Научная статья на тему 'МАХАЛЛИЙ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МАШИНАСОЗЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИ ВА УНИНГ БАРҚАРОРЛИГИ ТАЬМИНЛАШНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ'

МАХАЛЛИЙ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МАШИНАСОЗЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИ ВА УНИНГ БАРҚАРОРЛИГИ ТАЬМИНЛАШНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тупроқ / ишлов бериш чуқурлиги / барқарорлик / универсал қулф / параллелограмм механизм / маълумотни узатиш қурилмаси / ғилдирак / электрон чизғич / қайд этиш қурилмаси / маълумотни қабул қилиш қурилмаси. / soil / working depth / stability / universal lock / parallelogram mechanism / data transmission device / wheel / electronic ruler / recording device / data receiving device

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Абдувахобов Дилшод Абдувахидович, Хайдаров Камолиддин Сайфуллаевич

Мақолада тупроққа ишлов бериш машиналарининг ишлаш чуқурлиги ва унинг барқарорлигини аниқлаш учун ишлаб чиқилган қурилманинг тажриба-синов нусхасининг параметрлари ва иш кўрсаткичлари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Абдувахобов Дилшод Абдувахидович, Хайдаров Камолиддин Сайфуллаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Automation of processing depth and its sustainability in the development of local agricultural machinery

The article presents the parameters and characteristics of an experimental version of the device designed to determine the working depth and stability of tillage machines

Текст научной работы на тему «МАХАЛЛИЙ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МАШИНАСОЗЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИШЛОВ БЕРИШ ЧУҚУРЛИГИ ВА УНИНГ БАРҚАРОРЛИГИ ТАЬМИНЛАШНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ»

УДК. 631.3.05.

МАХАЛЛИЙ ЦИШЛОЦ ХУЖАЛИГИ МАШИНАСОЗЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИШЛОВ БЕРИШ ЧУ^УРЛИГИ ВА УНИНГ БАРЦАРОРЛИГИ ТАЬМИНЛАШНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ

Абдувахобов Дилшод Абдувахидович НамМКИ доцент PhD.

E-mail: d.a.abduvahobov@gmail.com Тел +998977071825

Хайдаров Камолиддин Сайфуллаевич Наманган му^андислик-курилиш института E-mail :kamo liddin_x@mail. ru Тел +998934071909

Аннотация. Маколада тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклаш учун ишлаб чикилган курилманинг тажриба-синов нусхасининг параметрлари ва иш курсаткичлари келтирилган.

Аннотация. В статье приведены параметры и характеристики экспериментального варианта устройства, предназначенного для определения рабочей глубины и устойчивости почвообрабатывающих машин.

Abstract. The article presents the parameters and characteristics of an experimental version of the device designed to determine the working depth and stability of tillage machines.

Калит сузлар: тупрок, ишлов бериш чукурлиги, баркарорлик, универсал кулф, параллелограмм механизм, маълумотни узатиш курилмаси, гилдирак, электрон чизгич, кайд этиш курилмаси, маълумотни кабул килиш курилмаси.

Ключевые слова: почва, глубина обработки, устойчивость, универсальный замок, параллелограммный механизм, устройство передачи данных, колесо, электронная линейка, записывающее устройство, устройство приема данных.

Keywords: soil, working depth, stability, universal lock, parallelogram mechanism, data transmission device, wheel, electronic ruler, recording device, data receiving device.

Сунгги вактларда кишлок хужалиги ишлаб чикариши самарадорлигини янада ошириш буйича комплекс чора-тадбирлар доирасида махаллий кишлок хужалиги машинасозлигини ривожлантириш масалаларига алох,ида эътибор каратилмокда.

Узбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан кишлок хужалигига инновацияларни жорий этиш сохдсида энг аввало, мавжуд ер, сув ва бошка табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, ишлаб чикаришининг замонавий синалган шаклларини жорий этиш, аграр секторда кишлок хужалиги ишлаб чикаришини максимал даражада автоматлаштириш, х,осилдорликни жиддий ошириш ва молиявий курсаткичларни яхшилаш, шунингдек, мамлакат озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш имконини берадигин инновацион гоялар, ишланмалар ва технологияларни жорий этишга кумаклашиш каби вазифалар вазирликнинг асосий фаолият йуналишларидан бири этиб белгиланди.

Ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлиги(бир текислиги) барча тупрокка ишлов бериш машиналарининг асосий иш курсаткичлари х,исобланади. Ишлов бериш чукурлиги талаб даражасида булса ва унинг баркарорлиги, яъни бир текисда булиши таъминланса

экинларни бир текис ривожланиши ва пишиб етилишига хамда улардан юкори хосил олинишига эришилинади, акс холда эса, яъни белгиланган ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлиги таъминланмаса усимликларни нотекис ривожланиши ва пишиб етилиши кузатилади, хосилдорлик 12-15 фоизга пасаяди. Шу сабабли хам хар бир тупрокка ишлов бериш машинаси учун ишлаш чукурлиги ва унинг белгилангандан четланишлари(нотекислиги)га катъий талаблар куйилган.

Х,озирги даврда тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлиги сермехнат хамда аниклиги паст булган усулларда аникланмокда (кундаланг ва буйлама профилларни олиш, ишлов берилган катламга чизгич ботириш, эгат улчагич билан эгат девори баландлигини улчаш ва бошкалар).

Тупрокка ишлов бериш машиналари иш органларини рама билан, машиналарнинг узини эса тракторлар билан богланиш схема ва параметрларини такомиллаштириш йули билан уларнинг ишлаш чукурлигига тупрок физик-механик хоссалари хамда агрегат харакат тезлигининг таъсирини камайтириш ва бартараф этиш мумкинлигини, хар кандай иш шароитида хам ишлов бериш чукурлиги белгиланганга мос ва баркарор булиши хамда бунда машиналарнинг белгиланган чукурликка ботишини таъминлаш учун талаб этиладиган огирлик кучини ва уларнинг массасини сезиларли даражада (1,3-1,4 марта) камайтириш мумкин эканлигини курсатди.

Юкорида таъкидланганларга асосан тупрокка ишлов берадигин тиркама ва осма кишлок хужалик машиналарнинг ишлов бериш чукурлигини улчаш усулларини такомиллаштириш мухим масала хисобланади.

Тупрокка ишлов беришда иш сифатини кузатиб бориш жуда мухимдир. Х,айдаш сифати ер уз вактида хайдалиши, бир хил чукурликда булиши, тупрок кай даражада агдарилганлиги, чала жойлар колмаслиги, шудгор юзасида эгат каби нотекисликлар булмаслиги билан белгиланади.

Х,айдаш сифатига булган агротехник талабларда хайдаш чукурлиги асосий мезон хисобланади. Х,айдаш чукурлиги махсус асбоб - эгат улчагич (бороздомер) билан аникланади (1-расм). Х,айдаш чукурлигини аниклаш учун, далаюзаси текисланиб эгат улчагич хайдалма катлам тубигача туширилади ва хайдаш чукурлиги аникланади. Х,айдалган ернинг купчиб чикиш даражасига караб хайдалган участканинг чукурлиги 2030 фоиз кам хисобланади. Яхлитлашган катта-катта майдонларда хайдаш чукурлиги участканинг турли (камида 25-30) жойидан улчаб чиккан сонлар йигиндисини улчашлар сонига булиб аникланади. Агротехник талабларга асосан уртача хайдаш чукурлигини белгиланган четланиши ±2 см дан ошмаслиги лозим.

Бошка тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлиги кундаланг кесимининг юзи 1 см2 булган чизгични ишлов берилган катлам тубига ботириш йули билан аникланади. Бунда улчовлар ±0,5 см аникликда олиб борилади. Тажрибаларнинг хар бир вариантида 100 тадан улчов утказилади. Олинган натижаларга математик статистика учуллари буйича ишлов берилиб, ларнинг уртача арифметик киймати ва уртача квадратик четланишлари аникланади.

1-расм. Эгат улчагич билан эгат девори баландлигини улчаш

2-расм. Кундаланг профилни улчаш

Тупрокка ишлов бериш машиналарини ишлов берилган катлам тубида х,осил булган нотекисликларнинг баландлигини аниклашда, ишлов берилган юза юмшатилган тупрокдан тозаланиб ва унга хдракат йуналишига перпендикуляр йуналишда рейка урнатилиб, эгат тубидан унгача булган масофа ±0,5 см аникликда улчанади (2-расм).

Хозирги кунда жах,ондаги тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлов бериш чукурлигини аниклайдиган замонавий курилмалар асосан иккита механик ва регистраторли таркибий кисмлардан иборат.

Механик курилмалар асосан тупрокка ишлов бериш машиналарининг рамасига лижа, поводок, полозок, каток, шина, шуп ва бошкалар урнатилиб ишлатилади. Бу турдаги курилма конструкцияси одатда реостат туридаги датчиклар, электромагнитли счетчик-курсаткич, бурчакларни огишини эътиборга олувчи датчиклар, кучишлар ва хдракатларни аникловчи индуктив датчиклар, босиб утилган масофани аникловчи оптик ва индуктив датчиклар бундан ташкари лазерлар, ултраовозли датчиклар, радиолокацияли курилмалар ва трансформатор-частота улчагичлардан иборат булади.

Датчиклар ёрдамида олинган маълумотларни курилмадаги ЭХМ лари ёрдамида ёзиб борилади.

Курилманинг камчилиги купгина лолларда ишлов бериш чукурлиги кул мех,нати ёрдамида улчанади, даланинг эни ва узунлиги буйича маълумотларни эса талаб даражасида олишда муаммолар юзага келади. Бундан ташкари тупрокнинг физик-механик хоссаларини узгариши, кесак, тош ва бошка жисмлар хдмда тракторнинг кушимча тебранишлари х,ам датчикларни танлашда муаммолар тугдиради. Бу камчиликларни бартараф этиш учун эса тупрокка ишлов бериш машиналарини ишчи кисмлари ва

механизмларини дала рельефига нисбатан параллел жойлаштириш ва датчик ёрдамида нотекислик буйича улчаш мумкин.

Курилма ёрдамида даланинг кундаланг ва буйлама текисликдаги нотекисликларини юкори даражадаги аникликда улчаш мумкин. Курилма кординатали рейкада жойлашган силжувчи каретка, юкори узатмали двигател, кронштейн, пружинали механизм, роликлар, аккумулятор, электрон блок, индуктив датчик ва узок масофани улчовчи лазер-дан иборат. Микрорельефни улчашда лазер дала юзасига нисбатан тик холда урнатилган координатали рейкага махкамланган кареткага бириктириб куйилади ва дастурланган автоматик, яримавтоматик тарзда амалга оширилади. Автоматик тарздаги улчашда электрон блок ёрдамида координатали рейкага махкамланган каретка харакатлантирилади ва лазер ёрдамида олинган маълумотлар ноутбукка кайд этиб борилади.

Утказилган адабиётлар тахлили тупрокка ишлов бериш чукурлигини аниклаш учун хозирги кунда мамлакатимиз ва хорижда мавжудларига нисбатан юкори аникликка эга хамда кам мехнат ва харажатлар талаб этиладиган курилма ишлаб чикиш имконини беради.

НамМКИ ва КХМИТИ олимлари билан хамкорликда кишлок хужалик машиналари ишлов бериш чукурлигини аниклайдиган курилманинг тажриба нусхаси тайёрланди (3 -расм), унинг кулфи 1 барча кишлок хужалик машиналари рамасига урнатиш учун универсал этиб тайёрланди. Унинг ишлаш принципи куйидагича: кишлок хужалик машина ишчи кисмлари тупрокка кириши билан курилма гилдираги дала юзасида юради, яъни курилма гилдираги 4 дастлабки холатидан иш органи тупрокка ботиш чукурлигича кутарилади, бу уз навбатида параллел механизм 2 га урнатилган электрон линейка 5 кайд этиб боради ва бу маълумотни маълумот узатиш курилма 3 га узатади. Узатилган маълумотни кабул килиш курилмаси 7 ёрдамида кабул килиб экранга график ёки ракам куринишда узатади.

Электрон линейкадан келаётган сигнални кайта ишлаш ва уни узатиш учун хамда кабул к;илиш учун С++ дастурлаш тилида махсус дастур ишлаб чик;илмокда.

1-универсал кулф; 2- параллелограмм механизм; 3- маълумотни узатиш курилмаси; 4-гилдирак; 5 - электрон линейка; 6-кайд этиш курилмаси; 7-маълумотни кабул

килиш курилмаси.

3-расм. Ишлов бериш чукурлигини улчаш курилмасининг умумий куриниши

1-жадвалда мазкур курилманинг техник тавсифи ва 2-жадвалда эса иш

курсаткичлари келтирилган

1-жадвал

^урилманинг техник тавсифи

Курсаткичлар номи Курсаткичлар киймати

Тури урнатма

Тупрокка ишлов бериш машиналарини ишлов бериш чукурлигини назорат чегараси, м 0 дан 0,5 гача

Кучланиш, В 3 дан 12 гача

Кувват сарфи, Вт 20

Иш вактидаги харорати, °С -70 дан 70 гача

Кайд этилган маълумотларни кабул килиш каналлар сони, дона 12

Габарит улчамлари, мм 1300х1000

Массаси, кг 12

2-жадвал

^урилманинг асосий иш курсаткичлари

Курсаткичлар номи Курсаткичлар киймати

Уртача ишлов бериш чукурлигининг аниклаш чегараси, см 5 дан 50 гача

Улчов аниклиги, мм ±5

Курилмани улчаш тезлиги, с 0,07

Маълумотни узатиш ва кабул килиш радиуси, м 500

Маълумотни узатиш частотаси, GHz 2,4

Тупрокка ишлов бериш машиналарнинг ишлов бериш чукурлигини аниклашда умуман инсон фактори иштирок этмайди ва тула автоматлаштирилади. Яъни, электрон ракамли форматга утказилиб масофадан бошкарилади ва маълумотлар олинади.

Кишлок хужалик машиналарининг ишлов бериш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклайдиган курилмадан фойдаланилганда улчов ишларини аниклигини ошади, мехнат ва сарф-харажатлар камаяди. Бунинг натижасида тупрокка ишлов бериш ва шунга ухшаш (масалан мелиорация ва ер ковлаш) машиналар назарияси ва амалиёти бойитилади хамда инновация илмий-техник лойихаларни амалга ошириш асосида хозирда кулланилаётган машиналар (плуглар, чукур юмшаткичлар, чизел-культиваторлар, пахтачилик культиваторлари ва бороналар) мисолида кишлок хужалиги ишлаб чикаришига жорий этиш мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1.Абдувахобов Д., Комилов Н. Тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аникловчи курилмалар тахлили // "Фан ва техникани ривожланишида замонавий инновацион технологияларнинг урни" мавзусидаги илмий-амалий анжумани материаллари. - Наманган, 2018. - Б. 105-108.

2.Абдувахобов Д., Комилов Н.М., Эргашев М. Тиркама ва осма тупрокка ишлов бериш машиналари ишлов бериш чукурлигини улчайдиган ва бир йула статистик характеристикаларини аниклайдиган курилма // "Таълим сифатини оширишда инновацион таълим технологияларининг урни: муаммо ва ечимлар" мавзусида Республика микёсидаги илмий-амалий конференция материаллари туплами. -Наманган, 2019. - Б. 251-253.

3.ЁКХ-Атех-2018-47 «Тупрокка ишлов бериш машиналарининг ишлаш чукурлиги ва унинг баркарорлигини аниклаш учун курилма ишлаб чикиш» мавзусидаги еш олимлар амалий лойихдси буйича 2019 йил учун якуний х,исобот. - Гулбах,ор, 2019 - 110 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.