Научная статья на тему 'КАРТОШКА ЭКИШ МАШИНАСИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН МИҚДОРЛАШ АППАРАТИ'

КАРТОШКА ЭКИШ МАШИНАСИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН МИҚДОРЛАШ АППАРАТИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
172
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
энерго-ресурсосберегающие технологии / клубни картофеля / машины для посадки картофеля / дисковый торцевой сепаратор / energy-saving technologies / potato tubers / potato planting machines / disk end separator.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Дускулов А.А., Махмудов Х.С., Дускулова Н.А.

В статъе приведен краткий анализ проблемы машинной посадки клубней картофеля и некоторые недостатки вычерпивающих аппаратов, а также материалы о новых конструкторских решений дозирующего аппарата картофелепосадочной машины.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Дускулов А.А., Махмудов Х.С., Дускулова Н.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides a brief analysis of the problem of machine planting of potato tubers and some drawbacks of scooping machines, as well as materials on new design solutions for the dosing apparatus of a potato planting machine.

Текст научной работы на тему «КАРТОШКА ЭКИШ МАШИНАСИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН МИҚДОРЛАШ АППАРАТИ»

кичик ва 25 мм дан катта булган тупрок заррачалари микдорлари бир-биридан деярли фарк килмайди. Бу курсаткичлар энг кичик мух,им фарклар чегарасида ётади. Шунинг учун кейинги тадкикотларда энергия ва металл тежамкорликни х,исобга олган х,олда курилма юлдузчаларининг орасидаги масофани 5 см кабул килиш максадга мувофик.

Тупрок юмшатувчи курилма билан жих,озланган чигит сеялкаси ишини тадкик килиш тажрибаси [4,5] ва оргонолептик кузатишлар чигит экиладиган зона тупрогида чангисимон эккич ишига халакит берадиган кесаклар ва чигит экилмай колган уячалар учрамаганлиги, чигитлар тайинланган чукурликка экилиш сифати агротехник талабларга тулик жавоб бериши, экилган чигитларнинг униб чикиш даражаси амалдаги технология буйича экилган чигитларнинг униб чикишига нисбатан 18% га ортганлигини курсатган. Буларнинг барчаси гуза х,осилдорлигининг ошишига ижобий таъсир курсатади.

Чигит сеялкасини лемех ва юлдузчали блокдан ташкил топган тупрок юмшатгич курилма билан жих,озлаш чигит экиладиган зона тупрогини кушимча сифатли юмшатиш, кесакларни майдалаш имконини беради ва чигитларни тайинланган чукурликка кафолатли экилиши учун кулай шароит яратади.

Чигит экиладиган зона тупрогини бир пайтнинг узида сифатли юмшатиш ва унга чигит экиш технологияси уруглик чигитларнинг кийгос униб чикиши ва дуркун ривожлвниши учун кулай шароит яратади.

АДАБИЁТЛАР

1. Справочник по хлопководству. - Ташкент: Мехнат, 1989. - 501 с.

2. Баймаханов К. Совершенствование процесса высева семян и параметров полозовидного сошника хлопковой сеялки. Автореферат дисс. на соискание ученой степени к.т.н., Янгиюль: 1987. - 17 с.

3. Патент РУз. FAP 00473 «Устройство для посева на гребнях»

4. Дускулов А., Исаков А., Исламова Л. Основные параметры рыхлящих рабочих органов хлопковой сеялки. Перспективы развития науки и образования в современных экологических условиях. VI-Международная научно- практическая конференция молодых учёных, посвещенная году экологии в России. с. Соленое Займище, 2017. - С. 612-616.

5. А.Дускулов, А.Исаков. Энергетические показатели рыхлителя почвы хлопковой сеялки. -Irrigatsiya va melioratsiya № 1(15). 2019. - 52-56 с.

УДК 631.332.7 Дускулов А.А., Махмудов Х.С., Дускулова Н.А.

КАРТОШКА ЭКИШ МАШИНАСИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛГАН

МИКДОРЛАШ АППАРАТИ

Дускулов А.А.-, т.ф.н., доцент; Махмудов Х.С.- ассистент; Дускулова Н.А.- тадкикотчи (ТИ^ХММИ).

В статье приведен краткий анализ проблемы машинной посадки клубней картофеля и некоторые недостатки вычерпивающих аппаратов, а также материалы о новых конструкторских решений дозирующего аппарата картофелепосадочной машины.

Ключевые слова: энерго-ресурсосберегающие технологии, клубни картофеля, машины для посадки картофеля, дисковый торцевой сепаратор.

The article provides a brief analysis of the problem of machine planting ofpotato tubers and some drawbacks of scooping machines, as well as materials on new design solutions for the dosing apparatus of a potato planting machine.

Key words: energy-saving technologies, potato tubers, potato planting machines, disk end separator.

^ишлок хужалиги экинларидан юкори ва сифатли хосил олишнинг гарови - сифатли уруглик махсулотларини сифатли экиш, агротехникага риоя килган холда сифатли парваришлаш билан бир пайтда, экин етиштиришнинг самарали технологияларидан ва кабул килинган технология асосида, бажариладиган барча технологик жараёнлар хамда операцияларни сифатли амалга оширадиган юкори унумли, энергия ва ресурстежамкор техникалардан фойдаланиш хисобланади.

Мамлакатимиз картошкачилик тармогида бундай масалалар тулик ечилмаган. Масалани ечиш учун бир катор сифатли уруглар ва картошка етиштиришда илгор технологиялардан фойдаланиш хамда картошка етиштириш жараёнида механизациялаштириш ва автоматлаштириш воситаларини куллаш каби ишларни амалга ошириш керак булади.

Х,озирги пайтда махаллий шароитда картошка етиштиришда механизация воситалари етарли даражада кулланилмайди. Чунки картошкачиликда кулланиладиган машиналарнинг айримларининг (картошка кавлагич, картошка эккич машиналар) экспериментал нусхалари мавжуд, аммо улар такомиллаштирилишга эхтиёжманд. Ривожланган хорижий мамлакатларда картошкачиликда кулланадиган машиналар куплаб ишлаб чикилади. Аммо уларни махаллий шароитга мослаштириш керак булади ва улар кенг майдонларда фойдаланишга мулжалланган куп каторли машиналар булиб, кичик ва таркок жойлашган фармер ва дехкон хужаликлари ер майдонларида кулланилганда кузланган самарани бермайди.

Шу ва бошка катор масалаларни хисобга олган холда картошкачиликда кулланиладиган машиналарни, хусусан картошка экиш машинасини яратиш мухим вазифалардан бири хисобланади.

Картошка экиш машиналарини яратиш, конструкцияларини такомиллаштириш ва параметрларини асослаш буйича бажарилган илмий-тадкикот ишлари натижаларини урганишда таккослаш, тахлил ва синтез килиш услубларидан фойдаланилди.

Картошка етиштиришда энг керакли технологик жараёнлирдан бири - бу картошка туганакларини тайинланган чукурликка ва хар бир уячаларга бир дона туганак экишдан иборат булиб, у икки омилга, яъни картошка туганакларининг гранулометрик хоссалари ва микдорлаш аппаратининг конструкциясига боглик. Биринчисини танлаш асосан туганакларни саралаш йули билан амалга оширилади ва ечилади. Иккинчиси эса энг макбул конструктив ечим танлаш ва унинг курсаткичларини амалда синаб куриш билан ечилади.

Иккинчи масалани ечиш учун картошка экиш машиналари ва уларнинг микдорлаш аппаратлари конструкциялари ва технологик иш жараёнлари тахлил килинди. Бундай изланишлар хозирги пайтда фойдаланиб келинаётган картошка экиш машиналари ва уларнинг микдорлаш аппаратлари картошка уругларини сифатли, аник ва бир текис экишни таъминлай олмаслигини, махаллий шароитларда фойдаланишда бирмунча нокулайликлар тугдиришини, микдорлаш аппаратлари конструктив жихатдан мураккаб, металлхажмдор ва иши сифат курсаткичлари хозирги кун талабларига тулик жавоб бермаслигини курсатди [1, 2, 3, 4,]. Бундай камчиликларни бартараф этиш учун уруглик картошкаларни доналаб, аник, кафолатли равишда ажратиб, микдорлаб берадиган картошка микдорлаш аппаратини яратиш гояси илгари сурилди ва унинг ечими машина бункерининг пастки кисмига икки кисмдан: жували таъминлагич ва туганак ажраткич курилмаларидан ташкил топган микдорлаш аппарати хисобланади (1-расм). Микдорлаш аппаратининг таъминлагич курилмаси бир-бирига карама-карши айланадиган, оралигида тиркиш хосил килиниб, жуфт жойлаштирилган

туганак ажратгичга уруг утказгичдан ташкил топган. Туганак ажраткич цурилмаси эса дискли туганак ажраткич, цайтаргич ва турткичлардан иборат. Дискли туганак ажраткич дискининг цилиндрик сиртида бир нечта катакча (2-4 катакча) х,осил килиниши ва ушбу катакчаларнинг ишчи сирти микдорлагичнинг цилиндрик сиртдан бошланиб, эгри сирт-эвалвента шакли буйлаб эгилиб, охири картошка улчамидан бироз каттароц булган масофагача пасайиб бориб, радиал йуналишда тик кутарилиб, яна цилиндрик сирт билан туташиши хдсобига, яъни катакчанинг картошка туганаги билан узаро таъсирда буладиган ички, ишчи сиртининг профили эвалвента шаклини олиши эвазига эришилади. Микдорлагич диск айланиб хдракатланганда, таъминлагичнинг уруг утказгичидан бир дона туганакнинг кафолатли равишда ажратиб олиниши, дискнинг цилиндрик ва катакчанинг эвалвента шаклини олган ишчи сирти буйлаб сирпаниб - хдракатланиб катакча ичига кириб бориши ва унга 1улиц, х,еч цандай тусицсиз жойлашиши уруг утказгич ичида жойлашган картошка туганакларининг огирлик кучлари хдсобига таъминланади.

Картошка микдорлаш аппарати (1-расм) панжарасимон тусгич билан жих,озланган бункер 1 нинг пастки цисмига урнатилган, бир-бирига карама карши айланадиган ва оралигида тирциш х,осил килиниб урнатилган иккита жувадан ташкил топган таъминлагич цурилма 2 дан, уруг утказгич 3 дан, туганак ажраткич диск 7 дан, пружина 5 ли цайтаргич 6 дан, туртгич 9 дан, кожух 11 дан, ташкил топган.

Микдорлаш аппаратининг таъминлагич цурилмаси иккита жувалардан ташкил топган булиб, у узатилаётган картошка массаларидан картошка туганакларини доналаб ажратиш учун хизмат килади.

Х,ар бир жувада ярим айланасимон профилга эга булган иккита арицча х,осил цилинган. Жувалар оралигида маълум бир масофа цолдирилиб, ёнма-ён жойлаштирилганда, уларнинг арицча х,осил цилинган жойлари зонасида овал шаклидаги тирциш х,осил цилади ва тирцишнинг улчами туганаклар улчамидан каттароц цилиб урнатилади. Таъминлагич цурилманинг пастки цисмига валга урнатилган туганак ажрататиган диск 7 жойлаштирилган хдмда у новсимон гилоф 11 билан уралган. Еилофда туганак ажратгич дискнинг остки томонида ажратиб олинган туганак тушиши учун тешиклар очилган булиб, бу жойда уруг утказгич цотириладиган жой х,осил цилинган.

Дискли туганак ажратгичнинг цилиндрик ишчи сирти ва жуваларнинг оралигига уруг утказгич 3 жойлаштирилган. Уруг утказгичнинг орца томонига пружина 5 билан жих,озланган туртгич 6 урнатилган. Туганак ажратгич диск картошка туганакларини доналаб ажратиб олиш учун хизмат цилади. Унинг цилиндрик сиртида ички профили эвалвента шаклида уйилган бир нечта катакчалар (тегишли жараённи таъминлаш учун катакчалар сони 1...4 тагача) 8 х,осил килинган. Катакча ишчи сиртнинг уртасида туртгич утиши учун кенглиги цайтаргич цалинлигидан каттароц улчамда тирциш очилган.

Картошка мицдорлаш аппарати цуйидагича ишлайди: бункерга солинган картошка туганаклари уз огирлиги ва бункернинг туб цисми ция цилиб урнатилганлиги хдсобига, унинг юзасидан пастга цараб узлуксиз равишда хдракатланади ва таъминлагич жуваларнинг юцори цисмида бункер деворига урнатилган панжарасимон тусгич (бу ерда курсатилмаган) устига сурилиб келади. Панжарасимон тусгич силжиб келаётган картошка оцимини икки цатламга булади, бир цисми унинг устки цисмига сурилиб тухтаса, иккинчи цисми бункернинг таг цисми юзаси ва тусгичнинг пастки чет цисми орасидаги тирцишдан утиб, текисланади ва айланаётган жувалар таъсирига тушади. Олдинда жойлашган жува унинг таъсирига тушган туганакларни ёнидаги жувага узатади. Жувалар бир-бирига царама-царши айланганлиги сабабли, уларнинг уст цисмида жойлашган картошка туганаклари доимий

1-расм. Картошка микдорлаш аппаратинингумумий схемаси

равишда харакатда булади ва овалсимон шаклли тиркишга тугри келганлари, ундан утиб уруг утказгич 3 да бир катор булиб йигилади. Уруг утказгичнинг энг паст кисмидаги туганак микдорлаш аппаратининг туганак ажратгич дискининг цилиндрик сиртига тегиб туради. Аппаратнинг туганак ажратгич диски харакатланганида унинг цилиндрик сирти картошка туганагига ишкаланиб харакатланади, туганак цилиндрик сиртда деярли кузгалмасдан туради, цилиндрик сирт тугаб, профили эвалвента шаклига эга булган катакча 8 нинг ишчи сирти бошланганида картошка туганаги узи ва унинг устида жойлашган туганакларнинг огирлик кучи таъсирида катакча ичига аста-секинлик билан туша бошлайди, катакчанинг радиал жойлашган деворига келиб тухтайди ва катакчани тулик эгаллайди. Бу пайтда катакчани эгаллаган туганак устида жойлашган туганакнинг пастки кисми дискнинг цилиндрик кисмига тугри келади ва картошка туганаги остидан сирпаниб утади, цикл кайтадан бошланади. Агар катакчада жойлашган картошка туганагининг улчами нисбатан кичикрок булиб, унинг устида жойлашган туганак катакчага кисман тушиб турадиган булса, туртгич 6 уни катакчадан суриб, микдорлаш дискининг цилиндрик сиртига чикариб беради.

Туганак ажраткич дискининг катакчасига тушган туганак дискнинг кейинги бурилишида узининг огирлик кучи, марказдан кочма куч хамда туртгич 9 таъсирида катакчадан ажратилади ва гилофга узатилади. Туганак гилофдаги тешикдан утиб уруг утказгичга, эккич оркали эккич олган арикчага ташланади ва машинанинг тупрок кумгич ва бошка кисмлари ёрдамида тупрок билан кумилади. Картошка микдорлагич аппарати картошка туганагини кафолатли равишда доналаб ажратиб беради, мавжуд картошка микдорлагич аппаратларга нисбатан конструкцияси содда, металл сарфи кам, бунинг узи фойдаланишда энергия сарфини камайтириш имконини беради.

ТИ^ХММИ нинг '^ишлок хужалик машиналари" кафедрасида ушбу картошка микдорлаш аппарати лойихалаштирилган ва унинг намунавий нусхаси тайёрланган. Х,озирги кунда картошка микдорлаш аппарати устида экспериментал тадкикотлар олиб борилмокда.

Махаллий шароитда картошка етиштириш ишларида механизация воситаларидан етарли даражада фойдаланилмайди. Бунга асосий сабаб, картошкалар фермер ва дехкон хужаликларининг кичик ва таркок жойлашган ер майдонларида етиштирилиши хамда кулланиладиган машиналарнинг мамлакатимизда ишлаб чикарилмаслиги, хорижда ишлаб чикилган машиналарининг махаллий шароитга мослаштирилмаганлигидир. Шу билан бирга мавжуд машиналар ва уларнинг микдорлаш аппаратлари конструктив жихатдан мураккаб ва металл хажмдордир.

Мазкур картошка микдорлаш аппарти картошка туганакларини доналаб ажратиб, микдорлаб беради, конструктив жихатдан содда булганлиги сабабли картошка экиш машиналарида кулланилганда кузланган самарани беради.

АДАБИЁТЛАР

1. Ганиев Ф., Х,ожиев М., Дамаев Ю. Техника - дехконга мададкор. Узбекистон кишлок хужалиги. 2007. - № 4. 26-бет.

2. Ахмедов Т.Т., Х,ожиев М.Х, Арзуманянц А.Г. Картошкачилик машиналар тизими: яратиш, такомиллаштириш, ишлаб чикариш ва келажакдаги тараккиёти тугрисида. "Машинасозлик тармокларида таълим, фан ва ишлаб чикариш интеграцияси" мавзусидаги Республика илмий-амалий конференция материаллари. Абу Райхон Беруний номидаги ТошДТУ ММФ. 12-13 декабр 2006 йил. Тошкент, 2007.

3. Duskulov A.A., Makhmudov Kh.S., Mamatov F.M. Potato planter with discs. // European Science Review. - Austria, Vienna, 2018. - р.222-224. (Global impact factor - 1,02 ).

4. Duskulov A.A., Mamatov F.M., Makhmudov Kh.S. Potato-sanding machine with roller and screwing dosing machine // XXXIX International scientific and practical conference. European research: Innovation in science, education and tehnology. London. United Kingdom. 09 April, 2018.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.