Научная статья на тему 'Ҳудудларда иқтисодиёт тармоқларини молиялаштиришни оширишда инвестиция ресурсларини фаол жалб қилиш йўллари'

Ҳудудларда иқтисодиёт тармоқларини молиялаштиришни оширишда инвестиция ресурсларини фаол жалб қилиш йўллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
200
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳудуд / инвестиция / тармоқ / қайта ишлаш саноати / такрор ишлаб чиқариш / хори­ жий инвестиция / таркиб / таҳлил. / territory / investment / industry / processing industry / reproduction / foreign investment / structure / analysis.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Валиев Бобур Батирович

Мақола Ўзбекистон ҳудудларига жалб қилинаётган инвестициялар тенденциялари, уларнинг иқтисодиёт тармоқлари ва соҳалари бўйича таркибини таҳлил қилиш, муаммоларни аниқлаш ва тавсиялар ишлаб чиқишга бағишланган. Унда ҳудудларга жалб қилинаётган инвестициялар, шу жум­ ладан, хорижий инвестицияларнинг қайта ишлаш, турар жой қурилиши бўйича ҳамда такрор ишлаб чиқариш таркиби таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Валиев Бобур Батирович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS OF ACTIVE ATTRACTION OF INVESTMENT RESOURCES TO INCREASE FINANCING OF ECONOMIC SECTORS OF TERRITORIES

The article is devoted to the analysis, identification of problems and the development of recommendations on the trends of attracted investments, their structure in the context of industries and areas of the economy of territories. There is analyzed the structure of investments in the regions, including foreign investment in the areas of processing, housing and reproduction.

Текст научной работы на тему «Ҳудудларда иқтисодиёт тармоқларини молиялаштиришни оширишда инвестиция ресурсларини фаол жалб қилиш йўллари»

Валиев Бобур Батирович,

Тошкент давлат иктисодиёт университети хузуридаги «Узбекистон иктисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари» илмий тадкикот маркази сектор мудири, PhD

ЩУДЛАРДА ИКТИСОДИЁТ ТАРМОКЛАРИНИ МОЛИЯЛАШТИРИШНИ ОШИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯ РЕСУРСЛАРИНИ ФАОЛ ЖАЛБ КИЛИШ ЙУЛЛАРИ

УДК: 330.322.16

ВАЛИЕВ Б.Б. ЦУДУДЛАРДА ИКТИСОДИЁТ ТАРМОЦЛАРИНИ МОЛИЯЛАШТИРИШНИ ОШИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯ РЕСУРСЛАРИНИ ФАОЛ ЖАЛБ ЦИЛИШ ЙУЛЛАРИ

Макола Узбекистон худудларига жалб килинаётган инвестициялар тенденциялари, уларнинг иктисодиёт тармоклари ва сохалари буйича таркибини тахлил килиш, муаммоларни аниклаш ва тавсиялар ишлаб чик,ишга баFишланган. Унда худудларга жалб килинаётган инвестициялар, шу жум-ладан, хорижий инвестицияларнинг к,айта ишлаш, турар жой курилиши буйича хамда такрор ишлаб чикариш таркиби тахлил килинган.

Таянч иборалар: худуд, инвестиция, тармок,, к,айта ишлаш саноати, такрор ишлаб чикариш, хорижий инвестиция, таркиб, тахлил.

ВАЛИЕВ Б.Б. ПУТИ АКТИВНОГО ПРИВЛЕЧЕНИЯ ИНВЕСТИЦИОННЫХ РЕСУРСОВ ДЛЯ УВЕЛИЧЕНИЯ ФИНАНСИРОВАНИЯ ОТРАСЛЕЙ ЭКОНОМИКИ ТЕРРИТОРИЙ

Статья посвящена анализу, выявлению проблем и разработке рекомендаций по тенденциям привлекаемых инвестиций, их структуре в разрезе отраслей и сфер экономики территорий. Проанализирована структура инвестиций в регионы, включая иностранные инвестиции по сферам переработки, жилищного строительства и воспроизводства.

Ключевые слова: территория, инвестиция, отрасль, перерабатывающая промышленность, воспроизводство, иностранные инвестиции, структура, анализ.

VALIEV B.B. WAYS OF ACTIVE ATTRACTION OF INVESTMENT RESOURCES TO INCREASE FINANCING OF ECONOMIC SECTORS OF TERRITORIES

The article is devoted to the analysis, identification of problems and the development of recommendations on the trends of attracted investments, their structure in the context of industries and areas of the economy of territories. There is analyzed the structure of investments in the regions, including foreign investment in the areas of processing, housing and reproduction.

Keywords: territory, investment, industry, processing industry, reproduction, foreign investment, structure, analysis.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

Кириш. Республика худудларида иктисодиёт тармокларини молиялаштиришни ошириш ва инвестицияларнинг технологик хамда такрор ишлаб чикариш таркибини оптималлаштириш оркали инвестициялар юкори самарадорлигини таъминлаш мухим ахамиятга эга. Инвестиция ресурсларини иктисодиётнинг узига хос хусуси-ятлари ва ривожланиш холатидан келиб чикиб, ишлаб чикаришнинг устувор тармокларига фаол жалб килиш хамда инвестициялар к,айтими дара-жасини оширишни замоннинг узи талаб килмокда.

Шу боис, Узбекистан Республикаси Президен-тининг 2019 йил 17 январдаги ПФ-5635-сон фар-мони билан тасдикланган «2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стра-тегияси доирасида «Фаол инвестициялар ва ижти-моий ривожланиш йили» Давлат дастурида хам айнан инвестицияларни фаол жалб килиш буйича кенг куламли чора-тадбирлар белгиланган. Булар каторидан урта муддатга мулжалланган «инвестиция сиёсати стратегияси»ни ишлаб чикиш, республиканинг «туFридан-туFри хорижий инвестициялар жамFармаси»ни ташкил этиш, Абу Даби ривожланиш жамFармаси билан хамкорликда «Узбекистон-Амирликлар инвестиция компа-нияси»ни тузиш, инвестициявий имкониятларни чет давлатлар, инвестициявий банк ва компания-ларга такдимот килиш максадида «инвестиция хаб»ларини яратиш, худудлар ва тармоклар кеси-мидаги дастлабки инвестиция лойихалари порт-фелини шакллантириш каби вазифалар жой олган.

Тадкикот мавзусининг долзарблиги.

Мамлакатимиз худудларида ишлаб чикаришни молиялаштириш манбаларини кенгайтириш, барк,арор ик,тисодий усишга эришиш, ик,тисодиёт тармокларини модернизация килишда фаол инвестиция сиёсатини олиб бориш талаб этилади. Шунинг учун, Президентимиз Ш.М.Мирзиёев 2019 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Олий Маж-лисга йуллаган Мурожаатномасида инвестицияларнинг ролига алохида урFу бериб, «...Биз фак,ат инвестицияларни фаол жалб килиш, янги ишлаб чикариш кувватларини ишга тушириш хисобидан ик,тисодиётимизни жадал ривожлантиришга эри-шамиз», дея таъкидлаган1.

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.

Республикамиз иктисодий сиёсатида белгиланган тадбирларни амалга оширишда худудларда инвестицияларнинг иктисодиёт тармоклари буйича таркибини тахлил килиш, уларнинг такрор ишлаб чик,ариш ва технологик жихатдан тузили-шига бахо бериш оркали мавжуд муаммоларни аниклаш хамда уларни бартараф этиш буйича илмий-амалий тавсиялар ишлаб чикиш долзарб ахамиятга эга.

Муаммонинг к,уйилиши. Махаллий иктисодчи олимлардан А.М.Содик,ов уз илмий асарида мамлакатимиз минтак,аларини ижтимоий-ик,тисодий ривожлантиришда табиий-иктисодий, ишлаб чикариш, ижтимоий-демографик салохиятига боFлик булган уларнинг инвестицион фаоллиги-нинг ролини алохида асослаб берган2. Шунингдек, Ш.Х.Назаров хам иктисодий усишни таъминлашда инвестицияларнинг ролини изохлаб, минтака-ларнинг рак,обат устунликларини аниклаб берувчи ички манбалардан бири сифатида инвестицион фаоллик даражасини келтиради3. Иктисодчи олим Д.К.Ахмедов эса 2018 йилда мамлакатимиз мин-такаларида ишбилармонлик ва инвестиция мухи-тининг холати буйича утказилган суровнома-лардаги 300 дан ортик таклиф ва мулохазани тахлил к,илиб, хорижий инвестицияларнинг мам-лакатимизга фаол жалб килишни таъминлашда малакали кадрларнинг мавжудлиги, тахлил учун маълумотларнинг етарлилиги, хокимият орган-ларининг инвестицияларни жалб килишдаги ман-фаатдорлигининг ошиши, ташки савдонинг эркин-лиги, хом ашё таъминотининг яхшиланиши каби энг мухим омилларни келтириб утган4.

Иктисодчи олим Н.Н.Обломуродов инвестицион фаолиятни молиялаштириш билан боFлик инфраструктурани ривожлантириш, жумладан, инвестиция фондлари, венчур фондлари, стартап компаниялари каби янги молиявий институтлар

2 Садыков А.А. Основы регионального развития: теория, методология, практика. // Монография. - Т.: «IQTISOD-MOLIYA», 2005. -С. 198.

3 Назаров Ш.Х. Методологические аспекты повышения конкурентоспособности регионов. // Монография. - Т.: IFMR, 2014. -C. 41.

4 Ахмедов Д.К. Бизнес-настроения в процессе реформ. Диалог государства с бизнесом определил пути совершенствования инвестиционного климата. // «Экономическое обозрение», 2018 г., №5(221), -С. 80-84.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

TawKiin этмw Ba ynap $aonMflTMHM paf6aTnaH-tmpmwhim TaBcifl этaAM1.

MHBecTu^Mfl-napHMHr x,ygygiM xux,aTnapu 6ytfMma TaflK,iK,oT onuö 6opraH MKTucoAmi AACo6upoB xynocacura Kypa, Y36eKucTOH MMHTaK,a-napuga Hic-6mm a^3anniK oMinnapu Typnma 6ynu6, 6y TyipuflaH-Tyipu uHBecTiuuflnapHu xan6 Kinuwfla MatnyM Ta6aKanawyBra o-m6 Kenagu. LUy ca6a6nu, gaB-aT TOMOHigaH aMpiiM MiMHTaKanapHM Ky--a6-KyBBaTnaw Ba xopuxufi UHBecTUUMfl-napHU xoMnaw-Tupuwflaru ypHii fOKopu 6ynu6 KO-MOKAa2.

XuiTOMnuK uKTucofl^u XiiaonaH Oy xopuxutf uHBecTuuuflnapHMHr XiMToMga MUHTaKaButf imhho-Bauufl canoxuflTUHUHr owuwu Ba yHyMgopnuKKa TatcupuHu Tax-in этaAM. TagKUKOT HaTuxanapura Kypa, xopuxufi MHBecTMuuflnapHMHr yMyMiM MMHTa-KaBMM UHHOBa^fl canoxiflTMra canMOK,-nu mxo6mm Tatcup KypcaTagu. Ammo 6y Tatcuip K,a6yn KM-nyBm MuHTaKaHuHr a6cop6uuoH canoxiMflTM Ba iiHHOBa-^flnapHM TatMMHnoB^u OMM-nnapHUHr MaBxygnu-riira 6of-uk3.

C.XupaTyKa 6owmimurMgaru uwm rypyx 19902005 Munnapga Bpa3umuflra KupyBmu xopuxutf uHBecTuuuflnapHMHr KecKiiH ycuwuHM Ky3aTgii Ba ynapHMHr yHyMgopnuiK, TawKi caBgo, Min-nutf Kop-xoHanapHuHr TexHonoriK Ba UHHOBauiiOH piBOx-naHiwu, uw xaKira TatcupuHi эмnмpмк Taxnun Kingi. YMyMaH onraHga, TyFpugaH-Tyfpu xopuxuM UHBecTUuiflnap caHoaT yHyMgopnurura KyTinraH mxo6mm TatcupHi KypcaTMaraH. YnapHiHr TawKi caBgo, uw xaKira Tatcupu xaM KaM 6ynraH. HeT эn MHBecTM^Mfl.napMHMHr мнновaцмflnapra Tatcupu xaM XaHy6u-WapKMtf Ociie MaMnaKaTnapugarugeK ca-MOK-u 6y-MaraH. XopuxuM UHBecTUUMfl-napHUHr Bpa3inufl iKTucoAueTura mxo6mm TatcupuHiHr nacT 6ynuwu cTpaTeriK eKi anoxiga TaHnaHraH TapMOK, 6ytfuma Maxcyc cuecaTnapHiHr onu6 6opinMaraHU, WKopu TexHonoriK ^aonuflT-napHMHr paf6aTnaHTi-punMaraHnuru Ba ^aKaTriHa xopuxuM UHBecTi-Uiflnap eKi ^eT эn KopxoHanapura ^eK-OB-apHi

1 06-0Myp0fl0B H.H. l/lHBecTi/^i/iOH ^aoni/iflTHi/i Moni/ifl-nawTipuw MexaHM3MnapuHM TaKOMunnawTipuw. // «MKTicoflueT Ba мнновaцмон TexHonoriflnap» m-mmm 3-eKTpoH xypHanu, 2018 m., №6. -7-6.

2 Co6upoB A.A. Xyflyfl-apHMHr hmc6mm a$3a.MMKnapM Ba MHBecTMUMOH xo3M6agopnMrM OMinnapu. // «l/lKTMcogueT Ba MHHOBauiOH TexHonoriflnap» m-mmm 3-eKTpoH xyp-Hanu, 2018 m., №6. -6-6.

3 Xiaolan Fu. Foreign Direct Investment, Absorptive

Capacity and Regional Innovation Capabilities: Evidence from China. Abstract, Department of International Devel-

opment University of Oxford October 2007

Tamtam Ma^caguHuruHa k^OB^U cuëcaTHUHr o^u6 6opu^raH^uru 6u^aH M30x^aHraH4.

XaHy6uM-UapK,MM Ocuë MaM^aKaï^apu ïaxpu-6a^apu, 6at3M 6om^a MaM.naKaT.nap xycycurn Xo^^apu, paKo6aï6apAomnuKHM omupum y^yH KynnaHM.raH cïpaïerufl.ap ïaxnunu C.^an TaflK,u-KOT.apufla y3 aKcUHU ïonraH. y puBoxnaHaëïraH MaM.aKaï.ap oflguMruHa y3 UKïucoAuëï.apuHU эpкuнnamïupumu, эpкuн caBgo Ba UHBecTi^i/ifl-napHU xa.6 эïumнu KeHraMTipumi opKani xopu-xiM uнвecïuцuflnapнuнr TapMOK paKo6aï6apgom-nuruHi omupimHi TatMUHnamgari uxo6um Tat-cupira eTi6 6ynMacnuruHi TatKUfl.a6, yHUHr aco-ciM mapTi ci^aTiga gaB.aT TOMOHigaH uktuco-fliëTHU puBOxnaHTipumra apanamimHUHr MaK6yn maKniHi TaH.ami KepaKnuriHi acocnaraH5.

ïafl^M^OT Ma^caflM. TagKiKOTHiHr MaKcagi UHBecTi^uanapHMHr Ha3apiM xuxaT.apuHU ëpiTraH XO.ga pecny6niKa xygygnapira xa.6 KU.iHaëTraH uнвecïuцuflnap TeHfleH^anapu, ynapHUHr uktuco-guëT TapMOKnapi Ba coxanapi 6yMi4a TapKu6uHi Taxnin Kinum xaMga ynapHi ^aon xa.6 Kinum 6yMi4a TaBcianap imna6 ^UKimgaH i6opaT.

M^MMM MO^MflTM. TagKiKOTHiHr u.mum moxmatu yHga MaMnaKaTiMU3 MUHTaKanapiHi uxtumoum-UKTucogiM puBoxnaHTipumga uнвecïuцuон ^aon-niKHUHr poni, uнвecïuцuflnapнu ^aon xan6 Kinimra ëpgaM 6epyB4i OMinnap, uнвecïuцufl-napHUHr iKTicoguëTra Tatcip 3Tim xycyciaTnapira oug Ha3apiM KapamnapHiHr 04i6 6epunraHi 6inaH i30xnaHagu. MaMnaKaTUMU3 xygygnapura UHBecTU-цuflnapнu xan6 Kunum 6unaH 6of.uk KypcaTKU^-napHUHr pacMUM MaH6anapgaH o.UHraHU Ba TU3UM-namTupunraH xonga Taxnun KunuHraHU xaMga 6epunraH TaKnu^napHUHr aHUK Xuco6-KUTo6nap acocuga aHUKnaHraH MyaMMO.apHUHr e^UMura KapaTU.raHU TagKUKOTHUHr u.mum axaMuaTUHU 6en-runa6 6epagu.

ïa^KM^OT MeTOfl^apM. TagKUKOTHU aManra omupumga rypyxnamTupum, aHa.U3 Ba cuHTe3, TaKKocnam, TU3UM.amTupum Ba cTaTucTUK Taxnun ycyanapugaH ^oMganaHunraH. Taxnun KunuHraH

4 Celio Hiratuka. Foreign Direct Investment and Transnational Corporations in Brazil: Recent Trends and Impacts on Economic Development' Working Group on Development and Environment in the Americas, April 2008.

5 Sanjaya Lall. Linking FDI, technology development for capacity building and strategic competitiveness', Transnational corporations. Volume 11 number 3, December 2002, United Nations Conference on Trade and Development, Division on Investment, Technology and Enterprise Development.

MKïMCOfl BA MOflMfl / ЭКОНОМMКА M OMHAHCbl 2019, 5(125)

60 ч_

1-расм. ОДдудларда инвестицияларнинг цайта ишлаш саноати ва турар жой цурилиши

тармоцларига йуналтирилган улушлари, 2018 й., %да1.

■ Кайта ишлаш "Турар жой саноати курилиши

2-расм. Асосий капиталга инвестицияларнинг ^удудлар кесимида такрор ишлаб чицаришга

йуналтирилишининг таркиби, 2018 й., %да2.

■ Янги к,урилиш ■ Кенгайтириш, иБошкалар

модернизация ва реконструкция

-—--и

1 Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитаси статистик туплами. «Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий х,олати. 2018 йил январь-декабрь». - Т., 2019. -9б-121-б.

2 Уша манба.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

3-расм. Узбекистонда асосий капиталга инвестицияларнинг ик,тисодий фаолият турлари буйича

йуналтирилганининг таркиби, 2018 й., %да1.

инвестициялар билан боFликl курсаткичлар Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси расмий манбаларидан олинган.

Асосий натижалар. 2018 йилда мамлакатимиз иктисодиётига 107,3 трлн. сумдан ортикрок ёки 12,9 миллиард долларга якин инвестициялар жалб килинган. Ушбу инвестицияларнинг салмокли кисми кайта ишлаш саноати (22%) ва турар жой курилиши (16,5%) тармокларига йуналтирилган. Навоий вилоятига 10 трлн. сумдан ортик инвестициялар жалб килиниб, ушбу маблаFларнинг 68,9%и кайта ишлаш саноатига йуналтирилган (1-расм).

Мазкур тармокка инвестицияларнинг салмокли улуши жалб килинган худудлар каторидан Анди-жон (инвестицияларнинг 28,8%и), Сирдарё (29,3%), Тошкент (30,4%), ФарFона (27,7%) вилоятлари жой олган. КоракалпоFистон Республикаси, Бухоро ва Кашкадарё вилоятларига инвестицияларнинг асосий кисми казиб чикариш ва газ ишлаб чикариш тармокларига йуналтирилгани боис ушбу худуд-ларда кайта ишлаш саноатининг инвестициялар-даги улуши мос равишда 8,7%, 5,3% ва 3,1%ни ташкил этди. Жалб килинган инвестициялар тар-кибида турар жой курилишининг улуши Андижон,

1 Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитаси статистик туплами. «Узбекистон Республика-сининг ижтимоий-иктисодий холати. 2018 йил январь-декабрь». - Т., 2019. -96- 121-б.

Жиззах, Самарканд, ФарFона ва Хоразм вилоят-ларида сезиларли даражада юкори булган.

2018 йилда мамлакатимизга жалб килинган инвестицияларнинг такрор ишлаб чикариш тар-кибида 57% улушини янги курилиш сохаси эгал-лаган.

Ушбу йилда республикага узлаштирилган инвестицияларнинг 27,3%и кенгайтириш, реконструкция, модернизация, техник кайта жихозлаш ишларига йуналтирилган. Бухоро (инвестицияларнинг 68,2%и янги курилишга), Кашкадарё (71,7%), Наманган (76,8%), Сурхондарё (65,3%) вилоятларига узлаштирилган инвестицияларнинг салмокли кисми объектларнинг янги курилиши ишларига йуналтирилган. Бу эса мазкур худудларда айтилган даврда янги ишлаб чикариш объектла-рининг купрок ташкил этилганлигини курсатади. КоракалпоFистон Республикаси (45,1%), Андижон (40,6%), ФарFона (41,2%), Хоразм (40,8%) вилоят-ларида кенгайтириш, реконструкция, модернизация, техник кайта жихозлаш ишларига инвестицияларнинг катта кисми йуналтирилган. Ушбу худудларда иктисодиётда янги ишлаб чикаришни ташкил этишдан кура мавжуд объектларни модернизация килиш ва кенгайтириш ишлари купрок амалга оширилганини куриш мумкин.

Узбекистонга 2018 йилда жалб килинган инвестицияларнинг иктисодий фаолият турлари буйича таркиби тахлил килинса, инвестиция ресурсла-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

рининг турар жой курилишига 16,5%и, электр, газ билан таъминлашга 14,2%и, tof-koh саноатига 11,4%и, ташиш ва саклашга 7,4%и йуналти-рилган.

Асосий капиталга инвестицияларнинг молия ва сугурта фаолиятига киритилган кисми 1%ни, ахборот ва алока тарморига киритилгани 0,9%ни, таълимга йуналтирилгани 2,6%ни, соFликни саклашга киритилгани 2,5%ни, курилиш сохасига киритилгани 2,3%ни ташкил этган. Шунингдек, инвестициялар таркибида улгуржи ва чакана савдо улуши 3,8%га, сув билан таъминлаш, канализация сохасининг улуши 2,4%га тенг булган.

Жахон мамлакатларидаги асосий капиталга инвестицияларнинг иктисодиёт тармоклари буйича таркибини тахлил килиш хам чукур хуло-салар чикариш имконини беради. Жумладан, Корея Республикасида асосий капиталга инвестицияларнинг сунгги йилларда уртача 32-33% ишлаб чикариш (кайта ишлаш) сохасига, 20-22% кучмас мулк билан борлик фаолиятга, 12% атрофида дав-лат бошкаруви ва химояси, мажбурий ижтимоий химоя тармоFига, 6-7% транспорт ва саклаш сохасига, 5%дан ор^и ахборот ва алока тарморига, 4-5% электр, газ, бур ва х,аво хайдаш тармоFига, 0,1% tof-koh саноатига йуналтирилган1.

Чехия Республикасида эса 2015-2017 йилларда асосий капиталга инвестицияларнинг 24-25%и ишлаб чикариш (кайта ишлаш) тармокларига, 18-21%и кучмас мулк билан боFлик фаолиятга, 7-8,5%и транспорт ва саклаш сохасига, 6% дан ортиFи ахборот ва коммуникация тармокларига, 4%дан ор^и профессионал, илмий ва техник фаолият турларига, 6,5-9%и давлат бошкаруви, мудофаа ва мажбурий ижтимоий химоя сохасига, 2,2-3,2%и таълим сохасига йуналтирилган2.

Польша давлатида эса сунгги йилларда (20132015 йй.) асосий капиталга инвестицияларнинг 17-18%и ишлаб чикариш (кайта ишлаш) тармокларига, 17% атрофида кучмас мулк билан боFлик фаолиятга, 13-14%и транспорт ва саклаш сохасига, 7-8% улгуржи ва чакана савдо, транспорт воси-таларини таъмирлашга, 3,5%дан ортик кисми ахборот ва коммуникация тармокларига йуналтирилган.

Юкорида келтирилган чет эл мамлакатларида жалб килинган асосий капиталга инвестицияларнинг иктисодиёт тармоклари буйича таркибида

1 https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SNA_ TABLE8#

2 Уша манба.

энг юкори улушларни ишлаб чикариш (кайта ишлаш) сохаси, кучмас мулк билан боFлик фаолият, транспорт ва саклаш тармоклари эгаллаган. Шуни хам алох,ида таъкидлаш лозимки, ушбу мам-лакатларда асосий капиталга инвестициялар таркибида ахборот ва коммуникация тармоклари 3,5-6%ни ташкил этган булса, Узбекистонда ушбу курсаткич 0,9%ни ташкил этган.

2018 йилда мамлакатимизга жалб килинган инвестицияларнинг технологик жихатдан тарки-бий тузилиши тахлил килинса, уларнинг 49,7%и курилиш ва монтаж ишларига, 39,7%и эса машина, ускуна ва инвентар сотиб олишга йуналтирил-ганини кузатиш мумкин.

Хорижий инвестицияларнинг иктисодиёт тармоклари буйича таркибий тузилишига эътибор каратилса, 2018 йилда энг катта улушлар электр, газ билан таъминлаш (34,2%), кайта ишлаш саноати (26,6%), tof-koh саноати (19,6%) хиссасига туFри келган. Айтилган даврда хорижий инвестицияларнинг иктисодиётнинг бошка тармоклари, хусусан ташиш ва саклашга 5,6%, сув билан таъминлаш, канализация сохасига 2,5%, ахборот ва алока тармоFига 1,4%, кишлок хужалигига 1,6%, санъат, кунгил очиш ва дам олиш сохасига 3,4% улушлари йуналтирилган (4-расм).

БМТнинг Савдо ва ривожланиш буйича конференциям маълумотларига кура, жахонда турридан-турри хорижий инвестицияларнинг асо-сини ташкил килувчи трансчегаравий бирлашиш ва узлаштиришлар (net cross-border M&A value) соф киймати 2017 йилда 694 миллиард АК,Ш дол-ларини ташкил этган булса, унинг деярли 3,5%и бирламчи сектор (табиий ресурслардан фойда-ланиш, яъни кишлок хужалиги, урмончилик, баликчилик, казиб чикариш, конларни очиш тармоклари) хиссасига, 47,1%и ишлаб чикариш (кайта ишлаб чикариш) сохасига, 49,4%и хизмат-лар тармоFи хиссасига туFри келган. Бунда кимё ва кимё махсулотлари ишлаб чикариш тармоFи 19,7%, бизнес хизматлари 15,4%, озик-овкат, ичимлик ва тамаки ишлаб чикариш 12,6%, машина ва асбоб-ускуна ишлаб чикариш 7,5%, ахборот ва коммуникация тармоFи 5,6%, tof-koh саноати, казиб чикариш ва нефть сохаси 3,3% улушга эга булган.

Хулоса ва таклифлар. Мамлакатимизга жалб килинаётган инвестициялар хажми ошиб бора-ётганини ижобий холат сифатида эътироф этган холда худудларда инвестицияларнинг иктисодиёт тармоклари буйича таркибини тахлил килиш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

МИН1АКАВИЙ ИК1ИСОДИЁ1 I РЕГИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА

ID

4^см. Узбекиcтoндa xopижий инвестиция Ba кpедитлapнинг ик.тишдиёт тapмorçлapи бyйичa

тapкибий тузилиши, 2018 й., %Aa1.

нaтижacидa кyйидaги мyaммoли xloлaтлapни

aжpaтиб ^^тиш мумкин:

• pecпyбликaдa acocий кaпитaлгa инвecти-циялapнинг «люкли киши xoi^ aшë ceктopи (тoF-кoн caнoaти) cox,a^a тyFpи кeлмoкдa. Аxбo-poт вa aлoкa, мoлия вa cyFypтa, илмий вa тaълим кaби зaмoнaвий cox1aлapнинг acocий кaпитaлни шaкллaнтиpишдaги улуши кaмлигичa ^люда;

• K^^apë, Бyxopo вилoятлapи вa K1opaкaлпoFиcтoндa xoм aшë ^^^ининт (гaз ^зиб чи^иш) acocий кaпитaлни шaкллaнтиpиш-дaги улуши юкopи булини x1oлдa кaйтa ишлaш тapмoFининг улуши pecпyбликa дapaжacигa ни^ бaтaн жyдa пacтлигичa кoлмoкдa;

• мaмлaкaтимизгa жaлб килинaëтгaн xopижий инвecтициялapнинг caлмoкли к^ми, яъни 54%гa якини xoм aшë билaн бoFлик тapмoклapгa - tof-кoн caнoaти, элeктp, гaз билaн тaъминлaш cox1aлapигa жaлб килин^;

• pecпyбликaдa paкaмли иктиcoдиëтни ma^-лaнтиpиш бyйичa oлиб бopилaëтгaн иктиcoдий cиëcaт шapoитидa axбopoт вa кoммyникaция тapмoFигa жaлб килинaëтгaн инвecтициялap caлмoFи кaмлигичa кoлмoкдa вa б.

Узбeкиcтoн x1yдyдлapи иктиcoдиëтигa жaлб килинaëтгaн инвecтициялapнинг иктиcoдиëт

1 l^e^croN Pecпyбликacи дaвлaт cтaтиcтикa кУмитacи cтaтиcтик тyплaми. «^^e^cKm Pecпyбликa-cининг ижтимoий-иктиcoдий ^arn 2018 йил янвapь-дeкaбpь». - T., 2019. -96-121-б.

тapмoклapи вa cox1aлapи бyйичa тapкибини oпти-мaллaштиpишдa rçyйидaги йyнaлишлapдa иcлo^oтлapни фaoллaштиpиш лoзим:

• x,ap биp минтaкaнинг узи^ xoc ишлaб чикapиш caлox1ияти, ниcбий ycтyнликлapи вa ycиш зax1иpaлapини x1иcoбгa oлгaн x1oлдa yзoк мyддaтли худудий инвecтиция cтpaтeгиялapини шaкллaн-тиpиш;

• x1yдyдлapгa инвecтициялapни жaлб килишни paFбaтлaнтиpиш вa инвecтopлapгa имтиëзлap бepиш тизимини шaкллaнтиpишдa инвecтиция-лapни кaйтa ишлaш тapмoклapи, axбopoт вa шм-мyникaция cox^ap^ мax1cyлoтлapи ишлaб чикapиш, элeктpoникa тapмoклapи кaби зaмoнa-вий вa юкopи кУшилгaн киймaтгa эгa co^napra йyнaлтиpишни тaъминлaш;

• дaвлaт кaфoлaти oo^a бyлмaгaн тyFpидaн-тyFpи xopижий инвecтициялapни paFбaтлaнти-pишдa нopмaтив acocлapни тaкoмиллaштиpиш, кaдpлap тaйëpлaшни иcлox1 килиш вa инфpaтy-зилмaни pивoжлaнтиpиш;

• мoлия бoзopи инcтpyмeнтлapи вa кopпopa-тив бoшкapyвни тaкoмиллaштиpиш opкaли дaвлaт тaъcиpи ocтидaги йиpик кopxoнaлapгa зaмoнaвий IPO мexaнизми opкaли инвecтициялapни жaлб килишни тaшкил этиш вa б.

И^ИСОД ВД MОЛИЯ I ЭKОHОMИKA И ФИHAHCЫ 2019, 5(125)

AgaÔMëT^ap pyuxaTM:

1. y36eKucroH Pecpy6-nuKacu npe3UAeHTU LUaBKaT Mup3uëeBHUHr o-iim Max-iicra Mypo-xaaTHoMacii.

2. AxMegoB ß.K. Bumec-HacrpoeHua b процеccе pe^opM. ßua-or rocygapcma c 6ii3HecoM onpefle-um nyTii coBepmeHcTBoBaHiia UHBecri^uoHHoro K-iiMaTa. // <GK0H0Mi/mecK0e o6o-3peHiie», 2018 r., №5(221). -C. 80-84.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Ha3apoB L.X. MeTogo-norimecKue acneKTbi noBbimeHia K0HKypeHT0cn0C06H0CTi perio-hob. // MoHorpa^ua. - T.: IFMR, 2014. -C. 41.

06-oMypo,goB H.H. MHBecni^uoH ^ao-uaTHi Mo-nua-amTupum MexaHUBM-apuHU TaKo-MU-onamTupum. // «M^TicoguëT Ba мннoвaцмoн TexHo-oma-ap» u-mum э-пeктpoн xypHa-ii, 2018 m., №6. -7-6.

4. CagbiKoB A.A. Ochobn peruioHa-bHoro pa3BMTia: Teopia, MeTogo-noma, npaKTMKa. // Moho-rpa^ua. - T.: «IQTISOD-MOLIYA», 2005. -C. 198.

5. Co6upoB A.A. XyAyA-napHUHr Hic6uM a^a—UK-apii Ba UHBecri^uoH xo3u6aflop^uru oMU—api. // «M^TicoguëT Ba UHHoBa^oH TexHo-orua-ap» u-mum 3-eKTpoH xypHa-ui, 2018 m., №6. -6-6.

6. Celio Hiratuka. Foreign Direct Investment and Transnational Corporations in Brazil: Recent Trends and Impacts on Economic Development' Working Group on Development and Environment in the Americas, April 2008.

7. Sanjaya Lall. Linking FDI, technology development for capacity building and strategic competitiveness', Transnational corporations. Volume 11 number 3, December 2002, United Nations Conference on Trade and Development, Division on Investment, Technology and Enterprise Development

8. Xiaolan Fu. Foreign Direct Investment, Absorptive Capacity and Regional Innovation Capabilities: Evidence from China. Abstract, Department of International Development University of Oxford October 2007

9. Y36eKucToH Pecny6-iKacu gaB-aT craTucTUKa KyMUTacu craTucTUK Tyn-aMi. «Y36eKucToH Pecny6-uKacuHiHr uxtumoum-uktucoaum x,o-am 2018 mu- aHBapb-geKa6pb». - T., 2019. -96-121- 6.

10. https://stats.oecd.org

MKTMCOA BA MOMfl / ЭКОНОMMКA M OMHAHCbl 2019, 5(125)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.