CC BY
9
13.00.00.илм^0и ПЕДАГОГИ 13.00.00.ПЕДАГ0ГИЧЕСКИЕ НАУКИ I3.OO.OO.PEDAGOGICAL SCIENCES
13.00.01.ПЕДАГОГИКАИ УМУМИ, ТАЪРИХИ ПЕДАГОГИКА ВА МАОРИФ 13.00.01.ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА, ИСТОРИЯ ПЕДАГОГИКИ И ОБРАЗОВАНИЯ 13.00.01.GENERAL PEDAGOGICS, THE HISTORY OF PEDAGOGY AND EDUCATION
УДК 37.02+37.091.214+373.5.016 ББК 74.4+74.560
ХЕЛХ,ОИХАТО^ОИ Абдуцодиров Абдусаттор, номзади илмуои филология, УСЛУБИ профессори МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров " (Тоцикистон, Хуцанд)
ВИДЫ Абдукадыров Абдусаттор, кандидат филологических наук, СТИЛИСТИЧЕСКИХ профессор ГОУ "ХГУимени акад. Б. Гафурова" ОШИБОК (Таджикистан, Худжанд)
TYPES OF STYLISTIC Abdukodirov Abdusattor, Professor of the department of Tajik
ERRORS language and literature methods of teaching under the SEI "KSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-mail: abdusattor.abdukodirov@mail.ru
Вожа^ои калиди: инкишофи нутци дауонй ва хаттй, хатоуои забот, нуцсонуои услубй, навъуои хатоуои услубй, меъёруои корбурди воуидуои забон, асаруо доир ба фаруанги сухан
Мацола ба яке аз паулууои сиёсати давлатии забон дар Тоцикистон - роуу усулуои такомули забони адабии тоцик, хосатан вазифауо оид ба бартараф намудани нуцсонуои услубй меравад, ки дар суханрониуои навбатии Президенти кишвар Эмомалй Раумон дар Парламенти кишвар ва мацлиси тантанавии Рузи забони давлати мавриди баррасй царор гирифтааст. Дар мацола зикр мегардад, ки воцеан дар забони цомеа нуцсонуои услубй хеле зиёданд. Роуи самаранокии ислоуи ощо дар таснифот нишон додани моуияти хатоуост, чунки ислоуи уар як навъи хато роуу усули корбарии хоса металабад. Хелуои галатуои услубии хеле пауншуда мавриди таулил царор гирифтааст, ки матлаб аз шаруи хатоуо шинохт ва пешгирии онуост ва дар мацмуъ баланд бардоштани фаруанги сухан аст. Дар ин цода сауми омузгорони фанни забон дар мактабуои таусилоти умумй ва олй дар ташкили коруои пурсамари таълимй дар заминаи низоми салоуиятнокй баррасй гардидааст.
Ключевые слова: развитие устной и письменной речи, языковые ошибки, стилистические ошибки, виды стилистических ошибок, нормы языковых единиц, книги по культуре речи
Статья посвящена вопросам повышения культуры устной и письменной речи таджикоязычного общества, в частности обучающейся молодежи. Отмечается, что растущее количество стилистических ошибок вызывает озабоченность Президента Республики Таджикистан Эмомали Рахмона, о чём свидетельствуют его очередное выступление перед Парламентом страны и речь на торжественном собрании, посвященном Дню государственного языка Таджикистана. Указывается, что последние два десятилетия в стране издано пять книг, посвященных стилистическим недочетам в таджикской нормативной речи, которые говорят о распространённости данного вида ошибок. Выход из данной ситуации автор видит в детальном изучении сущности стилистических ошибок, их классификации и на этой базе организации целенаправленной методической работы в массах, а также на уроках таджикского языка в средних общеобразовательных и высших школах.
Key words: development of oral and written speech, language errors, stylistic errors, types of stylistic errors, norms of language units, books on culture of speech
The article under consideration dwells on the culture of oral and written speech development of the Tajik-speaking society, of studying youth, in particular. The growing number of stylistic errors causes concern of the President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmon, as evidenced by his next speeches in front of the Parliament of the country and at the solemn meeting dedicated to the Day of the State Language of Tajikistan. It is underscored that in the past two decades, five books have been published in the country on stylistic flaws in Tajik normative speech, indicating the prevalence of the
relevant type of error, upon the whole. The author reveals the way out of this situation in a detailed study of the essence of stylistic errors, their classification, and designing on the premise of this consideration carries out focused methodological work among the masses at Tajik lessons both in secondary schools and higher schools as well.
Масъалаи асосии фанни услубшиносй ба ду шоха - назариявй ва амалй ;исмат мешавад: 1) шархи шохахои услубй, ё ба истилохи байналмилалй услубхои функсионалй; 2) шарди мав;еи истеъмолии вохидхои лексикию грамматикии забон. Аз тахлили мисолхо аён мегардад, ки тарзу усули истеъмоли калима, таъбирхои рехта ва вохидхои грамматикй ду чониб дорад: аз як тараф, баёни зебову пурмаъно, ки хусни сухан аст; аз чониби дигар, баёни но;ис, ки аз он ;убхи сухан бармеояд.
Мо хусни суханро аз осори шоирону нависандагони баркамол мебинем, ки барха;, устоди сухан мебошанд. Кубхи сухан ё баёни но;ис нишони бархурдор набудани гуянда ё нависанда аз меъёрдои корбурди забон, боигарй ва назокати он мебошад.
Мусаллам аст, ки галатхои забонй се навъ мешаванд: имловй, китобй ва услубй. Галатхои имлой дар тарзи навишти калима содир мешавад, галатхои китобй дар гузориши нодурусти аломатхои китобй, галатхои услубй ба корбурди нодурусти водиддои лексикй, фразеологй ва грамматикии забон дар баён вобаста мебошанд.
Нуцсонуое, ки дар натицан риоя нагардидани меъёруои истеъмолии калима, ибора ва цумлабанди рух медиуанд, галатхои услубй номида мешаванд.
Алдол дар адабиёти илмию методй ду навъи фадмиши модияти галатхои услубй ба назар мерасад: 1. Фаумиши маудуд, он аз андеша услубшинос М. бурбонов бармеояд, яъне: "Агар ба ин ё он услуби нут; унсури "бегона" дохил шавад, хатои услубй дониста мешавад. Ба ин тари;а, хатои услубй гуфта хатодоеро мегуем, ки ягонагии услуб хароб шавад." (5) 2. Фаумиши васеъ, ки мутоби;и он хдмаи долатдои риоя нашудани меъёрдои истеъмолии водиддои лексикию грамматикии забон дар назар дошта шудааст. Ин андеша аз модияти масъалаи асосии услубшиносй бармеояд.
Муаллифоне, ки хатодои забониро чамъ оварда китоб кардаанд, аксари ондоро ну;сондои услубй шуморидаанд. Мутаассифона, теъдоди чунин галатдо хеле зиёд буда, дар панч китоб мавриди эрод ;арор гирифтаанд. Аз он чумла китоби академик Мудаммадчон Шакурй "Х,ар сухан чоеву дар нукта ма;оме дорад", ки дар дафъа бо иловато дар се нашр (солдои 1968, 1985, 2005) манзури доираи васеи хонандагон гардид.
Ба мисли хдмин пайихдм китобдои Уктами Холи;назар "Галат менависем (Фархднги душворидои забони форсии точикй)" - 2000; Б. Камолиддинов "Сухан аз бадри дигарон гуянд (Ну;сондои забони адли матбуоти точик)" - 2001, М.Н. ^осимова "Сухан бояд ба дониш дарч кардан (Дар бораи баъзе галатхои ахбори омма)" - 2005, Рустами Ваддоб "Дуруст бинависем (Нашри дуюм бо тасдеду такмил)" - 2016 ва як ;атор ма;оладо интишор ёфтанд, вале бо таассуф бояд гуфт, ки "галатгуиву галатнависй" дануз хам аз масъаладои нигаронкунанда ба шумор меравад. Дар ин бора Сарвари давлат Эмомалй Радмон чунин издор доштанд: "Акнун замоне фаро расидааст, ки мо низ мисли дигар кишвардои пешрафтаву мутамаддин дар андешаи пок ва солим нигод доштани забони давлатии худ бошем, вуруди дар як унсури навро ба забон дар асоси меъёрдои адабй танзим намоем ва дар навбати аввал ба дама гуна галатгуиву галатнависй хотима бахшем."
Бори дигар дар суханронии Пешвои миллат ба муносибати Рузи забони давлатии Ч,умдурии Точикистон (4 октябри соли равон) таъкид гардид, ки "галатгуиву галатнависй ва омехтасозии забони шеваи точикй, бахусус забони гуфтор дануз аз байн нарафтааст ва ин боиси нигаронист. Х,амчунин, зарур мешуморам, - зикр карданд Президенти кишвар дар чамъомади мазкур, - чидати устувор намудани поядои забони давлатй аз чониби Кумитаи забон ва истилодот дар дамкорй бо Академияи илмдо ва Вазорати маориф ва илм "Барномаи рушди забони давлатй барои солдои 2020-2030" тадия ва ба баррасии Х,укумати мамлакат пешнидод карда шавад".
Яке аз омилдои мудими баланд бардоштани фарданги сухан аз гуфтору навиштори чомеа бартараф кардани ну;сондои забон аст, вале чй бояд кард, ва;те ки теъдоди чунин галатдо хеле зиёданд. Дар ин маврид тачрибаи таълими забондо нишон медидад, ки пеш аз дама, галатдои "ом" - ро тасниф кардан, сабабдои сар задани ондо муайян ва роди ислоди ондоро нишон додан лозим аст.
Тадлил нишон медидад, ки теъдоди зиёди галатдо хосияти услубй доранд. Аз ин ру, дар ин ма;ола кушидем, ки галатдои услубиро тасниф, мухтасаран тадлил ва маънидод намоем, то ки омузгорон дар дамин замина дар мактабдои тадсилоти миёна ва олй бо мудассилин кор баранд.
1. Дар истифодаи водиддои рехта (фразеологй), зарбулмасалу ма;олдо, дикматдои хал;й бояд ;олаби устувори ифода, чунонки хал; мегуяд ё дар лугатномадо зикр шудааст, нигод дошта шавад, вагарна манти;и сухан хароб мегардад, чанд мисол меорем: «Падарашон хуб хизмат карданд, акнун дами (дурусташ даври) пирй меронанд: (аз ифодаи "давр рондан")». "Ин биноро думи (гушти) шутурхурда гуем, мешавад, зеро чанд сол инчониб тамом намешавад" (гушти уштурхурда яъне баддазм, далнашаванда). "Чй тумшуцатро (афтатро) туруш карда нишастй?" (тумшук туруш намешавад, мачозан афт, руй турш мешавад, аммо дар ладча таъбири "тумшу;ро овезон кардан" даст).
2. Ч,амъбандии ду - секаратаи исмдо: «Имруз деуотуо (дурусташ дедадо) аз шадр кам фар; мекунанд» (дед, деда - дар шакли тандо, дедот - шакли чамъ, аст, пас дочат ба пасванди чамъбандй (- до) нест). Ба мисли дамин: «Пагод медмонон ба навоуиуо (навоуи) мераванд» (нодия - тандо, наводй - чамъ). «Ин сухани да;ро машоихуо (машоих) гуфтаанд» (шайх -тандо, машоих - чамъ). «Аз ;адим уламоуоро (уламоро) иззат мекунанд» (олим - тандо, уламо -чамъ). «Ин гуна ахборотуоро (ахборро) дар руз мешунавем» (хабар - тандо, ахбор - чамъ) -чунонки мебинем, дар дамаи мисолдо пасванддои чамъбандй барзиёданд. Ба монанди дамин шаклдои тандо ва чамъбандии арабиасоси исмдо чунин аст: узв - аъзо, (на аъзоён), масъала -масоил, шоир - шуаро, фозил - фузало, адиб - удабо, уоким - уукамо, акбар - акобир, вазир -вузаро, байт - абъёт, уодиса - уаводис, воцеъ - вацоеъ, манбаъ - манобеъ ва монанди индо. Яъне дар дамаи мисолдои зикршуда калимадои дуюм маънои шумораи чамъро доранд ва эдтиёч ба пасванди чамъбандии точикй (- уо) нест.
3. Яке аз ну;сондои услубй истеъмоли водиддои барзиёд аст. Ба катори водиддои барзиёд дам чузъи калима (морфема) ва дам худи калимаро ном бурдан мумкин аст, ки ондо дар гуфтор ё навиштор на тандо бори маъниро намекашанд, балки корбурди ондо дусн ва мантики суханро халалдор мекунад:
а) морфемауои барзиёд: "Дар маркази нодия бинодои бисёрошёнадор кам нестанд." "Устодаш шахси камэътиборнок набуданд." "Модаркалонаш насидат мекард, ки чавони навдомодшуда набояд шабгардй кунад." "Х,ануз одари куртаи навдухташудаи арусй нарехта буд." Дар калимадои ишоратёфтаи чумладои мазкур морфемадои барзиёд мавчуданд, ондо мебоист дар шаклдои бисёрошёна, камэътибор, навдомод, навдухт ба кор мерафтанд;
б) дар чумладои зерин калимауои ишоратшуда барзиёданд, мавчудияти ондо ба кодиши мантики баён боис мегардад, чунончи: "Ба карор розй бошед, дасти худро бардоред." (зикри чонишини нафсй - таъкидии "худ" лозим нест, зеро деч кас дар мачлис ба чонибдорй ё зидди ягон масъала дасти каси дигарро намебардорад). "Романи навиштаи С. Улугзода дар Эрон содиби чоиза гардида буд" ( калимаи "навишта" барзиёд аст: роман содиби чоиза шуда бошад, албатта, бе таъкид дам аён аст, ки он нонавишта нест). "Гапи дар хона гуфташуда ба бозор рост намеояд" (хал; ин чумларо дар шакли мучаз ин тавр ба кор мебарад: гапи хона ба бозор рост намеояд);
в) галатдои мантикй дар натичаи ба як матлаб ба кор бурдани ду калимаи даммаъно ва дамвазифа ба миён меояд, амсоли: "Медмонон самимона изуори миннатдорй баён карданд." Дар ин чумла ду калима - "издор", ва "баён" як маъно ва як вазифа доранд, ки бояд яке аз ондо (ё "издор", ё "баён") ба кор равад, яъне онро метавон чунин ихтисор кард: Медмонон самимона изуори миннатдорй карданд. Ё ин ки: Медмонон самимона миннатдорй баён карданд.
4.умладои зерин низ дамин гуна нуксон доранд: "Масъаларо бояд дар вакташ дал намудан лозим аст." (дурусташ: Масъаларо бояд дар вакташ дал намуд. Ё ин ки: Масъаларо дар вакташ дал намудан лозим аст.)" Ин мактубро бояд уатман ба бародаратон расониданатон зарур аст (дурусташ: Ин мактубро уатман ба бародаратон расонед). Ё ин ки: Ин мактубро бояд ба бародаратон расонед. Ё ба тарзи: Ин мактубро ба бародаратон расонидан зарур аст.) Мисоли дигар: Шадри аз уама зеботарин шаури Душанбе аст. (дурусташ: Шадри аз уама зебо Душанбе аст. Ё ки: Зеботарин шадр Душанбе аст. Ё ин ки: Душанбе шадри аз уама зебост.)
Дар як чумлаи сода бо хам овардани калимахои хаммаънои "фарохам" ва "мухайё" низ нодуруст аст, чунончи: "Барои варзиши наврасон шароити мусоид фароуам мууайё кардем." (дурусташ: Барои варзиши наврасон шароити мусоид фароуам овардем (ё... мууайё кардем);
г) дар забон иборахои изофие хастанд, ки чузъхояшон хаммаъно буда, аз руйи манти;и сухан овардани яке аз чузъхо кифоя аст, амсоли "ахамияти мухим" "дарси саба;", "вусъати васеъ", "хусусияти хос", "фоидаи муфид", "чидду чахди чиддй" ва монанди инхо. Масалан: "Омадани шумо ауамияти мууим надорад." (дурусташ: Омадани шумо ауамият надорад (ё ... мууим нест). "Хатои дируза ба дастаи мо дарси_сабац шуд." (дурусташ: Хатои дируза ба дастаи мо дарс шуд (ё ... сабац шуд)." Бригада дар натичаи татби;и лоихаи нав фоидаи муфид ба даст овард. (дурусташ: Бригада дар натичаи татби;и лоихаи нав фоида ба даст овард. Ё ин ки: Татби;и лоихаи нав ба бригада муфид буд.)
Хусусияти хоси чигити "Тошкент- 16" хдмин аст, ки ... (дурусташ: Хусусияти чигити "Тошкент - 16" хдмин аст, ки... Ё Хосияти чигити - "Тошкент - 16" хдмин аст, ки ..., ё Ба чигити "Тошкент - 16" хамин хусусият мансуб аст).
Ч,уфти калимахои мазкур арабиасос, хамреша ва хаммаъноянд, аз ин ру, ду карат тавассути ду вохиди хаммаъно ё наздикмаъно ифода кардани як мафхум хилофи хусни сухан ва мучазии баён аст.
4. Риоя нашудани манти; аз ну;си маъмули баён аст. Хар чо ки ба манти;и сухан эътибор дода намешавад, маънй но;ис мегардад, масалан, чунин чумлабандй хеле бисёр ба назар мерасад: «Хдр кучо наравед, хамин холатро мебинед». «Модар хар чй нагуяд, гапаш маъ;ул аст». «Хдр коре накунед, бо мутахассис маслихат бикунед» ва м. инхо.
Як ба манти;и ин чумлахо эътибор дихед. Ба шунидани чунин ифодахо хатман савол пайдо мешавад, ки «хар кучо наравед (яъне нарафта) чй гуна «холат» - ро мебинед?» Ба мисли хамин «модар хар чй нагуяд» (яъне у чизе нагуфта бошад), гапаш чй навъ маъ;ул аст, ё «хар коре накунанд» (коре, ки хануз ноани; аст), чй навъ маслихати мутахассис талаб карда мешавад?
5. Дар забони ганоманди точикй дар захираи таъбирхо, ки вохидхои фразеологй номида мешаванд, ;аринахо (вариантхо) мавчуданд, ки гуянда ё нависанда ху;у;и дар мавридхои муносиб якеро интихоб намудан дорад. Масалан, нисбати касони пурхунар мегуянд: «панч панчааш хунар», «дах панчааш хунар» «дах дасташ хунар». Оё хамаи ин ;аринахо дурустанд? Ч,авоби сахех чунин аст: ду ;аринаи аввал дурустанд, вале ;аринаи сеюм - «дах дасташ хунар» - нодуруст, зеро кас панч, дах ангушт дорад, аммо «дах даст» надорад, пас, чунин ифода манти; надорад.
Ё ин ки баъзан нисбат ба касони айбчу чунин мегуянд: «Хислати у аз магзи нохун чирк кофтан аст». Дар чунин маврид низ манти; кохиш ёфтааст, яъне дар «магзи нохун» чирк буда наметавонад, балки ;аринаи дурусти таъбир «аз зери нохун чирк кофтан аст», ки, во;еан, чирк дар байни гушту нохун вучуд дошта метавонад.
6. Баъзе ну;сонхо дар натичаи риоя нашудани таносуби сухан, робитаи истеъмолии калимахо ба миён меоянд, ки низ ба манти;и баён ало;аманд аст. Чунин норасоихои услубй аз иллати беэътиборй ба таносуби маъноии калимахои таркиби чумла падид меояд, амсоли: «Ин китоб гулчине аз ганчинаи адабиёти классикии точик мебошад». «Гулчин» дастагулест, ки аз гулистон (бустон, чаманистон, богистон...) бо интихоби гулхои сара даста мекунанд, вале он бо «ганчина» (хазинаи чавохирот) таносуб надорад. Гуянда ё нависанда хохад, ки вожаи «ганчина» - ро корбаст намояд, ба чойи «гулчин» бояд калимаи «дурдона» ё муродифоти онро истифода намояд, ( Ин китоб дурдонае аз ганцинаи адабиёти классикии тоцик мебошад).
Ба хамин монанд, мухбир тавассути рузнома дар таърифи бригадаи пеш;адам чуни овардааст: «Бригада ба хирмани хочагй 1 тонна равгани хушсифат рехт». Ин чумла дар заминаи ибораи «равган рехтан» фарохам омадааст, ки дар забони точикй маънои мачозй дорад, яъне маънои ба нияти худ ноил шудан, хеле хушнуд гардиданро дорад ва бештар дар ифодаи зер меояд: «агар хамин тавр шавад, рафта ба (деги) мазор равган мерезам». Вале дар чумлаи боло «равган рехтан» на ба маънои мачозй ва ба маънои аслй мав;еъ дошта наметавонад, яъне ба хирман равган намерезанд, балки ба анбори хочагй равган месупоранд.
Мухбири рузнома дар поёнтари ма;ола дар бораи вазифахои бригада сухан ронда, бо илтифот гуфтааст, ки «мо ин рохро ба гардани шумо бор намекунем». Коре, вазифае,
супоришеро ба гардани касе (дар айни хол бригада) бор кардан мумкин аст, ки ифодаи хал;ист, вале «рох» - ро ба гардан бор кардан чй навъ тасаввур мешавад?
Ну;сони забонй ба мисли беморй хосияти сирояткунандагй дорад. Аввал онро 1-2 нафар содир мекунанд, сипас, баъди андак муддат он хукми умумй пайдо мекунад. Масалан, ну;сони зерин дар бадали солхои охир чунон доман пахн кард, ки онро хар руз аз забони хосу ом мешунавем: «Ба Шумо бурдборй орзу менамоям». «Бурдборй» бурд, яъне комёбй, фоида, галаба, голибият нест, ин маънихо ба як хиссаи вожа («бурд» ) мансуб аст, аммо «бурдборй», ки аз ду реша ва як пасванди калимасоз (бурд + бор+й) иборат аст, маънои сабр, то;ат, бардошт, тахаммулро дошта, матлаберо, ки гуянда тавассути чумлаи боло гуфтанист, ифода намекунад, балки матлаб, ки орзуи комёбихост, нодуруст баён гардидааст.
7. Яке аз манбаъхои ганомандии забони точикй калимахои и;тибосии арабй мебошанд, ки аксар пурмаъно, боназокат, хушсадоянд. Калимасозии онхо дар заминаи хамсадохо сурат мегирад, ки ин хол ба наздикталаффузии вожахо (паронимхо) мусоидат дошта, баёнро хушоханг менамояд. Дар гуфтор, хатто дар навиштор аз фар; карда натавонистани маънои калимахо бисёр ва;т галатхои фахш сар мезананд. Чунончи, дар чумлахои зерин дар корбурди вожахои арабй ба хамин гуна ну;сонхо рох дода шудаанд: 1.Бо мавууми ( дурусташ мафуум) ин истилох шинос шавед. 2. Тааммулпазирй (дурусташ тахаммулпазирй) аз масъалахои мухими тарбия аст. 3. Мо ба ин вазифа уро тавсеа (дурусташ тавсия) намудем. 4. Занон зиннати (дурусташ зинат) чомеа хастанд.
Дар хамаи чумлахои зикршуда ;арина (вариант) - хо аз чуфти вожахои наздикталаффуз (паронимй) нодуруст интихоб гардида, дар натича хатохои маъной ба миён омадаанд, дар асл мебоист ба чойи калимахои ишорашуда вожахои дохили ;авс истифода мешуданд, ки дар ;иёс бо калимахои мазкур комилан маънои дигар доранд. Таваччух намоед: «Зиннат» маънои хасуд, бахилиро дорад, аммо «зинат» - зеб, ороиш. Чунин ну;сон аз бехафсалагии гуянда ё нависанда сар мезанад, ки боре андеша намекунанд, ки оё маънои суханеро, ки ба кор мебаранд, медонанд? Ин чо айб дар вожахои иктибосй нест, балки сухан аз бемасъулиятии гуянда ё нависанда меравад.
8. Дар илми суханшиносй падидае хам хаст, ки бо таъсири як забон асолати забони дигар осеб мебинад, ки онро дар забоншиносии умумй «интерференсия» меноманд. Чунончи, баъзан ба чойи калимасозй ва калимабандии хоси точикй ;аринаи гайриточикй корбаст мегардад, ки тарчумаи тахтуллафзй аз забони дигар аст, вале он шакли точикии рехтаву мучаз дорад, амсоли: «Волидон ба мактаб барои табриккуни (поздравление) омаданд.» «Аз сахар хамоишхои эътирозбаёнкуни (протестование) огоз ёфтаанд.» «Дар ма;ола сухан аз ташаккулёбии (формирование) миллат меравад.»
Дар хамаи ин чумлахо вожахои ишоратшударо, ки баргардони (калка) ;олаби калимахои мураккаби русианд, бо калимахои ихчами маъмули точикии арабиасос (табрик, эътирози, ташаккул) ифода кардан бехтар аст, зеро сухан ихчам ва услуб точикй мегардад, амсоли «Волидон ба мактаб барои табрик (на табриккуни) омаданд.» Дар ин бора дар китоби М. Шакурй «Х,ар сухан чоеву хар нукта ма;оме дорад» муфассал сухан рафтааст. (7)
Хдмчунин дар чумлахои зерин низ баъзе калимаву таркибхо аз забонхои дигар айнан и;тибос шудаанд, ки боиси аз асолати худ дур шудани забони точикй мегардад, мисолхо: «Истеъдодуои (дурусташ: соуибистеъдодуои) чавон ояндаи адабиёт мебошанд.» «Боги трактори (дурусташ: тракторхона, цароргоуи тракторуо) мумфарш гардид.» Майдони истицоматии ( дурусташ: хона, манзил) мо 64 метри мураббаъ аст.» «Чунонки мехмонон гуфта карданд... (дурусташ: гуфтанд, иброз доштанд)». «Сарвари давлат корхонаи навро дидан карданд (дурусташ диданд, ташриф оварданд, мавриди боздид царор доданд).» «Х,ар як коргар бояд дар пиёда кардани ( дурусташ: ичрои) на;ша кушад.»
Чумлаи аввал дар забони русй - «Молодые таланты - будущее нашей литературы» хато надорад, зеро калимаи «талант» дар ин забон ду маъно дорад: 1) истеъдод; 2) сохиби истеъдод. Аммо «истеъдод» дар забони точикй дорои як маъност: ;обилият, (на шахси ;обилиятнок!), аз ин ру, ба точикй бояд чавонони боистеъдод ё сохибистеъдод гуем.
Нисбати мисолхои дигар низ гуфтан, чоиз аст, ки тракторро «дар_бог» нигох намедоранд; точикон манзил ё исти;оматгохро «майдон» намегуянд; хамчунин таркибхое, ки аз забони форсии имруза айнан оварда шудаанд (гуфта кардан, дидан кардан, пиёда кардан) дар забони точикй муодилхои асили возех доранд.
Ба мисли хамин бояд дар интихоби калимаву таъбирхо бе зарурат «навчуихо» накунем, балки ба нигох доштани асоси умумихал;ии забон кушиш намоем, чунончи: мусби ё мусбат,
хурока ё хурок, пушока ё пушок, пуристеъдод ё боистеъдод, навхонадор ё навхона, бомуваффациятнок ё бо муваффацият (беутараш муваффацона), писархондкуни ё писархонди? Дар дамаи ин мисолдо ;аринаи дуюм мучаз ва садед аст.
Х,амин тари;а, як омили мудими рушди забон ва инкишофи фарданги сухан бартараф кардани галатдои услубист, ки хеле падн шуда, хосияти оммавй гирифта, датто истилоди хос - «галатдои ом» - пайдо кардааст. Ходем, ки пеши роди «галатгуиву галатнависй» - ро бигирем, бояд корро бо ну;сондои услубй дар таълими забон дар мактабдои миёна ва олй, ки фанни забони точикй соатдо пешбинй шудаанд, бо истифода аз усулдои муосири таълим бадри таъмини низоми салодиятнокй ба род монем.
ПАЙНАВИШТ:
1. Радмон, Эмомалй. Забон рукни асосии давлатдории миллист / Эмомалй Радмон. Суханронй ба муносибати Рузи забони давлатии Ч,умдурии Точикистон, 4 октябри соли 2019 // «Омузгор» - 2019 - 10 октябр. - С.1-4
2. Камолиддинов, Б. Сухан аз бадри дигарон гуянд/Б. Камолиддинов. - Душанбе: Интернюс Точикистон, 2001. - 171с.
3. ^осимова, М.Н. Сухан бояд ба дониш дарч кардан/М.Н. ^осимова. - Душанбе, 2005. -135с.
4. Рустами, Ваддоб. Дуруст бинвисем/Рустами Ваххоб. - Душанбе, 2016. - 130с.
5. бурбонов, М. Асосдои лингвистию методии таълими услубшиносии точик дар мактаби миёна/М.^урбонов. - Душанбе, 1988. - 192с.
6. Холи;назар Уктам. Галат менависем/Уктами Холи;назар. - Душанбе, 2000. -252с.
7. Шакурй М. Х,ар сухан чоеву дар нукта ма;оме дорад/М.Шакурй. - Душанбе, 2005.-399с.
REFERENCES:
1. Emomali, Rahmon. Language is the Main Pillar of the National Statehood / Emomali Rahmon. Speech on the occasion of the Day of the State Language of the Republic of Tajikistan, October 4, 2019 // "Teacher" - 2019 - October 10. - P. 1-4
2. Kamoliddinov, B. Saying for others/ B. Kamoliddinov. - Dushanbe: Interview Tajikistan, 2001. -171 p.
3. Kosimova, M.N. Word Should Be Included in the Knowledge/ M.N. Kosimova. - Dushanbe, 2005. - 135 p.
4. Rustam, Wahhab. Let's Write it in Right Form/ Rustam Wahhab. - Dushanbe, 2016. - 130 p.
5. Kurbonov, M. Linguistic-Methodological Foundations towards Tajik Language Methods of Teaching at Secondary Schools/ M.Kurbonov. - Dushanbe, 1991. - 134 p.
6. Holiknazar, Uktam. I Wrote it by Mistake/U. Holiknazar - Dushanbe, 2000. - 252 c.
7. Shakury, M. Every Word Has its Own Place and Status/ М.Shakury. - Dushanbe, 2005. - 399 p.
