Научная статья на тему 'ҲУДУДЛАРНИНГ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИ: КОНЦЕПЦИЯСИ ВА АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҲУДУДЛАРНИНГ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИ: КОНЦЕПЦИЯСИ ВА АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

62
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳудудий сиѐсат / рақобатбардош / концепция / бозор майдони. / regional policy / competitiveness / concept / market space.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Санжар Абдумуродович Сатторов

Мақолада интеграция шароитида ҳудудларнинг рақобатбардошлиги, концепцияси, асосий ва қўллаб–қувватловчи хусусиятлари таҳлил этилган. Шунингдек, мақолада ҳудудий иқтисодиѐт омиллари ва моделлари бўйича назариялар таснифи таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article analyzes the competitiveness, the concept, the main and supporting features of the regions in the context of integration. The article also analyzes the classification of theories of factors and models of the regional economy.

Текст научной работы на тему «ҲУДУДЛАРНИНГ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИ: КОНЦЕПЦИЯСИ ВА АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-346-350

ХУДУДЛАРНИНГ РАКОБАТБАРДОШЛИГИ: КОНЦЕПЦИЯСИ ВА

АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Санжар Абдумуродович Сатторов

Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш худудий маркази катта укитувчиси

sattorov. s@inbox.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада интеграция шароитида худудларнинг ракобатбардошлиги, концепцияси, асосий ва куллаб-кувватловчи хусусиятлари тахлил этилган. Шунингдек, маколада худудий иктисодиёт омиллари ва моделлари буйича назариялар таснифи тахлил этилган.

Калит сузлар: худудий сиёсат, ракобатбардош, концепция, бозор майдони.

ABSTRACT

The article analyzes the competitiveness, the concept, the main and supporting features of the regions in the context of integration. The article also analyzes the classification of theories of factors and models of the regional economy.

Keywords: regional policy, competitiveness, concept, market space.

КИРИШ

Худудларнинг ракобатбардошлиги ички ва ташки бозорда минтакалар ва уларнинг алохида ишлаб чикарувчилари позициясининг иктисодий, ижтимоий, сиёсий омиллари билан боFлик. Бу эса, унинг динамикасини этарли даражада тавсифловчи белгилар (курсаткичлар) оркали акс эттирилади.

Худудларнинг бозор шароитида иктисодий мустакилликка эга булиши, минтаканинг иктисодий маконни мувофиклаштириш тизимидаги урни ва вазифаларини кайта куриб чикишни, муаммо буйича карор кабул килишни талаб килади. Бозор хар кандай субъэктининг уз такдирини узи белгилаш истагини, дунёнинг ташки маконида унинг умидли позициясини таъминлашга кодир булган иктисодий тузилмани танлашга сабаб булади. Худудлараро узаро таъсир билан боFлик хар кандай карор иктисодий фойда, бюджет ва молиявий

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-346-350

баркарорликка эришиш имконияти, стратегик ахамиятга эга булган бундай холат нуктаи назаридан бахоланади [1].

Мамлакатимизнинг барча субъэктлари ракобат мухитини шакллантирадиган, манфаатлари кесишган бозор майдонида иштирок этади. Бу мухитда бизнес ва тижорат фаолияти учун кулай шарт -шароитларни таъминлайдиган энг ишончли ракобатбардош мавкега эга булган минтака FOлиб хисобланади. Тадбиркорлик капитали ракобатбардош ишлаб чикаришни жойлаштириш ва даромадли бизнесни ташкил этиш мумкин булган сохаларга ва фаолият сохаларига югуради. Бу холда, минтака бозор майдонида устун мавкега эга булади, бу эса ишлаб чикарувчи кучларни ривожлантириш ва иктисодиётни худудий ташкил этиш учун максимал фойда олиш имкониятини беради.

Ракобат - бу ишлаб чикарувчи кучларнинг самарали жойлашуви ва худудий ташкил этилишини раFбатлантирувчи, минтаканинг иктисодий тузилмаларини такомиллаштириш, ички ва жахон бозорининг замонавий талабларига мувофик махсулотлар ва хизматлар ассортиментини кенгайтириш ва сифатини яхшилаш омилидир.

Худудларнинг ракобатбардошлиги асосий ва куллаб-кувватловчи хусусиятларга эга. Асосий хусусиятларга куйидагилар киради: минтакада табиий ресурслар (урганилган, ишлатилган), илмий салохиятни уз ичига олган ишлаб чикарувчи кучларнинг ривожланган тизимининг мавжудлиги, техник тараккиёт ютукларини вилоят корхоналарида куллаш даражаси. маълум бир минтакада иктисодий бошкарувни техник ва технологик куллаб-кувватлашнинг умумий даражаси, маълум бир ахолининг интеллектуал ривожланиш даражаси худудлар ва бошкалар.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мамлакатнинг иктисодий салохияти, унинг мазмун-мохияти ва амалиётда кулланилиш сохасини уз илмий изланишларида очиб берган хорижлик олимлар: Л.И.Абалкин, В.Д.Анчишкина, В.Д.Андриянова, А.Н.Задоя, Б.М.Мочалова, А.М.Румянцева, С.С.Сулашкина ва бошкалар. Шунингдек, тармокларнинг иктисодий салохияти деган тушунчани алохида иктисодий субъект сифатида караш лозимлигини таъкидлаган ва ундан самарали фойдаланиш йулларини илмиюслубий ва назарий-амалий тадкикотларида баён

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-346-350

этган олимлар: В.Н.Авдеенко, А.А.Адамеску, К.Е.Андреев, Г.Л.Баяндурян, В.А.Богомолова, И.В.Шевченко, В.М.Яковлев ва бошкалар.

Мамлакатнинг иктисодий салохиятини бахолаш ва худудларнинг иктисодий ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини хисоблаш буйича укув ва илмий-услубий изланишларини чоп этган олимлар: А.Г.Аганбегян, Е.Г.Анимитса, А.Г.Гранберг, Э.А.Исаев, В.П.Нестеров, Г.С.Хоффман ва бошкалар.

Худудларни комплекс ривожлантиришда худудларнинг ракобатбардошлиги, худудий-саноат комплексларини ижтимоийиктисодий моделлаштириш, Узбекистон иктисодиётининг худудий ривожланишини тартибга солиш, регионал ривожланишнинг асосини ишлаб чикиш ва методологиясини яратиш буйича илмий тадкикотлар олиб борган махаллий олимлардан: Г.К.Саидова, А.М.Содиков, С.С.Гуломов, Ш.Б.Имомов, Ш.Х.Назаров ва бошкаларни келтириш мумкин.

Айни вактда, мамлакатимиз босиб утган тараккиёт йулининг чукур тахлили, бугунги кунда жахон бозори конъюнктураси кескин узгариб, глобаллашув шароитида ракобат тобора кучайиб бораётгани давлатимизни янада баркарор ва жадал суръатлар билан ривожлантириш учун мутлако янгича ёндашув хамда тамойилларни ишлаб чикиш ва руёбга чикаришни такозо этмокда [2].

Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида»ги Фармонида иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари сифатида «таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш» масаласи белгиланган [3].

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Эркин иктисодий худуд яратиш мамлакатнинг иктисодий ракобатбардошлигини оширишнинг синалган ва энг самарали куролидир. Эркин иктисодий худуд ижтимоий лойихаси мамлакатда ракобат самараси юзага чикади, яъни худуддаги корхоналар худуддан ташкарида жойлашган корхоналарни узлари билан ракобат килишга мажбур килади.

Бутунжахон иктисодий форуми томонидан эълон килинадиган ракобатбардошлик индексида мамлакат ва унда мавжуд булган

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-346-350

институтларнинг урта муддатли даврда баркарор иктисодий усишини таъминлаш имкониятлари буйича маълумотлар эълон килиб борилади. Жуда катта хажмдаги статистик маълумотлар банки ва компаниялар бошкарувчиларидан утказиладиган суровномалар асосида жами 113 номдаги узгарувчилар буйича Глобал ракобатбардошлик индекси (The Global Competitiveness Index) хисоблаб чикарилади [4].

Ракобатбардошликнинг асосий ва куллаб -кувватловчи хусусиятлари доимо узаро таъсир утказиб, реал фаолиятда синергик таъсир курсатади. Худудларнинг ракобатбардошлигининг институционал хусусиятлари унинг асосий ва куллаб-кувватловчи белгиларининг узаро таъсирини шакллантиради. Шу билан бирга, тармокнинг институционал компонентининг хаддан ташкари ривожланиши, минтаканинг ёки тармокнинг ракобатбардошлиги амалга оширилишидан катъи назар, узини узи таъминлашга тахдид солади.

Ракобат позициясини тавсифловчи энг мухим шартлар

- минтаканинг кулай географик жойлашуви;

- табиий ресурсларнинг мавжудлиги (хом ашё, гидроенергетика);

янги эр ва мавжуд ишлаб чикаришни реконструкция килиш учун бепул эр

имкониятлар;

- ишлаб чикарувчи кучларнинг окилона таксимланиши;

- минтаканинг иктисодий тузилиши замонавийга мос келиши ички ва жахон бозорлари талаблари;

- минтакада мехнат салохияти, интеллектуал капиталнинг мавжудлиги;

- ривожланган моддий ва бозор инфратузилмасининг мавжудлиги;

- минтакалараро ва иктисодий алокаларнинг баркарорлиги;

- илмий -техник салохият ва илмий -ахборот базасининг мавжудлиги

ишлаб чикариш ва тижорат фаолиятини куллаб -кувватлаш;

- ишончли ишлатадиган махсулотлар ишлаб чикариш буйича минтаканинг стратегияси хисобланади [4].

Худудларнинг ракобатбардош позициясини, унинг негизида тузилган базадан алохида куриб чикиш мумкин эмас. Минтаканинг ракобатбардош позициясининг баркарорлиги (баркарорлиги) бевосита ижтимоий-иктисодий, илмий-техник ва кадрлар салохиятига боFлик. Минтакаларнинг баркарор ракобатбардошлиги натижаси уларнинг баркарор ракобатбардошлигидир. Шундай килиб, ракобатбардошликнинг мазмуни - бу асосий ва куллаб -кувватловчи хусусиятлар мажмуи ва уларнинг узаро таъсирининг

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-346-350

институционал характердаги шакли [5]. Бошкача килиб айтганда, минтакаларнинг ракобатбардошлиги - бу маълум бир худуднинг ишлаб чикариш кучлари тизими, иктисодий муносабатлар ва узаро боFликлик таъсири сифатида амалга ошириладиган ушбу жараёнлар окимининг институционал шакли уртасидаги узаро боFликликни ифодаловчи иктисодий тоифадир.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Фикримизча ишбилармонлик мухитини соFломлаштириш ва бизнесни юритиш буйича кулай шарт-шароитларни яратиш учун узаро манфаатларини уйлаган холда, очик ва шаффоф «уйинларни» ташкил этиш ва ракобат мухитини ривожлантириш, Узбекистоннинг бир катор халкаро рейтингларда иштирокини таъминлаш ва мавжуд рейтинг курсаткичларида эгаллаган урнининг пастлигига карши ижтимоий-иктисодий, сиёсийхукукий ва комплекс тадбирларни амалга ошириш; иккинчидан, инвестицион мухит жозибадорлигига таъсир курсатадиган омилларни аниклаш, уларнинг таъсир доирасини аник хисоблаб чикиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1.Абель Э., Бернанке Б. Макроэкономика. 5-е изд. - СПб.: Питер, 2010. - 175 с

2.Гозибеков Д.Г. Инвестицияларни молиялаштириш муаммолари. Иктисод фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2002. 15-б

3. Дорошенко Ю.А. Оценка и механизм управления экономическим потенциалом территории: Дисс.докт. эконом. наук. - Белгород, 1998.

4. https://lex.uz/docs/3107036

5.Кузиева Н.Р. Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналар фаолиятини раFбатлантиришнинг молия-кредит механизмини такомиллаштириш йуналишлари. 08.00.07.: Иктисод фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. /УзР Банк-молия академияси. - Т., 2008. 293 б.

5. Раимжанова М.А. Узбекистонда эркин иктисодий худудларга инвестицияларни жалб килишни фаоллаштириш. 08.00.07 - Молия, пул муомаласи ва кредит ихтисослиги буйича иктисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. /ТМА. - Т., 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.