Научная статья на тему 'ҲУДУД ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИОН ВА ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИКНИНГ ЎРНИ'

ҲУДУД ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИОН ВА ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИКНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
14
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестиция / инновация / илмий-техника тараққиёти / инновацион жараёнлар / инвестицион жараёнлар / молиялаштириш / миллий иқтисодиёт. / investments / innovations / scientific and technical developments / innovation processes / investment processes / financing / national economy.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мадаминов, Инъомжон Озодович

Тажрибадан маълумки, мамлакат иқтисодий тараққиётга эришиши учун инновацион иқтисодиётни барпо этиши зарур. Бунга эришишда инвестицияларнинг ўрни беқиёс. Чунки бугунги глобаллашув дунёсида содир бўлаётган ҳолатлар ҳар бир мамлакат иқтисодиётига ўз таъсирини кўрсатади. Мамлакат иқтисодиётига ушбу ҳолатлар салбий таъсир кўрсатмаслиги учун инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаши долзарб ҳисобланади. Айнан ушбу мақола юқоридаги масалар ечимига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Мадаминов, Инъомжон Озодович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF INVESTMENT AND INNOVATIVE ACTIVITY IN THE DEVELOPMENT OF THE REGIONAL ECONOMY

It is known from experience that in order for a country to achieve economic development, it is necessary to create an innovative economy. The role of investment in achieving this is immeasurable. Because the events taking place in today's globalized world affect the economy of each country. It is important to ensure investment and innovation activity so that these situations do not have a negative impact on the country's economy. This article is devoted to solving the above problems.

Текст научной работы на тему «ҲУДУД ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИОН ВА ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИКНИНГ ЎРНИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(4/2), April, 2023

ХУДУД ЩТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИОН ВА ИННОВАЦИОН ФАОЛЛИКНИНГ УРНИ

Мадаминов Инъомжон Озодович

Тошкент гуманитар фанлар университети укитувчиси, PhD iomadaminov@list.ru

АННОТАЦИЯ

Тажрибадан маълумки, мамлакат ицтисодий тарацциётга эришиши учун инновацион ицтисодиётни барпо этиши зарур. Бунга эришишда инвестицияларнинг урни бециёс. Чунки бугунги глобаллашув дунёсида содир булаётган уолатлар уар бир мамлакат ицтисодиётига уз таъсирини курсатади. Мамлакат ицтисодиётига ушбу уолатлар салбий таъсир курсатмаслиги учун инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаши долзарб уисобланади. Айнан ушбу мацола юцоридаги масалар ечимига базишланган.

Калит сузлар: инвестиция, инновация, илмий-техника тарацциёти, инновацион жараёнлар, инвестицион жараёнлар, молиялаштириш, миллий ицтисодиёт.

АННОТАЦИЯ

Из опыта известно, что для того, чтобы страна достигла экономического развития, необходимо создать инновационную экономику. Роль инвестиций в достижении этого неизмерима. Потому что события, происходящие в современном глобализированном мире, влияют на экономику каждой страны. Важно обеспечить инвестиционную и инновационную активность, чтобы эти ситуации не оказали негативного влияния на экономику страны. Данная статья посвящена решению вышеуказанных проблем.

Ключевые слова: инвестиции, инновации, научно-технические разработки, инновационные процессы, инвестиционные процессы, финансирование, национальная экономика.

ABSTRACT

It is known from experience that in order for a country to achieve economic development, it is necessary to create an innovative economy. The role of investment in achieving this is immeasurable. Because the events taking place in today's globalized world affect the economy of each country. It is important to ensure investment and innovation activity so that these situations do not have a negative impact on the country's economy. This article is devoted to solving the above problems.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

Key words: investments, innovations, scientific and technical developments, innovation processes, investment processes, financing, national economy.

Инновацияларни жорий этиш хар кандай давлатнинг иктисодий усишни ва бозорнинг ракобатбардошлигини таъминлашдаги мухим омили сифатида каралади. Бугун куплаб давлатлар томонидан илмий тадкикот ва инновацион фаолиятни ривожлантиришга катта микдорда инвестициялар йуналтирилмокда. Чунки фаол инвестиция ва инновация сиёсати оркали худудларнинг иктисодий ривожланишини таъминлаш мумкин. Президентимиз Ш.М.Мирзиёев таъбири билан айтганда "Жахон тажрибаси шуни курсатадики, кайси давлат фаол инвестиция сиёсатини юритган булса, уз иктисодиётининг баркарор усишига эришган. Шу сабабли хам инвестиция - бу иктисодиёт драйвери, узбекча айтганда, иктисодиётнинг юраги, десак, муболага булмайди. Шу билан бирга ".... мамлакат тараккиётининг замини, хеч шубхасиз, илм-фан ва инновациялардир". Шундай экан, миллий иктисодиётнинг инновацион ва инвестицион фаоллигини таъминлашда молия-кредит механизмининг ".энг мухим ижтимоий-иктисодий вазифалар, тармок ва худудлар буйича максадли дастурлар, устувор инвестиция лойихалари ва бошка долзарб вазифалар бажарилишини танкидий тахлил килиш юзасидан амалдаги мавжуд тизим самарадорлигини оширишимиз лозим" [1].

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислохотлар негизида нафакат корхоналарда ишлатиладиган техника ва технологик жараёнларни янгилашни, балки худудларда иктисодий юксакликка эришиш масалаларини такомиллаштириш вазифаси ётади. Шунинг учун хам иктисодиётда инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаш оркали худудлар иктисодиётини ривожлантиришнинг аник механизмини такомиллаштириш хамда амалиётда кулланиладиган айрим жихатларини тадкик этиш катта ахамиятга эга.

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ

Маълумки, инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаш оркали худудларни иктисодий ривожлантириш масаласи бугунги куннинг долзарб вазифалари сирасига кириб бормокда. Бу борада хориж ва махаллий иктисодчи олимлар томонидан катор изланишлар олиб борилган. Жумладан, Й.Шумпетер инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаш борасида муносиб хисса кушишган [2]. МДХ, иктисодчи олимларидан В.И.Верандский уз илмий тадккотларида мавзу доирасида урганишлар олиб боришган [3]. Шунингдек,

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

А.Г.Гранберг худудлар турли аломатлар ва майдонлари буйича бир-биридан фарк килгани учун уларни минтакаларга ажратиш зарурлигини таъкидлайди. Минтака таркибий элементларининг яхлитлиги, узаро богликлиги билан ажралиб турувчи маълум худуддир. Мамлакат худудини минтакаларга булиш районлаштириш [4, 43] - деб аталади. Мамлакатимиз иктисодчи олимларидан С.С.Гуломов, Ф.Б.Шакирова, Н.Рахматов, А.Мирзаев, М.Амонбоевларнинг тадкикотларида корхоналар фаолиятини инновацион бошкариш масалаларига ургу берилган. Биз эса инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаш оркали худудлар иктисодиётини ривожлантириш масалаларини ургандик ва тахлиллар олиб бордик.

ТАХЛИЛИЙ НАТИЖАЛАР

Республикада сунги йилларда хорижий давлатлар ва халкаро молия ташкилотлари рахбарлари, жахоннинг етакчи ишбилармонлари билан музокаралар утказилиб, мамлакатимизга бир неча ун миллиардлаб АКЩ доллар инвестиция жалб этиш буйича куплаб инвестиция битимлари имзоланди. Маълумки, бозор иктисодиёти шароитида хар бир мамлакатнинг минтакалари иктисодиёти ракобатбардошлигини таъминлайдиган ишончли уз ривожланиш стратегияси булиши керак. Шунинг учунн хам 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича "Хдракатлар стратегияси"да айни юкоридаги масалалар белгилаб берилган эди [5]. Тажриба шуни курсатадики, минтакалараро иктисодий хамкорлик фаолият турларини диверсификация килиш, ишлаб чикариш кучларини жойлаштиришнинг замонавий шаклларини жорий этиш хамда махаллий махсулот ва хизматларни сотиш, хомашё сотиб олиш, мамлакатлар минтакалари уртасида инвестиция ва мехнат ресурслари харакатида кузатиладиган тусикларни бартараф этишга кумаклашади. Бу оркали инвестицион ва инновацион фаоллик таминланади хамда худуд иктисодиётини ривожлантиришга эришилади.

Давлат ва инновацион жараён иштирокчилари уртасидаги муносабатларнинг умумий кабул килинган тушунчалари: учта (отм-корхона-давлат) ва унинг ривожланаётган модификацияси хамда фан-таълим ва ишлаб чикариш (фан - таълим - бизнес - давлат - фукаролик жамияти институтлари) моделидир.

1-расм. Худудни ривожлантиришнинг инновацион жараёни ва унинг

бизнесга таъсири [6]

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(4/2), April, 2023

Корхона ёки субъект

I

Инноватор корхоналар

Самарадорлик жихатларини

кондиритими

К,а йта ишлаш ёки лойихани кайтариш

Инновацион таклифлар

î г

^удуд рахбари Экспертлар

Молиялаштиришни

ташкил этиш ва куллаб- кувватлаш

бийииакарпплап

I I

Инновацион сиёсат юритиш рахбарлари

Инновацион стратегияни

конпирилиши

î 1

Корхона рахбарияти

__Устувор лойихалар

хупупий реестри

Инновацион лойихалар худудий <

Юкоридаги 1-расмда худудни ривожлантиришнинг инновацион жараёни ва унинг бизнесга таъсирида молиялаштиришни ташкил этиш хамда куллаб-кувватлаш буйича карорлар кабул килишда корхоналар уз инновацион таклифлари билан чикишлари, худуд рахбарлари эса унинг самарадорлик жихатларига алохида эътибор каратишлари шунингдек, буларни устувор лойихалар реестрида эътиборга олишлари керак булади.

Мамлакатимизда сунгги йилларда инвестициялар окимини кучайтириш, фан-техника ютукларини иктисодиёт тармокларига, ижтимоий ва бошка сохаларга кенг куллаган холда замонавий инновацион технологияларни тезкор жорий этиш, ишлаб чикаришни модернизациялаш, техник ва технологик жихатдан кайта жихозлашни рагбатлантиришга каратилган самарали ишлар жорий килинди. Чунки Узбекистон Республикаси ва унинг худудларини жадал ривожланишининг мухим шарти хисобланади. Масалан, 2000-2021 йилларда асосий капиталга узлаштирилган инвестицияларнинг ялпи ички махсулотдаги улушини хам тахлил киладиган булсак, асосий капиталга узлаштирилган инвестициялар 2000 йилда 744,5 млрд. сумни ташкил килган. 2021 йилга келиб эса 244962,6 млрд. сумни ташкил килган. Асосий капиталга узлаштирилган инвестицияларнинг ЯИМдаги улуши эса 2000 йилда 22,9 фоизни ташкил килган булса, 2021 йилга келиб 33,3 фоизга мос равишда усган. Асосий

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

капиталга узлаштирилган инвестицияларнинг ЯИМдаги улушининг энг юкори нуктаси 2019 йилда кузатилган. Бунда унинг салмоги ЯИМга нисбатан 37 фоизга етган, 2021 йилга келиб 3,7 фоизли пунктга пасайган.

Шунингдек, 2019-2021 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясининг амалга оширилиши натижасида иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохада, шу жумладан кишлок хужалиги, энергетика, курилиш, таълим, согликни саклашда инновацион ва технологик ривожланишни таъминлаш ва рагбатлантириш борасида катта ютукларга эришилди. Хусусан, Республикамиз 81 та индикатор буйича бахоланадиган Глобал инновацион индекси рейтингида юкори погонага кутарилди. Инновация ва илм-фан сохаларига Давлат бюджетидан ажратиладиган йиллик маблаглар хажми 2018 йилга нисбатан 3 бараварга оширилди. Шу билан бирга, иктисодиётнинг реал секторида илмий ва инновацион ишланмаларни тижоратлаштириш даражаси, илм-фан, таълим ва саноат уртасидаги хамкорлик алокалари нисбатан паст булиб колмокда.

Умуман олганда, Республикамизда инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаш оркали худуд иктисодиётини ривожлантиришда саноат ва ишлаб чикариш корхоналарини модернизациялаш ва техник янгилашни жадаллаштириш, узок муддатли инвестиция лойихаларини молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш билан бевосита боглик. Хрзирги кунда инвестицион ва иннвоацион фаолликни таъминлаш оркали худуд иктисодиётини ривожлантиришда турли манбалардан жалб этилаётган инвестиция лойихаларини самарадорлик жихатларига хамда унинг худуд ёки тармок ривожланишига таъсир этиш имкониятларини бахолаш зарур булади.

Бизнингча, мамлакатда инвестицион ва инновацион фаолликни таъминлаш оркали худуд иктисодиётини ривожлантириш учун куйидагиларни амалга ошириш зарур:

❖ худудлар инвестицион жозибадорлигини ошириш;

❖ инновацион жараёнларни олиб борувчи малакали кадрларни тайёрлаш ва уларнинг малакасини доимий равишда ошириб бориш;

❖ худудларда инновацион махсулот ишлаб чикарувчи янги корхоналарни барпо этиш;

❖ мавжуд ишлаб чикариш кувватлари ва инфратузилмани янгилаш;

❖ инновацион гоялар генерациясини амалга оширувчи аник чора-тадбирлар ишлаб чикиш, шунингдек, махаллийлаштириш ишларини янада жадаллаштириш максадга мувофик.

ХУЛОСА

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4/2), April, 2023

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида Узбекистон Республикаси Президенти Фармони.Т., 2017

йил 7 февраль.

2. Ш.М.Мирзиёев Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. - Тошкент: «Узбекистон» НМИУ, 2017.- 592 б.

3. Schumpeter J. Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung - Berlin: Duncker & Humblot, 1912.; Drucker P. Innovation and Entrepreneurship. Practice and Principles. - London: Heinemann, 1984.

4. Вернадский, В. И. Биосфера и ноосфера [Текст] - М.: Айрис-пресс, 2012. -576 с.; Шерешева, М. Ю. Соотношение понятий «информационная экономика» и «экономика знаний» [Текст] // Вестник Московского университета. Серия 6. Экономика. - 2008. - № 5. - С. 24-31.

5. Гранберг А. Г. Основы региональной экономики : учебник для вузов / А. Г. Гранберг ; Гос. ун-т, Высш. шк. экономики. - 5-е изд.. - М. : ГУ ВШЭ, 2006. -492, [2] с.: ил.

6. Шакирова Ф. Б. Развитие экономики Узбекистана на основе инновационной деятельности. // Евразийский международный научноаналитический журнал Проблемы современной экономики, N 3 (55), 2015.

7. Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Статистика агентлиги маълумотлари.

8. Узбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш агентлиги маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.