Научная статья на тему 'Тут дарахти ва баргига электротехнологик ишлов бериб етиштирилган-барг билан ипак қуртини боқиб (ёки озуқалантириб) ҳосилдорлигини ошириш'

Тут дарахти ва баргига электротехнологик ишлов бериб етиштирилган-барг билан ипак қуртини боқиб (ёки озуқалантириб) ҳосилдорлигини ошириш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
32
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тут дарахти плантацияси / барги / ультрабинафша нур / тўлқин узунлиги / нурлантиргич / масофа / электрфаоллашган сув / анолит / католит / хосилдорлик / тутовое насаждение / листья / ультрафиолетовое излучение / длина волны / облучатель / расстояние / электроактивированная вода / анолит / католит / продуктивность

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы —

Мақолада экологик тоза сифатли пилла олиш, тут дарахти касалликларининг олдини олиш ҳамда пилла ҳосилдорлигини ошириш бўйича электротехнологик усуллардан фойдаланиб ўтказилган тадқиқот натижалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Повышение продуктивности скармливанием (или кормлением) шелкопрядов тутовым деревом и листьями, выращенными электротехнологической обработкой

В статье представлены результаты исследований, проведенных с использованием электротехнологических методов для получения коконов экологически чистого качества, профилактики заболеваний тутового дерева и повышения продуктивности коконов.

Текст научной работы на тему «Тут дарахти ва баргига электротехнологик ишлов бериб етиштирилган-барг билан ипак қуртини боқиб (ёки озуқалантириб) ҳосилдорлигини ошириш»

УДК 621.311:631.3:638.2

ТУТ ДАРАХТИ ВА БАРГИГА ЭЛЕКТРОТЕХНОЛОГИК ИШЛОВ БЕРИБ ЕТИШТИРИЛГАН-БАРГ БИЛАН ИПАК ЦУРТИНИ БОЦИБ (ЁКИ ОЗУЦАЛАНТИРИБ) ^ОСИЛДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

Мухаммадиев Ашираф.

УзРФА Энергетика муаммолари институты, т.ф.д проф тел номер:+998977381834 e-mail:ashiraf@mail.ru

Юсупов Дилшод Рашидович НамМКИ, PhD, dilshod-el@ mail.ru, тел номер:+998972574025

Юлдашев Равшанжон Расулжонович.

НамМКИ, стажёр укитувчи, Yuldashevravshan2111@gmail.com. +998941707836

Аннотация. Маколада экологик тоза сифатли пилла олиш, тут дарахти касалликларининг олдини олиш хамда пилла хосилдорлигини ошириш буйича электротехнологик усуллардан фойдаланиб утказилган тадкикот натижалари келтирилган.

Аннотация. В статье представлены результаты исследований, проведенных с использованием электротехнологических методов для получения коконов экологически чистого качества, профилактики заболеваний тутового дерева и повышения продуктивности коконов.

Annotation. The article presents the results of research conducted using electrotechnological methods to obtain ecologically clean quality cocoons, prevent mulberry tree diseases, and increase cocoon productivitY.

Калит сузлар: тут дарахти плантацияси, барги, ультрабинафша нур, тулкин узунлиги, нурлантиргич, масофа, электрфаоллашган сув, анолит, католит, хосилдорлик.

Ключевая слова: тутовое насаждение, листья, ультрафиолетовое излучение, длина волны, облучатель, расстояние, электроактивированная вода, анолит, католит, продуктивность.

Key words: mulberry plantation, leaves, ultraviolet light, wavelength, irradiator, distance, electroactivated water, anolyte, catholyte, productivity.

Кириш

Мамлакатимиз иктисодиётининг юксалишида пиллачилик алохида урин эгаллайди. ^олаверса, мухим табиий саноат хом ашёси булган пиллага талаб ва эхтиёж жахон микиёсида йилдан йилга ортиб бормокда.

Шу боис хам юртимизда пиллачиликни ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда.

Президентимизнинг 2017 йил 29 мартдаги "Узбекипаксаноат" уюшмаси фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги хдмда 2018 йил 12 январдаги "Республикада ипакчилик тармогини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорлари бу борадаги ишларни янада юкори боскичга кутаришда дастури амал булмокда[1].

Мазкур хужжатларда пилла етиштириш ва тайёрлаш хажмини боскичма-боскич купайтириш, сифатини янада яхшилаш, ипак куртининг махсулдорлигини оширишга каратилган жуда катта хажмдаги ишларни амалга ошириш белгиланган. Бу борада зарур ишлар олиб борилмокда.

Пиллачиликнинг ривожи куп жихатдан ипак курти озукасига боглик. Шу боис хам юкоридаги хужжатларда янги тутзорлар барпо этиш, якка тут каторларини купайтириш ва мавжуд тутзорларни модернизация килиш, юкори хосил берадиган, озука киймати юкори ва совукка чидамли тут кучатларини яратиш оркали пиллачиликнинг озука базасини мустахкамлаш юзасидан мухим вазифалар белгиланган.

Назарий кием

Пиллачилик сохасида соглом куртларни бокиш учун сифатли, сермахсул пилла олиш хамда экологик соф юмшок туйимли баргларни етиштириш ушбу соханинг долзарб масалаларидан бири булиб келмокда. Чунки хозир Узбекистон шароитида атроф мухитда турли хил таъсирлар натижасида тут дарахти плантацияларида бактериоз, замбуруг, вирус куринишдаги касалликлар ипак курти озукасининг сифатига салбий таъсир курсатиб, куртларнинг хаётчанлиги пилла хосили сифати хамда хосилдорликка уз таъсирини курсатиб келмокда[1,2,3,4]. Бу муаммони ечиминг сифатида турли кимёвий фунгицидлар, жумладан, охак ва олтингугурт эритмалари тут барги касалликларига карши кулланилмокда. Юкорида келтирилган муаммонинг ечими хизмат курсатувчи ходимлар хаёт фаолияти хавфсизлигини мураккаблаштиришга, куртларни хаётчанлиги хамда хосилдорлигининг пасайишига сабаб булмокда. Бу муаммоларнинг ечимини топиш учун тадкик килиш максадида экологик соф технологиялардан булган ультрабинафша нур ва электр фаоллашган сувни тут дарахтига, баргларига, тут дарахти касалликларига, куртларнинг хаётчанлигига хамда пилла хосилдорлиги таъсирини урганиш буйича УзРФАнинг Энергетика муаммолари институти ва Наманган мухандилик-курилиш институти илмий ходимлари томонидан узаро хамкорликда назарий-амалий изланишлар олиб борилмокда.Тадкикот ишлари Туракургон туманидаги "Зилол агропилла" кластерига карашли тут плантацияларида "Узбекистон" навли тут дарахтларида утказилди.

Маълумки, Ердаги барча организмлардан факат яшил усимликлар мустакил равишда оптик нурлар энергиясини органик моддаларнинг химик энергиясига алмаштириши мумкин. Усимликда нурланиш энергияси таъсирида минераллардан кимёвий энергияга бой органик моддаларни яратиш жараёнига фотосинтез дейилади. Оптик нурларнинг усимликка таъсири куп кирралидир. Нурлантириш шароитига факат фотосинтез эмас, балки усимликларнинг бошка физиологик жараёнлари хам боглик: усиш, баргларнинг ва бошка органларнинг ривожланиши. Аммо яшил усимликларнинг асосий характерли жараёни фотосинтездир. Бу жараён туфайли охирги хисобда усимликлар хосилдорлиги аникланади. Усимликларга нурларнинг умумий энергетик таъсири фотосинтез ва иссиклик энергиясининг йигиндисидан иборатдир. Усимликнинг ютган нурланиш энергияси кисман фотосинтез учун хамда кисман иситиш ва сувни парлатишга (транспирация) сарфланади. Тулкин узунлиги 300 дан 750 нм гача булган нурланиш фотосинтез жараёнини хосил килиш хусусиятига эга. Усимликларга иссиклик таъсирини

нафакат куринувчи нурлар, улар билан биргаликда ультрабинафша ва инфракизил нурлар хам таъсир курсатадилар. Усимлик барги узига тушаётган фотосинтетик нурланишнинг 80....90% ютади, 5.. .10% ни кайтаради ва тахминан шунча утказиб юборади, бу узаро нисбат хамма усимликлар учун бир хилдир. Табиий шароитда, усимлик узига тушаётган барча нурланиш энергиясининг тахминан 2%ни фотосинтез учун фойдаланади, колган ютилган энергия усимликда иссикликка айланади. Хлорофилл нурланиш энергиясини ютиб СО2 ва Н2О билан оксидланиш кайтарилиш реякцияси содир булади. Оксидланиш-кайтарилиш реакциялари — электронларнинг атомлардан атомларга бутунлай ёки кисман утиши билан боглик кимёвий реакциялар, натижада углевод ва буш кислород пайдо булади, буни эвазига усимлик томонидан хаво бойитилади. Буни биринчи булиб академик К.А.Темирязев ихтиро килган.

Олимларнинг илмий изланишлари тахлилига кура электр фаоллаштирилган сув эритмаларини тирик организмларга ижобий таъсири хакида бир канча изланишлар олиб борилган ва натижалар олинган[5,6,7,8]. Турли усимлик уругларини магнитланган, газсизлантирилган, муздан эритилган, овозлантирилган ёки ЭФС католитида ивитиш униб чикиш курсаткичларини оширади, кучатлар купрок хосил беради, меваларининг озука моддалари ва витаминларга бойлиги ортади. Куп усимликларни вегетация даврида юкорида номлари келтирилган эритмалар билан сугориш хосилдорликни оширади. Баъзи тажрибаларда хамма эритмалар илдиз хосил булишини оширган, шунинг учун уларни усимликларни каламчалаб купайтиришда ишлатса булади.

Шунингдек, кишлок хужалик хайвонларини муздан эритилган, магнитланган сув ва католит билан сугориш тирик вазнни купайтиради ва касалликларга бардошлик ошади. Католитни ташки кулланилиши яралар битишини тезлаштиради.

Анолит бактерицид, стерилловчи восита сифатида кулланилган. Усимликларга анолит пуркаш куп майда зараркунандалар халокатини келтиради (шира, ок пашша ва б.). Анолит билан сабзавот, мева ва силосга ишлов бериш сакланиш ва озукавий кийматни оширади[8, 9, 10, 11, 12].

Ушбу назарий изланишлар асосида экологик соф электротехнологик усуллардан фойдаланиб, ипакчилик сохасида хам тут дарахтларини электравжлантириш ишлари амалга оширилди. Утказилган тадкикотдан асосий максад ипак куртлари учун экологик соглом, юмшок ва озукавийлиги бойитилган барг етиштириш хамда бунинг натижаси сифатида серхосил сифатли пилла улушини оширишдир.

Тадкикот методикаси

Тадкикотни утказишда натижалар шаффофлигини таъминлаш максадида тажрибалар 3 марта такрорийликда, яъни хар вариант 3 тупдан тут дарахтларида утказилди. Экологик соф электротехнологик усулда ишлов берилган тут дарахтларидаги барглардан фойдаланиб, ипак куртларини бокиш билан уларни хаётчанлиги, хосилдорлиги натижаларидаги узгаришлар аникланди. Илмий кузатишлардан маълумки, кичик дозадаги ультрабинафша нурлар тирик организмга фойдали булиб, улар турли хил касалликларни келтириб чикарувчи зарарли микроорганизмлардан тозалаш максадида хамда организмда витамин Д2 хосил килувчи электравжлантиргич сифатида кулланилади.

Тут дарахтларига ультрабинафша нурланиш билан ишлов бериш жараёнида нурлантириш даражасини улчаш максадида уфиметрлардан фойдаланилди. Уфиметрда ишлов берилаётган объект ва унинг масофасига караб унинг дозаси аникланди. Электр фаоллашган сувнинг анолит ва католит мухитларидан фойдаланилган вактда рН даражасини аниклаш учун рН метрдан фойдаланилди.

1-жадвал

УБН ва ЭФС билан ишлов берилган барглар билан бокилган куртларнинг

х,оеилдорлиги куреаткичлари

№ Вариантлар Нурлантириш 1-кутидан Назоратга нисбатан

меъёри, лм олинган уртача пилла хосили (57 кг) кушимча хосил %

1 Назорат 57

2 УБН диапазон А(254 нм) ЭФС католит 19,1 62,5 9,7

3 УБН диапазон А(254нм) ЭФС анолит 19,4 64,5 13,2

4 УБН диапазон Б (280-320нм) ЭФС католит 243 68,8 20,8

5 УБН диапазон Б (280-320нм) ЭФС анолит 247 69,1 21,3

6 УБН диапазон А +Б (254нм+280-320 нм) 19.6 66,2 16,1

Изоу:УБН-ультрабинафша нур, ЭФС-электрфаоллашаган сув

Тадкикот мух,окамаси

Ушбу амалий тадкикот ишида тут дарахтига ва баргига экологик соф электротехнологиялар билан ишлов берилган баргда ипак куртини 6 та вариантда тажриба ишлари утказилиб, бунда барча тажриба вариантлари учун 2 хил тулкин узунликдаги ультрабинафша нури 2 хил диапазонда ва электр фаоллашган сувлар билан ишлов берилди. 1-вариант назорат учун куйилган бу жараёнда тут дарахти баргига хеч кандай ишлов берилмасдан ипак куртларини бокишда фойдаланилган. 2-вариантда ультрабинафша нури А диапазони ва католит электр фаоллашган суви тут дарахтига сепилиб новдасига 15 секунд вакт ва 15 см масофада ишлов берилди. 3-вариантда тут кучатлари ультрабинафша нури А диапазони 15 секунд ва 15 см масофада давомида ишлов берилиб, электр фаоллашган сувнинг анолит мухити тут дарахтига сепилди хамда ушбу барг билан ипак курти бокилган. 4-вариантда тут дарахтлари ультрабинафша нури Б диапазонида 15 секунд ва 15 см масофада нурлантириб, электр фаоллашган сувнинг католит кисмида тут дарахти новдасига сепилди. 5 -вариантда тут дарахти кучатлари ва

новдалари ультрабинафша нурининг Б диапазонида 15 секунд ва 15 см масофада ишлов бериб, электр фаоллашган сувни католит мухитида тут дарахтига сепилди. 6-вариантда ультрабинафша нури А+Б диапазони 15 секунд ва 15 см масофада нурлантириб, электр фаоллашган сувни католит мухити тут дарахти новдасига сепилди ва шу баргда ипак курти бокилди. Ишлаб чикариш жараёнида кулланилаётган ушбу электротехнологик усул натижасига кура бахорги мавсумда вариантлар буйича назорат учун куйилган 1 кути уругдан уртача олинган пилла хосили (57 кг) булса, тадкикотнинг 2-вариантда пилла хосилдорлиги назоратга нисбатан 9,7%га, 3-вариантда 13,2%, 4-вариантда 20,8%, 5-вариантда 21,3%, 6-вариантда 16,3% кушимча пилла хосили олинди.

Хулоса

Утказилган амалий тажрибалар натижасига кура, 5-вариантда тут дарахти кучатлари ва новдаларига ультрабинафша нури Б диапазони ва католит электр фаоллашган сув билан ишлов бериб етиштирилган тут дарахти барги билан бокилган вариантда назоратга нисбатан кушимча 21,3% пилла, яъни хар бир кути хисобида 12 кг кушимча пилла олинган.

АДАБИЁТЛАР

1. Президентимизнинг 2017 йил 29 мартдаги "Узбекипаксаноат" уюшмаси фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги хамда 2018 йил 12 январдаги "Республикада ипакчилик тармогини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори

2. Мухаммадиев, Ф. (2020). О перспективах защиты сложного биологического объекта «семя, почва и растение» от болезней с использованием электрического воздействия. international journal of discourse on innovation, integration and education, 1(4), 154-159.

3. Баймаханов, К., Мухаммадиев, А., & Эгамбердиев, Р. (2020). Агроэлектротехнология стимуляции хлопчатника и других сельхозкультур. 1000 kopii.,

4. Набиев, Ш. И., Юсупов, Д. Р., Беркинов, Э. Х., & Холбаев, Д. Ж. (2016). Электротехнология предпосевной обработки зерен пшеницы. Science Time, (4 (28)), 596602.

5. Абдуллаев, М. Т., Хайитов, Б. А., & Юсупов, Д. Р. (2016). Изучение нормативных условий выкормки восковой моли на основе электрохимический активированной воды. Мiжнародний науковий журнал, (6 (3)), 103-104.

6. Юсупов, Д. Р., & Беркинов, Э. Х. (2017). Ультрафиолетовое облучение зерна пшеницы для получения кормовой патоки. Вестник Науки и Творчества, (3 (15)), 161-166.

7. Юсупов, Д. Р., Беркинов, Э. Х., & Муродов, Р. Н. У. (2018). Электрохимическая активация водных сред. Вестник Науки и Творчества, (2 (26)), 48-51.

8. Набиев, Ш. И., Юсупов, Д. Р., Беркинов, Э. Х., & Юлдашев, Р. Р. (2019). Способы предпосевной обработки семян, активизирующие фотосинтез в семенах и повышающие урожайность. Вестник Науки и Творчества, (2 (38)), 75-78.

9. http://www.inter-nauka.com/uploads/public/14930572656970.pdf

10. Набиев, Ш. И., Беркинов, Э. Х., Юсупов, Д. Р., & Юлдашев, Р. Р. (2019). Изучение повышения эффективности дезинфекции воды ультрафиолетовыми лучами в водоснабжающих установках. Вестник Науки и Творчества, (3 (39)), 42-45.

11. https://readera.org/issledovame-jelektroaktivatora-vody-dlja-uluchshenija-ego-jenergeticheskih-140260972

12. Мухаммадиев, А. М., Арипов, А., Автономов, В. А., Эгамбердиев, Р. Р., & Асадов, Ф. (2015). Полевая всхожесть семян, в зависимости от экспозиции воздействия ультрафиолетовым облучением (УФО) на семена и вегетирующие растения сортов хлопчатника с-6524, чимбай-5018, дустлик-2. вестник, 44.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.