Научная статья на тему 'ТУЙНУКЛИ ДРЕНАЖ ҲОСИЛ ҚИЛИШНИНГ ТАКОМИЛЛАШГАН ТЕХНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ТУЙНУКЛИ ДРЕНАЖ ҲОСИЛ ҚИЛИШНИНГ ТАКОМИЛЛАШГАН ТЕХНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

16
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Дренаж / туйнукли дренаж / мурракаб сиртли конус учли цилиндр / маркер / таянч ғилдирак / контур / қамров кенглиги / Drainage / perforated drainage / complex surface conical tip cylinder / marker / base wheel / contour / coverage width.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы —

Мақолада шўрланган тупроқларда шудгордан олдин белгиланган (60-80 см) чуқурликда туйнукли дренаж ҳосил қилиш, сўнгра меъѐрида шўр ювиш, тупроқ таркибидаги зарарли тузларни сувни тежаш орқали осон чиқариб юбориш, кузги шўр ювишда кам сув сарфлаб, максимал даражада заҳарли тузларни тупроқ таркибидан чиқариб юбориш бўйича такомиллашган техника ва уни қўллаш технологияси тўғрисида маълумотлар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article deals with the creation of a hole drainage at a depth (60-80 cm) before plowing in saline soils, followed by normal saline washing, easy removal of harmful salts from the soil by saving water, using less water in the autumn saline washing to remove maximum toxic salts from the soil. information on the improved technique and technology of its application

Текст научной работы на тему «ТУЙНУКЛИ ДРЕНАЖ ҲОСИЛ ҚИЛИШНИНГ ТАКОМИЛЛАШГАН ТЕХНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯСИ»

ТУЙНУКЛИ ДРЕНАЖ Х,ОСИЛ ЦИЛИШНИНГ ТАКОМИЛЛАШГАН

ТЕХНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯСИ

Фазлиддин Уринович Жураев Яраш Жабборович Ражабов, Умид Ярашович Ражабов Комил Собиров

"ТИК,ХММИ" МТУ Бухоро табиий ресурсларни бошкариш институти

АННОТАЦИЯ

Маколада шурланган тупрокларда шудгордан олдин белгиланган (60-80 см) чукурликда туйнукли дренаж хосил килиш, сунгра меъёрида шур ювиш, тупрок таркибидаги зарарли тузларни сувни тежаш оркали осон чикариб юбориш, кузги шур ювишда кам сув сарфлаб, максимал даражада захарли тузларни тупрок таркибидан чикариб юбориш буйича такомиллашган техника ва уни куллаш технологияси туFрисида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Дренаж, туйнукли дренаж, мурракаб сиртли конус учли цилиндр, маркер, таянч Fилдирак, контур, камров кенглиги.

ABSTRACT

The article deals with the creation of a hole drainage at a depth (60-80 cm) before plowing in saline soils, followed by normal saline washing, easy removal of harmful salts from the soil by saving water, using less water in the autumn saline washing to remove maximum toxic salts from the soil. information on the improved technique and technology of its application.

Keywords: Drainage, perforated drainage, complex surface conical tip cylinder, marker, base wheel, contour, coverage width.

КИРИШ

Бугунги кунда Республикамизда 4,2 млн гектар суFориладиган майдон мавжуд булиб, шундан 45% турли даражада шурланган майдонлар хисобланади. Республикамизда хар йили 680 минг гектардан ортик майдонда шур ювиш ишлари олиб борилади. Бухоро вилоятида 274612 гектар суFориладиган майдоннинг 85,8% турли даражада шурланган, шу сабабли хар йили 180 минг гектар майдонда шур ювиш ишлари олиб борилади [1].

March, 2022

https://t.me/ares uz

Multidisciplinary Scientific Journal

122

Шурланган тупрокларнинг хосил булиши ва уларнинг салбий окибатларига нихоятда катта. Мелиратив тадбирлар ва бу тадбирларни механизациялаш оркали амалга ошириш хозирги куннинг долзаб муаммоларида бири эканлиги барчага маълум.

АДАБИЕТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бухоро вилояти шароитида умумий шурланган тупроклар 86% ни ташкил этган булса, йилдан йилга бу курсатгич камайиш урнига баъзи бир худудларда усиш холатлари кузатилмокда. Аму-Бухоро ирригация тизимлари хавза бошкармаси хузуридаги Гидромелиоратив экиспедициянинг маълумотларига кура 2019 йил охирига келиб, Жондор туманида 92%, Шофиркон туманида 89 %, Олот туманида 87 %, К,оракул туманида 88%, Когон туманида 85% экин ерлари турли даражада шурланганлиги аникланган.

Шу сабабли ушбу муаммони бартараф этиш максадида биз томондан кузги шур ювишдан олдин кулланиладиган такомиллашган сув тежамкор туйнукли дренаж хосил киладиган янги курилма ишлаб чикилди. К,урилмага анолог сифатида ТДХКК-1/100 курилмасидан фойдаланилди. Илмий изланишлар ва лаборатрория дастлабки синовлари натижаларига таяниб наъмуна сифатида Когон туман МТП билан хамкорликда дала тажриба-синов курилмаси тайёрланилди. Курилмага шартли равишда ТДХКК-3/70. Индексация маркаси билан белгилаб, мустахкам канструкцияда пишик килиб тайёрланди. Х,озирда янги курилма дала шароитида тажриба тадкикот ишларини кузги мавсумда олиб боришга тайёргалик курилмокда .

Мавжуд ТДХКК-1-100 курилмаси шурланган ерларда кузги шур ювишдан олдин туйнукли дренаж хосил килишга мулжалланган булиб, унинг осма рамаси икки кисмга, яъни олд ва орка рамаларга булинади. Олд рама тракторнинг орка

March, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

123

такмасига илдирилади ва орка рама олд рамага учта нукта оркали шарнирли бирикма билан бириктирилади. Олд ва орка рама уртасида урнатилган гидроцилиндр ёрдамида орка рамани иш устуни, ишчи орган конус учли, пулат аркон билан биргаликда ишчи ва транспорт холатларида булишини таъминлаб туради. Орка рамада урнатилган иш устунининг ишлов бериш чукурлигини ишга тушириш олдидан узгартириш мумкин. Юмшатувчи иш органи сирти тулкинсимон шаклдаги унча катта булмаган бурчак остида жойлашган юмшаткич (долото) иш устуни ва конус учли цилиндрни боFловчи пулат аркон ва туйнукли дренаж хосил килувчи конус учли цилиндр билан жихозланган [4].

Мавжуд ТДХ,К,К,-1-100 туйнукли дренаж хосил килувчи курилмада битта иш органи билан жихозланган, иш самарадорлиги паст, ишлов бериши чукурлигини кул ёрдамида ишга туширишдан олдин бир хил чукурликда узгартириш мумкин ва иш унумдорлиги паст булганлиги сабабли такомил-лашган сув тежамкор туйнукли дренаж хосил килувчи курилма лойихаланиб, ишлаб чикилган конструктив чизмалари асосида дала шароитига мосланган янги туйнукли дренаж хосил киладиган курилма яратилди ва Узбекистан Республикаи интеллектуал мулк агентлигининг фойдали модел учун патентланди [5] ва у 1-расмда келтирилди.

Курилма содда килиб ишлаб чикилган, рама ва унга урнатилган учта иш устуни ва унинг орака томонидан пулат аркон оркали мураккаб сиртли конус учли цилиндрлар урнатилган. Конус учли цилиндралар парраксимон мурак-каб сиртлардан ташкил топган булиб, унинг учки кисмида шарнирли бирикма оркали махкамланади ва тракторнинг олд томонга харакатланиши хисобидан у айланма характни юзага келтириб, 3600 да ён деворларни сил-ликлаб, зичлаб, мустахкамлигини ошириш оркали белгиланган чукурликда туйнукли дренажларни 1,5-2 м ораликда хосил килади.

а) б)

а) курилманинг умумий курниши; б) занжир оркали мураккаб сиртли конус учли цилиндрнинг урнатилиши.

1-расм. Такомиллашган туйнукли дренаж хосил килувчи курилма.

March, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

124

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шунингдек куйилган муаммони ечимини топиш ва уни такомиллаш -тиришда янги тавсия этилаётган, мураккаб шаклга эга геометрик сиртли конус учли цилиндр тупрокни ён атрофга зичлаш хдсобидан туйнукли дренажни упирилмасдан, узок муддат (2-3 йил) самарали ишлашини таъминлайди.

Ушбу курилманинг тортишга каршилик кучи куйидаги формула ёрдамида аниклаш мумкин [4].

Бунда: у рс - курилманинг умумий тортишга каршилик кучи, кН; Ягег - понасимон иш устунининг тупрокни кесишдаги каршилик кучи,

кН;

рл - тулкинсимон юмшатувчи понанинг каршилик кучи, кН; - парраксимон шаклдаги мураккб сиртли конус цилиндрнинг

каршилик кучи, кН;

- парраксимон шаклдаги мураккб сиртли конус цилиндрга

тупрокнинг ёпишиб колишидан хосил буладиган каршилик кучи, кН;

ро - иш устуни ва ишчи органни боFловчи занжирнинг каршилик

кучи, кН;

- иш устунига тупрокнинг ёпишиб колишидан хосил

буладиган каршилик кучи, кН;

роу - иш устунининг каршилик кучи, кН;

Горк - таянч Fилдиракларнинг каршилик кучи, кН; Ртаг - маркёрнинг каршилик кучи, кН. Иш жараёнида туйнукли дренаж хосил килувчи курилма тупрокнинг механик таркиби уртача булган тупрокларда уртача у р = 27 ^ 33 кН каршилик

кучи юзага келиши урганилган.

Курилманинг иш жараёнида талаб этиладиган кувват куйидаги формула ёрдамида аникланади.

ур V

*' Ы кВт; Мы= 52 * 79кВт (2)

Л кЛ

Бунда: - туйнукли дренаж хосил килувчи курилмага талаб этиладиган кувват, кВт;

- курилманинг ишчи тезлиги, м/с;

March, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

125

rkd =0,80-0,85- машинанинг фойдали иш коэффициенти. ХУЛОСА

Кузги шур ювишдан олдин туйнукли дренаж х,осил килувчи курилманинг нормал иш жараёнини ташкил этиш учун тупрокнинг физик-механик хоссалари унинг механик таркиби ва шурланиш даражаси боFлик равишда ишлов бериш чукурлиги туFри танлаб, шур ювиш меъёрларини белгилаб, тупрокнинг шур ювишдан олдинги ва шур ювишдан кейинги тупрок таркибидаги зарарли тузлар микдорини узгариш динамикаси урганиб борилиши талаб этилади.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. "Эркин ва фаровон демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз". Тошкент, Узбекистон, 2016.-56 б.

2. Н.М.Муродов, Ф.У.Жураев фойдали моделга патент №FAP00727 Туйнукли дренаж очувчи курилма, Узбекистон Республикаси фойдали моделга патент давлат ресторида руйхатга олинган 05.04.2012 йил Тошкент.

3. Хамидов М.Х., Жураев Ф.У. "Устройство и принципы работы дренажно -кротового орудия". //Ирригация ва Меллиорация. -Тошкент, 2017. №1 (7). -Б.9-12.

4. Жураев Ф.У.,Ражабов Я.Ж. Фойдали моделга патент № FAP20200172 Туйнукли дренаж очувчи курилма, Узбекистон Республикаси фойдали моделга патент давлат реесторида руйхатга олинган 05.07.2020 йил Тошкент.

• О

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal

©

О

©

126

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.