Научная статья на тему 'ҲУДУДЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ ҲОЛАТИ ВА УЛАРДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН СТРАТЕГИК ЁНДАШУВЛАР'

ҲУДУДЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ ҲОЛАТИ ВА УЛАРДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН СТРАТЕГИК ЁНДАШУВЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Х. Асадов

Мамлакатимизда 2016 йилдан бошланган янги иқтисодий сиёсатда ҳудудларни барқарор ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш масалаларига катта эътибор қаратилмоқда. Жумладан, ҳудудлар иқтисодиётини модернизация ва диверсификация қилиш, ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш бўйича улкан чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Ҳудудлар экспорт салоҳиятини ошириш, импорт маҳсулотлари ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш борасида ҳам жиддий ўзгаришлар юз бермоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲУДУДЛАРНИНГ ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ ҲОЛАТИ ВА УЛАРДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН СТРАТЕГИК ЁНДАШУВЛАР»

Х. АСАДОВ,

Узбекистон Республикаси Президенти Администрациям хузуридаги Иктисодий тадкикотлар ва ислохотлар Маркази директори уринбосари, PhD

^УДУДЛАРНИНГ ЩТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ Х,ОЛАТИ ВА УЛАРДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН СТРАТЕГИК ЁНДАШУВЛАР

https://doi.org/10.5281/zenodo.12160523

Мамлакатимизда 2016 йилдан бошланган янги иктисодий сиёсатда худудларни баркарор ижтимоий-иктисодий ривожлантириш масалаларига катта эътибор каратилмокда. Жумладан, худудлар иктисодиётини модернизация ва диверсификация килиш, ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш буйича улкан чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Худудлар экспорт салохиятини ошириш, импорт махсулотлари ишлаб чикаришни махаллийлаштириш борасида хам жиддий узгаришлар юз бермокда.

Таъкидлаш лозимки, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясидахам (кейинги уринларда - Харакатлар стратегияси) худудларни комплекс ва мутаносиб ижтимоий-иктисодий ривожлантириш, уларнинг мавжуд салохиятидан окилона ва самарали фойдаланиш борасида катор вазифалар белгиланди. Харакатлар стратегиясида худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришни жадаллаштириш, ахоли турмуш даражаси ва даромадларини ошириш учун хар бир худуднинг табиий, минерал-хомашё, саноат, кишлок хужалиги, туристик ва мехнат салохиятидан самарали фойдаланишни таъминлаш юзасидан белгиланган вазифаларни амалга оширилиши натижасида 2017-2021 йилларда республикада ахоли жон бошига умумий даромадлар 43% га ошди. Бунда энг юкори курсаткичлар Хоразм вилояти (51%), ^оракалпогистон Республикаси (51%) ва Тошкент шахрида (49%) кузатилди.

Харакатлар стратегиясида худудлар иктисодиётини модернизация ва диверсификация килиш куламини кенгайтириш, ривожланиш даражаси нисбатан паст булган туман ва шахарларни, энг аввало, саноат ва экспорт салохиятини ошириш йули билан жадал ривожлантириш хисобига минтакаларижтимоий-иктисодий ривожланиш даражасидаги фаркларни камайтириш вазифаси хам куйилган эди ва бу борада бир катор тадбирлар амалга оширилди. Харакатлар стратегияси доирасида саноат ва хизматлар курсатиш сохасини жадал ривожлантириш натижасида субвенцияга карам худудларни камайтириш ва махаллий бюджетларнинг даромад базасини кенгайтириш чоралари хам курилди.

Бундан ташкари, саноат корхоналари объектларини жойлаштиришга кулайшароитлар яратиш, хусусий тадбиркорликни ривожлантириш хамда ахолининг турмуш шароитини яхшилаш максадида худудларнинг ишлаб чикариш, мухандис-коммуникация ва ижтимоий инфратузилма тармокларини модернизация килиш ишлари амалга оширилди.

Харакатлар стратегиясига мувофик, худудларда «махаллабай» ишлаш тизими жорий этилди ва ахолининг даромадли мехнат билан бандлигини таъминлаш механизмлари янги боскичга олиб чикилди. Махаллаларда тадбиркорликни ривожлантириш, ахоли бандлигини таъминлаш ва камбагалликни кискартириш масалалари буйича туман (шахар) хокимининг ёрдамчилари фаолияти йулга куйилди.

2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси (кейинги уринларда - Тараккиёт стратегияси)нинг кабул килиниши худудлар ривожини янги боскичга олиб чикди. Унга мувофик, 2022-2026 йилларга мулжалланган худудларни комплекс ижтимоий-иктисодий ривожлантириш буйича дастурлар асосида хар йили барча туман ва шахарларнинг муаммо ва имкониятларини чукур урганган холда худудлар кесимида тараккиёт дастурлари ишлаб чикиш амалиёти жорий этилди.

Худудлардаги ижтимоий-иктисодий муаммоларни жойида хал этиш максадида махаллалар ваколатларини кенгайтириш, уларнинг молиявий мустакиллигини кучайтириш чоралари курилди. Махаллаларнинг "усиш нукталари" ва уларда яшовчи ахолининг тадбиркорлик фаолиятидаги ихтисослашувидан келиб чикиб, давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизими ишлаб чикилди.

Тараккиёт стратегиясида худудларни мутаносиб ривожлантириш оркали худудий иктисодиёт хажмини 1,4-1,6 бараварга ошириш вазифаси куйилди. Шунингдек, Тараккиёт стратегиясида:

- "Обод кишлок" ва "Обод махалла" дастурлари доирасида худудларнинг "усиш нукталари"дан келиб чикиб, мухандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилма объектларини куришни кенгайтириш;

- худудларда хизмат курсатиш ва сервис сохаларини ривожлантириш оркали кейинги 5 йилда хизмат курсатиш хажмини 3 бараварга ошириш хамда ушбу йуналишда жами 3,5 миллион янги иш уринларини яратиш;

- худудларда 200 та янги саноат зоналарини ташкил этиш ва бизнес-инкубаторлар тизимини ривожлантириш, шароити огир булган туманларда тадбиркорликни ривожлантириш учун янада кулай шарт-шароитлар яратиш кабичора-тадбирлар кузда тутилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрдаги

ПФ- 158-сонли Фармони билан тасдикданган «Узбекистон - 2030» Стратегиясида хам худудларни комплекс ривожлантириш масалаларига алохида эътибор каратилди. Худудларнинг саноат салохиятини тулик ишга солиш ва саноатнинг "драйвер" сохаларини ривожлантириш доирасида хар бир туманда замонавийтехнологик саноат зоналарини ташкил этиш, саноатда кушилган киймат хажмини 45 миллиард долларга

етказиш ва худудларда 2,5 миллионта юкори даромадли иш уринларини яратиш кузда тутилган.

2030 йилга кадар худудларда кишлок хужалигини ривожлантириш, хосилдорлик ва рентабеллик даражасини кескин ошириш йуналишида бир гектардан олинадиган уртача даромадни 5 минг долларга етказиш, сохага жами 15 миллиард доллар инвестицияларни жалб килиш, кушимча 300 минг гектар ер майдонини замонавий сув тежайдиган технологияларни куллаш оркали узлаштириш ва мазкур ерларда озукабоп, доривор, мойли, дуккакли, шоли, галла, сабзавот, полиз экинлари экиш, интенсив бог ва узумзорлар ташкил этиш каби тадбирлар амалга оширилиши максад килинган.

"Узбекистон - 2030" Стратегиясига мувофик, худудларда хизмат курсатиш ва сервис сохаларини ривожлантириш оркали хизмат курсатиш хажмини 3 бараварга ошириш кузда тутилган. Урта ва йирик шахарлар хамда ахолиси 300 мингдан куп булган туманларда замонавий бозор хизматлари, IT, таълим, тиббиёт, юридик, санъат, туризм, мехмонхона, умумий овкатланиш ва транспортхизматларини ривожлантиришга алохида эътибор каратилган.

Мазкур стратегияларда белгиланган вазифаларни амалга ошириш натижасида худудлар ижтимоий-иктисодий ривожланиш холатида катор ижобий узгаришлар юз берди. Жумладан, 2010-2023 йилларда Узбекистоннинг деярли барча худудларида иктисодий усиш кузатилди, бу эса, уз навбатида миллий иктисодиётнинг 2,3 бараварга усишини таъминлади.

Энг тез ривожланаётган худудлар сифатида Тошкент шахри (усиш 3,7 баравар), Коракалпогистон Республикаси (2,8 баравар), Наманган (2,7 баравар), Жиззах (2,6 баравар), Бухоро (2,5 баравар), Сурхондарё (2,4 баравар), Самарканд (2,4 баравар), Андижон (2,4 баравар) вилоятлари кайд этилди. Бу худудларда ялпи худудий махсулотнинг (ЯХМ) усиш суръатлари республика уртача курсаткичидан юкори булди. Хоразм (2,3 баравар), Фаргона (2,3 баравар), Тошкент (2,2 баравар) ва Сирдарё (2,2 баравар) вилоятларида иктисодий усишнинг уртача суръатлари кузатилди. Иктисодий усиш суръатлари республика курсаткичидан паст булган вилоятлар каторига Навоий (2,0 баравар) ва Кашкадарё (1,9 баравар) вилоятларикирди.

2010-2023 йилларда деярли барча худудларда ижобий йиллик усиш суръатлари кайд этилди. Худудларда ЯХМнинг уртача йиллик усиш суръатлариКашкадарё вилоятида 4,7 фоиздан Тошкент шахрида 9,7 фоизгачани ташкил этди.

Худудлар ижтимоий-иктисодий ривожланиш даражасини курсатувчи яна бир мухим курсаткич, бу - ахоли жон бошига ЯХМ ишлаб чикариш даражаси хисобланади.

2010-2023 йилларда худудларнинг иктисодий ривожланиш даражаси буйича тафовутнинг камайишига эришилди. Яъни 2010 йилда ахоли жон бошига ЯХМ хажми буйича энг юкори (Навоий вилояти) ва энг паст (Коракалпогистон Республикаси) курсаткичлар уртасидаги тафовут нисбати 3,8 бараварни ташкил этган булса, мазкур курсаткични 2023 йилда (2010 йилнинг таккослама нархларида) 3,5 бараваргача кискартиришга эришилди.

Худудларнинг ривожланиши ва улар уртасида тафовутнинг камайишига иктисодиёт тармокларининг, жумладан, саноат, кишлок хужалиги ва хизмат курсатиш сохалари ахамияти бекиёсдир.

Бу уринда кишлок хужалиги сохаси ривожланиши буйича худудлараро тавофутнинг нисбатан пастрок эканлигини кайд этиш зарур. 2010 йилда ахоли жон бошига кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикариш буйича энг юкори (Самарканд вилояти) ва энг куйи (Коракалпогистон Республикаси) уринларни эгаллаган минтакалар орасидаги фарк 2,7 бараварни ташкил этган булса, 2023 йил натижаларига ушбу йуналишда энг юкори (Навоий вилояти) ва энг паст (Коракалпогистон Республикаси) натижаларга эришган худудлар уртасидагитафовут даражаси 2,4 бараваргача кискаришига эришилган.

2010-2023 йилларда Узбекистон саноати 2,2 бараварга усди. 2010 йилда худудлар уртасида ахоли жон бошига саноат махсулотлари ишлаб чикариш буйича энг юкори курсаткич Навоий вилояти ва энг паст курсаткич Сурхондарё вилояти натижалари уртасидаги тафовут 12,8 бараварни ташкил этган булса, 2023 йилда бу сохада энг юкори натижага эришган Тошкент шахри ва энг куйи натижага эришган Сурхондарё вилояти уртасидаги фарк 14,1 бараварни ташкилэтган.

Ахоли жон бошига хизматлар курсатиш сохаси ривожланиши даражаси буйича худудлар уртасида энг юкори ва энг паст натижаларни акс эттирганлар уртасидаги тафовут 2010 йилда 10,4 баравардан 2023 йилда 12,0 бараваргача ошган.

Тахлиллар курсатмокдаки, ахоли жон бошига ЯХМ ишлаб чикариш буйича худудлараро тавофутнинг камайиши кишлок хужалиги хисобига юз берган.Саноат ва хизматлар курсатиш буйича тавофут янада ошган.

Шунинг учун хам худудлар ривожланиши даражалари уртасидаги

жиддий тавофутнинг хамон сакланиб колаётганлигини инобатга олган холда, урта ва узок муддатларга мамлакатимиз ижтимоий-иктисодий ривожланиш истикболларини белгилаб берувчи кабул килинган стратегик дастурларда худудлар ривожланиш даражаси уртасидаги тафовутни кискартириб боришга эришиш максад килинган. Бунда асосан худудларнинг саноат ва хизматлар курсатиш сохасининг мавжуд салохиятидан тулик фойдаланиш хамда бунинг учун худудларга зарур буладиган ишлаб чикариш инфратузилмасини тубдан янгилаш, бу йуналишларда янги объектларни барпо этиш белгиланган.

Шунингдек, худудларнинг барчасини баркарор ижтимоий-иктисодий ривожлантириш, ривожланиш даражаси буйича оркада колаётган худудларга алохида шарт-шароитлар яратиш вазифалари белгилаб олинган. Бунда куйи натижалар курсатаётган худудлар иктисодиётини ривожлантиришнинг инновацион йулларига ва ЯХМнинг баркарор усишига тизимли равишда утиш, хамда ишлаб чикаришнинг технологик базасини тубдан модернизация килиш ва фан-техника тараккиёти натижаларини ишлаб чикаришга кенг жорий этиш буйича махсус чора-тадбирлар ишлаб чикиш максад килинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.