Научная статья на тему 'ТУРИСТИК ДЕСТИНАЦИЯНИНГ СМАРТ МОДЕЛИ'

ТУРИСТИК ДЕСТИНАЦИЯНИНГ СМАРТ МОДЕЛИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
туризм / туристик дестинация / смарт туристик дестинация / анъанавий туристик дестинация / АКТ / рақамли туризм

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Навруз-Зода Зебинисо Бахтиёровна, Назирова Мафтуна Салимовна

Илмий мақолада туризм тизимининг муҳим элементи сифатидаги “туристик дестинация” тушунчасининг мазмун-моҳияти кўриб чиқилади. Туризм соҳасини кластер усулида ривожлантириш мақсадида муаллиф томонидан “Туристик дестинациянинг уч даражали смарт модели”ни тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРИСТИК ДЕСТИНАЦИЯНИНГ СМАРТ МОДЕЛИ»

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

ТУРИСТИК ДЕСТИНАЦИЯНИНГ СМАРТ МОДЕЛИ

1Навруз-зода Зебинисо Бахтиёровна, 2Назирова Мафтуна Салимовна

1БухДУ Иктисодиёт кафедраси доценти, 2БухДУ 2-боскич магистрант https://doi.org/10.5281/zenodo.11422686

Аннотация. Илмий мацолада туризм тизимининг мущм элементи сифатидаги "туристик дестинация" тушунчасининг мазмун-мо^ияти куриб чицилади. Туризм со^асини кластер усулида ривожлантириш мацсадида муаллиф томонидан "Туристик дестинациянингуч даражали смарт модели"ни тавсия этилган.

Калит сузлар: туризм, туристик дестинация, смарт туристик дестинация, анъанавий туристик дестинация, АКТ, рацамли туризм.

Abstract. The scientific article examines the essence of the concept of "tourist destination" as an important element of the tourism system. "Three-level smart model of tourist destination" was recommended by the author in order to develop the tourism industry in a cluster way.

Keywords: tourism, tourist destination, smart tourist destination, traditional tourist destination, ICT, digital tourism.

Туризм сохасининг узига хос хусусияти ва уни саноат, кишлок хужалиги ва бошка тармоклардан фарки шундаки, туристик махсулот ва хизматлари истеъмолчилари узлари доимий яшайдиган худуддан чикиб, туристик худудга ташриф буюрган холда ушбу туристик неъматларидан бахраманд булиш имконига эга буладилар..Туристик дестинация туристик тизимнинг мухим элементи хисобланади."Дестинация" тушунчаси лотин тилидан «destino» сузидан келиб чикиб, мулжалланган жой, туристнинг ташриф жойи,сайёх борадиган манзил сифатида таржима килинади. Туристик дестинациянинг турли моделлари мавжуд. Уларни 6 та куйидаги моделлариникуриб чикамиз:

1. Туристик дестинациянинг тизимли модели.

2. Туристик \удуднинг географик модели.

3. Туристик дестинациянинг ижтимоий-маданий модели.

4.Туристик дестинациянинграцобатбардошлик модели.

5.Туристик \удуднинг таклифмодели.

6.Туристик дестинациянинг СМАРТ модели. "Смарт" атамаси Петер Ф.Друкер томонидан "Менежмент амалиёти" (1954) асарида илмий айирбошлашга киритилган эди. "СМАРТ" аббревиатураси куйилган максаднинг хусусиятларини аниклаш учунбелгиланган булиб, куйидаги маънони билдиради: Specific - аник; Measurable - улчанадиган; Achievable - эришиладиган; Realists - реалистик; Time - вакт буйича белгиланган. Шундай килиб, олим агар максад "аклли" булса, яъни куйилган мезонларга жавоб бера олса, унга эришилади, деб хисоблаган.

"Смарт" туристик дестинациялар муаммосига багишланган фикр-гояларни икки ёндашувга ажратиш мумкин: туристик хизматларни истеъмол килиш ва маркетинг жараёнида "смарт" технологияларнинг ролига эътибор каратадиган илмий ишлар хамда "аклли" дестинацияларни "аклли шахар"нинг махсус холати деб хисоблайдиган ишлар гурухи. Бу тадкикотлар назарий ва услубий йуналишлари билан бир-биридан фарк килади: агар, биринчи холатда, тахлил бизнесни ташкил этиш нуктаи назаридан олиб борилса, иккинчиси, кенгрок куламда, энергия тежамкор ва баркарор ривожланиш жихатларини уз

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

ичига оладиган, тусиксиз атроф-мухитнинг мавжудлиги, тарихий marginal субмаданиятни куллаб-кувватлаш нигохидан караб чикилади.

"Аклли" предикат (кесим)нинарсалар, объектлар, жараёнлар ва умуман инсон фаолияти мухитига нисбатан кулланилганда кундалик хаётимиз учун автоматлаштирилган бошкарув ва ахборот узатиш тизимларининг мислсиз ахамиятини акс эттиради ва я;ин келажакда сунъий аклнинг дастлабки шакллари пайдо булишини кутади. "Аклли худуд" муаммоси туризм иктисодиётига хос булиб, муаммони биринчи навбатда истеъмол талаби томондан акс эттиради."Смарт худудлар" мижозларга сайёхларни купрок жалб этиш ва уларнинг турар жойларида кулайликларини ошириш максадида бундай хизматлар курсатиш имкониятини беради. "Смарт худуд"нинг асосий асосий фаркловчи хусусияти -мижозгайуналтирилганлиги ва 2.0 Интернет имкониятларидан фойдаланган холда янги кушилган киймат занжирларни яратишдадир.

Туристик дестинация назариясининг турли ёндашувларини 40 йиллик (1980 йилдан 2020 йилга кадар) эволюцион даврини урганиш шуни курсатадики,"Туристик дестинация" атамаси анъанавий шакл ва мазмундан янгича - "Смарт ёки "Аклли туристик дестинация" шакли ва мазмунига трансформация булган.Бу трансформацион жараёни фикримизча, куйидаги учта омиллар таъсирида амалга ошириб келмокда:

1. АКТ ва Интернетнинг ривожланиши ва уларнинг туризм сохасида кенг куланилиши туфайли дастлаб электрон, кейинча ракамли туризмининг шаклланиши эвазига анъанавий туристик дестинациялар Смарт туристик дестинацияларга айланиш тенденциялари кузатилмокда.

2. Туризми ривожланган давлатларда "Смарт шахар"ларни барпо этилиши мазкур худудларда Смарт туристик дестинацияларини шалланишига кучли таъсир утказияпти.

3.Туризм сохасида кластер технологияларини жорий этиб, туристик кластерларини ташкил этилиши натижасида туристик дестинацияларнинг мазмунида узгаришлар содир булиб, уларнинг туристик товар-контенти, маркетинг ва менежмент вазифалари кластерларга утиб кетиш тенденцияга эга булмокда.Натижада, смарт туристик дестинацияларнинг таркиби ва максад-вазифалари узгармокда.Улар туризм тизимининг элементидан туристик кластерларни шакллантирувчи пойдеворига айланмокда.Ушбу пойдеворнинг усткурмаси сифатида туристик кластерлар юзага келмокда.

Туризм сохасини кластер усулида ривожлантириш максадида биз "Туристик дестинациянинг смарт модели"ни тавсия этамиз (1-расм). Расмдан куриниб турибдики, тавсия этиладиган туристик дестинацион моделимиз куйидаги учта даражадан иборат:

I даража - жозибадор сайёхат ва зиёрат масканлар.Бу даражада туристик бозоридаги талаб холати ифодаланади.Унда диккатга сазовор ва мукаддас жойларининг сайёх ва зиёратчилар нигохидан реал ва виртуал жозибадорлиги уз аксини топади.

II даража - туристик дестинация объектларининг саёхат бизнесбоплиги.Бу даражада туристик бозоридаги таклиф тизими холати ифодаланади.Ундадиккатга сазовор ва мукаддас жойлардатуристик бизнесни ривожлантириш имкониятлариуз аксини топади.

III даража - туристик дестинацияда АКТ имкониятлари ва унга ташриф буюрадиган сайёх ва зиёратчиларнинг АКТ дан фойдаланиш холати ифодаланади.Бу даражадаАКТ хизматларибозоридаги талаб ва таклиф холати ифодаланади. Смарт туризмни шаклланганлиги ва ракамли технологияларининг ривожланганлиги уз аксини топади. "СМАРТ туристик худуд"ни шакллантиришнинг ракамли технологиялари куйидагилардан иборат:

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

1.BlueTooth, Wi-Fi каби симсиз маълумотларни узатишнинг мобиль интернетга кириш технологияси.

2.Мобиль телефонлар учун мини-атласлар, туристик кулланмалар, навигация дастурлари, маршрутларни курсаткичлари, контент каби зарурий ахборот материаллари ва иловалар.

3.Музейлар, консерт заллари, ва турфирманинг веб-сайтлари, шунингдек мавсум учун маданий-кунгилочар тадбирлар хакидаги маълумотлар хорижий тилларга таржима килиниб, ягона дастур форматида киритилган холда, саёхат операторлари, халкаро авиакомпаниялар ва мехмонхона бирлашмаларининг веб-сайтларида реклама килинади.

4. Сунгги-фойдаланувчиларнинг булутли компьюер (cloud computing), нарсалар internet (internet of things) ва интернет-сервис тизими технологиялари. Ушбу булутли хисоблаш технологияси смартфонлар учун "Туристик гида" каби дастурларда кулланилади ва бир вактнинг узида минглаб туристларнинг ахборот эхтиёжларига автоматик шаклда хизмат курсатиш имконини беради.

1-расм.Туристик дестинациянингуч даражали смарт модели

Туризм сохасида АКТ дан кенг куламда фойдаланиш эвазига туристик дестинациялар анъанавий саёхлик худудларидан смарт туристик худудларга айланадилар ва хилма-хил туристик талаб-эхтиёжларни кондириш учун кенг имкони бор туристик кластерларни вужудга келтирадилар. Туристик худудларни кластерлаштириш жараёнида, агар анъанавий туристик дестинация туристик кластерини шакллантирувчи таянч асос булса, смарт туристик дестинация унинг ядросини шакллантирувчи пойдевор сифатида хизмат килади.

Шундай килиб, туризм сохасида АКТ дан кенг куламда фойдаланиш эвазига туристик дестинациялар анъанавий саёхлик худудлардан смарт туристик худудларга айланадилар ва хилма-хил туристик талаб-эхтиёжларни кондириш учун кенг имкони бор туристик кластерларни вужудга келтирадилар. Туристик худудларни кластерлаштириш жараёнида, агар анъанавий туристик дестинация туристик кластерини шакллантирувчи таянч асос булса, смарт туристик дестинация унинг ядросини шакллантирувчи пойдевор сифатида хизмат килади.

I даража - Жозибадор сайёх,ат ва зиёрат масканлар

II даража - Туристик дестинация объектларининг саёх,ат бизнесбоплиги

III даража - Туристик дестинацияда АКТ имкониятлари

Хулоса:

REFERENCES

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

1. Рассохина, Т. В. Менеджмент туристских дестинаций : учебник и практикум для вузов / Т. В. Рассохина. — 2-е изд. — Москва : Издательство Юрайт, 2019. — 210 с. — (Бакалавр и магистр.Академический курс). — ISBN 978-5-534-11578-9. — Текст : электронный // ЭБС Юрайт [сайт]. — URL: https://urait.ru/index.php/bcode/445669 (дата обращения: 03.05.2020).

2. Сафарян А.А. Территория как дестинация // Современные проблемы науки и образования. - 2015. - № 2-2.;URL: http://science-education.ru/ru/artide/view?id=21512 (дата обращения: 20.05.2020).

3. Ritchie B.J.R., Crouch J.I.The competitive destination: a sustainable tourism perspective. UK, CABI Publishing. 2003.272 р.

4. Морозов М.А. Дестинация - важнейший элемент туризма / М.А. Морозов, О. Коль. Туризм: практика, проблемы, перспективы. - 1998. - № 1. - С. 9.

5. Ибрагимов Н.С.Туристик худуд баркарор ракобатбардошлигига эришишнинг илмий асослари. Автореферат докт.дисс.Самарканд.2020. 46 с.С.22.

6. Navruz-Zoda B.N., Navruz-zoda Z.B. (2018), The Destination Marketing Development of Religious Tourism in Uzbekistan: A case study. In'Religious tourism in Asia: Tradition and Change Through case StudiesandNarratives' edited by Yasuda Sh., RazaqRaj&Kevin Griffin.CABI International.149-157 pp.

7. Buhalis D., Amaranggana A. Smart Tourism Destinations Enhancing Tourism Experiencethrough Personalisation of Services // Information and Communication Technologies in Tourism 2015 ENTER 2015 Proceedings of the International Conference in Lugano. Switzerland :Springer International Publishing, 2015 P. 377-390.)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.