CC BY
8
5.1 (12.00.00) ПРАВО 5.1 ^УЦУЦ 5.1 LAW
5.1.1(12.00.01) ТЕОРЕТИКО-ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРАВОВЫЕ НАУКИ 5.1.1 ИЛМ^ОИ НАЗАРИЯВЙ-ТАЪРИХИИ ^УЦУЦЙ 5.1.1 THEORETICO-HISTORICAL-JURIDICALL SCIENCES
УДК 342
DOI 10.24412/2411-1945-2023-3-5-9
ОИДБА МАФХУМИ СИЁСАТИ Миралиев Исфандиёр Царахонович, н.и.у.,
ХУЦУЦИИ ЦУМХУУРИИ дотсенти кафедраи ууцуци инсон ва
ТОЦИКИСТОНДАР СОХАИ ууцуцшиносии муцоисавии факултети
ХУЦУЦИ ИНСОН ууцуцшиносии ДМТ (Тоцикистон, Душанбе)
К ВОПРОСУ О ПОНЯТИИ Миралиев Исфандиёр Карахонович, канд.
ПРАВОВОЙ ПОЛИТИКИ юрид. наук, доцент кафедры прав человека и
РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В сравнительного правоведения юридического
СФЕРЕ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА факультета ТНУ (Таджикистан, Душанбе)
TO THE QUESTION OF THE Miraliev Isfandiyor Karakhonovich, candidate of CONCEPT OF LEGAL POLICY OF legal sciences, docent at the department of human THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN IN rights and comparative law of the law faculty of
THE SPHERE OF HUMAN RIGHTS TNU (Dushanbe, Tajikistan)
e-mail: isfand 1986@mail.ru
Масъалаи сиёсати ууцуци, аз цумла сиёсати ууцуци дар соуаи ууцуци инсон дер боз дар маркази таваццууи мууаццицон, файласуфон, сиёсатмадорон ва ууцуцшиносон царор дорад. Бояд тазаккур дод, ки ууцуци инсон дар давлати ууцуцбунёд арзиши бунёди ва меувари ба уисоб рафта, эътироф, уимоя ва таъмини онуо уудадории давлат ба уисоб меравад. Цамзамон тибци принсищои давлати ууцуцбунёд, давлат уудадор мебошад, ки ууцуцу озодщои инсон ва шаурвандро эътироф, риоя ва уифз намояд. Аз ин ру, яке аз шаклуои ицрои чунин уудадори, ки дар сатуи расми бар души давлат вогузор шудааст, бунёд ва амали намудани мацсадноки сиёсат дар соуаи ууцуци инсон мебошад. Солуои охир сиёсати ууцуци дар соуаи ууцуци инсон ва умуман худи масоили сиёсати ууцуци дар маркази таваццууи аксари мууаццицон-ууцуцшиносон царор дорад. Бинобар ин, дар адабиёти ууцуци оид ба масъалаи мафууми сиёсати ууцуцуи дар соуаи ууцуци инсон ягонафикри мавцуд намебошад. Дар натицаи таулил ва тауцици мафуумуое, ки аз цониби ууцуцшиносон пешкаш шудааст, мафууми муаллифии сиёсати ууцуцуи дар соуаи ууцуци инсонро пешниуод шудааст.
Калидвожа\о: сиёсат, сиёсати ууцуци, сиёсати ууцуци дар соуаи ууцуци инсон, давлати ууцуцбунёд, цауонишави, ууцуци инсон, мушкилот, сиёсати давлати, ууцуц, уудадори
Проблема правовой политики, в том числе правовой политики в области прав человека, давно находится в центре внимания исследователей, философов, политиков и юристов. Следует отметить, что права человека считаются фундаментальной и центральной ценностью в правовом государстве, а их признание, защита и обеспечение являются обязанностью государства. В то же время, согласно принципам правового государства, оно обязано признавать, соблюдать и защищать права и свободы человека и гражданина.
Поэтому одной из форм реализации этой обязанности на официальном уровне, возложенной на государство, является создание и целенаправленная реализация политики в области прав человека. В последние годы в целом вопросы правовой политики, а в частности правовая политика в области прав человека, находятся в центре внимания большинства правоведов. Поэтому в юридической литературе нет единого мнения относительно понятия «правовая политика в сфере прав человека». В результате анализа и исследования понятий сделана попытка предложить авторское определение понятия «правовая политика в области прав человека».
Ключевые слова: политика, правовая политика, правовое государство, глобализация, проблема прав человека, государственная политика, право, обязанность
The problem of legal policy, including the legal policy in the field of human rights, has long been in the focus of attention of researchers, philosophers, politicians and lawyers. It should be noted that human rights are considered a fundamental and central value in a state governed by the rule of law, and their recognition, protection and provision are the responsibility of the state. At the same time, according to the principles of the rule of law, the state is obliged to recognize, observe and protect the rights and freedoms of man and citizen. Therefore, one of the forms of implementation of such an obligation at the official level, entrusted to the state, is the creation and purposeful implementation of a policy in the field of human rights. In recent years, in general, issues of legal policy, and in particular the legal policy in the field of human rights, have been at the center of attention of most jurists. Therefore, there is no consensus in the legal literature regarding the concept of legal policy in the field of human rights. In this article, the author tried, as a result of the analysis and study of concepts, offers his author's definition of the concept of legal policy in the field of human rights.
Key-words: politics, legal policy, legal state, globalization, human rights, problem, public policy, right, obligation
Ахаммияти ху^у^и инсон дар давлати ху^у^бунёд бо он тасдщ карда мешавад, ки эътироф, химоя ва таъмини онхо чузъи чудонашавандаи сиёсати ху^у^й мебошад. Давлат ухдадор аст, ки ху^у^у озодихои инсон ва шахрвандро эътироф, риоя ва химоя намояд. Яке аз шаклхои ичрои ин ухдадорй, ки дар сатхи расмй (байналмилалй ва конститутсионй-ху^у^й) бар души давлат вогузор шудааст, бунёд ва татби^и ма^садноки сиёсат дар сохаи ху^у^и инсон мебошад. Бехуда нест, ки дар Чумхурии Точикистон, се маротиба барномаи таълим дар сохаи ху^у^и инсон ^абул гардид (^арорхои Хукумати ЧТ «Дар бораи тасди^и Барномаи таълим дар сохаи ху^у^и инсон» (аз 12.06.2001с., №272, аз 03.12.2012с., №678, аз 30.12.2021с., №565).
Инсоният дар ибтидои хазорсола зарурати истифодаи ху^у^у озодихои асосии худро эхсос намуд. Охирин чун аломати рохнамо барои рушди демократияи муосири либералй ва чомеаи шахрвандй баромад мекунад [2, с. 136]. Сотиволдиев Р.Ш. ^айд менамояд, ки «бо баробари аз чомеа чудо шудани сарватмандон, хокимон, кохинон, сарлашкарон, имкони махдуд намудани озодй, дахолат намудан ба хаёти инсон, халадор намудани баробарии ибтидой ва му^аррарй ба миён меояд» [8, с. 389]. Бинобар ин, илми ху^у^и инсон эътирофи арзиши инсонро хадафи аслии худ ^арор додааст [2, с. 136]. Аз ин ру, солхои охир сиёсати ху^у^й дар сохаи ху^у^и инсон умуман ва мушкилоти сиёсати ху^у^й дар сохаи ху^у^и инсон хусусан дар маркази таваччухи аксари мухавдщон ^арор дорад.
Ба гуфтаи Н.В. Исаков, воситаи самараноки таъмини ху^у^у озодихои инсон ва шахрванд «метавонад сиёсати илман асоснок, сиёсати ху^у^ии бонизоми давлат бошад», ки ба шарофати он имкони такмили ^онунгузорй дар сохаи ху^у^и инсон, омезиши о^илонаи принсипхои хокимият ва озодй, истифодаи механизмхои ху^у^й бо ма^сади ба
хамвории татбики пайвастаи хукуку озодихои конститутсионй табдил додани стратегияи сиёсй» [1, с. 295].
Сиёсати хукукй дар сохаи химояи хукуки инсон ва сиёсати хукукй хамчун падидаи сиёсию хукукй дар мачмуъ хамчун чузъ ва том ба хам пайванданд. Сиёсати хукукй дар сохаи хукуки инсон чун афзалияти асосии сиёсати хукукй дар мачмуъ буда, ба ин васила тамоми самтхо, намудхо ва шаклхои татбики онро фаро мегирад. Дар баробари ин, сиёсати хукукй дар сохаи хукуки инсон макоми мустакил дошта, дар мачмуъ яке аз самтхои афзалиятнок ё намуди сиёсати хукукии давлат ба хисоб меравад.
Сиёсати хукукй дар сохаи таъмини хукуку озодихои инсон сатхи байналмилалй низ дорад. Ба гуфтаи И.Г. Сердюкова, таъмини хукук ва манфиатхои конунии инсон хамчун афзалияти мухимтарини сиёсати байналмилалии хукукии Русия - ин «фаъолияти давлат ба таъмини хукук ва манфиатхои конунии шахс мутобики стандартхои байналмилалй, тахкими сохибихтиёрй ва дар амал пайвастани манфиатхои миллй дар сатхи байналмилалй, химояи тартиботи чахонй дар асоси риоя ва эхтироми принсипхо ва меъёрхои аз чониби умум эътирофшудаи хукуки байналмилалй, таъмини мутобикати низоми хукукии байналмилалй ва миллй, иштироки фаъолона дар ислохоти низоми мавчудаи муносибатхои байналмилалй равона карда шудааст [7, с. 34, 53].
Мафхуми сиёсати хукукй, максад, вазифа, афзалият, сатх, намуд, самт, восита ва шаклхои татбики он мутаносибан хусусиятхои мухим, инчунин самт, намуд ва шаклхои татбики сиёсати хукукиро дар сохаи хукуки инсон муайян мекунад.
Фахмиши сиёсати хукукй ба тафсири сиёсати хукукй дар сохаи хукуки инсон таъсири назаррас мерасонад. рангами тафсири сиёсати хукукй бисёр муаллифон таъкид мекунанд, ки он ба конун асос ёфтааст ё тавассути конун амалй карда мешавад. Принсипхои хукукии сиёсати хукукй дар катори дигар унсурхо (воситахои таъсири хукукй, конунхо ва г.), инчунин хукуки инсонро пешбинй менамояд. Масалан, ба гуфтаи Н.И. Матузов, сиёсати хукукй, ки яке аз навъхои сиёсат дар мачмуъ (хамчун мафхуми умумй) буда, мачмуи тадбир, гоя, вазифа, максад, барнома ва усулхоест, ки дар сохаи хукук тавассути конун амалй карда мешавад [5, с. 28].
Дар як катор таърифхо махсусан таъкид шудааст, ки яке аз хадафхои сиёсати хукукй химояи хукуки инсон мебошад. Масалан, А.В. Малко ва К.В. Шундиков бар он акидаанд, ки «сиёсати хукукй ин фаъолияти илман асоснок, пайгирона ва мунтазами макомоти давлатй ва мунисипалй оид ба эчоди механизми самараноки танзими хукукй, ба таври мутамаддин истифода бурдани воситахои хукукй дар ноил шудан ба чунин хадафхо, аз кабили таъмини пурраи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, тахкими интизом, конуният ва тартиботи хукукй, ташаккули давлатдории хукукй ва сатхи баланди фарханги хукукй дар хаёти чомеа ва шахс мебошад» [3, с. 15].
О.Ю. Рибаков мафхуми умумии сиёсати хукукй ва мафхуми сиёсати хукукй дар сохаи химояи хукуку озодихои шахсро фарк мекунад, ки онхо хамчун чузъ ва кулл алокаманданд. Сиёсати хукукй дар сохаи химояи хукуку озодихои шахс, ба кавли у, - ин «фаъолияти макомоти давлатй, мунисипалй ва иттиходияхои чамъиятй, инчунин худи шахс мебошад, ки таъсис, нигохдорй, инкишоф ва татбики шароити химояи хукуку озодихои у хамчун воситаи амалй гардонидани даъвохои конунии шахс баромад мекунад, онро таъмин менамояд» [6, с. 12-13].
Дар мафхумхои дар боло овардашуда умуман муайян намудани субъектхои сиёсати хукукй, аз чумла, сиёсати хукукй дар сохаи хукуки инсон ахаммияти принсипиалй дорад. Сиёсати хукукй дар сохаи хукуки инсон набояд хамчун сиёсати танхо давлат фахмида шавад. Дар давлати демократии хукукбунёд ва чомеаи озоди шахрвандй хам давлат ва хам дигар ташкилотхои гайридавлатй, инчунин шахрвандон (алохида ва якчоя - ба сифати
хал^ ^амчун сарчашмаи х,окимияти давлатй), тамоми чомеаи ша^рвандй х,амчун тамоми ах,ли чамъият даъват карда шудааст, ки дар барпо кардан ва ба амал баровардани сиёсати ^у^у^й дар сох,аи ^у^у^и инсон фаъолона иштирок намояд.
Аз ин ру, аксари муаллифон давлат, иттих,одиях,ои чамъиятии ша^рвандон ва субъектх,ои дигарро субъектх,ои сиёсати ^у^у^й медонанд. Масалан, А.В. Малко ва К.В. Шундиков давлат, иттих,одиях,о ва ташкилотх,ои гуногуни ша^рвандон ва дигар субъектх,ои ^онунгузории мах,аллиро субъектх,ои сиёсати ^у^у^й медонанд [4, с. 213-216]. Субъектх,ои сиёсати ^у^у^й дар сох,аи ^у^у^и инсон давлат, ма^омоти он, шахсони мансабдор, ша^рвандон, иттих,одиях,ои чамъиятй, х,избх,ои сиёсй ва дигар ташкилотх,ои чамъиятй ба х,исоб мераванд.
Дар сохтори сиёсати ^у^у^й дар со^аи ху^у^ ва озоди^ои шахс О.Ю. Рибаков чузъх,ои доктриналй, ташкилй-функсионалй, дурнамой-дигаргунсозиро чудо мекунад. Чузъи доктриналиро гоя^о, маф^умх,о, таьлимотх,о, арзиш^о, дастур^ои мавчудияти ху^у^ии шахс ва ифодаи он^о дар шакли амали барнома^ои мушаххас ташкил мекунад. Чузъи ташкилию расмй бошад шаклх,о, намуд^о, афзалият^ои сиёсати ^у^у^й дар сох,аи хдмояи ^у^у^ ва озоди^ои шахсро дар бар мегирад. Чузъи дурнамой-дигаргунсозанда аз чамъоварии самт^ои ояндадори х,имояи ^у^у^ ва озоди^ои инсон иборат мебошад [6, с. 38-39].
Храмин тари^, баъди хдмачониба омухтани маф^умх,ои гуногунмазмуни ин падида, чунин мафууми муаллифии сиёсати ^у^у^й дар сох,аи ^у^у^и инсонро пешних,од менамоем: сиёсати ууцуци дар соуаи ууцуци инсон - ин фаъолияти мацсаднок, муташаккил ва мунтазами давлат, мацомот ва муассисауои он, институтуои цомеаи шаурванди, аз цумла шаурвандон оид ба эътироф, уимоя ва таъмини ууцуцу озодиуои инсон ва шаурванд дар доираи таъсиси механизмуои махсуси ууцуцтаъминкуни, ууцуцуимояви ва истифодаи воситауои танзими ууцуци мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Исаков Н.В. Правовая политика современной России: проблемы теории и практики: дис. ... д-ра юрид. наук /Н.В. Исаков. - Ростов-на-Дону, 2004. - 459 c.
2. Искандаров Ш.Ф. Рушди таълим дар соуаи ууцуци инсон дар даврони Истицлолияти давлати / Истицлолияти давлати ва эуёи арзишуои милли: мацмуаи Муассисаи давлатии «Маркази исломшиноси» дар назди Президенти Цумуурии Тоцикистон // Зери таурири доктори илмуои ууцуцшиноси, профессор Холицзода А.Г. - Душанбе: ЭР-граф, 2021. - С. 133-140.
3. Малько А.В., Шундиков К.В. Правовая политика современной России: цели и средства / А.В. Малько, К.В. Шундиков //Государство и право. - 2001. - № 7. - С. 15-22.
4. Малько А.В., Шундиков К.В. Цели и средства в праве и правовой политике / А.В. Малько, К.В. Шундиков. - Саратов, 2003. - 296 c.
5. Матузов Н.И. Общая концепция и основные приоритеты российской правовой политики / Н.И. Матузов // Правовая политика и правовая жизнь. - 2000. - № 4. -С. 27-43.
6. Рыбаков О.Ю. Российская правовая политика в сфере защиты прав и свобод личности: вопросы теории: дис. ... д-ра юрид. наук / О.Ю. Рыбаков. - Саратов, 2005. - 366 c.
7. Сердюкова И.Г. Международно-правовая политика современной России в сфере осуществления прав и законных интересов человека: общетеоретический аспект: дис. ... канд. юрид. наук /И.Г. Сердюкова. - Краснодар, 2008. - 168 c.
8. Сотиволдиев Р.Ш. Назарияи давлат ва ууцуц: китоби дарси барои муассисауои таусилоти олии касби /Р.Ш. Сотиволдиев. - Душанбе: Сино, 2018. - 748 с.
REFERENCES:
1. Isakov N.V. Legal Policy of Modern Russia: Problems of Theory and Practice: dis. ... Dr. jurid. Sciences. - Rostov-on-Don, 2004. - 459 pp.
2. Iskandarov Sh.F. The Development of Education in the Field of Human Rights in the Era of State Independence / State Independence and the Revival of National Values: the collection of the State Institution "Islamic Studies Center" under the President of the Republic of Tajikistan // Edited by Doctor of Legal Sciences, Professor Kholikzoda A.G. - Dushanbe: ER-graph, 2021. - PP. 133-140.
3. Malko A.V., Shundikov K.V. Legal Policy of Modern Russia: Goals and Means // State and law. - 2001. - No. 7. - PP. 15-22.
4. Malko A.V., Shundikov K.V. Goals and Means in Law and Legal Policy. - Saratov, 2003. -296pp.
5. Matuzov N.I. General Concept and Main Priorities of the Russian Legal Policy // Legal policy and legal life. - 2000. - No. 4. - PP. 27-43.
6. Rybakov O.Yu. Russian Legal Policy in the Field ofProtection of the Rights and Freedoms of the Individual: Questions of Theory: dis. ... Dr. legal sciences. - Saratov, 2005. - 366 pp.
7. Serdyukova I.G. International Legal Policy of Modern Russia in the Sphere of the Implementation of Human Rights and Legitimate Interests: General Theoretical Aspect: dis. ... cand. legal sciences. - Krasnodar, 2008. - 168pp.
8. Sotivoldiev R.Sh. Theory of the State and Law: a textbook for institutions of higher professional education. - Dushanbe: Sino, 2018. - 748pp.
