Научная статья на тему 'ЊУЌУЌИ ИНСОН ВА МЕХАНИЗМЊОИ МИЛЛИИ ЊИМОЯИ ОН ДАР ЗАМОНИ МУОСИР'

ЊУЌУЌИ ИНСОН ВА МЕХАНИЗМЊОИ МИЛЛИИ ЊИМОЯИ ОН ДАР ЗАМОНИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
6
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
Инсон / шањрванд / ҳуқуқ / озоди / давлат / мақомот / иттиҳодия / ҷамъият / суд.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Аламов Ҳалимљон Неъматович

Муаллиф дар маќола масъалаи механизмҳои миллии ҳимояи ҳуқуқи инсонро аз нуқтаи назари илми ҳуқуқшиносӣ мавриди таҳқиқ қарор додааст. Ба аќидаи муаллиф дар ин љарайён кафолатњои њуќуќи инсон ва шањрванд њамчун восита ва шароитњое њастанд, ки дар Конститутсия, санадњои байналхалќї ва санадњои дигари меъёрию њуќуќї муќаррар гардидаанд ва имконияти истифодаи њуќуќњоро таъмин менамоянд муњим мебошад. Њар як давлат кўшиш менамояд, ки тавассути воситаҳои ҳуқуқии мавҷуда дар сатҳи зарурӣ ҳуқуқҳои инсонро ҳимоя намояд. Дар мақола ҳимояи ҳуқуқи инсон тавассти судҳо, хусусан Суди конститутсионӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, воситаҳои маъмурию ҳуқуқӣ аҳамият дода шудааст. Ҳамзамон муаллиф дар ҳимояи ҳуқуқи инсон нақши ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ҳизбҳои сиёсӣ, иттифоқҳои касаба ва воситаҳои ахбори оммаро назаррас арзёбӣ намудааст. Танњо дар шароити кор карда баромадани механизми пешќадаму самаранок ва ташкил намудани низоми ягонаи миллии њимояи њуќуќи инсон, ки дар он њамаи механизмњо њамљавор амал намояд, њолати хуби риояи њуќуќи инсон таъмин карда мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЊУЌУЌИ ИНСОН ВА МЕХАНИЗМЊОИ МИЛЛИИ ЊИМОЯИ ОН ДАР ЗАМОНИ МУОСИР»

ХУ^У^И ИНСОН ВА МЕХАНИЗМХРИ МИЛЛИИ ХИМОЯИ ОН ДАР

ЗАМОНИ МУОСИР

АЛАМОВ ХДЛИМЧ,ОН НЕЪМАТОВИЧ

Номзади илмхои таърих, дотсенти кафедраи хукуки факултети таърих ва хукуки Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй

Муаллиф дар макола масъалаи механизщои миллии %имояи %уцуци инсонро аз нуцтаи назари илми %уцуцшиноси мавриди та%циц царор додааст. Ба акидаи муаллиф дар ин чарайён кафолатхои хукуки инсон ва шахрванд хамчун восита ва шароитхое хастанд, ки дар Конститутсия, санадхои байналхалкй ва санадхои дигари меъёрию хукуки мукаррар гардидаанд ва имконияти истифодаи хукукхоро таъмин менамоянд мухим мебошад. Хар як давлат кушиш менамояд, ки тавассути восита%ои %уцуции мавцуда дар сащи зарури %уцуц%ои инсонро %имоя намояд. Дар мацола %имояи %уцуци инсон тавассти суд%о, хусусан Суди конститутсиони, мацомоти %ифзи %уцуц, восита%ои маъмурию %уцуци а%амият дода шудааст. Хамзамон муаллиф дар %имояи %уцуци инсон нацши ташкилощои цамъияты, %изб%ои сиёси, иттифощои касаба ва восита%ои ахбори оммаро назаррас арзёби намудааст. Танхо дар шароити кор карда баромадани механизми пешкадаму самаранок ва ташкил намудани низоми ягонаи миллии химояи хукуки инсон, ки дар он хамаи механизмхо хамчавор амал намояд, холати хуби риояи хукуки инсон таъмин карда мешавад.

Калидвожах,о: Инсон, шахрванд, %уцуц, озоди, давлат, мацомот, иттщодия, цамъият, суд.

ПРАВА ЧЕЛОВЕКА И НАЦИОНАЛЬНЫЕ МЕХАНИЗМЫ ИХ ЗАЩИТЫ В

СОВРЕМЕННОЕ ВРЕМЯ.

В статье автор исследовал вопрос национальных механизмов защиты прав человека с точки зрения судебной практики. По мнению автора, в этих процессах важное значение имеют гарантии прав человека и гражданина как средства и условия, установленные Конституцией, международными документами и другими нормативно-правовыми документами, обеспечивающими возможность использования прав. Каждое государство пытается защитить права человека на необходимом уровне посредством существующих правовых инструментов.

В статье подчеркивается защита прав человека через суды, особенно Конституционный суд, правоохранительные органы, административно-правовыми средствами. При этом автор существенно оценил роль общественных организаций, политических партий, профсоюзов и средств массовой информации в защите прав человека. Только в условиях разработки современного и эффективного механизма и создания единой национальной системы защиты прав человека, в которой все механизмы будут работать вместе, будет обеспечено хорошее состояние соблюдения прав человека.

Ключевые слова: Человек, гражданин, права, свобода, государство, власть, объединение, общество, суд.

HUMAN RIGHTS AND NATIONAL MECHANISMS FOR THEIR PROTECTION IN

MODERN TIMES.

In the article, the author investigated the issue of national mechanisms for the protection of human rights from the point of view of judicial practice. According to the author, in these processes, guarantees of human and civil rights are important as means and conditions established by the Constitution, international documents and other normative legal documents that ensure the

possibility of using rights. Each State tries to protect human rights at the necessary level through existing legal instruments.

The article underscores the protection of human rights through the courts, especially the Constitutional Court, law enforcement agencies, administrative and legal means. At the same time, the author significantly assessed the role ofpublic organizations, political parties, trade unions and the media in protecting human rights. Only in the context of the development of a modern and effective mechanism and the creation of a unified national system for the protection of human rights, in which all mechanisms will work together, will a good state of respect for human rights be ensured.

Key words: Human, citizen, rights, freedom, state, power, association, society, court.

Тибки Конститутсияи Чумхурии Точикистон, инсон, хукук ва озодихои у арзиши олй мебошанд. Таърихи хукуки инсон нишон медихад, ки инсон худ як чузъи чудонашавандаи чомеа ба шумор меравад. Албатта хангоми умр ба сар бурдани инсон дар чомеа уро водор месозад, ки андеша кунад, то чй арзишхо, озодихо, хукукхо ва вазифахоро у доро мебошад. Хушбахтона илми хукуки инсон дорои сарчашмахое мебошад, ки барои рушди хаёти инсон, чомеа, расидан ба хостахо, амалй шудани орзухо ва максадхо мебошад. Аввалан, хукуки инсон мачмуи хукук ва ухдадорихои инсон мебошад, ки вазъи хукукии инсонро нисбат ба давлат, имконият ва талаботхояшро дар сохахои иктисодй, ичтимой, сиёсй, маданй дакик муайян мекунад. Дуввумин ин, ки бе амали гардонии ин хукукхои асосии инсон хеч гуна озодй, инсондустй, адолат ва бехбудии холати инсон шуда наметавонад.

Дар хамин чода Консепсияи сиёстаи хукукии Чумхурии Точикистон барои солхои 2018-2028, аз 6 феврали соли 2018, №1005 кабул гардидаст, ки тибки банди 79 - и он дар рафти пурра амалй гардидани Консепсия, ба даст овардани натичахои зерин дар назар дошта мешаванд:

- тахкими кафолатхои хукуку озодихои инсон ва шахрванд;

- механизми хукукии хифзи онхо;

- тахкими конуният ва тартиботи хукукй.

Кафолатхои хукуки инсон ва шахрванд "ин восита ва шароитхое хастанд, ки дар Конститутсия, санадхои байналхалкй-хукукй ва санадхои дигари меъёрй мукаррар гардида, имконияти истифодаи хукукхоро таъмин менамоянд [6, с.11].

Баъзе пахлухои чудогонаи хукуки инсон аз чониби олимони ватанй мавриди тадкикоти васеъ карор гирифтаанд. З. Искандаров ба механизмхои миллии химояи хукуки инсон чунин кайд менамояд, ки: «Дар як давлат кушиш менамояд, ки тавассути хукуки позитивй механизмхои химоявии хукуки инсонро мукаррар намояд, то ки он самарабахш буда, низоми томи миллии химояи хукуки инсонро ташкил намуда тавонад. Танхо дар шароити кор карда баромадани механизми пешкадаму самаранок ва ташкил намудани низоми ягонаи миллии химояи хукуки инсон, ки дар он хамаи механизмхо хамчавор амал намояд, холати хуби риояи хукуки инсон таъмин карда мешавад» [2, с. 68].

Муаллиф зери мафхуми механизмхои миллии химояи хукуки инсон роху воситахоеро дар назар дорад, ки конунгузории чумхурй бахри химоя намудани хукукхои инсонро муайян намудааст.

Бояд кайд намуд, ки дар таъмини хукуку озодихои инсон ва шахрванд, накши Президент, Парламент, Дукумат, Ваколатдор оид ба хукуки инсон ва макомоти хифзи хукук -суд, прокуратура ва Макомоти махалии хокимияти давлатй калон аст [1, с.384].

Механизмхои миллии химояи хукуки инсон ба якчанд гуруххо чудо мешаванд. Яке аз намуди маъмулии он ин низоми судии химояи хукуки инсон ба шумор меравад. Дар моддаи 84-уми Конститутсия оварда шудааст, ки «Докимияти судй мустакил буда, аз номи давлат ва аз тарафи судяхо амалй мегардад. Докимияти судй хукук, озодии инсону

шахрванд, манфиати давлат, ташкилоту муассисахо, конунияту адолатро хифз менамояд. Адолати судиро Суди конститутсионй, Суди Олй, Суди Олии иктисодй, Суди харбй, Суди Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон, судхои вилоят, шахри Душанбе, шахр ва нохия, Суди иктисодии Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон, судхои иктисодии вилоят ва шахри Душанбе амалй мекунанд» [3, с.57].

Адолати судй як шакли махсуси фаъолияти давлатй буда, бо рохи дар мачлиси судй дида баромадани парвандахои конститутсионй, чиноятй, маданй маъмурй ва иктисодй ба амал бароварда шуда, дар натича бахри химоя намудани хукук ва манфиатхои конунй карорхои дахлдор кабул карда мешавад, ки ичроиши онхоро бо мачбуркунии давлатй таъмин карда мешавад.

Докимияти судй тибки тартиботи мукаррарнамудаи конун ба амал бароварда мешавад, ки дар моддаи 2 - юми Конуни конститутсионии Чумхурии Точикистон «Дар бораи судхои Чумхурии Точикистон» бо иборахои мурофиаи конститутсионй, маданй, иктисодй, чиноятй ва маъмурй ифода ёфтанд.

Тахти мафхуми мурофиаи судй фаъолияти бо конун мукарраршудаи судро оиди баррасй ва хал намудани парвандахо ва муносибатхои хукукии он субъектоне, дар ин фаъолият ширкат менамоянд, фахмида мешавад. Тартиботи мурофиавй ба суд имконият медихад, ки нисбати хар як бахсу талош - хакикатро мукаррар намояд ва дар асоси он, конунро ба рохбарй гирифта, адолатро ба амал барорад. Дар сурати риоя накардани тартиботи мурофиавй - хукм, халнома ва таъинотхое кабул шуданаш аз эхтимол дур нест, ки беасос ва гайриконунй буда, хукуки инсонро поймол менамоянд. Ин гуна карорхои суд боз тибки тартиботи мурофиавй аз тарафи судхои зинаи болой бекор карда мешаванд. Умуман тартиботи мурофиавии судй шароит фарохам меорад, ки нисбати хама гуна парвандахо хакикати вокей баркарор карда шуда, карори хукукию адолатнок кабул карда шавад. [2, с. 78].

Дар адабиёти хукукй зимни баррасии механизмхои миллии химояи хукуки инсон, накш ва макоми Суди конститутсионй ва ё макоми дигари баамалбарорандаи назорати конститутсионй ба таври алохида ёдрас мешавад. Дар низоми механизмхои миллй фаъолияти ин макомот чун назорати конститутсионй аз болои риояи хукук ва озодихои инсон ва шахрванд муаррифй мешавад.

Суди конститутсионй ба гурухи судхои салохияташон махсус дохил буда, дар низоми ягонаи судии Чумхурии Точикистон карор дошта, сохиби макоми хосса аст.

Мувофики м. 1. Конуни конститутсионии Чумхурии Точикистон «Дар бораи Суди конститутсионии Чумхурии Точикистон» Суди конститутсионии Чумхурии Точикистон макоми мустакили хокимияти судй оид ба назорати конститутсионй буда, бо максади таъмини волоият ва амали бевоситаи меъёрхои Конститутсияи Чумхурии Точикистон таъсис дода шудааст [4].

Конуни конститутсионй «Дар бораи Суди конститутсионии Чумхурии Точикистон» доираи субъектоне, ки хукуки ба Суди конститутсионй мурочиат намуданро доранд, муайян намудааст. Дар катори дигар субъектон шахрвандон низ хукук доранд, ки оиди масъалаи вайронкунии хукуку озодии конститутсионии онхо, вобаста ба конуни татбикшуда, дар парвандаи мушаххас баъди баррасии масъала аз тарафи макомоти дахлдор ба Суди конститутсионй мурочиат карда ва хамин хукукхои асосии худро химоя намоянд.

Назорати конститутсиониро дар чодаи хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд ба 3 шакл чудо намудан мумкин аст: - назоратй абстрактй; -назорати мушаххас; -шикояти инфиродй.

Назорати абстрактй маънои онро дорад, ки Суди конститусионй аз руйи санадхои хукукии Мачлиси миллй, Мачлиси намояндагон, Президент, Дукумат, Суди Олй, Суди Олии иктисодй ва дигар макомоти давлатию чамъиятй, карордодхои ба кувваи конун

надаромадаи Точикистон ба тарики умумй оиди ба Конститутсия мувофикат будани онхо назорат бурда, хулоса медихад.

Дар доираи назорати мушаххас Суди конститутсионии Чумхурии Точикистон ба Конститутсия мувофикат кардани санадхои хукукиро бо дархости судхои дорои салохияти умумй дида мебарояд. Хдмчунин, бо дархости дигар макомоти мукаррарнамудаи конун баррасй намудани парвандахоро низ ба назорати мушаххас шомил намудан мумкин аст.

Шахрвандон оиди масъалаи вайронкунии хукуку озодихои конститутсионии онхо вобаста ба конуни татбикшуда дар парвандаи мушаххас баъди баррасии масъала аз тарафи макомоти дахлдор, метавонанд, ки чихати муайян кардани мувофикати санади хукукии татбикшуда ба Конститутсия, ба Суди конститутсионй мурочиат кунанд. Ин шакли фаъолияти Суди конститусиониро назорат аз руи шикояти инфиродй меноманд.

Дар мачмуъ ин се шакли номбурдаи фаъолияти Суди конститутсионй, шаклхои назорати конститутсиониро оид ба хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд ташкил медиханд.

Шакли дигар, ин шаклхои маъмурй - хукукии химояи хукуки инсон мебошад. Димояи хукукию маъмурй, мансубияти сохавии коидахоеро, ки раванди татбики онро танзим мекунанд, инъикос менамояд. Дар доираи танзими маъмурию хукукии хифзи хукуки инсон чунин шакли хифз хамчун шикоят аз нисбати карорхо ва амалхои гайриконунии макомоти давлатй ва шахсони мансабдори онхо чудо карда мешавад [5, с. 228]. Ин шикоят метавонад хам, ба тарики судй ва хам ба тарики маъмурй анчом дода шавад. Муайян намудани тартиби шикояти судй (аз нуктаи назари расмй) ба хеч вачх мохияти маъмурй-хукукии шикоятро халалдор намекунад, онро санади махсусгардонидашудаи дахлдор- Кодекси мурофиавии маъмурии Чумхурии Точикистон танзим менамояд.

Шакли дигар, шакли гайридавлатй (чамъиятии) - и хифзи хукук ва озодихои инсон

аст.

Дар низоми механизмхои милли химояи хукукхои инсон накши воситахои чамъиятии химояи хукукхои инсонро низ назаррас ифода мекунанд. Онхо ба масъалахои хукукй сари вакт таваччух зохир намуда, барои халли он кушиш менамояд то чорахои зарурй андешанд.

Асоси хукукии ташкил ва фаъолияти намудхои гуногуни ташкилотхои чамъиятиро дар намуди ташкилотхои гайрихукуматй, иттифокхои касаба ва хизбхои сиёсй, Конститутсияи Чумхурии Точикистон ва ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи ташкилотхои чамъиятй» муайян менамоянд. Дар моддаи 28 Конститутсияи Чумхурии Точикистон хукуки шахрвандон ба муттахидшавй мукаррар гардидааст. Мувофикан шахрвандон хукук доранд, ки дар хама гуна иттиходияхои чамъиятй ва яке аз намуди маъмули он - хизбхои сиёсй аъзо бошанд. Танхо зарур аст, ки фаъолияти ин гуна хизбхои сиёсй ва ташкилотхои чамъиятй дар доираи талаби конун сурат гирад. [9, с. 272] .

Механизмхои гайридавлатии химояи хукуки инсон вобаста ба худуди амалашон:

- Иттиходияи чамъиятии байналмиллалй - иттиходияи чамъиятие мебошад, ки он дар каламрави Чумхурии Точикистон ва дар каламрави як ё якчанд давлатхои хоричй фаъолият намуда, филиал ва намояндагии худро дар каламрави Точикистон ва як ё якчанд давлатхои хоричй дорад ё максад дорад мувофики оиннома ин вохидхоро дошта бошад [7, с.207].

- Иттиходияи чамъиятии чумхуриявй - иттиходияи чамъиятие мебошад, ки фаъолияти худро мувофики максадхои оинномавй метавонад дар каламрави Чумхурии Точикистон амалй намояд, филиалхо ва намояндагихо дошта бошад.

- Иттиходияхои чамъиятии махаллй - иттиходияи чамъиятие мебошад, ки мувофики максадхои оинномавиаш дар худуди вохиди марзию маъмурии вилоят, шахр ва нохия фаъолият мекунад [10, с. 210].

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Воситахои ахбори омма ва хукукхои инсон.

Воситахои ахбори омма дар бавучудории афкори чамъиятй атрофи хукукхои инсон сахми калон доранд. Амалияи муосир холатхои зиёдеро медонад, ки махз бо ташаббуси воситахои ахбори омма поймолкунии хукукхои инсон ошкор сохта шуда ва минбаъд ба таъсири ин сохтор бартараф карда шудааст. Ин нуктаро ба эътибор гирифта хангоми баррасии механизмхои миллии химояи хукукхои инсон накши воситахои ахбори оммаро аз нигохи мусбй арзёбй менамоянд. Дар Чумхурии Точикистон заминаи муайяни хукукй барои фаъолияти воситахои ахбори омма мухайё сохта шудааст. Конститутсияи Чумхурии Точикистон ба хама хукук ба озодии сухан, матбуот ва истифодаи бемахдуди воситахои ахбори оммаро додааст. Дар заминаи ин мукаррароти конститутсионй, Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи матбуоти даврй ва дигар воситахои ахбори омма» (19.03.2013) кабул шудааст, ки асосхои хукукии ташкили намудхои гуногуни воситахои ахбори омма ва истифодаи онхоро мукаррар намудааст. Воситахои ахбори омма нуксонхои мавчударо дар самти хукуки инсон муайян намуда, набояд бо таргиби вайронсозии сохтори конститутсионй, махалгарой, тухмати шахсиятхои алохида ва хоказо машгул гардад [8 с. 174].

Хамин тарик, механизмхои миллии химояи хукуки инсон пеш аз хама адолатро ба амал бароварда, кадру манзалати инсонй, шаъну шарафи уро химоя менамояд. Вобаста ба пешравии чомеа ва ба даст овардани истиклолият, хукуку озодихои инсон арзишй олй дониста шуда, тибки он химоя ва хифз карда мешаванд.

АДАБИЁТ:

1. А. Имомов. Хукуки конститутсионии Чумхурии Точикистон. Китоби дарсй. Нашри чорум бо тагйироту иловахо. / Имомов А. Душанбе. «Офест Империя». 2017. -760 с.

2. Искандаров З.Д. Хукуки инсон ва механизми миллии химояи он. / З.Д. Искандаров. Душанбе: «Эчод», 2006. - 136 с.

3. Конститутсияи Чумхурии Точикистон, с.1994 бо тагйироту иловахои солхои 1999, 2003 ва 2016.

4. Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи Суди конститутсионии Чумхурии Точикистон» аз 26 июли соли 2014. №1083

5. Несвит Е.А., Административно - правовая защита прав граждан: вопросы терминологии / Вестник КГУ им. Н.А. Некрасова №5, 2016. - 228 с.

6. Ойев Х., Сафаров Б.А. Механизмхои хифзи хукуки инсон ва шахрванд дар Чумхурии Точикистон. / Х.Ойев., Б.А. Сафаров. Душанбе - 2013. 256 с.

7. Сафаров Б.А., Сафаров Д.С., Миралиев ИД., Хукуки инсон. / Б.А. Сафаров., Д.С. Сафаров., ИД. Миралиев. Душанбе: "Бахманруд" 2013. - 207 с.

8. Саидов И.И., Миралиев ИД. Хукуки инсон. / И.И. Саидов., ИД. Миралиев. Душанбе: "Бахманруд" 2013. 207 с.

9. Шохиён А., Аламшозода А.А., Диноршоев А.М. Хукуки инсон. / А. Шохиён А.А. Аламшозода., А.М. Диноршоев. Душанбе: "Эр - граф", 2018. - 272 с.

10. Шохиён А., Аламшозода А.А., Мирзоев С.Б., Рахмон Д.С. Хукуки инсон. / А. Шохиён А.А. Аламшозода., С.Б. Мирзоев., Д.С. Рахмон. -Душанбе: "Эр - граф", 2018. - 272 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.