CC BY
1Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
§U§A 9D9Bi MÜHiTiNiN XAR1BÜLBÜLL9R1: QARABAGLI QADIN §AiRL9R
PÜST9 9HM9DOVA
Nax9ivan Dövlat Universiteti
Xülasa. Azdrbaycan tarixinin qürurverici sdhifdldri eyni zamanda dddbiyyatin, mdddniyydtin dd sdhifdldrindd öz aksini tapir. Türk qadini har zaman igidliyi, mdrdliyi ila bütün sahalarda intelektual gücünü va casaratini nümayi§ etdirmi§dir. Nizami Gancavinin "Isgandarnama " asarinda deyildiyi kimi "Erkak tinatliyam, olsam da qadin. Har i§i ballidir mana dünyanin. Man da bir Aslanam dü§ünsan bir az. Aslanin erkayi di§isi olmaz" misralarini Xur§idbanu Natavan, Agabayim Aga kimi Qarabag torpaginin yeti§dirdiyi qadinlara aid etmak olar. Bütün sahalarda oldugu kimi adabiyyatimizda da qadin §airlarimiz öz yaradiciliqlari ila özünamaxsus yer tuturlar.
Maqalada §u§ada dogulan va §u§a adabi mühitinin yeti§dirdiyi qadin §airlarin foaliyyatlari tadqiqata calb edilmi§, onlarin yaradiciliqlarinin ox§ar va farqli cahatlari öyranilmi^dir. Ara§dirma zamani bir gox asarlara müraciat edilmi§ va müqayisalar aparilmi§dir. §u§a adabi mühitinin söz ustalari haqqinda geni§ §akilda ara§dirilma aparilmi§dir.
Agar sözlzr: Qarabag adabi mühiti, §u$a, Xarü bülbül, adabiyyat, yaradiciliq, §air
FOREIGN NIGHTINGS OF THE LITERARY ENVIRONMENT OF SHUSHA: WOMEN
POETS OF KARABAKH
Summary. The proud pages of Azerbaijan's history are reflected in the pages of literature and culture. Turkish women have always demonstrated their intellectual strength and courage in all fields with their bravery and courage. As Nizami Ganjavi said in "Iskandername ", "I am stubborn as a man, but I am a woman. Everything in the world is clear to me. If you think about it, I am also a Lion. "A lion's male does not have a female" can be attributed to the women raised by the Karabakh land, such as Khurshidbanu Netavan and Aghabeyim Aga. Karabakh lions, distinguished by their political, scientific and artistic creations, have written their names in history in the most proud way. As in all fields, in our literature, our women poets occupy a special place in Azerbaijani literature with their creativity.
In the article, the activities of female poets born in Shusha and brought up by Shusha's literary environment were involved in the research, and the similarities and differences of their works were studied. During the research, many works were consulted and comparisons were made. Extensive research has been conducted on the wordsmiths of the Shusha literary environment..
Keywords: Karabakh literary environment, Shusha, literature, creativity, poet
Bu gün takca Azarbaycan xalqinin deyil, ümumiyyatla türk xalqlarinin qalaba simvolu olan Xaribülbül öz taavatini va gözalliyini bizlara bax§ edir. Vatanimizin har qari§ torpagi bizim ü9ün aziz va dogmadir. Lakin Azarbaycanin incisi olan §u§a bizim ü9ün tarixi va manavi dayara malikdir va öz füsunkar gözalliyi, havasi, tabiati ila har kasi özüna vurgun etmi§dir.
Vatan gülü al-alvandir, Yox i9inda xari bülbül.
44 günlük Vatan müharibasinda -8 Noyabr 2020-ci il ra§adatli ordumuzun §u§ani azad etmasi illardir qalbimizda sagalmayan yaraya malham oldu, i9imizda Xaribülbül a9di. O xaribülbül ki, ugrunda canimizdan ke9diyimiz Vatan gülü....
§u§a takca tabiati ila deyil, eyni zamanda dahi sanatkarlari ila da taninir. Azarbaycan Respublikasinin Prezidenti Canab ilham öliyevin §u§ani madaniyyat paytaxti elan etmasi bir daha sübut etdi ki, Azarbaycan adabiyyati, musiqisi, memarligi va rassamliginin inki§afinda §u§a mühitinda yeti§an görkamli nümayandalarin böyük xidmatlari olmu§dur. Bu gün da hamin görkamli §axsiyyatlar nainki Azarbaycan madaniyyatina, hatta türk xalqlarinin madaniyyatina zanginlik qazandirmi§lar.
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
Azarbaycan qadini butun sahalarda boyuk ugurlara imza atir. Qadin zarif bir 9i9akdir deyirlar, dogrudan da eladir. §u§a §aharinda dogulan va Azarbaycan adabi muhitinin Xaribulbullari olan Xur§udbanu Natavan, Agabayim Aga, Fatma xanim Kamina, Qamar bayim §eyda Xanbika xanim va ba§qalarinin adabi va siyasi faaliyyatlari danilmazdir.
XIX asrda §u§ada dunyaya galan Qarabag xanliqlarinin son varasasi Xur§udbani Natavan §u§a adabi muhitinin yeti§dirdiyi istedadli qadin §airlarimizdandir. Dovrunun parlaq istedada va qabaqcil ideallara malik olan §axsiyyatlarindan olan, Azarbaycan madaniyyatinda va ictimai hayatinda darin izlar qoyan Xur§idbanu Natavan ham adabi, ham da siyasi faaliyyati ila taninir. Siyasi faaliyyatina gora Azarbaycanin diplomat qadini Sara xatini xatirladir. O eyni zamanda Azarbaycan adabiyyati tarixinda ham §air, ham da bir rassam kimi taninmi§dir. O, bir 9ox dillari mukammal bilmi§ va Nizami Gancavi, Mahammad Fuzuli kimi boyuk soz ustalarinin yaradiciligindan bahralanmi§di. Xan naslindan olan Natavanin yaradiciligi ila manavi dunyasi ust-usta du§ur, O, hami§a ehtiyaci olanlara komak etmi§, kasib-kimsasiz insanlara dastak olmu§du. Bundan ba§qa faal ictimai xadim kimi taninan Natavan Qarabagda bu gun da"Xan qizi bulagi" adi ila ma§hur olan bulagi tikdirmi§di. Bu xeyirxahligina gora xalq tarafindan sevilib-se9ilmi§di. Fransiz yazi9isi Aleksandr Dumanin "Qafqaza sayahat" asarinda Natavanin §ix kandina da§ yol 9akdirmasi haqqinda da geni§ malumat verilir. Digar faaliyyatlari ila yana§i onun adabi faaliyyati da zangindir. §u§ada "Maclisi-uns" adabi maclisini oz §axsi hesabina yaratmi§dir. "Maclisi-uns" qabaqcil ziyalilari toplami§, eyni zamanda Qarabag adabi muhitinin yaranmasin va inki§afina guclu tasir gostarmi§di. Xur§udbanu Natavanin klassik uslubda yazdigi qazal, rubailar adabiyyatimizin dayarli numunalaridir. §airanin yaradiciligina baxanda Azarbaycan qadinin na qadar guclu, iradali va bir o qadar da zarif, hassas va sevgi dolu oldugunu gormak olur. O, "Gulun", "Qaranfil" adli §eirlarinda badii vasitalarindan ela maharatla istifada edib ki, hamin §eirlar bu gun da oxucunun daxili dunyasina toxunur. §u§anin Xaribulbulu kimi...
Sdni kimdir sevan bica, qaranfil?
Sana man a§iqi-§eyda, qaranfil!
Sani gul^an ara a§ufta gordum,
Yaqin bildim tutub sevda, qaranfil! (5) Xur§idbanu Natavanin davam9ilarindan olan §u§anin Xaribulbullarindan biri da Xanbika xanimdir. Xanbika xanim ham da Xur§idbanu Natavanin qizidir. Anasinin istedadi ona da ke9mi§dir. Anasi kimi o da adabiyyatla yana§i al i§lari ila da ma§gul olurdu. Xanbika xanimin manzum maktublardan ibarat bir sira §eirlarI da var. Onun §eirlarinda Natavanin tasiri a9iq-aydin §akilda hiss olunur. Xanbika xanim §u§ada yardilan "maclisi-uns" adabi maclisinin faal i§tirak9isi kimi da §ohrat qazanmi§dir.
XIX Qarabagin taninmi§ qadin §airlarindan biri da §u§ada dunyaya goz a9an Fatma xanim Kaminanadir. O, oz dovrunda qadin a§iq kimi taninmi§ va adabi faaliyyati ila ozunamaxsus yer tutmu§dur. Fatma xanim Kamina onunla bir dovrda ya§ayan bir 9ox a§igin §eirlarina naziralar yazmi§di. Lakin dovrumuza onun klassik §akilda yazilmi§ §eirlari galib 9ixmi§dir.
Ey dil, elama artiq, nalan yerina yetdi, Saldin ozun odlara, yandin koz arasinda.(1,sah 96) Fatma xanim Azarbaycanin an ma§hur §airalarindan biri kimi adini adabiyyat tarixina yazdirib. Mir Mohsun Navvab "Tazkireyi-Navvab" asarinda Fatma xanim Kamina barada malumat vermi§ va onun dord yuza yaxin §eir yazdigini da qeyd etmi§dir. Fatma xanim eyni zamanda §u§ada Mir Movsun Navvabin ba§9iliq etdiyi "Maclisi faramu§an" adabi maclisinin faal i§tirak9ilarindan biri olmu§dur.
Azarbaycan qadinlari intelektual saviyyasi, casarati ila tarix boyu se9ilib. Qamar bayim §eyda da hamin istedadli §airalardan biridir. Qamar bayim §eydanin yaradiciliginda Xur§idbanu Natavanin guclu tasiri oldugu hiss olunur. O, daha 9ox inca ruhlu qazallarina gora taninmi§di. Bundan ba§qa "Agan cani", "Zulmun da§qini" adli dram asarlarinin da muallifidir.
§u§ada dogulan va qarib bir diyarda vatan hasrati ila ya§ayan Agabayim aga dovrunun sayilib-se9ilan diplomatik qadin kimi taninir. Agabayim aga musiqi dunyasinda dillar azbari olan Qarabag
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
çikastasinin müallifi va "Müqaddas Georgi" ordeni almi§ yegana türk xanimi Qarabag xani ibrahimxalil xanin qizidir. Müallimi Molla Panah Vaqifdan dars almi§, zangin adabi biliya yiyalanmi§dir. O ham gözalliyi, ham istedadi, ham da agli ila bütün Qarabagda ma§hur idi. Yusif Vazir Çamanzaminli "iki od arasinda" asarinda Agabayim aga haqqinda geni§ malumat vermi§dir. Agabayim aga xayanatkar ermanilara nifrat etmi§ va çeirlarinda bunu dila gatirmi§dir. Mahz onu zaharlayib öldüran da ermani olmuçdu. Agabayim aga vatanparvar bir xanim idi va dogma vatani Qarabagi çox sevirdi. Onun haqqinda çoxlu ravayat va afsalalar yaranmi§ va bu ravayyatlarda Vatan hasrati ila yanib-tutu§an bir asilzada qadin görürük. Agabayim aganin vatan hasratli bayatilari dillardan-dillara dü§üb.
- Man açigam qara bax, Qara salxim, Qara bag, Tehran cannata dönsa, Yaddan çixmaz Qarabag. ( 1, sah.2) Agabayim aganin qalbina yol tapmaq ^ün Fatali §ah Tehran §aharinda azamatli bag saldirir. Qarabagda, Çuçada bitan bütün agac, gül-çiçaklardan gatizdirib bu bagda akdirir ki, Agabayim aga vataninin havasini bu bagdan ala bilsin. Hatta Çuçadan bagbani da gatizdirir. ökilan bütün agaclar, gul-çiçaklar bitir, ancaq Xaribülbül bitmir. Onu takrar-takrar gatirib aksalar da, har cür qulluq etsalar da gül solur. Bundan tasirlanan Agabayim aga bela bir bayati deyir va öz taleyini xaribülbüla banzadir.
Vatan bagi al-alvandir, Yox içinda Xaribülbül? Nadan har yerin alvandir, Köksün alti sari, bülbül? - Agabayim Aga qabiliyyatli, bacariqli va gözal qadin olmaqla yana§i, ham da çox vatanparvar bir qadin olmuçdur. Onun vatan hasratli bayatilari özünamaxsuslugu ila seçilir. Agabayim aganin taleyi Qarabagin qamli hekayasidir. O, qürbatda cah-calal içinda yaçasa da hayati çox kadarli, nisgilli olan §airdir.
§u§a adabi mühitinda müstasna xidmatlari olan §airalardan biri da Qamarnisa xanim olmuçdur. Qamarnisa xanimin günümüza galib çixan asarlari çox azdir. Onun çeirlarinda §airanin yüksak istedada sahib oldugu aydin §akilda görünür.
Adlari qeyd olunan qadin adiblarimiz eyni zamanda Çuçanin ictimai-adabi hayatda da faal i§tirak etmi§ va Qarabag adabi mühitinin çiçaklanmasinda avazsiz xidmatlar göstarmi§lar. "Maclisi-faramuçan" va "Maclisi-üns" adabi maclislarinin faal üzvlari olmu§ Xurçudbanu Natavan, Xanbika xanim, Agabayim aga va baçqalari Azarbaycan adabiyyatinin Xarilbüllaridir.
ÍSTÍFADa OLUNMUÇ 9D9BÍYYAT
1. Azarbaycan qadin §airlari antologiyasi. Baki, 2005
2. Cafarzada Э. Fatma xanim kamina, "Ganclik" naçriyyati, Baki, 1971
3. öhmadova, S. Qarabag adabi-madani mühiti (XIX asrin ikinci yarisi - XX asrin avvallari). - Baki 2020.
4. Poeziyamizin Qarabag sava§i - Vatan müharibasi. Baki, 2021
5. http://www.anl.az/down/meqale/adalet/2019/mart/23.htm
6. https://www.xalqcebhesi.az/news/project/9789.html
