Научная статья на тему 'ЦИТРУС МЕВАЛИ ЎСИМЛИКЛАР КЎЧАТИНИ ЕТИШТИРИШ'

ЦИТРУС МЕВАЛИ ЎСИМЛИКЛАР КЎЧАТИНИ ЕТИШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
411
35
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Область наук
Ключевые слова
Пайвандтаг / куртак / пайванд / цитрус / муддат / кўчат. / Пайвандтаг / куртак / пайванд / цитрус / муддат / кўчат.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Жамшид Агзамходжаев, Зайнилобиддин Абдикаюмов, Азизжон Раимов

This article deals with the cultivation of seedlings of citrus plants by bud grafting.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Жамшид Агзамходжаев, Зайнилобиддин Абдикаюмов, Азизжон Раимов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article deals with the cultivation of seedlings of citrus plants by bud grafting.

Текст научной работы на тему «ЦИТРУС МЕВАЛИ ЎСИМЛИКЛАР КЎЧАТИНИ ЕТИШТИРИШ»

УУТ: 634.31/34

Удалить Водяной Знак

Wondershare PDFelement

TADQIQOT

ЦИТРУС МЕВАЛИ УСИМЛИКЛАР КУЧАТИНИ

ЕТИШТИРИШ

Жамшид АГЗАМХОДЖАЕВ,

М.Мирзаев номидаги Богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадцицот институти илмийходими, Зайнилобиддин АБДИКАЮМОВ, Тошкент Давлат Аграр Университети мевачилик кафедраси доценти, ц.х.ф.ф.д.,

Азизжон РАИМОВ, Тошкент Давлат Аграр Университети мевачилик йуналиши магистранти.

Annotation. This article deals with the cultivation of seedlings of citrus plants by bud grafting.

TanHH cy3Aap. UaueaHdmae, KypmaK, nau-eaHd, циmрус, Myddam, Kynam.

Узбекистан Республикасининг тара;;иёти хамда ахрли сонининг тобора ортиб бориши билан ози;-ов;ат, хусусан, меваларга ва уни ;айта ишлаб тайёрланган махсулотлар, уларнинг тури ва сифатига булган талаб ортиб бормо;да. Айни;са, цитрус мевалар ва уларнинг ;айта ишланган махсулотларига булган талаб бли;а барча мевали экинлар орасида машхурлиги жихатидан биринчи уринда туради десак, муболага булмайди.

Цитрус мевали усимликлар уругидан ва вегетатив йул билан купаяди. Пайвандтаг етиштиришда ва селекция ишларида асосан уругидан экиб купайтирилади. Навдор кучатлар вегетатив йул билан етиштирилади. Дунё буйича цитрус усимликлар асосан вегетатив (;аламчалаш) йули билан купайтирилади. Вегетатив усул-она усимликни со-матик бирор ;исмидан олинган булагидан она усимликни худди узини ;айтадан тиклашга айтилади. Бунда, етиш-тирилган кучат узида она усимликнинг барча биологик хусусиятларини тули; са;лаб ;олади.

Цитрус усимликларнинг барча турлари хам вегетатив усулда купайтиришга мослаша олмайди. Айрим цитрус усимликлар турлари (апельсин, мандарин, грейпфрут) пайвандлаш йули билан купайтирилади. Уларга асосий пайвандтаг сифатида трифолиатани (Ропсш^ ^о^а) куллаш яхши натижа беради. Трифолиатанинг илдиз-лари шур, нордон ва барча бош;а турдаги тупро;ларда яхши усади. Шунингдек, барча цитрус турлари билан енгил уйгунлашади. Трифолиатага улаб етиштирила-диган барча турдаги цитрус усимликлар яхши усиб мул хосил беради.

Цитрус усимликларнинг пайвандланмаган уруг кучати одатда экилгандан кейин 8-12 йили хосилга киради.

Уругидан экиб купайтирилган усимликлар ;имматли хужалик белгилари (курсаткичлари) жихатидан бошлангич навга нисбатан сифатсиз булади.

Апельсин бигорадиянинг ёки бош;а апельсин навларининг уруг-кучатига куртак пайванд ;илиб купайтирилади. Мейер лимонининг ;аламчадан етиш-тирилган кучатлари хам яхши пайвантаг хисобланади.

Мандарин, одатда хар хил пайвандтагларга куртак-пайванд ;илиб купайтирилади. Узбекистонда мандарин навлари Мейер лимонидан етиштирилган пайвандтагга куртакпайванд ;илинади.

Грейпфрут учун лимон ва апельсин пайвандтаг хисобланади.

Мейер лимонига пайванд кдлинган усимликлар суст усиши, эрта хосилга кириши, мевалар икки-уч хафта

1/2021 Agro Inform

59

Удалить Водяной Знак

Wondershare PDFelement

олдин пишиши ва гоммозга чидамлилиги билан ажра-либ туради.

Кучатларни пайвандлашга тайёрлаш. Илдиз олган лимон каламчаларини озукали аралашма тулдирилган бир марталик 15х15х12 см улчамдаги полиэтилен ту-вакларга кучирилади. Лимон каламчаларидан ташкил топган кучатзорда мандарин ва апельсин навлари пайванд килинади.

Саноат асосидаги цитрусчиликда бир йиллик уруг кучатларга ёзнинг иккинчи ярмида куртак пайванд килиш ёки бахорда каламча пайванд килиш асосий купайтириш усули хисобланади. Купгина цитрус етиштирувчи мамлакатларда трифолиата, бигарадия, нордон мандарин ва нордон грейпфрут энг яхши пайвандтаг хисобланади. Аммо, Узбекистоннинг ишкорли тупрокларида бу пайвандтагларнинг айримлари яхши натижа бермайди. Шунинг учун республикамизда Мейер лимони асосий пайвандтаг хисобланади. Ширин апельсин, нордон мандарин ва нордон грейпфрут хам пайвандтаг сифатида истикболга эгадир.

Ер шарининг барча мамлакатлари ;ишло; хужалиги амалиётида кенг кулланиладиган асосий пайвандлаш усулларини билмасдан туриб, цитрус богдорчилигини муваффа;иятли ривожлантириб булмайди. Куйида энг куп таркалган куртак пайвандлаш усулини батафси! куриб чикамиз.

Куртак пайванд дунёнинг купгина мамлакт. лари-да, шу жумладан, Узбекистонда хам, нафакат цитрус, балки бошка турдаги мевали экинларда энг куп кулланиладиган усулдир.

Куртакпайванд каламча пайвандга нисбатан куйидаги афзалликларга эгадир: пайванд килиш тар-тибининг осонлиги, куртакларнинг юкори даражада тутиб кетиши, каламча ва боглаш материалларининг анча тежалиши, суртма материалларнинг талаб этил-маслиги. Шу боис, мазкур пайвандлаш усули дунёнинг купгина мамлакатларида кенг таркалган.

Куртак пайванд купайтириладиган усимлик нов-дасидаги (каламча) нисбий тинимдаги куртакни пайвандтагга кучиришга асосланган. Куртакпайванд учта асосий тадбирдан иборат:

1) кузни (юпка катлам камбиал тукима ва пустлокли куртак) кесиб олиш;

2) пайвандтагдаги "Т" шаклида кесилган кесилмага кузни жойлаштириш;

3) боглаш.

Куртак пайванд пайвандтагнинг пустлоги яхши ажраладиган даврда утказилади. Куртак пайвандни бахорда кукараётган куз билан хамда ёзда уйкудаги куз билан амалга ошириш мумкин.

Узбекистонда цитрус экинларни куртакпайванд килиш асосан август ойи бошидан сентябрь урталаригача утказилади. Бахорги кукариб турган куз билан пайванд килиш амалда ёзги куртак пайванддан тутмаган пайвандтагларга кайта пайванд килиш учун кулланилади.

Пайвандуст куртакнинг пайвандтаг билан яхши бирикиб кетиши учун каламчадан кузни кесиб олиш техникасини яхши узлаштириб олиш лозим. Кесиб олинган кузнинг узунлиги 25-30 мм булиши, куртакнинг асосида (ички томони) эса най-тола богламининг иккита кесилган догчаси ва камбий тукимасининг ингичка тасмачаси куриниб туриши лозим.

Цаламчанинг урта кисмида жойлашган кузлар ке-сиш учун энг яхши хисобланади. Улар нисбатан яхши ривожланган булади ва пайванд килинганда хам тезрок тутиб кетади.

ПайЕ?ндтаг пустлогини кесиш эса унинг илдиз бугз^да катор й унилиши буйича "Т" харфи куринишида амал1 а оши^илади. Бунда пустлок аввал кундалангига кесилади, сунгра кундаланг кесимдан пастга караб 30 мм у^унликда буйлама кесим утказилади. Кесишда пи ок,тиги унг томонга айлантирилган холда пустлок орасида тиркиш хосил килинади ва пустлок остига куз бутунлай жойлаштирилади.

Пайвандчи билан кетма-кет равишда богловчи юра-ди. У пайванд килинган куртакларни махсус пайванд тасмаси билан боглаб кетади. Бунинг учун буйлама кесимнинг пастки учидан бироз пастрокка тасманинг учи богланади ва у билан аста-секин юкорига караб кесмани тигиз ураб келади. Пайванд килинган куртак ва барг банди очик колдириб кетилади. Тасманинг иккинчи учи куртакдан бироз юкорида боглаб куйилади. Пайванд килингандан сунг 15-17 кун утгач, куртакларнинг тутганлиги текшириб чикилади. Тутмаган пай-вандтагларга такрорий куртак пайванд утказилади.

Пайванд тутган кучатнинг юкори кисмидан 1 см колдириб кесиш максадга мувофик хисобланади, натижада пайванд булган куртакка озик-моддалар келиши ортади.

Тадкикотлар натижасига кура, бизнинг шароитда куртак пайванд килишнинг энг макбул муддатлари март ва август ойлари эканлиги аникланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Александров А.Д. Формирование кроны лимона и апельсина // Бюллетень Всесоюзного НИИ чая и субтропических культур. - Махарадзе, 1960. - №3.

2. Рибаков А.А., Остроухова С.А. Узбекистон мевачилиги. Т., «У;итувчи», 1981.

3. Данков В.В. Субтропические культуры. II - Цитрусовые культуры. Санкт-Петербург, 2000.

4. Fуломов Б.Х., Исломов С.Я., Нормуратов И.Т. Цитрус экинларини етиштириш технологияси. Тошкент 2011.

60

Agro Inform 1/2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.