Научная статья на тему 'ЧИГИТ СЕЯЛКАСИ ТУПРОҚ ЮМШАТКИЧ ҚУРИЛМАСИ ЮЛДУЗЧАЛАРИ ОРАСИ КЕНГЛИГИНИНГ ТУПРОҚ АГРЕГАТ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ'

ЧИГИТ СЕЯЛКАСИ ТУПРОҚ ЮМШАТКИЧ ҚУРИЛМАСИ ЮЛДУЗЧАЛАРИ ОРАСИ КЕНГЛИГИНИНГ ТУПРОҚ АГРЕГАТ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
313
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
почва / сеялка / сошник / полозовидный сошник / почворыхлящое устройство / зведочка / агрегатный состав почы. / soil / seeder / opener / crawler opener / tiller / starter / aggregate composition of the soil.

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Дускулов А.А., Исаков А.А.

В статье приведены сведения о состоянии и некоторых физико-механических свойствах почвы, подготовленные к посеву семян хлопчатника, хлопковой сеялки оснащенной почворыхляющим устройством, предусматривающие рыхление почвы в зоне залегания семян хлопчатника с заданной шириной и глубиной с одновременным посевом, а также приведены результаты исследований работоспособности почворыхляющих устройств хлопковой сеялки.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides information on the condition and some physical and mechanical properties of the soil prepared for sowing cotton seeds, inherent in cotton fabrics, ensuring the presence of soil cover in the salinization zone of cotton seeds with a given width and depth with equiprobable salting, as well as the results of studies on the health of soil baiting. cotton seeder devices.

Текст научной работы на тему «ЧИГИТ СЕЯЛКАСИ ТУПРОҚ ЮМШАТКИЧ ҚУРИЛМАСИ ЮЛДУЗЧАЛАРИ ОРАСИ КЕНГЛИГИНИНГ ТУПРОҚ АГРЕГАТ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ»

ЛИТЕРАТУРА

1. Курамбаев Б., Туланов И., Тухтабаев М., Йулдашев О. Результаты полевых экспериментальных исследований 8-ми рядного макета культиваторного агрегата с универсальной рамой // «Замонавий тадкикотлар, инновациялар, техника ва технологияларнинг долзарб муаммолари ва ривожланиш тенденциялари» мавзусидаги Республика илмий-техник анжумани материаллари туплами (1-кисм). 2018 йил 14 декабрь ЖизПИ, - Жиззах, 2018. -Б.219-221.

2. Тенденции развития конструкций машин с пневматическими системами для внесения минеральных удобрений. Обзорная инфармация. - Москва, 1979. - с.27.

3. ГОСТ - 31345-2007. Сеялки тракторные. Методы испытаний.

4. 4 ГОСТ 28714-2007 Машины для внесения твердых минеральных удобрений. Методы испытаний.

УДК 631. 358: 812.62 Дускулов А.А., Исаков А.А.

ЧИГИТ СЕЯЛКАСИ ТУПРОЦ ЮМШАТКИЧ ЦУРИЛМАСИ ЮЛДУЗЧАЛАРИ ОРАСИ КЕНГЛИГИНИНГ ТУПРОЦ АГРЕГАТ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ

Дускулов А.А. -т.ф.н., доцент, Исаков А.А. - катта укитувчи (ТИ^ХММИ)

В статье приведены сведения о состоянии и некоторых физико-механических свойствах почвы, подготовленные к посеву семян хлопчатника, хлопковой сеялки оснащенной почворыхляющим устройством, предусматривающие рыхление почвы в зоне залегания семян хлопчатника с заданной шириной и глубиной с одновременным посевом, а также приведены результаты исследований работоспособности почворыхляющих устройств хлопковой сеялки.

Ключевые слова. почва, сеялка, сошник, полозовидный сошник, почворыхлящое устройство, зведочка, агрегатный состав почы.

The article provides information on the condition and some physical and mechanical properties of the soil prepared for sowing cotton seeds, inherent in cotton fabrics, ensuring the presence of soil cover in the salinization zone of cotton seeds with a given width and depth with equiprobable salting, as well as the results of studies on the health of soil baiting. cotton seeder devices.

Key words: soil, seeder, opener, crawler opener, tiller, starter, aggregate composition of the

soil.

Узбекистон Республикаси тупрок-иклим шароитида пахта етиштириш учун тайёрланадиган ерлар асосан кузда гузапояни йигиштириб олишдан бошланади ва ундан кейин экин майдони текисланади, керакли органик ва минерал угитлар солинади хдмда шудгорлаш билан тугатилади. Экишдан олдин бах,орда экин майдонининг х,олатига караб, агарда майдонни бегона утлар босган булмаса ерлар кисман текисланади, тирмаланиб мола бостирилади; агар экин майдонини бегона утлар сийрак копланган булса, култиваторлар ёрдамида тупрокка 6-8 см чукурликда ишлов берилади ёки текис ук-ёйсимон тишлар билан жих,озланган чизелли култиваторлар ёржамида ишлов берилади, тирмаланади ва мола бостирилади. Экин майдони ажрик ва бегона утлар босган булса агдаргичсиз плуглар билан 16-18 см чукурликда ишлов берилади, тирмаланади, мола бостирилади [1]. Экин майдони тупрогига бундай ишлов берилишига карамасдан, экишга тайёрланган ер тупроги хдмиша х,ам агротехник талаблар даражасида тайёрланмайди. Тайёрланган тупрок таркибида

кесаклар мавжуд булиб, мола бостирилганда х,ам эзилмайди, айримлари тупрок каърига бостирилиб киритилади. Бундан ташкари ишлов берилган майдоннинг юза кисми тупроги (28 см чукурликдаги) кучли зичланиб колади. Бундай холат чигит экиш жараёнида чигит сеялкасининг эккинчи пичоклари кесаклар билан учрашганида, кесаклар пичокнинг тайинланган чукурликка ботиб харакатланишига халакит беради, бунда пичок билан арикча хосил килиш, арикчага тайинланган шакл бериш ва унинг тубини зичлаш технологик операциялари бузилади, натижада чигит тайинланган чукурликка экилмайди, саёз экилади ёки ер юзасида тупрок билан кумилмасдан колиб кетади. Шуларнинг хисобига 40-60% уруглар тайинланган чукурликка экилмайди [2], натижада уруглар бир пайтда униб чикмайди, дуркун ривожланмайди. Буларнинг барчаси гуза хосилдорлигига салбий таъсир курсатади.

Чигит сеялкасининг тупрок юмшатгич курилмаси курсаткичларини аниклашда барчага маълум булган экспериментларни утказиш, улчаш, тахлил ва синтез килиш услубларидан фойдаланилган.

Чигит сеялкасининг иши сифат курсаткичларини агротехник талабларга мос равишда таъминлаш максадида экишга тайёрланган ер майдонининг чигит экиладиган зонасига кушимча ишлов бериш, кесакларни майдалаш ва унга бир пайтнинг узида чигит экиш гояси илгари сурилди. Ушбу гояни амалга оширадиган техник ечим ишлаб чикилди [3]. Техник ечим асосида комбинациялаштирилган ишчи кисмлар билан жихозланган чигит экиш сеялкаси тайёрланди. Ушбу сеялка рама, таянч гилдираклар, экиш секцияси, тупрок юмшатгич курилмалар, редуктор ва харакат узатма, маркер ва бошка кисмлардан ташкил топган. Сеялканинг экиш секцияси микдорлаш ва уялаш аппаратлари, чангисимон эккичлар, агдаргичсимон загартачлар, конуссимон зичлагич галтаклар, турт звеноли параллелограммли механизм ва бошкалардан тузилган. Тупрок юмшаткич курилмаси эса устунлар, лемех, юлдузчали блок ва харакат юритмалардан ташкил топган (2-расм).

Микдорлаш, уялаш аппаратлари ва юлдузчали блоклар занжирли узатмалар, редуктор, карданли вал оркали тракторнинг КОВдан харакатга келтирилади (1-расм).

1-расм. Тупрок; юмшатгич курилма билан жихозланган чигит сеялкаси схемаси. 1 - рама; 2 - гилдирак; 3 - харакат узатма; 4 - экиш секцияси; 5 - тупрок кумгич секцияси; 6 - лемех; 7 - тупрок юмшатгич курилма.

2-расм. Тупрок юмшатгич курилма

схемаси. 1 - устун; 2 - лемех;

3 - юлдузчали блок;

4 - занжирли харакат

узатма

3-расм. Курилманинг умумий куриниши.

Экиш агрегати илгариланма харакатланганида сеялканинг тупрок юмшатгич курилмаси лемехи тупрокка 8-10 см чукур кириб, 12-15 см кенгликдаги тупрок палахсасини ажратади ва узининг ишчи сирти буйлаб юкорига кутариб беради. Юкорига кутарилган тупрок лемехнинг уст кисмида жойлашган айланаётган юлдузчали блокнинг таъсирига тушади. Лемех ва юлдузчали блок орасидаги тиркишга тушган тупрок палахсаси юлдузчалар таъсирида жадал равишда парчаланади, юмшатилади, кесаклар майдаланиб оптимал улчамдаги тупрок заррачаларига айлантирилади ва аввал олинган жойига кайта жойлаштирилади. Тупрок

юмшатгич курилманинг орка тарафига урнатилган экиш секцияси сифатли тайёрланган тупрокда арикча олади, унинг туби ва ён деворларини зичлайди ва чигитларни тайинланган чукурликка кафолатли равишда экади, унинг устини тупрок билан кумиб, меъёрида зичлаб кетади. Шундай килиб экиш жараёни сифатли амалга оширилади, бу уругларнинг дуркун униб чикишига, сифатли ривожланишига, охир-окибат гуза х,осилдорлигига ижобий таъсир курсатади.

Комбинациялаштирилган ишчи кисмлар билан жих,озланган чигит сеялкасининг иши сифат курсаткичларини аниклашдан аввал унинг тупрок юмшатгич курилмасининг ишлаш кобилиятини текшириш, параметрларининг оптимал кийматларини аниклаш йуналишида тадкикот ишлари олиб борилди. Бунинг учун курилманинг экспериментал нусхаси тайёрланди (3-расм) ва лаборатория-дала шароитида иш сифат курсаткичлари аникланди. Тадкикот ишлари Тошкент давлат аграр университетининг укув тажриба станцияси экин майдонларида утказилди.

Укув-тажриба станцияси экин майдони тупроги "Типик буз тупрок" турига мансуб булиб, кузда шудгорланган ва бах,орда чизеллеш, тирмалаш ва мола бостирилиб экишга тайёрланган. Тажриба утказишдан олдин тупрок катламининг 5, 10 ва 15 см чукурликларида намлига ва каттиклиги ГОСТ 20915-11 буйича улчанди. Тажрибалар 5-карра такрорлаган х,олда амалга оширилди. Тажриба натижалари 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Т/р Тупрок катлами чукурлиги, см Тупрокнинг намлиги Тупрокниш М каттиклиги, [Па

1 5 10,92 3,1 0,246 0,089

2 10 15,58 3,69 0,86 1,13

3 15 22,28 3,27 1,1 0,305

1-жадвалда келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, тупрок катламининг турли чукурликларида намлик бир-биридан кескин фарк килади. Тупрок катламининг 5 см чукурлигида намлик 8,7-14,7% оралигида узгарган булиб, унинг уртача киймати 10,92% ни ташкил килади, катламнинг 10 см чукурлигида намлик 10,8-19,0% оралигида булган, уртача киймати 15,58% ни, катламнинг 15 см чукурлигида эса намлик 18,2-26% оралигида булган, уртача 22,8% ни ташкил этган. Тупрокнинг каттиклиги худди шунга ухшаб узгарган. катламнинг 5 см чукурлигида тупрок каттиклиги 0,246 МПа ни, 10 см чукурликда 0,86 МПа ни, 15 см чукурликда эса 1,1 МПани ташкил этган.

Чигит сеялкаси тупрок юмшатгич курилмасининг иши сифат курсаткичлари агрегатнинг ишчи тезлиги 5,2 км/соат га, юлдузчали блокнинг кинематик иш режими /=1,32 га, юлдузчаларнинг орасидаги масофа 3, 5 ва 7 см га тенг урнатилган х,олда утказилди. Утказилган тажрибаларда курилманинг ишлов бериш чукурлиги 10 см, лемехнинг ишчи сирти ва юлдузчалар орасидаги тиркиш 6 см кенгликда урнатилди.

Тупрокнинг майдаланиши унинг агрегат структурасини махсус галвирларда элаш йули билан аникланди. Х,ар бир тажриба вариантлари 6 каррадан такрорланди ва олинган ва статистик ишлов берилган маълумотлар натижаси 2-жадвалда келтирилган.

Тажриба асосида олинган маълумотлар шуни курсатадики, амалдаги экишга тайёрланган технология асосида, яъни экин майдони тупрокни бах,орда чизеллаш, тирмалаш ва мола бостириш ишларидан кейин тупрокнинг агрегат структураси агротехник талабларга жавоб бермайди, бунда ишлов берилган тупрок таркибида 15 мм дан кичик булган тупрок заррачаларининг микдори 65,1% ни ташкил килган, улчами 15 мм дан 25 мм гача булган тупрок фракциялари 15,7% ни, ва 25 мм дан катта булган тупрок фракциясининг микдори 19,2% ташкил килган.

Сеялканинг тупрок юмшатгич курилмаси билан ишлов берилганда тупрок ва кесакларнинг майдаланиш даражаси яхшиланиб, агрегат таркибидаги улчамлари 15 мм дан

кичик бyлган фракциянинг микдори ошиб боради. Блокдаги юлдyзчаларнинг орасидаги масофа 3 ва 5 см yрнатилиб, ишлов берилган тупрокнинг агрегат таркибидаги yлчамлари 15 мм дан кичик бyлган тупрок заррачаларининг микдори юлдузчаларнинг оралик масофасига мос равишда 86,9 ва 84,1 % ни, yлчамлари 25 мм дан кичик бyлган тупрок заррачаларининг микдори 10,3 ва 5,6 % ни, yлчамлари 25 мм дан катта бyлган тупрок заррачаларининг микдори 4,2 ва 5,6 ни ташкил этган. Тупрок юмшатувчи блок юлдузчалари орасидаги масофанинг 7 см га Урнатилиб ишлатилганда эса yлчами 15 мм дан кичик бyлган тупрок заррачаларининг микдори нисбатан камайган ва 78,1 % ни ташкил этган. Бунда yлчамлари 25 мм гача бyлган тупрок заррачаларининг микдори 13,7 % ни, 25 см дан катта бyлган тупрок заррачалар микдорининг 7,6 % ини ташкил этган.

Ишлов берилган тупрокда yлчами 15 ва 25 мм дан кичик бyлган тупрок заррачалари микдорининг кyпайишига асосан тупрок ва кесакларнинг парчаланиш х,исобига эришилган.

Тупрок юмшатгичининг иши сифат кyрсаткичларини тупрокка анъанавий технология бyйича экишга тайёрланган тупрокнинг агрегет таркиби билан киёслаганда, юлдузчалар орасидаги масофа 3, 5 ва 7 см yрнатилган тупрок юмшмтгич билан юмшатилган тупрокдаги 15 мм дан кичик бyлган тупрок заррачаларининг микдори келтирилган yлчамларга мос равишда 33, 29 ва 20% га ортган бyлса, yлчамлари 25 мм дан кичиклари келтирилганларга мос равишда 77, 53 ва15 %г ача, yлчамлари 25 мм дан катта бyлган заррачалар микдори эса 4,5, 3,4 ва 2,5 баробарга камайган. Бу кyрсатгичлар тупрок агрегат таркибининг яхшиланиши, тупрок ва кесакларнинг майдаланиши х,исобига эришилганлигини курсатади.

Келтирилган маълумотлардан курини6 турибдики, сеялканинг тупрок юмшатгич курилмаси чигит экиладиган тупрок зонаси тупрогига нисбатан сифатли ишлов беради, тупрок юмшатувчи блок юлдузчалари орасидаги масофа 3 ва 5 см га Урнатилиб ишлатилганида тупрок заррачаларининг микдори агротехник талабларга тулик жавоб беради. Юлдузчаларнинг орасидаги масофани 7 см килиб урнатилганида эса тупрокнинг майдаланиш даражаси агротехник курсаткичидан 1,9 % га кам булган.

№ « 4 §5 1 ^ £ * s | : з F ► № со f со ^ С ^ ч * 2 \ Тупрoкнинг майдаланиш дaрaжaси, %

TynpoK фрaкцияси yлчaмлapи, мм.

< 15 < 25 >25

Мер а V,% Mep±t S-x Мур а V,% Mep±tS -x Мур а V,% /íер±tS-x

1 tí ача т g к та * « и 1 * и р < Уртача квадрарик четланиш Вариация коэффициенти, % Ишончлилик чегараси tí ача т g к та * « и 1 * и р < Уртача квадрарик четланиш Вариация коэффициенти, % Ишончлилик чегараси tí ача т g к е и 1 * и р < Уртача квадрарик четланиш Вариация коэффициенти, % Ишончлилик чегараси

Aнaънaвий усулдa экишга тaйёрлaнгaн тyпpoк;нинг фрaкциoн тaркиби

2 65,1 3,81 5,85 60,48 69,82 15,76 2,2 12,5 15,35 19,11 19,2 2,3 11,97 16,35 22,05

Туп poK юмшaтгич к;ypилмa билaн ишлoв берилган тyпpoк;нинг (ф^щюн тapкиби

3 3 89,2 2,02 2,33 88,66 8,9 0,78 8,81 8,63 4,2 2,30 57,23 1,75

4 5 84,1 0,99 1,18 83,67 10,3 0,65 6,36 10,11 5,6 0,79 14,24 5,32

5 7 78,7 1,81 2,30 7,29 13,7 0,87 6,37 13,37 7,6 1,59 20,99 6,50

Блок юлдузчаларининг орасидаги масофа 3 ва 5 см урнатилиб ишлатилган курилманинг иш курсаткичлари узаро киёсланганида, тупрокнинг майдаланиш даражаси 15, 25 мм дан

кичик ва 25 мм дан катта булган тупрок заррачалари микдорлари бир-биридан деярли фарк килмайди. Бу курсаткичлар энг кичик мух,им фарклар чегарасида ётади. Шунинг учун кейинги тадкикотларда энергия ва металл тежамкорликни х,исобга олган х,олда курилма юлдузчаларининг орасидаги масофани 5 см кабул килиш максадга мувофик.

Тупрок юмшатувчи курилма билан жих,озланган чигит сеялкаси ишини тадкик килиш тажрибаси [4,5] ва оргонолептик кузатишлар чигит экиладиган зона тупрогида чангисимон эккич ишига халакит берадиган кесаклар ва чигит экилмай колган уячалар учрамаганлиги, чигитлар тайинланган чукурликка экилиш сифати агротехник талабларга тулик жавоб бериши, экилган чигитларнинг униб чикиш даражаси амалдаги технология буйича экилган чигитларнинг униб чикишига нисбатан 18% га ортганлигини курсатган. Буларнинг барчаси гуза х,осилдорлигининг ошишига ижобий таъсир курсатади.

Чигит сеялкасини лемех ва юлдузчали блокдан ташкил топган тупрок юмшатгич курилма билан жих,озлаш чигит экиладиган зона тупрогини кушимча сифатли юмшатиш, кесакларни майдалаш имконини беради ва чигитларни тайинланган чукурликка кафолатли экилиши учун кулай шароит яратади.

Чигит экиладиган зона тупрогини бир пайтнинг узида сифатли юмшатиш ва унга чигит экиш технологияси уруглик чигитларнинг кийгос униб чикиши ва дуркун ривожлвниши учун кулай шароит яратади.

АДАБИЁТЛАР

1. Справочник по хлопководству. - Ташкент: Мехнат, 1989. - 501 с.

2. Баймаханов К. Совершенствование процесса высева семян и параметров полозовидного сошника хлопковой сеялки. Автореферат дисс. на соискание ученой степени к.т.н., Янгиюль: 1987. - 17 с.

3. Патент РУз. FAP 00473 «Устройство для посева на гребнях»

4. Дускулов А., Исаков А., Исламова Л. Основные параметры рыхлящих рабочих органов хлопковой сеялки. Перспективы развития науки и образования в современных экологических условиях. VI-Международная научно- практическая конференция молодых учёных, посвещенная году экологии в России. с. Соленое Займище, 2017. - С. 612-616.

5. А.Дускулов, А.Исаков. Энергетические показатели рыхлителя почвы хлопковой сеялки. -Irrigatsiya va melioratsiya № 1(15). 2019. - 52-56 с.

УДК 631.332.7 Дускулов А.А., Махмудов Х.С., Дускулова Н.А.

КАРТОШКА ЭКИШ МАШИНАСИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН

МИКДОРЛАШ АППАРАТИ

Дускулов А.А.-, т.ф.н., доцент; Махмудов Х.С.- ассистент; Дускулова Н.А.- тадкикотчи (ТИ^ХММИ).

В статье приведен краткий анализ проблемы машинной посадки клубней картофеля и некоторые недостатки вычерпивающих аппаратов, а также материалы о новых конструкторских решений дозирующего аппарата картофелепосадочной машины.

Ключевые слова: энерго-ресурсосберегающие технологии, клубни картофеля, машины для посадки картофеля, дисковый торцевой сепаратор.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.