаришларига ва ушбу жараёндан келиб чикадиган глобал тахдидларга карши туриш учун кенгайтирилди. Ана шундай кенг камровл таърифлардан бири Найиф Ал-Родхон томонидан таклиф килинган. У "Куп

1 Lippmann, W. (1944). U.S. Foreign Policy. London, Hamish Hamilton

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

йигиндили хавфсизлик тамойили" деб атаган нарса "глобаллашган дунёда хавфсизликни факат давлатлар иштирокидаги нол йигиндили уйин сифатида куриб чикиш мумкин эмас" деган тахминга асосланади. Бунинг урнига умумжахон хавфсизлик беш улчовни уз ичига олади: инсоний, экалогик, миллий, трансмиллий ва трансмаданий хавфсизлик, шунинг учун глобал хавфсизлик ва хар кандай давлат ёки маданият хавфсизлигинибарча шахслар, давлатлар ва маданиятлар учун адолат оркали хавфсизликни кафолатлайдиган барча даражадаги яхши бошкарувсиз таъминлаб булмайди2.

Халкаро муносабатнинг субъектлари хисобланган давлатлар умумжахон хавфсизликни таъминлаш, ер сайёрасининг сакланиб колишида халкаро ташкилотлар билан бирдек масъул хисобланади. Бугунги ривожлланаётган дунёда янги-янг давлатларнинг вуджудга келишиуларнинг халкаро муносабатлардаги музокаралардаги позицияларининг нисбатан заифлигини хисобга олган холда, низоларни хал килишнинг халкаро механизмларининг мавжудли энди ривожланаётган давллатларнинг йирик давлатлар ва ташкилотлар билан муносабатларини яхшилайди. Умуман олганда кичик давлатлар бошка давлатларнинг хеч кандай тахдидларга дуч келмаслиги сабабли, хавфсизлик масалалари куп холларда самарали хукумат ва миллий конунлар ёрдамида хал килиниши мумкин. Иккинчидан, халкаро хамжамият ва натижада халкаро ташкилотлар ривожланаётган давлатларнинг хар бир фаолият сохасида тулик иштирок этишини кабул килдилар. Халкаро ташкилотлар кичик давлатларни кабул килшга карши эмас. Андорра, Лихтенштейн, Монако ва Саан-Маринога БМТ Бош Ассамблеясида йирик давлатлар билан бир хил овоз бериш хукуки берилган ва улар Европа хавфсизлик ва хамкорлик буйича конфиренциясида иштирок этади, бу эса уз карорларини куйидаги асосда кабул килади. Халкаро ташкилотга аъзо булган кичик давлатнинг потенциал кучи халкаро хукукни

-5

ривожлантириш учун овоз беришдан иборат.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти халкаро тинчлик ва хавфсизликни саклаш, тинчликка тахдиднинг олдини олиш, адолат ва халкаро хукук принципларига асосланган холда тинчлик воситаларидан фойдаланиб, тинчликнинг бузилишига олиб келувчи халкаро низо ёки вазиятларни юмшатиш ёки хал этиш каби максадлар учун тузилган. Унинг мазкур вазифаларни бажаришга масъул органи эса Хавфсизлик кенгашидир.

2 Nayef R. F. Al-Rodhan saudiyalik faylasuf, nevrolog, geostrateg va yozuvchi. U Oksford universiteti qoshidagi Avliyo Antoni kollejining faxriy a'zosi, Buyuk Britaniya, Jeneva xavfsizlik siyosati geosiyosat va global markazining katta ilmiy xodimi va rahbari.

3https://en.International security#:~:text=International%20security%2C%20also%20called%20global,ensure%20mutual%2 0survival%20and%20safety.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

БМТнинг 33-моддаси талабига асосан халкаро муносабатда вужудга келган низоларни тинч йул билан хал этишда куйидагила воситаларни куллаш Хавфсизлик кенгаши аъзоларининг вазфассидир:

Хар кандай низода катнашувчи томонлар, бу низонинг давом этиши халкаро тинчлик ва хавфсизликни сакланишига тахдид соладиган булса, аввало, низони музокаралар юритиш, текшириш, воситачилик, ярашиш, арбитраж, суд йули билан хал этиш ёки минтакавий органлар ёки битимларга мурожаат килиш ёки уз хохишларига, бошка тинчлик воситалари билан бартараф килишга интилишлари лозим4.

Умумжахон хавфсизликни тахминлашга каратилган Хавфсизлик кенгаши ташкил этилганидан буён турли халкаро ва ички низоларни, зиддиятли вазиятларни хал килишга катта хисса кушди. Кенгаш низоларни хал килиш учун воситачилик гурухларини яратади, ихтилофларни келтириб чикарган фактларни аниклаш миссияларини ташкил килади. Бундай ташаббуслар купинча муваффакият билан якунланиб, нафакат халкаро зиддиятли вазиятлар пайдо булишининг олдини олишга ёрдам беради, балки давлатлар ичидаги кескинликни хам пасайтиради. Жумладан, Кенгаш 1948 йилда БМТнинг Тинчлик сулхи шартларига риоя этилишини назорат килиш ташкилотига (UNTSO) асос солди ва унга Исроил ва унга кушни араб давлатлари уртасидаги сулхни саклашга ёрдам бериш вазифасини юклади. Унинг ортидан 1949 йилда БМТнинг Харбий кузатувчилар гурухи Хиндистон ва Покистонда икки давлат уртасидаги Жамму ва Кашмир минтакасида ут очишни тухтатиш тугрисидаги келишувга риоя этилишини кузатиш учун етиб келди.

Хавфсизлик Кенгашининг фаолияти туфайли БМТ 1988 йилда Тинчлик буйича Нобел мукофоти билан такдирланди. Нобел кумитаси «БМТ тинчликпарвар кучлари тинчлик шартномаси тузилмаган ута огир шароитларда кескинликни юмшатишга ёрдам берган»ини алохида эътироф этди.

Бирок куплаб экспертларнинг фикрича, Хавфсизлик кенгашининг таркиби ва иш тартиби XXI аср вокеликлари ва улар олиб келган окибатларга мос келмай колган. Сунгги йилларда Кенгашни сустлик ва масъулиятсизлик, сиёсий жанжаллар, Суриядан Украинагача, Фаластиндан Мьянмаргача булган энг кескин инкирозли вазиятларни юмшатолмагани ёки буни истамагани учун факатгина дангасалар танкид килмади, холос. Танкидлар турфа хиллигига карамай, уларнинг аксарияти икки асосий нуктага бориб такалади. Уларнинг биринчиси кенгаш таркибига тааллукли булса, иккинчиси унинг иш тартиби билан бевосита боглик.

4 https://unic.un.org/aroundworld/unics/common/documents/publications/uncharter/charter Uzbek.pdf

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

Хавфсизлик Кенгаши 15 давлатдан: икки йиллик муддатга географик принцип буйича сайланадиган 10 доимий булмаган хамда А^Ш, СССР, Буюк Британия, Франция ва Хитойдан иборат 5 доимий аъзодан иборат. Бирок хозирга кадар узгармаган доимий аъзолар таркиби куплаб бахсларга сабаб булмокда.

1945 йилда БМТ 51 аъзога эга булса, 1965 йилда Хавфсизлик Кенгашининг доимий булмаган аъзолари сони 6 тадан 10 тага купайди ва ташкилотдаги умумий аъзолар сони 117 тага етди. Хрзирда БМТ 193 аъзога эга.

Бундан 77 йил аввал мантикий булган карор XXI асрдаги хакикий вазият ва кучлар мувозанатини акс эттирмайди. Масалан, уша пайтда урушда маглуб булган Германия эндиликда Европа Иттифоки сиёсатида етакчи уринни эгаллаб, нафакат уз минтакасидаги, балки бутун дунёдаги жараёнларга сезиларли таъсир курсатмокда. Бирок унинг Хавфсизлик кенгашида доимий аъзолиги йук.

Агар ялпи ички махсулот нуктаи назаридан каралса, АКШ ва Хитой Катта бешликда колиб, бошка аъзолар уз урнини Япония, Германия ва Х,индистонга бушатиб бериши керак. Географик нуктаи назардан хам хаммаси тескари: Лотин Америкаси, Якин Шарк ва Африка давлатларидан хеч кайсиси доимий аъзолар сафида мавжуд эмас, гарчи Хавфсизлик кенгашининг кун тартибига купинча ушбу минтакаларда булиб утадиган вокеалар киритилса-да.

Хавфсизлик кенгаши таркибини узгартириш ёки кенгайтириш зарурати куп йиллардан бери мухокама килинмокда. 2005 йилда Бразилия, Германия, Х,индистон ва Япония томонидан Туртлик гурухи ^4) тузилди. G4 да доимий аъзолик учун узаро аризаларни илгари суриш максад килиб куйилган.

Хавфсизлик кенгашининг доимий аъзолари сонини купайтириш таклифи куплаб халкаро ташкилотлар, шу жумладан, Ислом хамкорлик ташкилоти томонидан хам билдирилган. Шунингдек, Африка иттифоки Африка давлатлари учун кушимча икки доимий урин яратишни, Араб давлатлари Лигаси эса араб давлатлари учун битта урин ажратишни сурамокда.

Шунингдек, Узбекистоннинг Биринчи Президенти Ислом Каримов хам БМТнинг 1995 йилги сессиясида Япония ва Германияни доимий аъзоликка кабул килишни таклиф этган эди.

Бирок Хавфсизлик кенгашининг доимий аъзолари сонини ошириш осон эмас. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг хар кандай ислохоти Бош ассамбелия аъзоларининг камида учдан икки кисмининг овозини, шунингдек, кенгаш барча доимий аъзоларининг куллаб-кувватлашини талаб килади. Аммо «танланган»ларнинг барчаси хам вето хукукини булишиш учун тайёр эмас.

Хавфсизлик кенгаши доимий аъзоларининг вето хукукига карши кураши жуда узок вактдан бери давом этаётган булса-да, аммо у муваффакиятдан анча

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

йирокда кечмокда. Бу, биринчи навбатда, статус (маком) масаласи, айникса, жахон сиёсати ва иктисодиётида урни заифлашиб бораётган аъзолар учун. Вето хукукининг бекор килиниши улар учун миллий гурурга каттик зарба бериш, «оддий» давлатлар даражасига тушириш ва БМТни яратишдаги ролини унутишдир.

БМТ умумий бюджетининг 42 фоизидан ортиги Хавфсизлик кенгашининг доимий аъзолари томонидан ажратиладиган маблагга тугри келади.

Шунингдек, вето хукуки макомдан ташкари миллий манфаатлар масаласи хам хисобланади. Узаро келишмовчиликларга карамай, катта бешликнинг барча аъзолари узининг суверенитетини жуда кадрлайди ва хеч кимнинг, шу жумладан, БМТнинг хам бу суверенитетга дахл килишини хохламайди. Айникса, бу масалада муросасиз позицияларни катта учлик - Россия, Хитой ва АКШ эгаллаб турибди. Вето эса «танланган» бир неча киши учун суверенитетнинг деярли мутлак кафолатларини беради. Маълумки, суверенитет ички ва ташки сиёсатда мустакилликни англатади, доимий аъзолар эса узининг ушбу мустакиллигига дахл киладиган хар кандай карорга такик куйади.

Вето хукукининг ахамияти шундаки, у факатгина доимий аъзоларга тегишли булиб, кенгаш карорларини кучга киришдан саклаб колиш ваколатини беради. Чунки БМТ низомига кура, Хавфсизлик кенгашининг тартибот масалаларидан бошка барча масалаларга оид карорлари доимий аъзоларнинг барчаси томонидан ёклаб овоз берилгандагина кабул килинади. Аммо бу хукук купинча катта бешлик давлатлари томонидан уз манфаатларига зид карорларни тухтатиб куйиш учун (блоклаш) фойдаланилади.

Шу сабабдан дунёнинг юздан ортик давлатлари БМТ Хавфсизлик кенгашининг доимий аъзоларига вето куйиш хукукини чеклаш FOясини куллаб-кувватламокда. Шу жумладан, кенгашнинг доимий аъзоларидан бири --Франция 2013 йилда ветони чеклаш ташаббуси билан чикди ва колган аъзоларни инсониятга карши жиноятлар ва геноцидга оид резолюцияларни блоклаш учун фойдаланмасликка чакирди. Кейинчалик, Мексика бу ташаббуснинг хаммуаллифига айланди.

Сиёсатшунос Андрей Кортунов томондан олиб борилган тадкикотларга кура, БМТ Хавфсизлик Кенгашининг доимий аъзолари томонидан вето хукукидан фойдаланиш буйича курсаткичи 1946-2017 йилларда куйидагиларни ташкил этади:

СССР/Россия Федерацияси

UZBEKISTAN

79

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

Буюк Британия

29

БМТ Бош ассамблеясининг 2015 йилда булиб утган 70-сессияси раиси Могенс Луккетофт Хавфсизлик кенгашининг доимий аъзолари вето хукукидан фойдаланишни тухтатиб, уткир муаммоларни хал килиш учун узаро макбул йулларни излашлари керак, деган фикрни билдиради. Шунингдек, у вето хукуки масаласида куйидаги фикрларни билдириб утади: «Доимий аъзоларни вето хукукидан махрум килиш мумкин эмас, бу БМТ низомида курсатилган, унда факатгина карорлар беш доимий аъзонинг бир овоздан кабул килиниши узгартирилиши мумкин". Яъни хозирда карорни 5 доимий аъзодан бири рад этса хам, карор кабул килинмайди. Луккетофт эса доимий аъзоларнинг барчаси билан хисоблашилиши тугрисидаги талабни узгартириш мумкинлигини билдиради.

БМТ низомида «вето» атамаси (лот.---«такиклайман») тугридан тугри

тилга олинмайди. Бу хукук низомнинг 27-моддасида куйидагича ифодаланади: «Хавфсизлик кенгашининг барча бошка масалаларга оид карорлари кенгашнинг барча доимий аъзоларининг бир хил овозларини кушиб хисоблаганда 9 аъзоси овоз берган булса, кабул килинган хисобланади».

Юкорида келтирилган муаммолар сабаб Хавфсизлик кенгаши БМТ низомида белгиланган вазифаларни тула бажара олмади. Халкаро микёсда тинчликни саклаш, кескинликни юмшатишга уз хиссасини кушган булса-да, хар доим хам кон тукилишининг олдини ололмади. Бу фикрларнинг тасдиги сифатида сунгги 20-30 йилдаги вокеалар: Руанда ва Камбоджадаги геноцидлар, Сребреницадаги кдргинлар, Югославия урушлари, Сомали, Судан ва Шри-Ланкадаги куролли ихтилофлар хамда Арманистон ва Озарбайжон орасидаги Тогли ^орабог низоларини келтиришнинг узи кифоя.

Шундай килиб, биз умумжахон хавфсизликни таъминлашга каратилган воситаларни куллашда, уларнинг самарадорлик омилларини, уларни жорий этиш окибатларини куриб чикидик, бу бизга куйидаги хулосалар чикариш учун имкон беради:

- биринчидан, давлат ва хукуматлараро ташкилотлар, халкаро ташкилотлар умумжахон хавфсизликни таъминловчи фаол субъектгига айланди;

45

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

шунинг учун уларни санкциялар билан боглик муаммоларни хал килишда фаол жалб килиш максадга мувофикдир;

- иккинчидан умумжахон хавфсизликни таъминлашнинг халкаро хукукий воситаларини куллаш механизмини куллашга масъул булган катамларга каратилган максадли санкциялар кенг камровли санкциялардан фаркли уларок камрок гуманитар окибатларга олиб келади деган фикр кенгрок кулланилмокда. Бирок бизнинг фикримизча умумжахон хавфсизликни таъминлашда халкаро хукукий санкциялар сезиларли салбий макроиктисодий таъсир курсатиши мумкин, чунки улар молия институтлари ва иктисодиётнинг етакчи тармокларига каратилган булиши мумкин;

- учинчидан, умумжахон хавфсизликни таъминлашга каратилган воситалар сифатида вето хукукини БМТ Хавфсизлик Кенгаашининг доимий аъзолари томонидан кууланишида чекланган тарзда фойдаланиш тизимини жорий этиш дунё хамжамиятида асосий уринга эга булган давлатлар уртасида низоларнинг авж олишининг олдини олади.

1. Lippmann, W. (1944). U.S. Foreign Policy. London, Hamish Hamilton(мурожаат этилган сана: 05.06.2022)

2. https : //unic.un. org/aroundworld/unics/common/documents/publications/unc harter/charter_Uzbek.pdf (мурожаат этилган сана: 05.06.2022)

3. https://oxford.academia.edu/NayefAlRodhan (мурожаат этилган сана: 05.06.2022)

4. https://bugun.uz/2022/01/11/tanlangan-beshlik-bmt-xavfsizlik-kengashining-qozogistondagi-voqealarga-munosabati-qanday/ (мурожаат этилган сана: 05.06.2022)

5. file:///C:/Users/User/Downloads/International security.pdf (мурожаат этилган сана: 05.06.2022)

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.