Научная статья на тему 'ОБРАЗОВАНИЕ СОЛОНЧАКОВОЙ ПОЧВЫ И ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ ПОЯВЛЕНИЯ СОЛОНЧАКОВ'

ОБРАЗОВАНИЕ СОЛОНЧАКОВОЙ ПОЧВЫ И ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ ПОЯВЛЕНИЯ СОЛОНЧАКОВ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
17
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ / ПОЧВЫ / ЭРОЗИЯ / КЛИМАТ / СОЛЕНОСТЬ / АГРОМЕЛИОРАЦИЯ / РЕСУРС

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Сатторова Махфуза Мухиддиновна

В статье дана информация об образовании солончаковой почвы и предупреждении появления солончаков.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОБРАЗОВАНИЕ СОЛОНЧАКОВОЙ ПОЧВЫ И ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ ПОЯВЛЕНИЯ СОЛОНЧАКОВ»

Вестник магистратуры. 2019. № 6-5(93)

ISSN 2223-4047

Н

А У К И

О ЗЕМЛЕ

УДК 201.55

М.М. Сатторова

ОБРАЗОВАНИЕ СОЛОНЧАКОВОЙ ПОЧВЫ И ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ ПОЯВЛЕНИЯ СОЛОНЧАКОВ

В статье дана информация об образовании солончаковой почвы и предупреждении появления солончаков.

Ключевые слова: производительность, почвы, эрозия, климат, соленость, агромелиорация, ресурс.

Тупрокларнинг шурланиши - барча турдаги кишлок хужалик экинлари хосилдорлигини пасайтирувчи кучли тупрок-экологик омилдир. Бир вактнинг узида шурланиш тупрок-атмосфера-литосфера тизимида кечаётган моддаларнинг мураккаб геологик ва биологик айланма харакатига хам салбий таъсир курсатади. Тупрокларнинг шурланиши 2 хил булади: табиий бирламчи, антропоген иккиламчи. Табиий шурланиш даставвал тупрок хосил булиш жараёни билан боглик булиб, бунда асосий омил - тупрок хосил килувчи она жинслари хисобланади. Антропоген, яъни инсоннинг дехкончилик фаолияти таъсирида экин ерлари иккиламчи шурланишга, эрозия жараёнига учрайди. Тупроклар шурланиш даражасига кура беш группага шурланмаган, оз шурланган, урта шурланган, кучли шурланганга шурхок тупрокларга булинади. Тупрокларни шурланиш даражасига кура группаларга ажратишда улар таркибидаги сувда осон эрийдиган тузларнинг умумий микдори ва хлор микдорига эътибор берилади.

Шурланишни келтириб чикарувчи омиллар жуда куп, булар она жинс, тупрок профилидаги кул ёткизиклари глейли катлам, юкори хаво харорати тупрокка ишлов бериш оркали хайдалма ости катламнинг зичлашиши, коллектор, дренажларнинг яхши ишламаслиги, меъёридан ортик сугориш айникса минераллашган сув билан, тупрок юза катламида намликнинг камайиши, ер ости суви сатхи ва минерализацияси, дала майдонларининг нотекислиги. Албатта бу уринда тупрокларни шурланишга олиб келувчи купгина омилларни бошкариш дехконни ихтиёрида, яъни уни дехкончилик фаолияти билан боглик булади. Юкорида айтиб утилган тупрокни вужудга келтирувчи она жинс, тупрок профилидаги кул ёткизиклари глейли катлам, юкори хаво харорати каби омиллар инсоннинг фаолияти билан боглик булмаслиги мумкин, лекин колган барча омиллар унинг фаолияти билан бевосита ёки билвосита боглик булади.

Тупрокнинг шурланиши натижасида озика - сув, сув-хаво тартиботлари батамом бузилади. Тупрок шурланишидан хосилнинг йукотилиши турли экинлар учун 10 % дан 80 % гачани ташкил этади. Дар бир кишлок хужалиги экини шурланишга узига хос таъсирчандир. Агар тупрокнинг шури ювилмаса, уруг тулик униб чикмайди. Купгина кишлок хужалик экинлари учун шурланиш усимликнинг айнан униб чикиш фазасида хавфлидир. Намлик етарли булмаган шурланган ерларда босим хосил булади ва бу усимлик илдизининг намликни тортиб олишига каршилик килади. Бундан ташкари, тузларнинг (хлор) юкори концентрациясида усимликнинг зарарланиши содир булади ва унинг ривожланиши бузилади.

Сугориладиган ерларнинг боткокланиши ва шурланишини олдини олиш ва унга карши курашишда ерни текислаш, дарахт утказиш, гуза-беда алмашлаб экиш, шурни яхшилаб ювиш, агротехника системаларидан тугри фойдаланиш асосий агромелиорация тадбирларидан хисобланади. Дала текислашнинг катта агротехник ва мелиоратив ахамияти бор. Текисланмаган ерларда сув текис окмайди,

© Сатторова М.М., 2019.

ISSN 2223-4047

Вестник магистратуры. 2019. № 6-5(93)

натижада сугориш ва шур ювиш сифати пасаяди ва ортикча сув сарфланади. Бундай ерларда буйлама ва кундаланг нишабликлар шундай олиниши керакки, шур ювишда сув бостириладиган полнинг улчамлари жуда кичик (0,1 ГА дан кичик) булмасин, пол ичидаги баланд отметкалар фарки эса 5-7 см дан ошмасин. Шу хисобга олинганда текисланадиган участканинг буйлама нишаби 0,002-0,003дан, кундаланг нишаби эса 0,0012-0,0018дан ошмаслиги керак. Текисланадиган участканинг сирти минимал нишабликда булса, яна хам яхши. Дарахт утказиш территория ва сув ресурсларини купайтиришга, жойнинг санитария гигиена шароитларини яхшилашга жуда катта таъсир килади. Дарахт, аввало ернинг микроиклимини яхшилайди: шамолнинг эсиш тезлиги ва кучи камаяди, хавонинг температураси пасаяди, намлиги ошади. Микроиклим яхшиланиши билан тупрокдаги намликнинг бугланиши камаяди, сув режими яхшиланади, усимликларнинг баргидан буглатиши хам камаяди. Тугри алмашлаб экиш шурланадиган ва боткоклашадиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилайди, тупрок унумдорлигини оширади хосилдорликни купайтиради. Алмашлаб экишнинг мелиоратив таъсири- тупрок хосилдор булади, унда органик ва озука моддалар купаяди, физик хоссаси яхшиланади, намлик эса камрок бугланади. Шурланган сизот сувлар етарлича даражада окиб кета олмайдиган ерларда далани текислаш билан бирга зовур хам ерларнинг шурини ювиш, тупрокни чукур катламларигача шурсизлантириш, сизот сувини чукурлаштиришда асосий ва хал килувчи тадбирлардан хисобланади.

Келажак фермер - ер эгаси уз тупрогини, унинг бутун ижобий ва салбий хоссаларини яхши билиши лозим, шундагина ерни эъзозлайди, севади ва химоя килади.

Фойдаланилган адабиётлар

1.Тупрок мелиорацияси, дарслик:С.А.Абдуллаев, ХД.Номозов

САТТОРОВА МАХФУЗА МУХИДДИНОВНА - преподаватель, Бухарский государственный университет, Узбекистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.