Научная статья на тему 'ТУРЛИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТИПЛАРИГА МАНСУБ СИММЕНТАЛ ЗОТЛИ БУҚАЧАЛАРНИНГ ЎСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ'

ТУРЛИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТИПЛАРИГА МАНСУБ СИММЕНТАЛ ЗОТЛИ БУҚАЧАЛАРНИНГ ЎСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

68
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қорамолчилик / симментал зоти / импорт ишлаб чиқариш типлари / мутлақ / кунлик / нисбий ўсиш / ўсиш тезлиги ва ва ҳоказо.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Ч. С. Содиқова, Ш. Қ. Амиров, Ш. Н. Мадрахимов

Мақолада бир хил озиқлантириш ва сақлаш шароитида парваришланган симментал зотли турли ишлаб чиқариш типидаги буқачаларнинг мутлақ, кунлик ўсиш кўрсаткичлари бўйича маълумотлар ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТИПЛАРИГА МАНСУБ СИММЕНТАЛ ЗОТЛИ БУҚАЧАЛАРНИНГ ЎСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ»

ТУРЛИ ИШЛАБ ЧЩАРИШ ТИПЛАРИГА МАНСУБ СИММЕНТАЛ

ЗОТЛИ буцачаларнинг усиш ва ривожланиши

Ч. С. Содикова

таянч доктарант, Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва

биотехнологиялар университети

Ш. Амиров

к.х.ф.н., доцент, илмий рахбар, Тошкент давлат аграр университети

Самарканд филиали.

Ш. Н. Мадрахимов

к.х.ф.н., мустакил тадкикотчи (DSc), Тошкент давлат аграр университети.

АННОТАЦИЯ

Маколада бир хил озиклантириш ва саклаш шароитида парваришланган симментал зотли турли ишлаб чикариш типидаги букачаларнинг мутлак, кунлик усиш курсаткичлари буйича маълумотлар ёритилган.

Калит сузлар. Корамолчилик, симментал зоти, импорт ишлаб чикариш типлари,мутлак, кунлик, нисбий усиш, усиш тезлиги ва ва хрказо.

КИРИШ

Дуне ахолиси усиб бориши билан уларни озик-овкатга булган талаби хам кундан кунга ошиб бормокда. Озик-овкат хавфсизлигини таъминлашда кишлок хужалигининг ажралмас кисми булган чорвачилик сохасининг роли жуда катта. Чорвачилик сохаси бир неча тармокларга булинади. Шулардан асосийси корамолчилик тармоги, ахолини сут ва гушт махсулотлари билан таъминлашда асосий уринни эгаллайди.

Республикамизга четдан олиб келинаетган сут-гушт йуналишидаги зотлардан бири Симментал зоти хисобланади. Бу зот нафакат Республикамизда, балки дуненинг купгина китъаларида таркалган булиб, бу зотга хос сигирлар яхши даражадаги сут ва гушт махсулдорлиги, елин ва пуштдорлик хусусиятлари, озукани сут ва гушт билан коплаш даражаси, еш корамолларнинг жадал усиш курсаткичлари ва бошка бир катор мухим хужалик фойдали белгилари билан ажралиб туради.

Бу зотни такомиллаштиришда нафакат сифатли ва тула кийматли озиклантириш, унда селекция-наслчилик ишларини

October 5-6

535

яхшилаш, айникса авлодларнинг насл сифати буйича бахоланиб, турли ишлаб чикариш типларига мансуб бузокларни жадал устириш оркали гушт ишлаб чикаришни купайтириш мухим илмий ва амалий ахамият касб этади ва долзарб хисобланади.

Сут-гушт йуналишидаги корамол зотларнинг ирсий имкониятларидан тулик фойдаланиш, ёш корамолларнинг усиш ва ривожланиш суръатини янада оширади. Бундай корамоллар салмокли танага ва айникса, букачалари гушт учун устирилганда юкори суйим чикимига хамда юкори калорияга эга сифатли гушт махсулотини етиштириш имконини беради [3;4;5].

Купгина давлатларда корамолчиликда импорт килиш жараёни корамол гуштини ишлаб чикаришни купайтиришда асосий омил хдсобланади, шунинг учун ушбу сохасини интенсификациялаш максадида комплекс чора тадбирларни ишлаб чикиш ва жорий этиш талаб этилади [1;2].

Симментал зотининг хужалик белгиларидан тулик фойдаланилгандагина, куп микдорда сифатли гушт етиштириш имкониятига эришилади натижада, корамол гушти ишлаб чикаришнинг иктисодий самарадорлиги ошади.

Симментал зотли корамоллар подасида тана тузилиши буйича турли ишлаб чикариш типлари фаркланади. Улар куйидагилар: сут; сут-гушт; гушт-сут ва гушт типларидир. Ушбу типдаги корамоллар узини индивидуал ва типга хос хусусиятлари билан турлича гушт махсулдорлик курсаткичларини намоён этиши куп тадкикотларда урганилган булсада, Узбекистоннинг кескин узгарувчан иклим шароитида симментал зотли букаларнинг усиш ва ривожланиш курсаткичлари етарли даражада тадкик килинмаган.

Тадкикот максади: Узбекистоннинг кескин узгарувчан иклим шароитида турли ишлаб чикариш типидаги Симментал зотли букачаларнинг усиш ва ривожланиш курсаткичларини урганиш ва бахолаш.

Тадкикот объекти ва усуллари.Тадкикотлар 2020-2022 йиллар давомида "Узбекистон темир йуллари" АЖ тасарруфидаги Сирдарё вилояти, Мирзаобод туманидаги "Сардоба темир йул агросаноат мажмуаси" унитар корхонасининг чорвачилик фермасида олиб борилди.

Тадкикот объекти сифатида симментал зотли сут-гушт ва гушт-сут типидаги бузоклар олинди. Танлаб олишда бузоклар оналарининг сут махсулдорлик курсаткичлари асос булди.

Аналоглар усулида иккита (назорат ва тажриба) гурухлари шакллантирилди ва хар гурухга 12 бошдан бузоклар бириктирилди. Даврлар давомида уларни тирик вазн

October 5-6

536

курсаткичи, тарозида тортиш йули билан аникланди. Тирик вазни буйича маълумотлар асосида зоотехнияда кабул килинган усул ва формулалар ёрдамида, ёш корамолларнинг мутлак, кунлик ва нисбий усиш тезлиги каби курсаткичлар хисоблаш йули билан аникланди.

Олинган ракамли маълумотларга Microsoft Excel 2010 компютер дастури ёрдамида Н.А.Плохинский усулида биометрик ишлов берилди.

Тадкикот натижалари ва та^лили. Биз, чорвачилик фермасида турли ишлаб чикариш типига мансуб Симментал зотли бузокларни усиши, ривожланиши ва гушт махсулдорлигини шаклланишини урганиш учун, I гурухга сут-гушт ва II гурухга гушт-сут типидаги бузокларни танлаб олдик.

Тажрибадаги букачаларни озиклантириш ва саклаш шароити бир хил ташкил килинган булсада, тажриба давомида уларни усиш ва ривожланиш курсаткичларида фарклар кузатилди (1-жадвал).

1-жадвал

Тажрибадаги буцачаларнинг даврлар мобайнида тирик вазнини динамикаси ,кг

Ёши, ой Ишлаб- чщариш типлари буйича гуру%лар

I гуру% (сут-гушт) II гуру% (гушт-сут)

X±Sx Cv, % X±Sx Cv, %

Тугилганда 32,0±0,58 6,29 32,5±0,58 6,22

3 109,0±0,60 1,92 118,4±0,65 1,89

6 190,3±0,72 1,31 203,5±0,83 1,41

9 252,9±2,68 3,67 268,3±2,83* 3,66

12 326,5±3,23 3,43 345,8±4,04* 4,05

15 401,3±3,02 2,61 425,3±3,11* 2,53

18 479,4±2,07 1,49 508,9±2,87* 1,96

*Р<0,001

1-жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, I ва II гурухда тугилган вактда бузокларни тирик вазни буйича уртача фарк 0,5 кг га, гушт-сут типидаги бузоклар устунлигида булган. Бузокларда I ва II гурухда тирик вазн буйича фарк 3 ойликда 9,4 кг (7,9%) га гушт-сут типидаги бузоклар устунлигида кечган. Шунингдек, тирик вазни буйича 6; 9; 12; 15 ва 18 ойлик ёш даврларида тегишлича 13,2 кг (6,5%); 15,4 кг (5,7%); 19,3 кг (5,6%); 24,0 кг (5,6%) ва 29,5 кг (5,8%) га иккинчи гурухдаги букалар биринчи гурухдаги тенгдошларидан устуворликни кайд этди (Р<0,001).

October 5-6

537

Ta^pHÖgarH öyKananapHHHr ycHm Ba pHBO^naHHmHra TynHKpoK öaxp öepHmga gaBpnap MOÖaÖHHga MyraaK ycHm KypcaTKH^napH My^HM caHanagH. ffly öohc, Ta^pHÖanapga MyraaK ycHm KypcaTKHHnapHHH ypraHgHK Ba onHHraH MatnyMOTnapHH yMyMnamTHpHÖ KyÖHgarH ^agBanga KenTHpgHK.

2-waöean

Tawpuöaöaeu öyyanampHUHe öaepmp öyüuna Mymmy ea3HU, kz

Emu, oü I zypy^ (cym-zymm) II zypy^ (zymm-cym)

X+Sx Cv,% X+Sx Cv,%

0-3 77,0+0,51 2,28 85,9+0,78*** 3,16

3-6 81,3+0,96 4,11 85,1+1,32* 5,36

0-6 158,3+1,02 2,24 171,0+1,21*** 2,46

6-9 62,6+2,95 16,39 64,8+2,95* 15,8

9-12 73,6+1,74 8,20 77,5+1,84* 8,22

0-12 294,5+3,01 3,54 313,3+3,90** 4,31

12-15 74,5+1,74 8,03 79,5+2,08* 9,09

15-18 78,1+2,50 11,09 83,6+1,71* 7,09

0-18 447,4+2,05 1,59 476,4+2,62*** 1,91

*P<0,05; **P<0,01; ***P<0,001

2-^agBan MatnyMoraapHgaH KypHHHÖ TypHÖgHKH, II-rymT-cyT THnugaru öy^anap gaBpnap KecHMHga y3 TeHraypnapH I-rypyx, cyr-rymT THnugaru öy^anapgaH ycTyHHHK KH^raH. Ey ynapHH Tun xycycH^TH ÖHnaH opraHH3MHga KenaguraH Mogganap anMarnuHyBHra öofhhk; öynraH.

EyHga MyraaK ycum KypcaTKHHu öyHHHa II- rypyx, öy^ananap, I-rypyx, TeHrgomnapugaH 0-3 ohhhk emuga 8,9 Kr (10,4%, P<0,001), 3-6 ofinuruga 3,8 Kr (4,5%, P<0,05), 6-9 ofinuKga 2,2 Kr (3,4%, P<0,05), 9-12 ofinuKg 3,9 Kr (5,2%, P<0,05), 12-15 ofinuKga 5,0 Kr (6,7%, P<0,05), 15-18 ofinuKga эca 5,5 Kr (7 %) ra ycTyHHHK KHngu. YcTupum Ba öypgo^Hnam gaBpuHH cyHrru 18 ohhhk KypcaTKHHnapu öyHHHa onraHHMroga öy HaTH^a 29 Kr eKH 6,1% ra (P<0,001) TeHr öyngu.

Ta^pHÖa rypyxnapHgarH öyKananapHHHr MyraaK ycHm Te3HHrHHH TypnH gapa^aga KenHmH, ynapHHHr KyH^HK ycHm KypcaTKH^napH ^agannHraga y3 TacgHFHHH TongH. rymT-cyT THnHgarH öyKananapHHHr KyH^HK ycHm KypcaTKHHH HHeöaTaH roKppH öynraHnHrH, ycTHpHm Ba öypgoKHnam gaBpHHHHr cyHrHgarH THpHK Ba3HHra h^oöhh TatCHp этгaнпнгнga HaMoeH öyngH.

® ©

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

o1

538

3-жадвал

Тажрибадаги буцачаларнинг даврлар мобайнида кунлик усиш курсаткичлари, г

Ёши, ой I гуру% (сут-гушт) II гуру% (гушт-сут)

X+Sx Cv,% X+Sx Cv,%

0-3 855,6+5,64 2,28 954,4+8,70*** 3,16

3-6 903,7+10,71 4,11 945,5+14,63** 5,36

0-6 879,4+5,69 2,24 950,0+6,74*** 2,46

6-9 695,5+32,78 16,33 720,4+32,83* 15,81

9-12 817,7+19,76 8,20 861,1+20,44* 8,22

0-12 818,0+8,24 3,54 870,2+10,69** 4,31

12-15 827,7+19,29 8,03 883,3+23,15* 9,09

15-18 867,7+27,78 11,09 928,8+19,02* 7,09

0-18 828,5+3,80 1,59 882,2+4,85*** 1,91

*Р<0,05, **Р<0,01, ***Р<0,001

3-жадвал маълумотларида II-гурухдаги (гушт-сут типи) бузоклар сут давридаёк, уз тенгдошлари I-гурух (сут-гушт) бузоклардан 0-3 ва 0-6 ойликда тегишлича 98,8 г (11,5%,Р<0,001) ва 70,6 г (8 %, Р<0,001) ортикча кунлик усишига эришганлиги акс этган. Бу тенденция усишнинг кейинги даврларида 69; 9-12; 12-15; 15-18 ойларида хам сакланиб колди ва мос равишда гурухлараро фарк 24,5 г (3,5%, Р<0,05), 43,4 г (5,3%, Р<0,05), 55,6 г (6,7%, Р<0,01) ва 61,1 г ни (7 %, Р<0,001) ташкил этди. Букачаларни устириш ва бурдокилаш даврида гушт-сут типидагилар, сут-гушт типидаги букалардан кунлик вазн орттириш натижаси буйича устунлик килганлиги аникланди.

Бузокларнинг кунлик усиш курсаткичлари маълумотлари асосида шуни таъкидлаш лозимки, бузоклар сут ичиш даврининг охирида хар иккала гурухда энг юкори натижа (954,4 ва 855,6 г) ни кайд этган. Бу холат, бузоклар сут даврида меъёр даражасида озиклантирилган ва сакланганлиги билан изохланади. Бундай юкори кунлик усиш курсаткичи кейинги даврлар мобайнида кузатилмади, уни ёш корамолларни жинсий ва жисмоний вояга етганлиги ва организмида маълум физиологик узгаришлар содир булганлиги билан изохлаш мумкин. Бунда бузокларнинг организмида жинсий етилиши даврида гармонал узгаришлар содир булса, жисмоний етилиш даврида эса танада ёг тупланиш жадаллиги ошиб боради,

October 5-6

539

мускул ва суяк тукималарининг усиш даражаси эса аксинча сусаяди. ХУЛОСА

Олинган маълумотларга таяниб, хужаликда гушт етиштиришда симментал зотининг подаларидаги гушт-сут ишлаб чикариш типидаги букачалардан фойдаланиш максадга мувофик деган хулоса килиш мумкин. Тажрибада ушбу типга мансуб букачалар сут-гушт типидаги тенгдошларидан мутлак, кунлик усиш курсаткичлари буйича устунликка эришганлиги аникланди.

REFERENCES

1. Буравов А. И др. Потенциал мясной продуктивности симментальского скота, разводимого на Южном Урале// Молочное и мясное животноводство. 2011. №

1. С.-18-19

2. Гудыменко В.В. Перспективы использования трёхпородного скрещивания в скотоводстве // Известия Оренбургского государственного аграрного университета. 2012. № 6 (38). С.-116-118.

3. Косилов В.И., Мазуровский Л.З., Салихов А. Эффективность двух-трех породного скрещивания скота на Южном Урале.// Молочное и мясное скотоводство. 1998. № 7. с. - 14-17.

4. Левахин В.. Косилов В., Салихов А. Эффективность промышленного скрещивания в скотоводстве // Молочное и мясное скотоводство. 1992. № 1. с.-9.

5. Мадрахимов Ш.Н., Рузибоев Н.Р. "Саноат асосида чатиштиришдан олинган F1 дурагай авлодларининг усиш курсаткичлари"//"Chorvachilik va naslchilik ishi"2022 й.,№ 04, 9-11 б.

October 5-6

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.