Научная статья на тему 'МАҲАЛЛА ЙИҒИНЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ИННОВАЦИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ'

МАҲАЛЛА ЙИҒИНЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ИННОВАЦИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий ривожланиш даражасини баҳолаш / инновация / ижтимоий инновация / ижтимоий соҳалар / инсон капитали / интеллектуаллик / экология. / assessment of the social development / innovation / public innovations / social branches / human capital / intellectuality / environment/ ecology.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Шадиметов, Камолжон Шадиметович

Мазкур мақолада маҳалла ҳудудининг ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чиқиш ва амалга татбиқ этиш борасида олиб борилган тадқиқотлар натижалари юзасидан маълумотлар келтирилган ҳамда ижтимоий инновацияни қўллаган ҳолда унинг ижросини таъминлаш, маҳалла ободончилиги ва аҳоли фаровонлигини яхшилашда ҳокимликлар, депутатлар, маҳалла фуқаролар йиғини ролини кучайтиришга оид тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTING SOCIAL INNOVATIONS TO THE PUBLIC COMMUNITIES (MAHALLA)

The article provides information on findings of the researches regarding the development and implementation of a program for social and economic growth of a public community (mahalla), and recommends applying public innovations to the program implementation as well as improving the role of local authorities and organizing meetings of community citizens with responsible officials on the issues of improvement of public communities and public wellbeing.

Текст научной работы на тему «МАҲАЛЛА ЙИҒИНЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ИННОВАЦИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ»

МАХДЛЛА ЙИГИНЛАРИДА ИЖТИМОИЙ ИННОВАЦИЯЛАРНИ

КУЛЛАШ

d https://doi.org/10.5281/zenodo.11627814

Шадиметов Камолжон Шадиметович

и.ф.д., академик, Узбекистон «Адолат» СДП «Инновация ва мукрбил

энергетика таргиботи маркази» рахбари

АННОТАЦИЯ.

Мазкур мацолада мауалла уудудининг ижтимоий-щтисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чициш ва амалга татбиц этиш борасида олиб борилган тадцицотлар натижалари юзасидан маълумотлар келтирилган уамда ижтимоий инновацияни цуллаган уолда унинг ижросини таъминлаш, мауалла ободончилиги ва ауоли фаровонлигини яхшилашда уокимликлар, депутатлар, мауалла фуцаролар йигини ролини кучайтиришга оид тавсиялар берилган.

Таянч тушунчалар: ижтимоий ривожланиш даражасини бауолаш, инновация, ижтимоий инновация, ижтимоий соуалар, инсон капитали, интеллектуаллик, экология.

ПРИМЕНЕНИЕ СОЦИАЛЬНЫХ ИННОВАЦИЙ В МАХАЛЛИНСКИХ СХОДАХ

АННОТАЦИЯ.

В данной статье автор представляет информацию о результатах исследований по разработке и реализации программы социально-экономического развития махалли, а также дает рекомендации по применению социальных инноваций в реализации программы, повышению роли уокимиятов, сходов граждан махалли и депутатов в благоустройстве махалли и улучшении благосостояния населения.

Ключевые слова: оценка уровня социального развития, инновация, социальные инновации, социальные отрасли, человеческий капитал, интеллектуальность, экология.

IMPLEMENTING SOCIAL INNOVATIONS TO THE PUBLIC COMMUNITIES (MAHALLA)

ANNOTATION.

The article provides information on findings of the researches regarding the development and implementation of a program for social and economic growth of a public community (mahalla), and recommends applying public innovations to the program implementation as well as improving the role of local authorities and organizing meetings of community citizens with responsible officials on the issues of improvement ofpublic communities and public wellbeing.

Key words: assessment of the social development, innovation, public innovations, social branches, human capital, intellectuality, environment/ ecology.

КИРИШ

Х,ар кандай холатни билиш жараёнида уни бахолайдиган мезонларни тугри танлашга эътибор каратилади [1]. Мезонни танлаш, уни илмий-амалий асослаш мухим усул ва тадкикот масаласи каторига киради ва купинча мунозарали кечади. Бу тулалигича ижтимоий ривожланиш, унинг иктисодий асослари даражаси ва сифатига бахо бериш билан боглик. Бундай кийин ва мураккаб масалалар ижтимоий ривожланиш мезонининг намоён этиш табиати (характери)га кура хал килинади. У камдан-кам холларда соф куринишда учрайди. ^оидага кура, ижтимоий ривожланиш иктисодий жараёнлар билан боглик булиб, бундай ижтимоий ва иктисодий куринишлар уртасидаги чегарани тавсифлаш кийин.

Биринчидан иктисодиётдаги хар бир нарса инсон эхтиёжларини кондиришга мулжалланган, шундай экан, у ижтимоий табиатга эга.

Иккинчи гурухга ахоли бандлиги, мехнат шароити, уй-жой билан таъминланиши, коммунал-маиший хизматлар, тиббиёт, сихатгох, согломлаштириш ва дам олиш муассасалари, мактабгача ва умумтаълим муассасалари, махсус таълим олиш имкониятлари, малака ошириш ва касбни узгартириш, буш вактда маданий хордик чикариш ва дам олиш базалари мавжудлиги каби маълумотлар киради. Учинчи гурух ялпи ички махсулот, жон бошига миллий даромад, истеъмол ва жамгарма фондлари, бир киши хисобига айрим истеъмол махсулотлари ва хизматлар, хар бир оила аъзосининг шахсий даромади, мехнатга хак тулаш, нафака, стипендия ва бошка жамоат фондлари хамда давлат бюджети (республика ва махаллий)дан ижтимоий туловларни камраб олади. Х,ар бир санаб утилган курсаткичлар узининг аник маъносига эга булиб, ижтимоий ривожланишнинг кайсидир куп киррали даража ва сифатида

намоён булади. Улaрнинг ичидa биринчи гурух кyрсaткичлaри мухим Урин эгaллaйди. Шу aсосдa ижтимоий ривожлaниш бyйичa кyрилгaн чорaлaрнинг охирги нaтижaлaри бyйичa фикр юритиш мумкин. Кайд этилганидек, иктисодиёт, мaдaният, мaиший хизмaт, соFликни сaкдaш, тaълим Ba бошкa сохаларда aмaлгa оширилaётгaн ишлaрнинг aсосий мазмунини халк фaровонлиги, хаёт дaрaжaси Ba умр дaвомийлигини ошириш тaшкил этaди. Шyндaй экaн, худудни ижтимоий-иктисодий ривождaнтиришни юкоридa кaйд этилгaн мезонлaргa таянган холда aмaлгa ошириш мумкин. Узбекистон Респyбликaси Президентининг 2018 йил 22 янвaрдaги ПФ-5308-сонли фaрмони билaн 2017-2021 йиллaрдa Узбекистон Респyбликaсини ртожлантиришнинг бештa устувор йуналиши бyйичa Хдракатлар стрaтегиясигa [2] кyрa, иктисодий-ижтимоий бyндaй ижтимоий Ba иктисодий кyринишлaр Уртaсидaги чегaрaни тaвсифлaш кийин.

Биринчидaн, иктисодиётдaги хар бир нaрсa инсон эхтиёжларини KOндиришгa мyлжaллaнгaн, шyндaй экaн, y ижтимоий тaбиaтгa эгa.

Иккинчидaн, ижтимоий ривожлaниш куп киррали Ba куп режали. У узини моддий фaровонлик, мaънaвий усиш, мехнатни енгиллaштириш Ba бошка эхтиёжларни кондиришдa нaмоён этади. Ижтимоий ривожлaниш aсоси инсон хаёт фaолиятининг бaрчa йуналиш Ba сохалари билaн боFлик.

Ушбу нyктaи нaзaрдaн келиб чикиб, инсонлaрнинг ижтимоий-иктисодий мaнфaaтлaри дaрaжaси сифaт мезонини aниклaш мумкин.

Одaмлaр жaмиятнинг ижтимоий ривожлaниш дaрaжaсини ижтимоий-иктисодий мaнфaaтлaри кaнчaлик кондирилaётгaнидaн келиб чикиб бахолайди. Шу yриндa сaвол тyFилaди: ижтимоий-иктисодий мaнфaaтлaрнинг aмaлгa ошириш дaрaжaсини кaндaй улчам билaн бахолаш мумкин? ^айсидир вник бир кyрсaткич билан инсон хаётининг хамма томонини бирдек камраб олиш мушкул. Ижтимоий ривожлaниш даражасини бахолаш хамда сифат кyрсaткичдaри Ba унинг негизи булган иктисодий асослар куйидаги гурухларга булинади:

1) ижтимоий сохада эришилган ижтимоий ривожлaниш натижаларини тaвсифловчи кyрсaткичлaр;

2) факториал кyрсaткичдaр (ишлаб чикаришни ривожлaнтириш омилларини тахлилий шаклда ифодалаш хисобланади), яъни инсонлар эхтиёжини кондириш, ижтимоий соханинг ривожлaниши учун яратилган шароит холатини тaвсифловчи маълумотлар;

3) ижтимоий ртожланиш иктисодий асосларини тaвсифловчи курсаткичлар.

Биринчи гурух халк фаровонлиги, инсонлар хаёт даражаси ва сифати, умр куриш давомийлиги, миллатнинг билимлилик даражаси, сохада худудларда амалга ошириладиган комплекс чора-тадбирлар белгиланди. Жумладан, вилоят, туман ва шахарларни комплекс ва мутаносиб ижтимоий-иктисодий ривожлантириш, уларнинг мавжуд салохиятидан самарали ва оптимал фойдаланиш учун худудларда замонавий ишлаб чикариш хамда мухандислик-коммуникация инфратузилмасини ташкил этиш буйича лойихалар, жумладан, давлат-хусусий шерикликни кучайтириш оркали тулик амалга ошириш тадбирлари жорий этилади. Бу уринда норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикиш ва уларда худудларда замонавий ишлаб чикариш ва мухандислик-коммуникация инфратузилмасини ташкил этиш буйича

лойихаларни амалга ошириш параметрлари хамда «Аклли шахар», «Аклли махалла», «Аклли уй» ва «Аклли хокимият» концепцияларини акс эттириш назарда тутилмокда [3]. Арзон уй-жойлар барпо этиш буйича максадли дастурларни мухандислик коммуникация ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш хамда модернизациякилиш, бунинг учун шахарлар ва шахарчаларнинг бош режалари хамда кишлок фукаролар йигинларини меъморий режалаштиришни ташкил этиш лойихаларини тайёрлаш ва тасдиклаш буйича дастур ишлаб чикилади. Амалга ошириш учун норматив-хукукий хужжат лойихаси тузилиб, лойихада 2018- 2022 йилларда 138 та шахар ва шахарчаларнинг бош режалари хамда 2018-2019 йилда 55 та кишлок ахоли пунктларини меъморий режалаштириш лойихаларини ишлаб чикиш хамда худудларда курилиши режалаштирилаётган ижтимоий объектларни лойихалаштиришда эски колиплардан воз кечиб, инновацион ёндашувларни жорий этиш назарда тутилмокда.

Аксарият холларда ижтимоий муаммоларни хал этишни «ижтимоий янгилик» ва «ижтимоий инновация» тушунчалари билан боглашади. Ижтимоий янгилик ва ижтимоий инновация янги, ижодий, ижтимоий муаммони ечишни назарда тутади. «Ижтимоий янгилик» - бу уйлаб топилган, лекин хали ижтимоий жорий этилмаган янгилик хисобланади, ижтимоий инновация эса жорий этилган ёки ижтимоий сохага киритилган янгиликдир. 2018 йил 18 апрелда кабул килинган «Сиёсий партиялар тугрисида»ги, «Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси Регламенти тугрисида»ги, «Халк депутатлари вилоят, туман ва шахар Кенгашларига сайловлар тугрисида»ги ва «Халк депутатлари махаллий Кенгаши депутати, Узбекистон Олий Мажлисининг ^онунчилик палатаси депутати ва Сенат аъзосини чакириб олиш тугрисида»ги конунларга тузатишлар киритилиб, шунга биноан, партияларнинг депутатлик гурухлари кушимча хукукларга эга булди [4].

Жyмлaдaн, худуддарни ривождантириш дaстyрдaри дойихадарини такомиддаштириш юзасидан такдифдар киритиш ва тyмaн (шахар) хокими, шyнингдек, тегишди махаддий ижро этувчи хокимият органдари мансабдор шахсдарининг коникарсиз фаодияти тyFрисидa видоят хокимига худоса такдим этиш хукуки беридди.

Маъдумки, махаддий кенгаш депутатдари хадк вакиди сифатида тегишди худуд аходиси манфаатдарини химоя кидади. Бундай ёндашув демократик принципдарнинг амаддаги ифодасидир. Худуднинг ижтимоий-иктисодий ривожданиши куп ходдарда махаддий кенгаш депутатдарининг фаоддигига боFдик. Бу борадаги фаодият, тадкикот, депутатдик ва жамоат назоратдари худосадаридан маъдум буддики, худудни ижтимоий-иктисодий ривождантириш давдат дастурдарига хамоханг дастурни шакддантириш ва унинг амадий ижросини таъминдаш вазифаси махадда даражасида тузидмайди ва ижросини таъминдашнинг аник механизми бедгиданмаган.

Шу пайтгача бу масададар респубдика микёсида Давдат дастури, Хадк депутатдари видоят, шахар ва туман кенгашдари сессиядарида худудни ижтимоий-иктисодий ривождантириш дастури, бюджетнинг ижроси ва кедгуси йиднинг параметрдари мухокама кидиниб, кенгашдар сессиядарида тасдикданди ва ижро учун кабуд кидинди.

Айни вактда ушбу дастурдар махаддадардан бошдаб шакддантиридмайди, y ердаги муаммодар умумдаштиридмайди, туман ёки шахар даражасида шакддантиридган дастурдар мухокама ва тасдикдан юзаки утади. Натижада махаддадаги мавжуд муаммодар туман, шахарда шакддантиридган дастурга кирмай, эътибордан четда кодаверади. Ижрочидар учун махаддадар кесимидаги муаммо ва вазифадар бедгиданмай, махаддадарда яшовчи фукародарнинг ижтимоий-иктисодий масададарга оид муаммодари инобатга одинмаяпти. Йид давомида бу муаммодарнинг дастурга киритидмагани хамда ташкидий ва модиявий асоссиз будгани учун ударни ижро этишга имкон будмаяпти.

Шу бидан бирга, хатто жойида (махаддада, туманда) хад будиши мумкин будган муаммодар ечими айрим мутасаддидар томонидан пайсадга содинмокда. Буни депутатдарнинг фукародар кутарган муаммоди масададарни хад этиш учун мутасаддидарга йуддаган суровномадарига ижобий ёки мантикди жавоб ододмаётгандиги, баъзан суровномадар умуман жавобсиз кодаётганидан бидиш мумкин. Масадан, Янгийуд туман хокимига киритидган 5 та депутатдик суровномадан 3 таси жавобсиз кодган. Бу хатдар хаттоки туман хокими ва туман кенгаши депутатига шахсан топширидган. Масадан, «Юксадиш» махаддасининг ижтимоий- иктисодий ривождантириш дастури дойихаси туман кенгаши сессиясида куридиб, тасдикдаб беридиши анча пайтгача пайсадга

солиб келинди. Ушбу махалланинг томорка экинларини сугориш аригини тиклаш буйича депутатлик сурови ярим йилда, яъни экин-тикин мавсуми бошланганидан кейингина хал этилди. Бирок 3 та оиланинг яшаш уйлари ва фермер хужалигининг ер остидан утган катта босимли газ кувури, ута хавфли булишига карамай, уни кучириш кераклиги хакидаги муаммо ярим йилдан буён уз ечимини кутмокда [5].

Президент Шавкат Мирзиёев янги 2019 йилга «Фаол инвестициялар ва ижтимоий ривожланиш йили» деб ном бериб, барчага жуда катта вазифалар юклади. Инвестицияларни кандай купайтириш, ижтимоий муаммоларни кай йул билан хал килиш каби саволлар олдимизда турган энг асосий масаладир.

Ижтимоий-иктисодий вазиятни чукур урганиш давомида махаллаларга оид харакат дастури йуклиги, муаммолар тизимли равишда урганилмаганлиги, аксарият масалалар хал килинмай колганлиги аникланди. Бундан ташкари, шу вактга кадар махаллада ижтимоий ривожланишнинг шакллантирилган дастури булмаганлиги махаллий кенгаш депутатларига жамоат назоратини амалга оширишга имкон бермаяпти. Шунинг учун махаллий шароитда худудларни нафакат туман, шахар микёсида, балки махаллалар худуди даражасида хам ижтимоий-иктисодий ривожлантириш максадга мувофик. Бу махалланинг иктисодий имкониятларидан тулик фойдаланиб, унинг ижтимоий холатини Давлат дастурларида белгилаб берилган талабларга мос янгилашга имкон яратади. Шунингдек, унинг электрон базасини яратиб, ундан самарали фойдаланиш, махалланинг ижтимоий-иктисодий холати, муаммолар, жорий этилиши зарур булган гоя, иш, хизмат, модель, лойихаларни куллашга хам имконият пайдо булади.

Халк депутатлари Тошкент вилояти кенгашига киритилган «Махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чикиш ва амалга татбик этиш тугрисида»ги масала, аввало, вилоят кенгаши комиссияси, сунгра сессияда куриб чикилди ва маъкулланди [6].

Эндиликда махаллалар худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурлари меъёрий хужжатларини махаллалардан 2019 йилдан бошлаб шакллантириш, бунинг учун депутатлар, хокимлик ва махалла фукаролари йигинлари фаоллари кенг жалб килиниши кузда тутилмокда.

Экспериментал цисм

Хужалик юритиш механизмини такомиллаштириш, мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш суръатларини жадаллаштириш куп жихатдан инсон омилига, инсонларнинг мехнат ва ижтимоий-сиёсий фаоллигига боглик булиб, ахолининг усиб бораётган маънавий ва маданий

эхтиёжларини туларок кондириш, мехнат ва яшаш шароитларини яхшилаш, турмуш фаровонлигини сифат жихатидан янги боскичга олиб чикиш мухимлиги мазкур тадкикотнинг долзарблигини белгилайди. Шахарлар билан кишло; худудлари уртасидаги тафовутлар ортиб бораётганлиги, кишлок ахолисининг турмуш даражаси шахарликларникига нисбатан паст эканлиги тадкикот максадини белгилаб, кишлок ва махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чикишни такозо килди.

Тадкикотни амалга ошириш натижасида Янгийул туманидаги сайлов округидаги А.Ортиков КФЙ ва «Юксалиш» МФЙнинг кишлок ва махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастури ишлаб чикилди. Дастур КфЙ ва МФЙ фаоллари ва туман мутасадди ташкилотлари уртасида мухокамага куйилиб, тегишли карор кабул килинишига эришилди.

Бу услубдаги синов 2015 йилдан буён Янгийул тумани «57-Йугонтепа» сайлов округида кишлок фукаролари йигини билан биргаликда урганилиб, жорий этилди. Анкета саволларига жавоблар маълумотлар тарзида тупланиб, дастур шакллантирилди ва кишлок фукаролар йигини кенгаши, туман хокимлиги, ижро идоралари иштирокида мухокама килиниб, худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастури кабул килинди. Мазкур дастурда вазифалар белгиланиб, йил давомида Махалла фукаролар йигини кенгаши, депутатлик суровлари, жамоатчилик назорати ташкил этилди. Натижада куплаб муаммолар жойида, туман, вилоят, республика ташкилотлари микёсида хал этилди.

Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурларини шакллантириш тажрибаси Узбекистон «Адолат» СДП Марказий аппарата томонидан вилоят партия фаоллари учун утказилган укув семинар-тренингда маълум килинди. Бу усул эътиборга лойик деб топилиб, махаллий кенгашлардаги депутатларга тайёрланган кулланмага киритилиши тавсия этилди. 2017 йил якунида Халк депутатлари вилоят ва туман кенгашлари депутатлари ва Узбекистон Олий Мажлиси Конунчилик палатаси депутати иштирокида ушбу дастур лойихаси «Юксалиш» МФЙ (чунки КФЙлар фаолияти тугатилган эди) кесимида шакллантирилди хамда унга махалла худудида жорий этилиши лозим булган Хдракат стратегиясида белгиланган вазифалар киритилди. Дастур туман хокими билан келишилган холда амалга оширилди.

Дастурнинг бу тарзда шаклланиши янгича ижтимоий инновацион ёндашув булиб, у 2018-2021 йилгача булган давр учун тузилди. Дастурда мавжуд иктисодий-ижтимоий имкониятлар, камчиликлар, муаммолар ечими белгиланди. Энг мухими, йиллар давомида эътибор берилмаган, лекин хал

килиш мумкин булган, иктисодий самарадор масалалар буйича муаммоларни хал этишнинг янгича йуналишлари ишлаб чикилди. Жумладан:

- хаётга татбик этилаётган яна бир ташаббус - чикиндини кайта ишлаб, биогаз олишга каратилган инновацион лойихани амалга ошириш максадида туман худудидаги фермер хужаликларидан бирига биогаз курилмаси фойдаланишга топширилди;

- махалла ахолисига хизмат курсатувчи оилавий поликлиникага куёш энергиясида ишлайдиган батарея урнатилди;

- куп йиллардан буён каровсиз колган тарихий «Йугонтепа» тепалигини ободонлаштириш ишлари амалга оширилиши белгиланди.

Худудни бу услубда чукур урганиш янги йуналишлар очиб берди. Жумладан, худуддан окиб утадиган сув, куёш энергияси, анхор сувидан фойдаланиб, кичик ГЭС куриш гояси тугилди.

Ушбу фаолиятдан кузланган максад фукароларни ижтимоий инновацион гоялар билан таништириш хамда янги лойихаларни амалга оширишларига кумаклашишдир.

Махалланинг ижтимоий-иктисодий дастурини тузиш ва хаётга жорий этиш амалиётини ижтимоий инновация деб аташ мумкин, чунки ижтимоий инновация бу - ижтимоий заруратни кондиришга хизмат килувчи (товар, хизмат ва модель) янги гоя хисобланиб, унинг хаётга татбик этилиши билан бир вактнинг узида ижтимоий муносабатлар ёки хамкорлик жараёни шаклланади.

Юкоридаги махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чикиш ва амалга татбик этишни Президентимизнинг «Узбекистон Республикасида «Маъмурий ислохотлар концепциясини тасдиклаш тугрисида»ги фармони ижросида вилоят, туманлар, шахарлар худудларини комплекс ижтимоий-иктисодий ривожлантириш буйича секторларга булишни назарда тутадиган мутлако янги тизим - «махалла -туман (шахар) - вилоят - республика» принципига асосан амалга оширилиши, асосий ишлар энг куйи бугин - махаллада кулланиладиган дастур булиб хизмат килиши мумкинлиги эътироф этилди. Бунда барча уй хужаликлари ва объектларга бирма-бир кирилиб, ахоли билан бевосита мулокот килиш кузда тутилган. Бу дастурнинг янада мукаммал шаклланиши ва ижроси таъминланишида хамкорликни кучайтиришга хизмат килади.

ХУЛОСА

1. Хал этилмай келинаётган муаммоли масалаларни МФЙ фаоллари, туман, вилоят кенгашлари, Олий Мажлис ^онунчилик палатаси депутатлари кумагида туман хокимлиги ва тумандаги хизмат курсатувчи ва ижро этувчи идоралар билан хамкорликда хал этишда масъулиятни янада ошириш керак.

2. Махалла худудининг ижтимоий-иктисодий ривожлантириш давлат дастури ижросини таъминлаш учун туман кенгаши депутати, махалла фаоллари ва мутахассислардан иборат ишчи гурух ташкил этиш лозим. Бу ишчи гурух камида ойда бир марта махалла худуди дастури ижросини таъминлаш буйича жамоатчилик назорати олиб бориши, махалла худудининг ижтимоий-иктисодий ривожланишига салмокли хисса кушиши лозим.

3. 2018 йил декабрь ойида махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастури ва Хдракатлар Стратегияси доирасида 2019 йил учун кушимча «йул харитаси» тузиш ва амалга ошириш хамда Халк депутатлари Тошкент вилояти кенгашининг 2018 йил 18 август 33/9-1-сонли «Махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чикиш ва амалга татбик этиш тугрисида»ги карорида [6] белгиланган вазифаларни бажариш уз самарасини бериши мумкин. Унга кура, махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чикиш ва амалга татбик этиш лозим.

4. Туман хокимлиги ва ижро идоралари ахоли манфаатларини химоя килиб, ижтимоий инновацияларни махалладан бошлаб жорий этишса, мавжуд муаммолар самарали, тезкор, номарказлашган холда, ортикча сарсонгарчиликсиз уз ечимини топади. Хар бир махалла учун алохида тузилган махалланинг ижтимоий-иктисодий шакллантирилиш дастури махаллий кенгаш депутатлари сессияси томонидан тасдикланиши керак. Натижада махаллада харажат ва нафлар уйгунлиги, бюджет ва таксимотнинг адолатлилиги, самарадорлиги, шаффофлиги ва хисобдорлиги баркарор булади. Шунингдек, махаллада адолатлилик, хокимликнинг яхлитлиги ва сиёсий баркарорлик таъминланади.

5. Хокимлик томонидан кабул килинган карорлар аксарият холларда салбий натижалар бериши хокимлик даражасидаги ваколатларни марказлаштиришдан чикаришни такозо этади.

6.Махалланинг саноат салохиятини тараккий эттириш учун туман хокимлиги ва мутасадди идоралар билан хамкорликда махалла худудида фаолият юритмаётган, самарасиз фойдаланилаётган, инкирозга юз тутган ёки кам кувват билан ишлаётган корхоналар, ишлаб чикаришга мулжалланган бино ва ерларни аниклаш, улар негизида янги корхоналар ташкил этиш буйича махаллий ва хорижий инвесторларни жалб этиш борасидаги ташкилий ва техник ишларни амалга оширишга эътибор каратиш керак.

7. Махалла ахолисининг кескин купайиб боришини хисобга олиб, «аклли таълим» ва тадбиркорликда камайиб бораётган ресурсларни ахолининг усишига пропорционал сифатли купайтиришга ургатиш керак. Ушбу вазифаларни

амалга оширишда Халк депутатлари вилоят, туман ва шахар кенгашларидаги депутатлик гурухлари уз фаолиятига янгича ёндашган холда иш олиб бориб, худудларни ижтимоий иктисодий ривожлантиришда фаол иштирок этиши зарур.

8. Инновацион гояга янгича ёндашган холда таргиботни йулга куйиб, уни амалда куллаш келгусида махалла фаолларини уз олган билим ва куникмалари оркали ижтимоий инновация жараёнини кенг доирада, ахоли ва жамоатчилик уртасида таргиб килишда ёрдам беради. Чунки ижтимоий хаёт хар бир инсон ва хар бир сохага, пировард натижада эса бутун иктисодий тараккиётга дахлдор жараёндир. Зеро, ижтимоий инновацияни куллаш жараёни халкаро илгор тажрибани таркатиш ва катор ташаббусларни синаш йули билан мавжуд салохиятни кенг намойиш килиш ва татбик этишга йуналтирилиши мумкин.

9. «Аклли таълим»га утиш зарур - болаларда узига хос, асл билимлар механизмини яратиш, шакллантириш, уни уз оиласи, узбек халки ва худудларда яшаётган ахоли фаровонлиги учун самарали куллаш даркор. Хар бир болани ёшлигидан истеъдоди (математика, кимё, рассом, мусикачи ва х.к.)ни аниклаш ва мантикий билимини яхшилаш омилларининг комплекс тахлили асосида, келажакда юкори малакали онг-билим даражаси, савияси юкори мутахассис булиши учун хотираси ва фикрлаш тезлигини тарбиялаш керак. Янги авлоднинг энг ёркин вакиллари катта ишончлар билдириб, узига хос ва алохидалигини эътиборга олиб, худди Германия, А^Ш, Корея Республикаси каби улар учун алохида киритилган дастурларда тайёрлаш мумкин. Президентимизнинг якинда Хоразм вилоятига ташрифида таништирилган ментал арифметика синфи, мактаби, шунингдек, бу борада «Президент мактаб»ларини очиш буйича курсатмалари (намуна» сифатида фойдаланиш) ни изчил киритиш керак.

Маълумки, таълим сифатига таъсир этувчи ташки омиллар 60-70 фоизни ташкил этади. Уни махаллаларда хамкорликда, яъни инновацион оилада; устоз-шогирд мактабида; инновацион махалла; экологик тозаликда; аклли тиббиёт; мия кобилиятини ривожлантириш; интеллектуал жисмоний тарбия; инновацион илм-фан; ишлаб чикариш ва бизнес; инновацион маънавият ташкил этиш оркали хал этишга кумаклашиши хам ижтимоий инновацияни куллашда уз самарасини беради.

Айникса, «Махалла еттилиги»нинг вазифаларини аник белгилаш лозимлиги кайд этилган й^илишдаги топширикдан (26.09.2023), келиб чикилса, жумладан:

- махалла раиси эхтиёжманд оилаларга уй-жойини яхшилашга кумаклашиш;

- хоким ёрдамчиси ишсизларга иш топишга кумаклашиш;

- ёшлар етакчиси ёшларни спорт, мусика ва тугаракларга жалб этиш;

-хотин-кизлар фаоли аёлларни тадбиркорлик, касаначилик,

хунармандчиликка жалб килиш;

- солик ходими махалладаги имкониятларни ишга солиб, солик базасини кенгайтириш, тадбиркорлик фаолиятини конунийлаштиришга хамда узини узи банд килганларга кичик бизнес тоифасига утишга кумаклашиш;

- ижтимоий ходим ёлгиз кекса, ногирон ва бошка мухтожларга ижтимоий хизмат курсатиш каби аник вазифалар билан шугулланишда, Махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантиришни дастурини тузиш ва бу услубда ривожлантириш, ракобатбардошлигини ошириш, яъни махаллага инвестициялар киритиш, давлат, бюджет хизматлари курсатиш сохасида Давлат дастурининг ижросини махалла даражасида хам самарали жорий этиш ва ахоли фаровонлигини оширишга хизмат килади7.

Буни инновацион ёндошувни бошлаган "Узбекистон "Адолат СДП Тошкент вилояти Кенгашининг утказган "Махалла еттилиги" билан узаро хамкорлик тадбирида хам куриш мумкин:

Маълумки, мамлакатимизда махалла институтининг ахамияти катта. У нафакат жамоатчилик ишларини ташкил этиш, балки махаллий даражадаги муаммоларни хал килишда хам мухим урин тутади.

Шу сабабли, Халк депутатлари махаллий Кенгашлари депутатлари ва сенаторларнинг "Махалла еттилиги" билан узаро хамкорлигини йулга куйиш буйича чора-тадбирлар белгилаб олинди. Бу хамкорликнинг асосий максади -махаллаларда ижтимоий муаммоларни тезкор ва самарали хал килиш, фукароларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш хамда жамоатчиликни фаолликка чорлашдан иборат. Бунда махалла еттилиги билан депутатлар хамда сенаторлар уртасида мунтазам мулокот ва хамкорлик алокаларини урнатиш мухим ахамиятга эга.

Узбекистон "Адолат" СДП Тошкент вилояти Кенгаши, Халк депутатлари ^ибрай туман Кенгаши депутати ташаббуси билан туманнинг 3-сектор худудидаги махалла еттилиги фаолиятини янада такомиллаштириш максадида Сенатнинг Хотин-кизлар ва гендер тенглик масалалари кумитаси раиси Малика Кадирхонова иштирокида учрашув утказилган.

Учрашув давомида махалла еттилиги рахбари ва аъзолари махалладаги долзарб муаммолар хакида сенатор ва депутатга маълумот берган. Жумладан, ижтимоий мухофаза, согликни саклаш, таълим ва инфратузилма сохасидаги муаммолар мухокама килинган.

Учрашув давомида уртага ташланган масалаларнинг хар бири руйхатга олиниб, киска фурсатларда ижросини таъминлашга келишиб олинди.

- Бу хамкорлик махалладаги ижтимоий ахволни яхшилашга, фукароларнинг хаёт сифатини оширишга хизмат килиши таъкидланган.

- Партия фаоллари, депутатларнинг махалла еттилиги билан биргаликда амалга оширган тадбирлар ва лойихалари махаллий даражадаги муаммоларни тезкор хамда самарали хал этишга имкон беради 8.

Изох,: Агар ушбу махалла уудудини ижтимоий-ицтисодий ривожлантиришни дастурини тузиш рацамлаштирилса, ижроси ва назорати янада осонлашар эди. Мен унинг амалда цуллаб курилган шакли мавжуд, фацат уни дастурчилар рацамлаштиришга ёрдам беришлари керак булади.(илова этилиб, янги нашрдан чиццан "Сузук ота изидан"9 китобидаги мауаллага тарихига оид мацолалар ва "Махалла уудудини ижтимоий-ицтисодий ривожлантиришни дастури"ни "Юксалиш", "Камолон Дарвоза" ва "Янгиобод", "Исломобод" МФЙлар учун тузилган цулланма, вариантлари Ицтисодиёт университети кафедрасига рацамлаштириш лойиуасини тайёрлаш учун топширилди.

REFERENCES

1. Шадиметов К. «Критерии и оценка уровня социального развития». Журнал «Сельское хозяйство Узбекистана» № 1, 1999 г.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги ПФ-5308-сонли «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини.

3. «Фаол тадбиркорлик, инновацион гоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили»да амалга оширишга оид Давлат дастури тугрисида»ги фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёевнинг Мамлакат парламенти - Олий Мажлисига Мурожаатномаси. 28.12.2018 й. УРК-476-сон Крнунларга киритилган узгартиришлар. 18.04.2018 й.

5. Халк депутатлари Тошкент вилояти Кенгаши кошидаги «Жамоатчилик назорати» гурухининг Янгийул туманидаги «Юксалиш» МФЙда конунлар ва давлат дастури ижроси буйича утказилган ишларнинг 2018 йил якуни буйича мониторинги хулосаси.

6. Халк депутатлари Тошкент вилояти Кенгаши сессиясининг 2018 йил 18 августдаги 33/9-1-сонли «Махалла худудини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурини ишлаб чикиш ва амалга татбик этиш тугрисида»ги карори.

7. Шадиметов К. Илм-фан ва инновацион ривожланиш журналининг 2019 йил 1-сонида чоп этилган. Социологик фанлар УДК: 6.01:338.009 Такризчи:Латипова Н.М. , соц. ф.н., УзМУ "Ижтимоий иш кафедраси" мудири

8. "Махалла еттилиги" билан узаро хамкорлик" ©https: //t.me/ToshvilADOLAT SDP.

9. К.Шодиметов "Сузук ота изидан" китоби. Тошкент-2023 й.

10. "Махаллабай ишлашга маъсул булган шахслар фаолиятини ва хамкорлигини самарали таъминлаш хамда "Махалла еттилиги" фаолиятини самарали ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида" Узбекистон Республикаси Вазирлар махкамасининг 2024 йил 15-март137-сон карори

11. Saifnazarov, I., Kuchkarov, V., Sultonov, T. (2023). Islohotlar tadrijiyligini ta'minlashda mahalla instituti faoliyatini takomillashtirish. O'zMU xabarlari, 1(4), 145-148.

12. Saifnazarov, I. (2019). Scientists and intellectuals of my mahalla. Methodical manual-Tashkent: TGEU.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.