Научная статья на тему 'ТУРЛИ СОЯ НАВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИГА УЛЬТРАБИНАФША НУР ВА ПАСТ ЧАСТОТАЛИ ЭЛЕКТРОМАГНИТ НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ'

ТУРЛИ СОЯ НАВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИГА УЛЬТРАБИНАФША НУР ВА ПАСТ ЧАСТОТАЛИ ЭЛЕКТРОМАГНИТ НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

122
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
соя навлари / ўсиш / ривожланиш / ҳосилдорлик / ҳосил структураси / ультрабинафша нурлар / электромагнит нурланиш

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Дилафруз Валижоновна Солиева

Мақолада иккита соя навининг ҳосилдорлигига ультрабинафша нурлар, паст частотали электромагнит нурланиш ва уларнинг биргаликдаги таъсири бўйича тадқиқотларнинг натижалари келтирилган. Тадқиқотларнинг натижалари асосида ультрабинафша нурлар ва электромагнит нурланишнинг 15 ва 20 минутли таъсири соя навларининг ҳосилдорлигига ижобий, нурлантириш муддатининг ортиши эса ўрганилган навларнинг ҳосилдорлигига салбий таъсир кўрсатганлиги аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Дилафруз Валижоновна Солиева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ СОЯ НАВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИГА УЛЬТРАБИНАФША НУР ВА ПАСТ ЧАСТОТАЛИ ЭЛЕКТРОМАГНИТ НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

ТУРЛИ СОЯ НАВЛАРИНИНГ Х^ОСИЛДОРЛИГИГА УЛЬТРАБИНАФША НУР ВА ПАСТ ЧАСТОТАЛИ ЭЛЕКТРОМАГНИТ

НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ

Дилафруз Валижоновна Солиева

Узбекистан Миллий университети, Ботаника ва усимликлар физиологияси

кафедраси докторанти (PhD) soliyevadilafruz82@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада иккита соя навининг хосилдорлигига ультрабинафша нурлар, паст частотали электромагнит нурланиш ва уларнинг биргаликдаги таъсири буйича тадкикотларнинг натижалари келтирилган. Тадкикотларнинг натижалари асосида ультрабинафша нурлар ва электромагнит нурланишнинг 15 ва 20 минутли таъсири соя навларининг хосилдорлигига ижобий, нурлантириш муддатининг ортиши эса урганилган навларнинг хосилдорлигига салбий таъсир курсатганлиги аникланган.

Калит сузлар: соя навлари, усиш, ривожланиш, хосилдорлик, хосил структураси, ультрабинафша нурлар, электромагнит нурланиш

INFLUENCE OF ULTRAVIOLET RAYS AND LOW-FREQUENCY ELECTROMAGNETIC RADIATION ON THE PRODUCTIVITY OF DIFFERENT VARIETIES OF SOY

ABSTRACT

This article presents the results on the influence of ultraviolet rays and electromagnetic radiation, as well as their combined effect on the productivity of two soybean varieties. According to the data obtained, 15 and 20 minutes of exposure to ultraviolet and electromagnetic irradiation have a positive effect, and an increase in exposure time has a negative effect on the yield of the studied soybean varieties.

Keywords: soybean varieties, growth, development, productivity, crop structure, ultraviolet rays, electromagnetic radiation

КИРИШ

Соя - таркибида юкори оксил ва мой тутувчи дуккакли экин хисобланиб, дунёдаги усимлик оксилининг 60 % га якини ва усимлик ёгининг 30 % бу

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

экиндан олинади. Соя куп мамлакатларнинг миллий дастурларига киритилган

[5].

Таъкидлаш керакки, дунёда ривожланган А^Ш, Япония, Хитой, Корея, Бразилия, Аргентина каби мамлакатларда хам оксил такчиллиги муаммосини соя усимлиги оркали хал этишга эришилмокда. Бир суз билан айтганда, бугунги кунда дунёнинг барча давлатларида озик-овкат хавфсизлиги масаласи устувор вазифалардан бирига айланган бир даврда ахоли учун кам сарфли, лекин фойдалилик хусусияти энг юкори усимликлардан бири соя экинидир.

Мамлакатимизнинг тупрок-иклим шароити сояни асосий экин сифатида хамда такрорий экин сифатида экиб етиштириш имконини беради ва бу усимликни етиштириш эвазига ахолини сифатли ёг ва оксил билан, чорвачилик ва паррандачиликни туйимли озука билан таъминлашимиз мумкин булади. Шу туфайли хам республикамизда соя экини етиштириш буйича катор карорлар ва меъёрий хужжатлар кабул килинган. Уларда республикамизнинг турли тупрок-иклим шароитларида хорижий селекциянинг серхосил, оксили ва мойи куп булган янги навларини синаш, селекцион ва уругчилик илмий марказлари билан хамкорликни йулга куйиш, синовдан утган соя навларини районлаштириш каби вазифалар белгиланган.[1]

Маълумки, кишлок хужалиги экинларининг хосилдорлигини ва юкори сифатли махсулотлар хажмини оширишнинг икки асосий йули мавжуд: анъанавий усимликлар хосилдорлигини уйгунлашган омиллар таъсирида ошириш ва махаллий тупрок иклим шароитларига усимликларнинг янги турлари ва навларини куниктиришдир.

Истикболли усимликларни танлаш ва уларни купайтириш учун энг аввало уларнинг биоэкологик ва физиологик хусусиятларини урганиш хамда илмий асосланган холда уларни етиштириш технологиясини ишлаб чикиш зарур. Бу муаммони хал килиш максадида республикамизнинг илмий тадкикот институтларида илмий изланишлар амалга оширилмокда.

Кейинги пайтларда экишдан аввал уругликка турли омиллар ёрдамида ишлов беришни бу максадга эришишнинг энг самарали усулларидан бири сифатида каралмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Уругларга экишдан олдин ишлов беришнинг шундай усуллари маълумки, улар ёрдамида уругларнинг сакланиши давомида йукотилган унувчанлигини ошириш мумкин. Кам микдордаги ионлаштирилган нурланиш, ультратовушлар

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

билан таъсир курсатиш, киска муддатли иссикдик, зарба-тулкинли ишлов бериш, электр ва магнит майдонларда нурлантириш, тулкиннинг турлича (ультрабинафша, кизил, инфракизил) узунлигидаги ёруглик билан ва лазерли нурлантириш, турли усуллар билан фаоллаштирилган сув, биологик фаол моддаларнинг эритмаларида экишдан олдин ивитиб куйиш ва бошка усуллар оркали уругларнинг унувчанлигини, усимликларнинг усиш ва ривожланиши хамда уларнинг хосилдорлигини ошириш мумкин. Экишдан олдин уругларга ишлов бериш амалиётларидан энг истикболлиси сифатида электромагнит нурлантириш ва ультрабинафша нурларни кайд этиш мумкин [10].

Ультрабинафша нурларнинг биологик таъсири тугрисида адабиётлар жуда куп. Ультрабинафша нурларнинг усимликларга таъсири А.П. Дубровнинг "Генетические и физиологические эффекты действия ультрафиолетовой радиации на высшие растения" [3] номли монографиясида атрофлича тахлил килинган. Унда ультрабинафша нурларнинг биологик таъсири хусусиятлари, физиологик - биокимёвий ва функционал узгаришларнинг сабаблари, зарарланиш ва тикланиш жараёнларининг хусусиятлари кайд этилган. Ультрабинафша нурлар ва фотореактивациянинг усимликлар эволюциясидаги урни, кишлок хужалигида ультрабинафша нурларнинг кулланиши каби масалалар куриб чикилган.

Чумаченко В.А. маълумотларига кура, галла экинларининг уругларига экишдан олдин ультрабинафша нурлар билан таъсир килдирилганида уларнинг унувчанлиги 10 % га ошиб, хосилдорлик сезиларли даражада купайган [8,9].

Маккажухори уругларига икки минут давомида экишдан олдин ишлов берилганида уларнинг унувчанлиги 6 - 8 % га ортган, дон хосили ва яшил масса микдори хам купайган [6].

Ультрабинафша нурларнинг усимликлар хосилдорлигига таъсири урганилганида бугдой дони хосилининг 18,9- 29 %, тарик хосилининг 15,6 % га ошганлиги, аммо маккажухори, сули, мойли экинлар хосилдорлигининг ортмаганлиги хам кайд этилган [9].

Усимлик ва хайвонлар организми доимо табиий ва сунъий электроманбаларнинг таъсирида булиб, эволюция жараёнида ернинг электромагнит майдони билан муносабатда булади. Шу боис тирик организмларнинг электромагнит фоннинг узгаришига кучли сезгирлиги уларнинг чидамлилигини ошириб, эволюцион нуктаи назардан ижобий хисобланади. [11]

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

Кейинги йилларда паст частотали кучсиз электромагнит майдонларининг биологик таъсирини урганишга хам катта эътибор берилмокда. Уларга кизикиш Ердаги магнит буронлари (10-1000 нТс) нинг инсон саломатлигига, кишлок хужалиги экинларининг хосилдорлигига ва микроорганизмларнинг ривожланишига таъсири билан боглик [7].

Трифонова М.Ф. [13] тадкикотларида уругларга турли кучланишли магнит майдонининг таъсири улардаги моддалар алмашинуви жараёнини жадаллаштириши кайд этилган.

Экинлар хосилдорлигини ошириш ва уларнинг сифатини ошириш буйича физик омилларнинг экспозициялари аникланмокда. Уругларга экишдан олдин ишлов беришда энг катта самара Приокская навида (назоратга нисбатан 41,2 %) ундан камроги эса Воронежская - 10, Жница - навларида 31 % ва 28,5 % (тегишли равишда) кайд этилган.

Сули ва нухат уругларига электромагнит нурланиш билан таъсир килганида турли биологик жараёнлар фаоллашади, пировардида унувчанлик, уругларнинг униш энергияси ва биопотенциали ошади, усимликларнинг усиши ва ривожланиши жадаллашиб усимликларнинг биомасса туплаши тезлашади [12].

Физик омилларнинг усимликларга ижобий таъсирига оид тадкикотларнинг куплигига карамай бу методлар кишлок хужалиги амалиётига кенг жорий килинмаган.

Шу боисдан тадкикотларимиз давомида турли соя навларининг хосилдорлик курсаткичларига ультрабинафша нурлар, паст частотали электромагнит нурланиш ва уларнинг биргаликдаги таъсири урганилди.

Тадкикотда соянинг Сербия селекциясига мансуб Сава ва Виктория навларидан фойдаланилди. Экишдан аввал соя уругларига ультрабинафша нурлар, паст частотали электромагнит нурланиш ва уларнинг биргаликдаги таъсири билан турли муддатларда ишлов бериб экилди.

Экиш схемаси буйича биринчи вариант назорат сифатида дистилланган сувда уруглар 20 минут давомида ивитилиб, салкин жойда куритилди ва тажриба майдончасига экилди. 2-5 вариантларда соя уруглари УБН -ультрабинафша нурлар билан турли муддат (15,20,25,30 минут) мобайнида нурлантирилди ва шу кунни узида экилди. Худди шундай 6-9 тажриба вариантларида уругларга ЭММ - электромагнит нурланиш турли муддатда, 1013 вариантларда эса уругларга турли муддатда УБН+ЭММ - ультрабинафша

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

нурлар ва электромагнит майдонининг биргаликдаги таъсири билан ишлов берилди.

Тажриба майдонида экинларни сугориш, чопиш ва уток килиш ишлари соя етиштириш агротехнологиясига мувофик утказилди.

Тажрибаларда сояни етиштиришнинг агротехнологик усуллари бу экин буйича мавжуд булган тавсиялар асосида кулланилди [4].

Экиш катор оралари 60 см, уругларни экиш чукурлиги 4-5 см, экиш схемаси 60х10 см килиб амалга оширилди. Тажрибалар учта такрорликда амалга оширилди. Тажриба учун ажратилган ер майдонининг юзаси 30 м2. Экиладиган майдонни тайёрлаш ва тажрибаларни утказиш, намуналарни танлаб олиш хамда фенологик кузатувлар умумкабул килинган услублар буйича олиб борилди [2].

Дала тажрибалари Узбекистон Миллий университети Ботаника богида утказилди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Маълумки, усимликларнинг хосилдорлиги муайян тур усимликнинг истикболини белгиловчи мухим курсаткичлардан бири хисобланади. Тажриба вариантларида ультрабинафша нур, паст частотали электромагнит нурланиш ва уларнинг биргаликдаги турли муддатли таъсирининг турли соя навларининг хосилдорлигига таъсири урганилди.

Олинган натижаларга кура, хар иккала навнинг уругларига экишдан аввал ультрабинафша нур (УБН) , паст частотали электромагнит нурланиш (ЭММ) алохида алохида таъсир эттирилганда хар иккала навнинг хам хосилдорлиги сезиларли даражада ортганлиги кузатилди ва уларнинг биргаликдаги - УБН+ЭММ таъсири эса алохида таъсирга нисбатан яхширок натижа курсатганлиги кайд этилди. Бирок, нурлантириш муддатларининг ортиши эса соя навларининг хосилдорлигига салбий таъсир курсатиши кайд этилди. Олинган натижалар 1 ва 2-жадвалларда келтирилган.

1-жадвал

Соянинг Сава нави хосилдорлигига экишдан олдин ишлов беришнинг таъсири

Бир усимликдаги Усимликнинг 1000 дона

Тажриба вариантлари дуккаклар уруFлар махсулдорлиги, г УPУF

сони, дона сони, дона массаси,г

Назорат 81,0±0,42 206,8±0,69 34,9±0,19 169,0±0,43

УБН 15 минут 86,1±0,31 249±0,85 42,6±0,20 173,0±0,45

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

УБН 20 минут 85,6±0,30 248,2±0,73 42,4±0,31 172,9±0,27

УБН 25 минут 84,8±0,25 248,5±0,67 42,1±0,15 171,6±0,56

УБН 30 минут 83,3±0,42 229,9±0,52 39,5±0,19 169,8±0,29

ЭММ 15 минут 85,5±0,16 252,2±0,33 42,6±0,12 170,3±0,39

ЭММ 20 минут 85,4±0,26 251±0,52 43,0±0,24 173,9±0,33

ЭММ 25 минут 84,0±0,26 248,4±0,76 42,5±0,21 172,3±0,48

ЭММ 30 минут 82,8±0,39 237,4±0,75 40,2±0,22 169,5±0,32

УБН+ЭММ 15 минут 88,2±0,44 252,2±0,89 43,5±0,37 174,9±0,21

УБН+ЭММ 20 минут 89,8±0,59 254,1±0,31 44,1±0,18 176,2±0,16

УБН+ЭММ 25 минут 84,5±0,34 242,7±0,89 41,2±0,30 173,5±0,20

УБН+ЭММ 30 минут 80,0±0,33 204,3±0,6 34,5±0,18 166,5±0,48

1-жадвалдаги маълумотлардан куринадики,соянинг Сава нави уруглари ишлов берилмасдан дистилланган сувда ивитиб экилганда, бир туп усимликдаги уртача дуккаклар сони 81,0 дона, уруглар сони 206,8 дона, махсулдорлик курсаткичи 34,9 г, 1000 дона уруг массаси эса 169,0 ни ташкил этган.

Соянинг уруглари экишдан аввал ультрабинафша нурларининг турли муддатли таъсири билан нурлантирилган вариантларда юкори курсаткич УБН 15 минут варианти булди, лекин УБН 20 минут вариантининг курсатган натижалари буйича УБН 15 минут вариантидан жуда кам фоизга тафовут мавжудлигини куриш мумкин.

Уруглари экишдан аввал паст частотали электромагнит нурланишнинг турли муддатли таъсири билан нурлантирилган тажриба вариантларида хам ЭММ 15 ва ЭММ 20 минут вариантларида энг юкори натижалар кузатилди. Унда ЭММ 15 минут варианти усимликларининг уртача дуккаклар сони ва уруглар сони буйича ЭММ 20 минут натижаларидан юкори эканлиги, усимликнинг уртача махсулдорлиги ва 1000 дона уруг массаси буйича ЭММ 20 минут тажриба вариантида юкорилиги кайд этилди.

Тажриба вариантлари ораида энг юкори натижа, уруглари экишдан аввал ультрабинафша нур ва паст частотали электромагнит нурланишнинг биргаликдаги 20 минут давомли таъсири остида ишлов берилган (УБН+ЭММ 20 минут) вариантда булди. Унда назоратга нисбатан уртача дуккаклар сони 8,8 та, уруглар сони 47,3 та, усимликнинг махсулдорлиги 9,2 г, 1000 дона уруг массаси эса 7,2 г га ортган.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

fflyHHHrgeK, YEH+3MM 15 MHHyT Ta^puöa BapuaHTH x,aM Ha3opaTra HucöaraH ce3Hnapnu MKppu Hara«:anap KypcairaHnurH Kafig этнпгaн.

2-жадвал

Соянинг Виктория нави хосилдорлигига экишдан олдин ишлов

беришнинг таъсири

Бир усимликдаги Усимликнинг 1000 дона

Тажриба вариантлари дуккаклар уруFлар махсулдорлиги, г УPУF

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

сони, дона сони, дона массаси,г

Назорат 78,8±0,71 210,5±0,75 30,4±0,28 143,3±0,63

УБН 15 минут 88,6±0,52 249,2±0,55 41,5±0,13 166,4±0,33

УБН 20 минут 90,0±0,47 251,6±0,65 42,0±0,27 166,9±0,48

УБН 25 минут 87,0±0,30 250,4±0,63 40,6±0,15 163,9±0,21

УБН 30 минут 82,3±0,42 241,0±0,45 37,6±0,14 155,6±0,32

ЭММ 15 минут 90,6±0,47 251,5±0,63 41,6±0,10 165,3±0,30

ЭММ 20 минут 89,8±0,41 250,6±0,52 41,5±0,12 164,9±0,43

ЭММ 25 минут 85,1±0,31 246,1±0,67 40,3±0,12 163,5±0,28

ЭММ 30 минут 81,2±0,41 233,4±0,68 34,3±0,10 147,0±0,39

УБН+ЭММ 15 минут 91,2±0,53 252,7±0,76 43,1±0,11 171,2±0,30

УБН+ЭММ 20 минут 93,5±0,65 259,6±0,65 44,2±0,30 171,1±0,22

УБН+ЭММ 25 минут 87,2±0,36 254,6±0,63 41,1±0,32 166,8±0,33

УБН+ЭММ 30 минут 77,3±0,26 206,5±0,42 30,9±0,26 142,1±0,18

2-жадвалда келтирилганидек, соя Виктория навининг назорат усимликларининг уртача дуккаклар сони 78,8 дона, бир усимликдаги уруглар сони 210,5 дона, усимлик махсулдорлиги 30,4 г, 1000 дона уруг массаси эса 143,3 г ни ташкил этган.

Соя Виктория навининг уругларига ультрабинафша нурларининг турли муддатли таъсири билан ишлов берилган тажриба вариантларида энг юкори натижа УБН 20 минут вариантида кайд этилди.

Уруглари паст частотали электромагнит нурланишнинг турли муддатлари таъсири билан ишлов берилган тажриба вариантларида энг юкори натижа ЭММ 15 минут вариантида кузатилди ва Сава нави сингари 20 минут таъсир эттирилган вариантда хам юкори натижа кайд этилди.

Соянинг уруглари ультрабинафша нурлар ва паст частотали электромагнит нурланишнинг биргаликдаги турли муддатли таъсири остида ишлов берилган

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

тажриба вариантлари буйича энг юкори натижа УБН+ЭММ 20 минут вариантида булди. Унда назорат усимликларига нисбатан бир усимликдаги уртача дуккаклар сони 14,7 та, уруглар сони 49,1 та, усимлик махсулдорлиги 13,8 г, 1000 дона уруг массаси буйича эса 27,8 г юкори натижа кайд этилди. Шунингдек, УБН+ЭММ 15 минут тажриба вариантида хам хосил структураси буйича юкори натижалар кайд этилди.

Х,ар иккала соя навининг уругларига ультрабинафша нур ва паст частотали электромагнит нурланишнинг 30 минутли таъсири остида ишлов берилган тажриба вариантлари (УБН 30, ЭММ 30 минут) да хосил структуралари буйича курсаткичлари гарчи назоратга нисбатан юкорирок натижа курсатган булсада, нурлантириш муддатининг ортиши уларга салбий таъсир курсатганлигини куриш мумкин.

Ультрабинафша нурлар ва паст частотали электромагнит нурланишнинг биргаликдаги (УБН+ЭММ 30 минут) 30 минут давомли таъсири эса хосил структураси буйича курсаткичларини назоратга нисбатан пасайтирганлиги кайд этилган.

Шунингдек, Сава ва Виктория навларининг 1000 дона уруг массаси буйича хам тажриба вариантларида турлича натижалар кузатилди . Сава навида энг юкори курсаткич УБН+ЭММ 20 минут вариантида кайд этилган булса, Виктория навида эса УБН+ЭММ 15 минут (171,2 г) ва УБН+ЭММ 20 минут (171,1 г) тажриба вариантларида кайд этилди.

ХУЛОСА

Тадкикотларнинг натижаларига асосланиб, ультрабинафша нурлар, паст частотали электромагнит нурланиш ва уларнинг биргаликдаги 15 ва 20 минут давомли таъсири урганилган соя навларининг хосилдорлигини ортишига олиб келиши аникланди. Уругларни нурлантириш муддатларининг ортиши эса хосилдорликни камайишига сабаб булади. Бу айникса уругларига экишдан олдин ультрабинафша нур ва паст частотали электромагнит нурланишнинг биргаликдаги 30 минут давомли таъсири остида ишлов берилган тажриба вариантидаги натижаларда яккол куринади.

Шунингдек, урганилган соя навлари уругларига ультрабинафша нурлар ва электромагнит нурланиш билан экишдан олдин ишлов беришнинг таъсир давомийлигига боглик холда 1000 дона уруг массасига хам турлича таъсир килиши мумкинлиги кайд килинган.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-9-17

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги П^-2832-сон "2017-2021 йилларда республикада соя экишни купайтириш ва соя дуккакли экинларни устиришни ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорига узгартиришлар ва кушимчалар киритиш тугрисидаги" 2017 йил 24 июлда кабул килинган П^-3144 сонли карори.

2. Доспехов Б.А. (1985) Методика полевого опыта. М. - 351 с.

3. Дубров А.П. (1968) Генетические и физиологические эффекты действия ультрафиолетовой радиации на высшие растения. - М.: Наука. - 250 с.

4. Методика государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. (1979). -Москва: Колос. - 243 с.

5. Сингх Г. (2014) Соя: биология, производство, использование. - Киев: Издательский дом "Зерно". - 656 с.

6. Чуб Д.Г. (1964) К вопросу о влиянии облучения семян ультрафиолетовыми лучами на рост, развитие и урожай кукурузы // В сб. "Вопросы семеноводства, семеноведения и контрольно - семенного дела"- Москва. т. 2. - 243 с.

7. Тонких А.К. (2010) Механизмы действия слабых низкочастотных электромагнитных полей на живые организмы // Узбекский биологический журнал. Спец выпуск. - С.93-99.

8. Чумаченко В.А. (1964) Ультрафиолетовое излучение и повышение урожая зерновых культур // Светотехника. № 7. - С. 16-19.

9. Чумаченко В.А. (1965) Исследования действия ультрафиолетового излучения на повышение всхожести и энергии прорастания семян и урожай некоторых культур // Механизация и электрофикация сельского хозяйства. № 4. - 89 с.

10. Solieva D.V., Aripov A.O., & Safarov A.K., Safarov K.S. (2020) Influence Of Pre-Sowing Treatment Of Seeds On Growth, Development And Productivity Of Soybean Varieties // European Journal of Molecular & Clinical Medicine. - P.922.

11. Барышев М.Г. (2003) Взаимодейсвие низкочастотного магнитного поля с растительными объектами. // Автореф. дисс. д.б.н.- Москва. - 2003.

12. Габриэлян Ж.Ж. (1996) Посевные качества семян и урожайность сельскохозяйственных культур при воздействии магнитными полями // Автореф. дис. к.с/х.н. - Ставрополь. - 21 с.

13. Трифонова М.Ф. (1995) Продуктивность полевых культур при действии физических факторов // Дисс. д.с/х.н. в виде научного доклада. - Краснодар. -106 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.