Научная статья на тему 'ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛАШ ЧУҚУРЛИГИ ВА УНИНГ БАРҚАРОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ УЧУН ҚУРИЛМА'

ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛАШ ЧУҚУРЛИГИ ВА УНИНГ БАРҚАРОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ УЧУН ҚУРИЛМА Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тупроқ / ишлов бериш чуқурлиги / барқарорлик / универсал қулф / параллелограмм механизм / маълумотни узатиш қурилмаси / ғилдирак / электрон чизғич / қайд этиш қурилмаси / маълумотни қабул қилиш қурилмаси. / почва / глубина обработки / устойчивость / универсальный замок / параллелограммный механизм / устройство передачи данных / колесо / электронная линейка / записывающее устройство / устройство приема данных.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Комилов Н.М, Абдувахобов Д.А., Хайдаров К.С., Ғофуржанов И

Мақолада тупроққа ишлов бериш машиналарининг ишлаш чуқурлиги ва унинг барқарорлигини аниқлаш учун ишлаб чиқилган қурилманинг тажриба-синов нусхасининг параметрлари ва иш кўрсаткичлари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Комилов Н.М, Абдувахобов Д.А., Хайдаров К.С., Ғофуржанов И

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Device for determining working depth and stability of tillage machines.

В статье приведены параметры и характеристики экспериментального варианта устройства, предназначенного для определения рабочей глубины и устойчивости почвообрабатывающих машин.

Текст научной работы на тему «ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛАШ ЧУҚУРЛИГИ ВА УНИНГ БАРҚАРОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ УЧУН ҚУРИЛМА»

УДК. 631.313.

ТУПРОВДА ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИНИНГ ИШЛАШ ЧУ^УРЛИГИ ВА УНИНГ БАРЦАРОРЛИГИНИ АНЩЛАШ УЧУН ЦУРИЛМА

Комилов Н.М., Абдувахобов Д.А., Хайдаров К.С., Гофуржанов И.

Маколада тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклаш учун ишлаб чикилган курилманинг тажриба-синов нусхасининг параметрлари ва иш курсаткичлари келтирилган.

В статье приведены параметры и характеристики экспериментального варианта устройства, предназначенного для определения рабочей глубины и устойчивости почвообрабатывающих машин.

The article presents the parameters and characteristics of an experimental version of the device designed to determine the working depth and stability of tillage machines.

Калит сузлар: тупрок, ишлов бериш чукурлиги, баркарорлик, универсал кулф, параллелограмм механизм, маълумотни узатиш курилмаси, гилдирак, электрон чизгич, кайд этиш курилмаси, маълумотни кабул килиш курилмаси.

Ключевые слова: почва, глубина обработки, устойчивость, универсальный замок, параллелограммный механизм, устройство передачи данных, колесо, электронная линейка, записывающее устройство, устройство приема данных.

Keywords: soil, working depth, stability, universal lock, parallelogram mechanism, data transmission device, wheel, electronic ruler, recording device, data receiving device.

Ерларга ишлов бериш кишлок хужалиги экинларидан юкори хосил етиштиришга йуналтирилган агротехника тадбирлари ичида энг мухим уринни эгаллайди. Бу агротехника тадбири уз вактида ва сифатли бажарилгандагина уругларни бир текис экиш ва кийгос ундириб олиш, усимликларни ривожланиши хамда хосил туплаши учун макбул шароитлар яратилади. Бундан ташкари тупрокка сифатли ишлов берилганда экиш, экинларни парваришлаш ва хосилни йигиштириб олишда кулланиладиган машиналарнинг иш сифати ва унуми ортади, ёнилги сарфи камаяди.

Ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлиги(бир текислиги) барча тупрокка ишлов бериш машиналарининг асосий иш курсаткичлари хисобланади. Ишлов бериш чукурлиги талаб даражасида булса ва унинг баркарорлиги, яъни бир текисда булиши таъминланса экинларни бир текис ривожланиши ва пишиб етилишига хдмда улардан юкори хосил олинишига эришилинади, акс холда эса, яъни белгиланган ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлиги таъминланмаса усимликларни нотекис ривожланиши ва пишиб етилиши кузатилади, хосилдорлик 12-15 фоизга пасаяди. Шу сабабли хам хар бир тупрокка ишлов бериш машинаси учун ишлаш чукурлиги ва унинг белгилангандан четланишлари (нотекислиги)га катъий талаблар куйилган.

Х,озирда янги яратилаётган кишлок хужалик машиналарини ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркорорлигини аниклашда мавжуд усул TSt 63.04:2001 "Испытания сельскохозяйственной техники. Машины и орудия для поверхностной обработки почвы. Программа и методы испытаний" ва бошка меъёрий хужжатларда таъкидланган усулларда аникланмокда, яъни, тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлиги сермехнат хамда аниклиги паст булган усулларда аникланмокда (кундаланг ва буйлама профилларни олиш, ишлов берилган катламга чизгич ботириш, эгат улчагич билан эгат девори баландлигини улчаш ва бошкалар). Масалан, хозирда Х,айдаш чукурлиги махсус асбоб - эгат улчагич (бороздомер) билан аникланади (1-расм). Х,айдаш чукурлигини

аниклаш учун, бир неча шудгор марза текисланиб эгат улчагич хдйдалма кават тубигача туширилади ва чукурлиги аникланади. Х,айдалган ернинг купчиб чикиш даражасига караб хдйдалган участканинг чукурлиги 20-30 фоиз кам х,исобланади. Яхлитлашган катта-катта майдонларда хдйдаш чукурлиги участканинг турли (камида 25-30) жойидан улчаб чиккан сонлар йигиндисини улчашлар сонига булиб аникланади. Х,айдаш чукурлигидаги фарк 2-3 см дан ошмаслиги лозим.

1.1-расм. Эгат улчагич билан эгат девори баландлигини улчаш

Тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини аниклаш учун эса кундаланг кесимининг юзи 1 см2 (1х1 см) булган чизгични ишлов берилган катлам тубига ботириш йули билан аникланади (2-расм). Бунда улчовлар ±0,5 см аникликда олиб борилади. Тажрибаларнинг х,ар бир вариантида 100 тадан улчов утказилади. Олинган натижаларга математик статистика учуллари буйича ишлов берилиб, яъни уларнинг уртача арифметик киймати ва уртача квадратик четланишлари аникланади.

2-расм. Кундаланг профилни улчаш

Тупрокка ишлов бериш машиналарини ишлов берилган катлам тубида х,осил булган нотекисликларнинг баландлигини аниклашда, ишлов берилган юза юмшатилган тупрокдан тозаланиб ва унга хдракат йуналишига перпендикуляр йуналишда рейка урнатилиб, эгат тубидан унгача булган масофа ±0,5 см аникликда улчанади[1].

Юкорида таъкидланганлардан келиб чикиб, тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини машиналашган (инсон омилини таъсирисиз) усулда улчовчи ва бир йула унинг статистик характеристикалари(уртача арифметик

киймат, уртача квадратик четланиши ва вариацияланиш коэффициенти)ни аникловчи курилма ишлаб чикилдива ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини улчовчи курилманинг тажриба нусхаси яратилди[2].

НамМКИ ва КХМИТИ олимлари билан хдмкорликда кишлок хужалик машиналари ишлов бериш чукурлигини аниклайдиган курилманинг тажриба нусхаси тайёрланди (3-расм), унинг кулфи 1 барча кишлок хужалик машиналари рамасига урнатиш учун универсал этиб тайёрланди. Унинг ишлаш принципи куйидагича: кишлок хужалик машина ишчи кисмлари тупрокка кириши билан курилма гилдираги дала юзасида юради, яъни курилма гилдираги 4 дастлабки х,олатидан иш органи тупрокка ботиш чукурлигича кутарилади, бу уз навбатида параллел механизм 2 га урнатилган электрон линейка 5 кайд этиб боради ва бу маълумотни маълумот узатиш курилма 3 га узатади. Узатилган маълумотни кабул килиш курилмаси 7 ёрдамида кабул килиб экранга график ёки ракам куринишда узатади.

Электрон линейкадан келаётган сигнални кайта ишлаш ва уни узатиш учун хдмда кабул килиш учун С++ тилида махсус дастур ишлаб чикилган.

Ишлаб чикилган курилманинг тажриба утказишдан олдин тарировка килинади. 4-расмда тарировка килиш жараёни келтирилган. Кишлок хужалик машинасини текис жойга куйиб унинг рамасига курилма кулф ёрдамида урнатилади, бунда курилма гилдираги кишлок хужалик машинасининг ишчи кисмининг баландлигига тенг килиб урнатилади. Курилма гилдираги остига баландлиги 5 см булган такинларни кетма-кет куйиб текширилади.

1 2 3

1-универсал кулф; 2- параллелограмм механизм; 3- маълумотни узатиш курилмаси; 4-гилдирак; 5 - электрон линейка; 6-кайд этиш курилмаси; 7-маълумотни кабул килиш

курилмаси.

3-расм. Ишлов бериш чукурлигини улчаш курилмасининг умумий куриниши

1-параметрлари асосланаётган чизел-култиватор, 2-маълумотларни узатувчи радиоантенна, 3-ишлов бериш чукурлигин аникловчи курилма, 4-баландлиги 5 см булган

тикинлар.

4-расм. Курилманинг тарировка килиш жарёни.

1-жадвалда мазкур курилманинг техник тавсифи ва 2-жадвалда эса иш курсаткичлари келтирилган

1-жадвал

Курсаткичлар номи Курсаткичлар киймати

Тури урнатма

Тупрокка ишлов бериш машиналарини ишлов 0 дан 0,5 гача

бериш чукурлигини назорат чегараси, м

Кучланиш, В 3 дан 12 гача

Кувват сарфи, Вт 20

Иш вактидаги хдрорати, °С -70 дан 70 гача

Кайд этилган маълумотларни кабул килиш каналлар сони, дона 12

Габарит улчамлари, мм 1300х1000

Массаси, кг 12

Курилманинг асосий иш курсаткичлари

2-жадвал

Курсаткичлар номи Курсаткичлар киймати

Уртача ишлов бериш чукурлигининг аниклаш чегараси, см 5 дан 50 гача

Улчов аниклиги, мм ±5

Курилмани улчаш тезлиги, с 0,07

Маълумотни узатиш ва кабул килиш радиуси, м 500

Маълумотни узатиш частотаси, GHz 2,4

Тупрокка ишлов бериш машиналарнинг ишлов бериш чукурлигини аниклашда умуман инсон фактори иштирок этмайди ва тула автоматлаштирилади. Яъни, электрон

ракамли форматга утказилиб масофадан бошкарилади ва маълумотлар олинади.

Кишлок хужалик машиналарининг ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклайдиган курилмадан фойдаланилганда улчов ишларини аниклигини ошади, мех,нат ва сарф-харажатлар камаяди.

АДАБИЁТЛАР

1. ЁКХ-Атех-2018-47 «Тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклаш учун курилма ишлаб чикиш» мавзусидаги ёш олимлар амалий лойихдси буйича 2019 йил учун якуний хисобот. - Гулбах,ор, 2019 - 110 б.

2. Абдувахобов Д. Новый способ определения показателей устойчивости глубины обработки почвы // Материали международной конференции "Инновационные технологии "-Уфа, Россия, 2018 - С. 4-6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.