Научная статья на тему 'ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИНИ ЎЛЧАЙДИГАН ҚУРИЛМА ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ МАҚБУЛ ҚИЙМАТЛАРИНИ АНИҚЛАШ'

ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИНИ ЎЛЧАЙДИГАН ҚУРИЛМА ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ МАҚБУЛ ҚИЙМАТЛАРИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тупроққа ишлов бериш чуқурлиги / ишлов бериш чуқурлигини аниқлайдиган қурилма / параллелограмм механизм / таянч ғилдирак / электрон блок / маълумотларни узатиш ва қабул қилиш қурилмалари / tillage depth / tillage depth determination device / parallelogram mechanism / support wheel / electronic block / data transmission and reception devices

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Тўхтақўзиев Абдусалим, Комилов Неъматилла Мухаммаджонович, Абдувахобов Дилшод Абдувохидович, Хайдаров Камолиддин Сайфуллаевич

Мақолада тупроққа ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чуқурлигини машиналашган усулда ўлчайдиган қурилма ишлаб чиқилганлиги таъкидланган ва унинг ўлчаш аниқлигига таъсир этадиган асосий параметрлари(параллелограмм механизм таянч ғилдирагининг диаметри, тўғинининг кенглиги ҳамда унга бериладиган тик юкланиш)нинг мақбул қийматларини аниқлашга доир ўтказилган кўп омилли экспериментларнинг натижалари келтирилган. Кўп омилли экспериментлар В4 режаси бўйича ўтказилган. Бунда баҳолаш мезони сифатида ишлов бериш чуқурлигининг мавжуд усул ва қурилма билан аниқланган ўртача қийматлари орасидаги фарқнинг абсолют қиймати олинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Тўхтақўзиев Абдусалим, Комилов Неъматилла Мухаммаджонович, Абдувахобов Дилшод Абдувохидович, Хайдаров Камолиддин Сайфуллаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Determination of appropriate values of measured depth of soil processing machines

In the article, it is noted that a device for mechanized measurement of the working depth of soil tillage machines has been developed, and the results of multi-factor experiments conducted to determine the optimal values of the main parameters affecting its measurement accuracy (the diameter of the parallelogram mechanism, the width of the hub and the vertical load applied to it) are presented. Multivariate experiments were conducted according to plan V4. In this case, the absolute value of the difference between the average values of the processing depth determined by the existing method and device was taken as an evaluation criterion.

Текст научной работы на тему «ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИНИ ЎЛЧАЙДИГАН ҚУРИЛМА ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ МАҚБУЛ ҚИЙМАТЛАРИНИ АНИҚЛАШ»

исследовательского эксперимента. - Ташкент: Укитувчи, 1993.- 336 с

5. Веденяпин В.В. Общая методика экспериментального исследования и оброботки опытных данных . - Москва: Колос, 1973. - 199 с.

УДК 631.313

ТУПРОВДА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛОВ БЕРИШ ЧУКУРЛИГИНИ УЛЧАЙДИГАН ЦУРИЛМА ПАРАМЕТРЛАРИНИНГ МАЦБУЛ

ЩЙМАТЛАРИНИ АНЩЛАШ

Тухтакузиев Абдусалим КХМИТИ, т.ф.д., проф, +99897719-05-18, tuxtaqo''ziyev@gmail.com

Комилов Неъматилла Мухаммаджонович КХМИТИ, PhD, +99897742-11-27, komilovn@gmail.com

Абдувахобов Дилшод Абдувохидович НамМКИ, PhD, доцент, +99(897) 707-18-25,d.a.abduvahobov@gmail.com

Хайдаров Камолиддин Сайфуллаевич НамМКИ, таянч докторант, +99(893) 407-19-09, kamoliddin1506@gmail.com

Аннотация. Маколада тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини машиналашган усулда улчайдиган курилма ишлаб чикилганлиги таъкидланган ва унинг улчаш аниклигига таъсир этадиган асосий параметрлари(параллелограмм механизм таянч гилдирагининг диаметри, тугинининг кенглиги хдмда унга бериладиган тик юкланиш)нинг макбул кийматларини аниклашга доир утказилган куп омилли экспериментларнинг натижалари келтирилган. Куп омилли экспериментлар В4 режаси буйича утказилган. Бунда бах,олаш мезони сифатида ишлов бериш чукурлигининг мавжуд усул ва курилма билан аникланган уртача кийматлари орасидаги фаркнинг абсолют киймати олинган.

Аннотатция. В статье упоминается о разработке устройства для механизированного измерения глубины обработки почвы почвообрабатывающими машинами, а также приводятся результаты многих факторных экспериментов по определению допустимых значений его основных параметров (диаметр опорного колеса параллелограммного механизма, ширина пучка и потери восстановления), влияющие на точность его измерения. Многомерные эксперименты проводили по плану Б4. При этом в качестве критерия оценки принималось абсолютное значение разницы между средними значениями глубины обработки, определенными существующим методом и устройством.

Abstract. In the article, it is noted that a device for mechanized measurement of the working depth of soil tillage machines has been developed, and the results of multi-factor experiments conducted to determine the optimal values of the main parameters affecting its measurement accuracy (the diameter of the parallelogram mechanism, the width of the hub and the vertical load applied to it) are presented. Multivariate experiments were conducted according to plan V4. In this case, the absolute value of the difference between the average values of the processing depth determined by the existing method and device was taken as an evaluation criterion.

Калит сузлар: тупрокка ишлов бериш чукурлиги, ишлов бериш чукурлигини

аниклайдиган курилма, параллелограмм механизм, таянч гилдирак, электрон блок, маълумотларни узатиш ва кабул килиш курилмалари.

Ключевые слова: глубина обработки почвы, устройство определения глубины обработки почвы, параллелограммный механизм, опорное колесо, электронный блок, устройства передачи и приема данных.

Key words tillage depth, tillage depth determination device, parallelogram mechanism, support wheel, electronic block, data transmission and reception devices.

Кириш: Маълумки, тупрокка ишлов бериш машиналарининг асосий иш курсаткичларидан бири бу ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлиги(бир текислиги) х,исобланади. Х,озирги даврда тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклашда сермех,нат хдмда аниклиги паст булган усуллар(кундаланг ва буйлама профилларни олиш, ишлов берилган катламга чизгич ботириш, эгат улчагич билан эгат девори баландлигини улчаш ва бошкалар)дан фойдаланилмокда [1-3] хдмда бунда олинган натижаларга алох,ида кайта ишлов бериш жараёнларига куп вакт ва мех,нат сарфланмокда. Ушбу таъкидланганлардан келиб чиккан х,олда биз томонимиздан тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини машиналашган усулда улчайдиган ва бир йула унинг статистик характеристикалари(уртача арифметик киймати, уртача квадратик четланиши ва вариация коэффициенти)ни аниклайдиган курилма ишлаб чикилди [4-7] хдмда унинг парамертларининг макбул, яни тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини юкори аникликда улчанишини таъминлайдиган кийматларини аниклаш буйича тажрибавий тадкикотлар утказилди.

Тажрибаларни утказиш учун курилманинг тажриба нусхаси ишлаб чикилди ва тайёрланди. 1-расмда курилманинг умумий, 2-расмда эса унинг маълумотларни узатиш, кабул килиш ва кайд этиш курилмалари билан биргаликдаги куринишлари келтирилган.

5 6 2 1

1-расм. Тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини аниклайдиган курилманинг умумий куриниши

7

2-расм. ^урилманинг маълумотларни узатиш, уларни кабул килиш ва кайд этиш курилмалари билан биргаликдаги куриниши

Курилма параллелограмм механизм 1, электрон блок 2 ва унинг штангаси 3 ва таянч гилдирак 4 ни уз ичига оладиган электрон модулдан ташкил топган булиб, кулф 5 воситасида тупрокка ишлов бериш машиналарининг рамасига мах,камланади. Электрон блокнинг штангаси параллелограмм механизмнинг торткилари билан шарнирли богланган, электрон блок 2 нинг узи эса узунлигини узгартириш имконига эга булган ушлагич 6 оркали кулф 5 билан кузгалмас богланган. Курилма куйидаги тартибда ишлайди: машинанинг иш органлари маълум чукурликка ботганда курилманинг таянч гилдираги 4 дастлабки х,олатига нисбатан шунча, яъни иш органларининг тупрокка ботиш (ишлов бериш) чукурлигига тенг булган баландликка кутарилади ва бу кутарилишни электрон блок 2 кайд этиб боради ва уни маълумотларни узатиш курилмаси 7 га узатади. Узатилган маълумотлар кабул килиш курилмаси 8 томонидан кабул килиб олиниб, кайд этиш курилмаси 9 нинг мониторига график ёки ракам куринишида чикарилади хдмда уларнинг статистик характеристикалари аникланади.

Курилма параметрларининг ишлов бериш чукурлиги юкори аникликда улчанишни таъминлайдиган макбул кийматларини аниклаш учун экспериментларни математик режалаштириш усулидан фойдаланиб куп омилли тажрибалар утказилди [8, 9].

Материаллар ва тадкикот усуллари. Тадкикотларни утказишда тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини машиналашган усулда улчайдиган курилма таяч гилдирагининг диаметри (Х1), тугинининг кенглиги (Х2) ва унга бериладиган тик юкланиш (Хз) хдмда агрегатнинг хдракат тезлиги (Х4) унинг улчаш аниклигига таьсир этувчи омиллар сифатида танлаб олинди. 1-жадвалда омиллар, уларнинг белгиланишлари, узгариш ораликлари ва сатх,лари келтирилган.

Куп омилли тажрибалар В4 режаси буйича утказилди [9] ва унга мос равишда диаметри ва тугинининг кенглиги турлича булган таянч гилдираклар тайёрланди, унга бериладиган тик юкланиш кушимча юклар куйиш оркали, иш тезлиги эса трактор узатмалари кутиси воситасида узгартирилди.

1-жадвал.

Омилларнинг узгариш ораликлари ва сатхлари

№ Омиллар ва уларнинг улчов бирлиги Омилларнинг

кодланган белгила-ниши узгариш оралиги сатх,лари

куйи (-1) асосий (0) юкори (+1)

1. Паралелограмм механизм таянч гилдиракнинг диаметри, cm Х1 5 30 35 40

2. Паралелограмм механизм таянч гилдираги тугинининг кенглиги, cm Х2 2,5 10 12,5 15

3. Курилманинг таянч гилдирагига бериладиган тик босм кучи, Н Х3 50 150 200 250

4. Иш тезлиги, km/h Х4 1 5 6 7

Куп омилли экспериментлар КХМИТИ тажриба далаларида ТТЗ-812 трактори ва ишлаб чикилган курилма билан жих,озланган ПН-3-30 плугидан ташкил топган хайдов агрегат кулланиб утказилди (3-расм). Бунда бах,олаш мезони сифатида хайдов чукурлигининг мавжуд усул ва курилма кулланиб аникланган уртача кийматлари орасидаги фаркнинг абсолют киймати олинди.

3-расм. Тажрибаларни утказиш жараёни

Куп омилли тажрибалардан олинган маълумотларга КХМИТИнинг тажриба-синов булимида ишлаб чикилган "PLANEXP" дастури буйича ишлов берилди. Бунда дисперсиянинг бир хиллигини бах,олашда Кохрен критериясидан, регрессия

коэффициентларининг кийматини бах,олашда Стьюдент критериясидан, регрессион моделларнинг адекватлигини бах,олашда Фишер критериясидан фойдаланилди [9].

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Тажриба натижаларига курсатилган дастур буйича ишлов берилиб, бах,олаш мезонини адекват ифодаловчи куйидаги регрессия тенгламаси олинди:

Y = 0,554- 0,455Х- 0,317Х2 + 0,212Х3 + 0,300Х4 + 0,420Х2 - 0,050Х1Х2 -0,050^^ +

+ 0,088Х1^ + 0,585Х2 -0,341Х2^ + 0,078Х2^ + 0,680Х2 + 0,079Х3^ + 0,005Х2

Мазкур регрессия тенгламаси ва у буйича курилган график богланишлар (4-расм) тах,лили шуни курсатадики, курилма таянч гилдирагининг диаметри, тугинининг кенглиги ва унга бериладиган тик юкланиш, яъни Х1, Х2 ва Хз омиллар ортиши билан улчаш аниклиги кабари; паробола конунияти буйича узгарган, агрегат тезлиги, яъни Х4 омил ортиши билан эса улчаш аниклиги пасайган.

Курилма параметрларининг ишлов бериш чукурлигини юкори аникликда улчанишини таьминлайдиган кийматларини аниклашда олинган регрессия тенгламаси ПК «Pentium IV» компьютерида Excel дастурини «ечимни кидириш» (поиск решения) амали буйича 5-7 km/h тезликлар учун минимал кийматга эга булиши шартидан ечилди [10]. Олинган натижалар 2-жадвалда келтирилган.

У, cm 1,5

0,5

У 2 зч

-1,0

-0,5

0.0

0,5

,1,0

а)

2

У, cm 1,5

б)

0,5

/ у

у

1 ""

-1,0

-0,5

0,0 б)

0,5 Хэ, N

1.0

1, 2, 3 - мос равишда хдракат тезлиги 5, 6 ва 7 km/h булганда 4-расм. Ишлов бериш чукурлигининг мавжуд усул ва курилма билан аникланган уртача кийматлари орасидаги фаркнинг абсолют кийматини курилма

параметрларига боFлик равишда узгариши

2-жадвал

Тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини

машиналашган усулда улчайдиган курилма параметрларининг макбул кийматлари

Х4 Х1 X2 X3

кодлан хакик кодлан хакик кодлан хакик кодлан хакик

1 7 0,4384 37,19 0,1784 12,94 -0,1531 192,34

0 6 0,5541 37,77 0,2752 13,18 -0,0665 196,67

-1 5 0,6698 38,34 0,3721 13,43 0,0201 201,00

Демак, 5-7 km/h харакат тезликларида тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини машиналашган усулда улчайдиган курилма ишлов бериш чукурлигини юкори аникликда улчаши учун унинг таянч гилдирагининг диаметри 37,1938,34 см, тугинининг кенглиги 12,94-13-43 см ва унга бериладиган тик босм кучи 192,34201,00 N оралигида булиши лозим. Омилларнинг ушбу кийматларида ишлов бериш чукурлигининг мавжуд усул ва курилма билан аникланган уртача кийматлари орасидаги фаркнинг абсолют киймати 0,05-0,73 см ни ташкил этди. Бу кийматлар мавжуд меьёрий хужжатларда ишлов бериш чукурлигини улчаш учун рухсат этилган хатолик(±1 см)дан кичик.

Хулоса: Утказилган куп омилли тажрибаларнинг натижалари буйича тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлигини машиналашган усулда улчайдиган курилма ишлов бериш чукурлигини юкори аникликда улчаши учун унинг таянч гилдирагининг диаметри 37,19-38-34 см, тугинининг кенглиги 12,94-13,43 см ва унга бериладиган тик юкланиши 192,34-201,00 N оралигида булиши лозим.

АДАБИЁТЛАР

1. O'zDSt 3412:2019 "Кишлок хужалиги техникасини синаш. Тупрок юзасига ишлов берувчи машиналар ва куроллар. Синов дастури ва усуллари" // Расмий нашр. -Тошкент, 2019. - 52 б.

2. O'zDSt 3355:2018 "Кишлок хужалиги техникасини синаш. Тупрок чукур ишлов берувчи машиналар ва куроллар. Синов дастури ва усуллари" // Расмий нашр. - Тошкент, 2018. - 32 б.

3. Абдувахобов Д. А., Мадрахимова М. Б., Крыгин С. Е. Равномерность хода почвообрабатываюших машин по глубине обработки и их устойчивость //Вклад университетской аграрной науки в инновационное развитие агропромышленного комплекса. - 2019. - С. 8-11.

4. Tukhtakuziyev, A., Abduvakhobov, D. A., Khaidarov, K. S., Gofurjanov, I. I., & Madrakhimova, M. B. (2022, December). Study of device vertical vibration for measuring the working depth of soil working machines. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 1112, No. 1, p. 012044). IOP Publishing.

5. Tuxtakuziyev A., Abduvaxobov D.A., Komilov N.M., Xaydarov K.S. Tuproqqa ishlov berish mashinalarining ishlov berish chuqurligini avtomatik ravishda nazorat qiluvchi qurilma uchun dasturiy ta'minotni yaratish // O'zR. IMA ning EHM dasturi uchun guvohnomasi. № BGU 00564 17.03.2022

6. D A. Abduvahobov, K.S.Khaydarov, & M.B.Madraximova. (2021). Method Of Determining The Sustainability Of Working Depth Of Earthquaking Machines With Digital Device. The American Journal of Engineering and Technology, 3(05), 156-159.

7. D A. Abduvahobov, K.S.Khaydarov, and M.B.Madraximova. 2021. "Method Of

Determining The Sustainability Of Working Depth Of Earthquaking Machines With Digital Device". The American Journal of Engineering and Technology 3 (05):156-59

8. Джонсон Н., Лион Ф. Статистика и планирование эксперемента в технике и науке. Методы обработки данных / Пер. с англиского. - Москва: Мир, 1990. - 610 с.

9. Аугамбаев М., Иванов А.З., Терехов Ю.И. Основы планирования научно-исследовательского эксперимента. -Ташкент: Укитувчи, 1993.- 336 б.

10. Кашаев С.М. Офисные решения с испльзованием Microsofy Excel 2007 и VBA. - СПб.: Питер, 2009. 352 с.: ил.

11. Abduvahobov, D. A., Kh, I. M., & Madrahimova, M. B. (2020). THE role of information and pedagogical technologies in teaching on general technical subjects. реализация международных и федеральных стандартов в психологии и педагогике, 3.

УДК 635.13

МАССАСИ УЗГАРУВЧАН КОМБИНАЦИЯЛАШГАН МАШИНАЛАРНИНГ

ТОРТИШГА ЦАРШИЛИГИНИ АНИЦЛАШНИНГ ЯНГИ ЁНДАШУВИ

Турдалиев Вохиджон Махсудович НамМКИ, т.ф.д., профессор, vox-171181@mail.ru, тел:+99897 335 39 93

Махкамов Гуломжон Усмонжонович НамМКИ, т.ф.ф.д., mgulomjon m@mail.ru, +998939382588

Шералиев Икромжон Иброхимович НамМКИ, Sheraliyev127@inbox.ru, +998972532516

Эксанова Санталатхон Шаробидиновна НамМКИ, таянч докторант, santalatxoneksanova@gmail.com, тел:+998943075778

Аннотация. Кишлок хужалигида кулланиладиган машиналарни такомиллаштиришнинг истикболли йуналишлардан бири бу уларни комбинациялаштиришдир. Машиналарни комбинациялаштириш оркали иш унумини ошириш, мех,нат сарфини камайтириш, ресурс ва энергия тежамкорликка эришиш, тупрокнинг структурасини саклаш ва бошкаларга эришиш мумкин. Тадкикотнинг максади - сабзавотчиликда кулланиладиган массаси узгарувчан комбинациялашган машиналарнинг тортишга каршилик кучини аниклашдан иборат. Ушбу машиналарнинг иш жараёнида уруг экиш ёки угит солиш жараёнида массалари камайиб боради, бу эса уз-узидан тортишга каршилик кучини камайишига сабаб булади.

Аннотация. Одним из перспективных направлений совершенствования машин, используемых в сельском хозяйстве, является их комбинирование. Комбинируя машины, можно повысить производительность, снизить трудозатраты, можно достигнут ресурсо и энергосбережению, сохранить структуру почвы и многое другое. Цель исследования -определить тяговое сопротивление комбинированных машин с переменной массой, используемых в овощеводстве. При работе этих машин масса уменьшается при посеве или внесении удобрений, что позволяет снижение тягового сопротивления.

Annotation. One of the promising areas for improving machines used in agriculture is their combination. By combining machines, you can increase productivity, reduce labor costs,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.