Научная статья на тему 'УМАРИ ХАЙЁМ ВА ТАДҚИҚОТИ РУБОИИ ДАР ХОРИҶА'

УМАРИ ХАЙЁМ ВА ТАДҚИҚОТИ РУБОИИ ДАР ХОРИҶА Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
93
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СЛАВА / ЛИТЕРАТУРА / ПЕРЕВОД / ПОВЕСТВОВАНИЯ / ЛИТЕРАТУРНОЕ НАСЛЕДИЕ / УМАР ХАЙЯМ / АНГЛИЙСКАЯ ЛИТЕРАТУРА / ИНТЕЛЛЕКТУАЛЫ / ПЕРЕВОДНЫЕ ИЗДАНИЯ

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Шамсиева М.И., Шамсидинова Н.Р.

В первую очередь следует различать творчество Хайяма и его влияние на иранскую культуру, в котором отражаются политические и религиозные конфликты, догмы веры и постоянное столкновение между ними. Хайям был основоположником этих идей, но их подхватили и распространили другие. С помощью так называемого «бродячего-бродячего» рубина, принадлежащего Хайяму и имеющегося в коллекциях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УМАРИ ХАЙЁМ ВА ТАДҚИҚОТИ РУБОИИ ДАР ХОРИҶА»

М.И. Шамсиева, Н.Р. Шамсидинова

УМАРИ ХАЙЁМ ВА ТАДЦЩОТИ РУБОИИ У ДАР ХОРИ^А

В первую очередь следует различать творчество Хайяма и его влияние на иранскую культуру, в котором отражаются политические и религиозные конфликты, догмы веры и постоянное столкновение между ними. Хайям был основоположником этих идей, но их подхватили и распространили другие. С помощью так называемого «бродячего-бродячего» рубина, принадлежащего Хайяму и имеющегося в коллекциях.

Ключевые слова: слава, литература, перевод, повествования, литературное наследие, Умар Хайям, английская литература, интеллектуалы, переводные издания.

Такрибан 150 сол пеш дар осмони адабии Аврупо ситораи дурахшоне фурузон шуд. Байтной шоири хоричй, ки дар Fарб то ин вакт касе намедонист, ба чуз мутахассисони нодир, ки уруштихои асрхои зиё-деро паси сар карда, бо забони бегона харф мезад, дар байни фарханги бегона дурахшид. Аввалин тарчумони англисии Умари Хайём Эдвард Фитсчералд дар як шаб машхур шуд. Дар бораи он, ки Хайём «худопараст», «файласуфи майзада», «сарояндаи тамаъкор» ва бехаёёнаи пур аз талхии дониш аст [2]. Пас у дар хакикат кй буд? Ва оё инро аз ашъори у фахмидан мумкин аст? Махз Э.Фитзчералд ба ин ва бисёр саволхои дигар посух доданй шуд, ки махз ба шарофати дар сатхи баланди бадей тарчумаи рубоиёти Умари Хайём ба забони инглисй шухрати чахонй пайдо кардааст. Х,ангоми тарчумаи рубоиё Фитсчералд ду принсипро рохбарй мекард. Аввалин ин зарурати тарчумаи адабй барои дурусттар расонидани маънои чоргонахо ва андешахои худи шоир буд. Дуюм, кушиши тарчумаи адабй буд, ки ба услуби дабдабанок ва хеле бадеии шеъри дар давраи Виктория кабулшуда мувофик мебуд. Ба гуфтаи Фитзчералд, хонанда бояд махз матни тарчумаро интихоб кунад, ки ба табъи у наздиктар бошад. Аммо дар тарчумаи шеърй аксар вакт мундарича ба хадафхои бадей беэътиной мекунад. Сарфи назар аз он, ки ниёзхои мустамликадорй омили асосии пайдоиши шаркшиносй дар Англия ва умуман Аврупо гардид, бисёрихо бар ин назаранд, ки тарчумаи рубоиёти Э.Фитзчералд аз чониби Умари Хайём дар рушди забони англисй таъсири хеле кавй доштааст. Бисёре аз шоирони машхури англис, ки дар байни онхо лорд А.Теннисонро махсус кайд кардан лозим аст, аз образхои шаркй илхом гирифта, шеърхои «Ёддоштхои шаби араб», «Зебои хуфта» ва «Мод» эчод кардаанд [3, с.31]. Артур Кристенсен дар хар боб рубоиёти Хайёмро мисол овардааст ва хамчунин то чое, ки дониши у дар арсаи адабиёти форсй ба у имкон додааст, хамтоёни онхо аз осори шоирони дигар: Саъдии Шерозй, Амир Маозй, Носир Хосров, Низомии Ганчавй, Абуалй Ала ал-Маарри.

Барои таъкиди ахамияти осори Кристенсен, бояд гуфт, ки мачмуаи Франсуа Николас, ки бузургтарин мачмуаи рубоиёт махсуб мешавад, беш аз чахорсад шеъри ба таври тасодуфй тартибдодашудаи муаллифони гуногунро дар бар мегирад. А.Кристенсен суханони мухаккики рус В.А. Жуковский, ки низ нигаронии донишманди даниягиро дар бораи силсилаи рубоиёт баён кардааст: «Албатта, Хайём файласуфи мардумй нест, вале бовар кардан хеле душвор аст, ки чунин хиссиёт ва акидахои зиддухтар дар як кас: ахлок ва нобино, олихиммат рост меояд. рафтор ва кур -курона пойбандй ба хавас, андешаи азамат дар бораи зиндагй ва афтодан ба фахшхои бемаънй...» [10, с. 86]. Дар ин росто бояд чанд чанбаеро мавриди баррасй карор дод, ки ба хеч вачх ба арзиши таърихй ва бадеии эчодиёти Хайём шак намекунад. Пеш аз хама, эчодиёти Хайём ва таъсири уро ба фарханги эронй фарк кардан лозим аст, ки дар он ошубхои сиёсию динй, догмахои эътикод ва бархурди доимии байни онхо инъикос ёфтааст. Хайём асосгузори ин андешахо буд, вале онхоро дигарон бардошт ва пахн карданд. Бо кумаки рубоии ба истилох "саргардон, саргардон", мутааллик ба Хайём ва дар мачмуахо мавчуд аст. Ашъори шоирони дигар, мебинем, ки рубоихои тасаввуф ва ишк баъдтар зам шудаанд. Бо вучуди интикодхои чиддй, А.Кристенсен ба як катор иштибохот рох дод, ки мухимтарини онхо меъёри баркарорсозии рубоихои «аввалин, асил»-и Хайём буд. Мавзуъхои рубоихое, ки ба Хайём нисбат дода шудаанд, хеле гуногун ва зиддиятноканд, бинобар ин, осори шоирро аз осори ба онхо монанд чудо кардан кариб гайриимкон аст. Кристенсен пешниход кардааст, ки Хайём хамон рубоихое, ки дар онхо номи шоир зикр шудааст - дувоздах адад аст, ба онхо ду рубоии "Мирсади Ибод"-ро илова кардааст, ки аз панчсад рубоии ба шоир мансубшуда чордах аст. ки уро танхо дар ин ё он дарача номбар кардан мумкин аст. Соли 1927 А.Кристенсен китоби дигарро навишт, зеро у тавонист бо теъдоди бештари хуччатхо шинос шавад. Дар ин кор у хаждах дастхат - аз Осорхонаи Британия, Китобхонаи миллии Париж, Китобхонаи давлатии Берлин, Осорхонаи Осиё дар

© М.И. Шамсиева, Н.Р. Шамсидинова, 2023.

Ленинград, китобхонадои Оксфорд ва Калкутта, инчунин аз дастнависи доктор Ф.Розен истифода кардааст. Дар паи дигар мудаккикон мудаккики Дания ба дурустии он рубоидое, ки хусусияти тасаввуфй доранд, шак кардааст. Ба гуфтаи А.Кристенсен, аксари ондо пас аз эчоди дастхат навишта шудаанд. Олим ба дурустии мачмуахое, ки рубоихо бо тартиби алифбо гузошта шудаанд, мутмаин набуд, зеро чунин низом на пештар аз асри IX хичри (асри XV мелодй) мавриди истифода карор гирифт. Дамчунин, бисёре аз муаллифон мехостанд, ки Хайём аз дама дарфдои алифбо сар мешавад ёкут дошта бошад ва худи ондо дар таълифи ин мачмуадо ширкат доштанд. Дар байни гуруддое, ки аз руи мавзуъ муттадид шудаанд, мисолдои зеринро овардан мумкин аст: васфи Худои таъоло, тавдид, тавба, хоксорй ва хоксорй. Аммо А.Кристенсен ба андешаи мансубияти ин рубоихо ба Хайём шубха дошт. Бо вучуди, ки шаркшиносон дар мавриди замони офариниши дастхатдо, ки кадимтарини ондо Дабудилян аст, дар назари худ чандон тафо-вут надоштаанд, А.Кристенсен як катор рубоидоро дам аз руи вижагидои забон ва дам аз руи мазмун шубданок шуморида, далел овардааст, ки аз мисраи Хайём, аз акидахои у дуранд. Меъёри «басомад»-е, ки А.Кристенсен истифода кардааст, сарчашмаи иштибох гардид, зеро аз 121 рубои интихобкардаи мухаккик бисёриашро ба осори Хайём нисбат додан мумкин нест [11, с. 86].

Дигар мудаккикони барчастае, ки осори Умари Хайёмро мавриди омузиш карор додаанд, донишманди олмонй Ф.Розен, ки соли 1925 бар пояи дастхате, ки дар соли 721 дичрй навишта шудааст, ёкути Хайёмро аз форсй ба олмонй тарчума кардааст, донишманди испанй Хосе Мигел Бойорт, ки дар таъсири рубоихои Умари Хайём ба эчодиёти шоири испанй Гарсиа Лорка, инчунин мухаккики муосир Пьер Паскал, ки дар бораи мероси адабии Умари Хайём тахкикоти чиддй бурдааст. Таваччуди хоси мунаккидон ва хонандагонро тарчумадо аз забони форсй, ки Адмад Ромй анчом додааст, чалб кард. Бо вучуди он ки иддае аз мунаккидон ба тарчумадои Адмад Ромй вокуниши хеле дурушт доштанд, аксари адабиётшиносон якдилона ба ин назаранд, ки ашъори тарчумадои Ромй ба сатди рубоиёти Хайём ва осори Фитсчералд мувофикат мекунад. Дар мавриди тарчумахои Абдулхак Фадил бошад, онхо якчоя бо тахкики муфассали адабй ба табъ расидаанд, ки дар он осори Хайём ва алМаарри мукоиса карда шуда, шабохат ва тафовути байни онхо муайян карда мешавад. Дарду шоирро бо тафаккури доимй дар бораи модияти дастй ва ошуфтагй пеш аз зиндагй ба дам меорад. Аммо тафовут дар эчодиёти шоирон баръало зухур меёбад: зухуроти Абулъало ал-Мааррй ва даст кашидан аз хаёт, ки Хайём ба он даъват кардааст. Бо вучуди ин тафовут шоиронро хирад ва акли тез муттадид кардааст.

Жанри рубоиёт як чузъи чудонашавандаи адабиёти форсй буд, ки аз лидози забон, услуб ва мавзудо таъсири шадиди адабиёти арабй дошт. Гумон меравад, ки нахустин мачмуаи рубоиёти форсй мачмуаи «Мадосия» аст, ки Абусаид Абулхайр навиштааст, ки чанде пеш аз таваллуди Хайём даргузашт. Баъдан жанри рубоиёт дар байни шоирони дигар шухрат пайдо кард.

Библиографический список:

1. Стариков, А. Фирдавсй ва шеъри у «Шоднома» // Фирдавсй, Шоднома. - Москва: Нашриёти Академиям Фан-хои СССР, 1963. 800 c.

2. http:// www.arabic.com.ua/article. php?art=136.

3. Браун EK ва JOBaillyleds. шеъри пирузй. Нью-Йорк, 1972. 250 c.

4. Бакли Чером Табъи Виктория. Лондон: Кембрич, 1969. 300 c.

5. Фарзоди Масъуд. Рисола би-Широз. Тедрон, 1996. 400 c.

6. Яконй И. Нодира айам даким Умари Хайём. Тедрон, 1998. 500 c.

7. ЧБ, Николас. Les Quatrains de Kheyam, Париж 1981. 450 c.

8. Аттори Фаридиддин. Минтак ат-Таир. Тарчима. Ал-^одира, 1975. 280 c.

9. Аш-Шуроби Иброхим. Еазалиёти Дофизи Шерозй. Ал-^одира, 1944. 200 c.

10. Кристенсен А. Тадкикот дар рубоиёти Умари Хайём. Кобенгаван, 1927.

11. Shamsiddinova N.R. Principles of qualification of Antology "Night of strangers" of Narayan Lachhmi Shafiq. // Herald of the Pedagogical University. - 2018. - No. 5-1(77). - P. 202-211. - EDN TVWNOL.

12. Шамсиддинова Н.Р. Жизнь и творчество Нараяна Лачхма Шафика. // Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук. - 2018. - № 2(55). -С. 108-116. - EDN UWOTRH.

13. Шамсидинова Н.Р., Радмонова У.Д. Шарди мавзуи лексикаи дайвонот дар забондои англисй ва точикй. // Вестник магистратуры. - 2022. - No. 6-1(129). - P. 71-73. - EDN UKJDBA.

ШАМСИЕВА МАНИЖА ИСРОИЛХО^АЕВНА - магистрант, МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров», Точикистон.

ШАМСИДИНОВА НАЗИРА РАИМОВНА - номзади илмдои филологй, дотсент, МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров», Точикистон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.