Научная статья на тему 'ТУХУМДОНЛАР МУДДАТИДАН АВВАЛГИ ЕТИШМОВЧИЛИГИ БЎЛГАН АЁЛЛАРДА ЮРАК-ҚОН ТОМИР ТИЗИМИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТУХУМДОНЛАР МУДДАТИДАН АВВАЛГИ ЕТИШМОВЧИЛИГИ БЎЛГАН АЁЛЛАРДА ЮРАК-ҚОН ТОМИР ТИЗИМИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Эрта тухумдон этишмовчилиги / юрак-қон томир касалликлари / хавф омиллари

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Фахрутдинова С. С.

Тадқиқот мақсади: эрта тухумдон этишмовчилиги бўлган аёлларда юрак-қон томир тизимининг хусусиятларини ўрганиш. Тадқиқот усуллари: Тадқиқотда ПОИ бўлган 123 аёл иштирок этди (ўртача ёши 31,4±0,5 йил, касалликнинг ўртача давомийлиги 4,9±0,2 йил, касалликнинг бошланиш ёши -29,2±1,1 йил). Натижалар. ПОИ бўлган аёлларда гипертензия ва метаболик синдромнинг кўпайиши билан бирга бел атрофининг кузатилган ўсиши юрак-қон томир касалликларининг белгиларига мойиллигини кўрсатиши мумкин. Хулоса. ПОФ бўлган аёлларда юрак-қон томир хавфининг салбий омиллари (бел атрофи катталашиши ва гипертензия ва метаболик синдромнинг юқори тарқалиши) ёши ва БМИга мос келадиган назорат билан солиштирганда кўпроқ бўлган. ПОИ бўлган аёлларда юрак-қон томир касалликлари назорат гуруҳидаги аёлларга қараганда 2,2 бараваркўпроқ кузатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Фахрутдинова С. С.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУХУМДОНЛАР МУДДАТИДАН АВВАЛГИ ЕТИШМОВЧИЛИГИ БЎЛГАН АЁЛЛАРДА ЮРАК-ҚОН ТОМИР ТИЗИМИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz

ТУХУМДОНЛАР МУДДАТИДАН АВВАЛГИ ЕТИШМОВЧИЛИГИ БУЛГАН АЁЛЛАРДА ЮРАК-ЦОН ТОМИР ТИЗИМИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Фахрутдинова С.С.

Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази, Узбекистон Республикаси, Тошкент ш. https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10550976

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 15th January 2024 Accepted: 21th January 2024 Online: 22th January 2024 KEY WORDS

Эрта myxyMdoH

этиmмоeниAиги, wpaK-^OH moMup касаAAиKAари, xae$ омuAAарu.

Тадцицот мацсади: эрта тухумдон этишмовчилиги булган аёлларда юрак-цон томир тизимининг хусусиятларини урганиш. Тадцицот усуллари: Тадцицотда ПОИ булган 123 аёл иштирок этди (уртача ёши 31,4±0,5 йил, касалликнинг уртача давомийлиги 4,9±0,2 йил, касалликнинг бошланиш ёши - 29,2±1,1 йил). Натижалар. ПОИ булган аёлларда гипертензия ва метаболик синдромнинг купайиши билан бирга бел атрофининг кузатилганусиши юрак-цон томир касалликларининг белгиларига мойиллигини курсатиши мумкин. Хулоса. ПОФ булган аёлларда юрак-цон томир хавфининг салбий омиллари (бел атрофи катталашиши ва гипертензия ва метаболик синдромнинг юцори тарцалиши) ёши ва БМИга мос келадиган назорат билан солиштирганда купроц булган. ПОИ булган аёлларда юрак-цон томир касалликлари назорат гурущдаги аёлларга цараганда 2,2 баравар купроц кузатилган.

Юрак-;он томир касалликлари (ЮКДГС) 36% хрлатда учраган хрлда [1,2], аёллар уртасида касалланиш ва улимнинг асосий сабаби булиб ;олмо;да. Юрак-;он томир касалликлари хавфининг я;;ол ортиши одатда менопаузадан бошлаб кузатилади [3,4].

40 ёш ва ундан катта ёшдаги аёллар тугрисидаги умумлаштирилган маълумотлар эрта ёшдаги менопаузанинг ЮК^ТК о;ибатида улим хавфининг нисбатан ю;орилиги билан богли;лиги х,а;ида далолат беради (кузатув даври 10 йилдан 24 йилгача) [5, 6]. Бир ;анча катта танланмага эга эпидемиологик тад;и;отлар 40 ёшгача менопаузага кирган аёлларнинг кутилган умр куриш давомийлиги ;ис;аришини курсатади [7, 8].

Эрта менопауза ва огир юрак-;он томир касалликларининг сунгги ну;талари уртасидаги богли;ликнинг энг ишончли далиллари икки томонлама овориэктомияни бошдан кечирган аёлларни кузатиш натижаларига асосланган [9, 10]. 45 ёшгача тухумдон саратонининг олдини олиш учун профилактик икки томонлама овариэктомия

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz

утказилган аёллар орасида юрак-;он томир касалликларининг ю;ори даражали хавфи я;;ол кузатилади, бу бевосита уша ёшдаги назорат гурух,ига нисбатан ногиронлик ва улим х,олатларининг купайишига олиб келади [11, 12].

Илмий манбалар тах,лили шуни курсатдики [9, 13, 14], ТМАЕ булган аёлларда юрак-;он томир тизимидаги дисфункциянинг узига хос хусусиятлари етарли даражада урганилмаган ва шу сабабли ушбу муаммо уз ечимини кутмо;да. ТМАЕ булган аёлларни исти;болли узо; муддатли кузатиш маълумотлари унчалик куп эмас.

Тухумдонлар муддатидан аввалги етишмовчилиги бутун дунё буйлаб аёлларнинг 1-2 фоизида учрайди [15]. ТМАЕ хромосома ну;сонлари, генетик касалликлар, аутоиммун касалликлари, ю;умли касалликлар ёки ятроген х,олатлар туфайли юзага келиши мумкин [14].

Биро;, ТМАЕ булган аёлларнинг аксариятида асосий сабаб номаълумлигича ;олмо;да [5].

ТМАЕ нинг узига хос хусусияти булиб аёлларга турлича таъсир ;илувчи узо; муддатли эстроген тан;ислиги х,олати, масалан, рух,ий-ижтимоий ва жинсий саломатлик, бепуштлик ва суяк минерал зичлигининг пасайиши х,исобланади [13, 14, 15].

Баъзи муаллифлар менопаузага утиш даврида эстрадиол даражасининг пасайиши ва ;он томир касалликлари хавфининг ошиши уртасидаги узаро богли;ликни курсатиб утадилар [14]. ТМАЕ булган аёлларда липид профилларининг атерогенлик хусусияти ю;ори булиши х,а;ида маълумотлар берилган [15].

Бундан таш;ари, ТМАЕ юрак ишемик касаллиги ва умумий юрак-;он томир касалликлари учун муста;ил хавф омили х,ам булиши мумкин, бу баъзи муаллифлар томонидан корреляция тах,лилида менопауза бошланган ёш ва юрак-;он томир касалликлари хавфи уртасидаги салбий богли;лик мавжудлиги билан тасди;ланган [9, 11, 12].

Ушбу компонентларнинг юрак-;он томир касалликлари хавфига умумий таъсири урганилмай ;олмо;да, нисбатан ёш гурух,лардаги маълумотлар эса х,али х,ам етарли эмас [12, 15].

Тадцицот мацсади

Тухумдонлар муддатидан аввалги етишмовчилиги булган аёлларда юрак-;он томир тизимининг функционал хусусиятларини урганиш.

Материал ва усуллар

Тад;и;отда ТМАЕ билан касалланган 123 нафар аёл иштирок этди (уртача ёш -31,4±0,5 ёш, касалликнинг уртача давомийлиги 4,9±0,2 йил, касалликнинг бошланиши 29,2±1,1 ёшда).

Тад;и;отларга аёлларни киритишнинг асосий мезонлари ;уйидагилардан иборат эди: ёши - 18 ёшдан 40 ёшгача; 6 ёки ундан орти; ой давомида х,айз курмаслик.

Истисно этиш мезонлари: 18 ёшдан кичик ва 40 ёшдан катта булганлар, ирсий касалликлар (галактоземия, блефарофимоз), гипергонадотроп аменореянинг тиббий сабаблари (тухумдонларда утказилган жаррох,лик амалиётлари, кимётерапия, нур терапияси).

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz

Киёсий тах,лил утказиш учун аменорея аломатлари булмаган репродуктив ёшдаги 120 нафар аёллардан иборат назорат гурух,и тузилди.

Барчада антропометрик тадкикотлар, клиник-анамнестик курик, лаборатория тадкикотлари утказилди, шу жумладан липид профили ва кондаги глюкоза микдори урганилди.

Артериал кон босими икки марта улчанди ва икки улчовнинг уртача киймати кулланилди. Артериал гипертензия систолик артериал кон босими симоб устунининг > 140 мм ва диастолик артериал ;он босими симоб устунининг > 90 мм, ёки антигипертензив дориларни кабул ;илиш сифатида аникланди. Кандли диабет оч коринга глюкозанинг > 7,0 ммоль / л даражаси сифатида ёки кандни туширувчи дори-дармонларни кабул ;илиш билан аникланган. Метаболик синдромни (МС) ани;лаш учун Миллий холестерин таълим дастурининг ^СЕР) таърифидан фойдаланилган [31]. Ушбу таърифга кура, МС куйидаги хусусиятларнинг > 3 таси: бел айланаси > 88 см, оч коринга глюкоза микдори > 6,1 ммоль/л, АКБ сим.уст. >130/85 мм., ю;ори зичликдаги холестерин липопротеин (ХС-ЮЗЛП) <1,3 ммоль /л, триглицеридлар (ТГ) > 1,7 ммоль/л булганда ташх,исланади. Кийматлар уртача (стандарт огиш), медиана (квартиль оралиги кенглиги) ёки ракамлар (фоиз сифатида) сифатида курсатилади. Фарклар узлуксиз узгарувчилар учун Стьюдент Т-мезони ёки Манна-Уитни-У, категорик узгарувчилар учун эса хи-квадрат ёки Фишернинг аник тестлари ёрдамида текширилди.

Натижалар ва муцокама

ТМАЕ булган жами 123 нафар аёл ёши ва ТВИ буйича 120 нафар назорат гурух,идаги аёллар билан таккосланди. ТМАЕ булган ва назорат гурух,идаги аёлларнинг дастлабки хусусиятлари 1-жадвалда келтирилган.

ТМАЕ булган аёлларда гипертония ва метаболик синдром каби юрак-кон томир касалликларининг айрим хавф омиллари купрок учрайди. Липид, глюкоза даражаси ва диабетга чалинганлик курсаткичлари иккала гурухда х,ам бир хил эди. ТМАЕ булган аёллар назорат гурух,ига нисбатан купрок гипотензив дорилар билан, камрок -гиполипидемик дорилар билан даволанган. ТМАЕ 40 ёшгача булганда ташх,исланди ва жорий скринингга кадар 8 йил олдин (IQR: 6-9) стандартлаштирилган эндокрин скрининги билан тасдикланган. ТМАЕ ташх,иси тасдикланган уртача ёш - 39 ёш булган (IQR: 37-43).

1 - жадвал.

Ёши ва ТВИ мос келадиган назорат гурух,и билан солиштирганда ТМАЕ булган аёлларнинг дастлабки хусусиятлари

Курсаткичлар ТМАЕ (n = 123) Назорат (n = 120)

Ёши (йил) 39,0±4,3 39,4±3,9

Дастлабки х,айз куриш ёши (йил) 12,8±1,5 13,1±1,6

ТВИ (кг/м2) 24,5 (21,7-27,8) 24,2 (22,1-26,8)

БА (см) 90,0 (83,0-98,0) * 80,7 (75,1-86,8)

СА (см) 102,0 (95,8-107,0) 102,3 (98,0-108,4)

БА/СА 0,90 (0,85-0,93) * 0,79 (0,75-0,83)

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz

САКБ (сим.уст.мм) 124 (112-135) * 120,0 (109,0-131,0)

ДАКБ (сим.уст.мм) 81 (76-89) * 78 (71-86)

СГС (ммоль/л) 5,7 (4,9-6,2) 5,3 (4,9-6,1)

ТГ (ммоль/л) 1,0 (0,8-1,4) 1,0 (0,8-1,3)

ЮЗЛП (ммоль/л) 1,7 (1,4-1,9) 1,6 (1,3-2,0)

ПЗЛП (ммоль/л) 3,4 (2,9-4,1) 3,2 (2,7-3,8)

Глюкоза (ммоль/л) 4,9±0,9 5,0±0,5

Беморларнинг х,айз куриш функцияси хусусиятларини тах,лил ;илган х,олда, ТМАЕ касаллиги бошланишидан олдин 84,5% да х,айз куриш даврийлиги мунтазам булганлиги, илк х,айз куришнинг уртача ёши эса 12,8 ёшни ташкил этганлиги ани;ланди.

Беморларнинг 15,5 фоизида илк х,айз куриш билан бирга олигоменорея типи буйича бузилишлар кузатилди. Касалликнинг бошланишида аксарият х,олларда х,айз кечикишининг кучайиши ;айд этилган, х,айз куришнинг тусатдан тухтаб ;олиши жуда кам х,олларда учраган (6,0% х,олларда).

Репродуктив функциянинг хусусияти тах,лил ;илинганда, ТМАЕ билан касалланган беморларнинг 41,2 фоизида тугиш, 14,1 фоизида аборт ва 5,9 фоизида бола ташлаш булганлиги ани;ланди. Беморларнинг 29,4 фоизида бирламчи (15,3 %), шунингдек иккиламчи (14,1 %) бепуштлик кузатилган.

Назорат гурух,и билан солиштирганда ТМАЕ билан касалланган аёлларда гипертензия ва метаболик синдромнинг куп учраши кузатилди, аммо бош;а юрак-;он томир хавф омилларининг (шу жумладан липид профили, диабет) ю;ори даражадаги хавфи йу; эди (2-жадвал).

2 жадвал.

ТМАЕ булган аёлларда юрак-;он томир хавф омилларининг учраш частотаси

Курсаткичлар ТМАЕ (n = 123) Назорат (n = 120)

Анамнезда артериал гипертензия 45 (37%) * 21 (17%)

Анамнезда ;андли диабет 5 (4%) 4 (3%)

ТМАЕ булган аёлларда юрак-;он томир касалликларининг бир ;анча хавф омиллари мавжудлиги ани;ланган. ТМАЕ билан касалланган аёлларда гипертония ва метаболик синдром х,олатларининг ортиши билан бир ;аторда кузатиладиган бел айланасининг ортиши юрак-;он томир касалликларининг маркерларига мойиллиги х,а;ида далолат бериши мумкин.

Шу тарзда, ТМАЕ булган аёллар орасида юрак-;он томир тизими касалликлари назорат гурухддаги аёлларга нисбатан 2,2 баравар купро; ;айд этилган.

Хулоса

ТМАЕ булган аёлларда юрак-;он томир касалликлари хавфининг салбий омиллари (бел айланасининг ортиши ва гипертония ва метаболик синдромнинг нисбатан кенг тар;алиши) ёши ва ТМАЕ мос келадиган назорат гурух,и билан солиштирганда купро; булган. ТМАЕ булган аёллар орасида юрак-;он томир тизими касалликлари назорат гурух,идаги аёлларга нисбатан 2,2 баравар купро; кузатилган.

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 5.995 www.in-academy.uz

References:

1. Mozaffarian D., Benjamin E., Go A. et al. Heart disease and stroke statistics-2015 update: a report from the American Heart Association. Circulation. 2015; 131(4): e29- 322.

2. Benjamin E., Blaha M., Chiuve S.et al. Heart disease and Stroke Statistics-2017 Update: A Report From the American Heart Association. Circulation. 2017; 135(10): e146- 603.

3. Vaidya D., Becker D., Bittner V. et al. Ageing, menopause, and ischaemic heart disease mortality in England, Wales, and the United States: modelling study of national mortality data. BMJ. 2011; 343: d5170.

4. Appiah D., Schreiner P., Bower J. et al. Is Surgical Menopause Associated With Future Levels of Cardiovascular Risk Factor Independent of Antecedent Levels? The CAR- DIA Study. Am J Epidemiol. 2015; 182(12): 991-999.

5. MukaT., Oliver-Williams C., Kunutsor S. et al. Association of Age at Onset of Menopause and Time Since Onset of Menopause With Cardiovascular Outcomes, In termediate Vascular Traits, and All-Cause Mortality: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Cardiol. 2016; 1(7): 767-776.

6. Hong J., Yi S-W., Kang H. et al. Age at menopause and cause-specific mortality in South Korean women: Kangwha Cohort Study. Maturitas. 2007; 56(4): 411-419.

7. Wu X., Cai H., Kallianpur A. et al. Impact of premature ovarian failure on mortality and morbidity among Chinese women. PLoS One. 2014; 9(3): e89597.

8. Rocca W., Grossardt B., de Andrade M. et al. Survival patterns after oophorectomy in premenopausal women: a population-based cohort study. Lancet Oncol. 2006; 7(10): 821-828.

9. Rocca W., Gazzuola-Rocca L. Smith C. et al. Accelerated Accumulation of Multimorbidity After Bilateral Oophorectomy: A Population-Based Cohort Study. Mayo Clin Proc. 2016; 91(11): 1577-1589.

10. Webber L., Davies M., Anderson R. et al. ESHRE Guideline: management of women with premature ovarian insufficiency. Hum Reprod. 2016; 31(5): 926-937.

11. Nelson L. Clinical practice. Primary ovarian insufficiency. N Engl J Med. 2009; 360(6): 606614.

12. De Vos M., Devroey P., Fauser B. Primary ovarian insufficiency. Lancet (London, England). 2010; 376(9744): 911-921.

13. de Almeida D., Benetti-Pinto C., Makuch M. Sexual function of women with premature ovarian failure. Menopause. 2011; 18(3): 262-266.

14. Moreau K., Hildreth K., MeditzA. et al. Endothelial function is impaired across the stages of the menopause transition in healthy women. J Clin Endocrinol Metab. 2012; 97(12): 46924700.

15. Knauff E., Westerveld H., Goverde A. et al. Lipid profile of women with premature ovarian failure. Menopause. 2008; 15(5): 919-923.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.