CC BY
20
Peter M. SANDMAN, Ph. D.
Konsultant w dziedzinie komunikacji ryzykalnej
ZAUFAC SPOLECZENSTWU, MOWI^C MU PRAWD^: CZEGO NAUCZYLEM SI^ W CI^GU 40 LAT PRACY W SEKTORZE INFORMOWANIA O RYZYKU12
Trust the Public with More of the Truth: What I Learned in 40 Years in
Risk Communication
Streszczenie
Artykul poswiçcony jest doswiadczeniom dr. Petera M. Sandman wynikaj^cym z jego czterdziestoletniej pracy w dziedzinie komunikacji kryzysowej.
Summary
The article is devoted to forty years experience of Dr Peter M. Sandman in area of Risk Communication.
Stowa kluczowe: Sandman, kryzys, komunikacja. Key words: Sandman, crisis, communication
/Wyklad Berreth wygloszony w 2009 r. przed National Public Health Information Coalition -NHPIC (Krajowa Koalicja ds. Informacji o Zdrowiu Publicznym) w Miami Beach FL, 20 pazdziernika 2009 r./
1 Oryginalny, angielski tekst wyst^pienia dostçpny na oficjalnej stronie Petera M. Sandmana: http://www.psandman.com/articles/berreth.htm
2 Strony w druku: 9-20; pages in print: 9-20.
Che? mówic dzisiaj o dwóch sprawach. Pierwsza z nich to - w jaki sposób zaj^lem si? problemem informowania o ryzyku. Natomiast druga sprawa - poniewaz trudno mi sobie wyobrazic, ze Panstwo zainteresuj si? pierwsz^ - dotyczy tego, czego dowiedzialem si? w mi?dzyczasie, a co uwazam jest istotne dla pracy, któr^ wszyscy wykonujemy, a moze szczególnie istotne dla pracy, któr^ wykonujemy w tej chwili w odniesieniu do obecnej pandemii grypy H1N1 - pierwszej pandemii grypy w moim zyciu zawodowym, i zakladam, ze dotyczy to równiez wi?kszosci Panstwa. (Bylem w gimnazjum w 1957 r., na studiach podyplomowych w 1968 r., i nie pami?tam którejkolwiek z poprzednich pandemii).
Czego si? dowiedzialem - w skrócie: Nikt nie jest godny zaufania. Musimy pracowac ci?zej, aby byc godnymi zaufania i powinnismy przestac oczekiwac (lub spodziewac si?), ze zostaniemy obdarzeni zaufaniem. Zamiast tego, wszyscy powinnismy d^zyc do bycia odpowiedzialnymi. To okazuje si? byc lekj która jest o wiele trudniejsza dla „dobrych" (np. publiczna sluzba zdrowia) niz „zlych".
Kiedy pracuj? z ludzmi z korporacyjnej kadry kierowniczej, byc moze wydaje im si?, ze s^. osobami godnymi szacunku i zaufania (nawet wtedy, gdy naginaj^. dane, by osi^gn^c swoje cele korporacyjne, ale z pewnosci^. spodziewaj^. si?, ze ktos im b?dzie ufal. Z drugiej strony urz?dnicy zajmuj^cy si? zdrowiem publicznym licz^, ze zostan^ obdarzeni zaufaniem (nawet wtedy, gdy naginaj^. dane dla celów poprawy zdrowia publicznego) i to wlasnie sprawia, ze pakuj^. si? w klopoty.
Wi?c, jak juz powiedzialem, zmierzamy w tym wlasnie kierunku. Ale, pozwol^ Panstwo, ze zaczn? od przedstawienia niektórych ze swoich doswiadczen.
1. W 1970 roku wlasnie rozpoczynalem pisanie pracy doktorskiej na temat: Dlaczego wydawcy ksi^zek publikuj^ ich tak wiele , wiedz^c z góry, ze przynios^. straty. (Czy to brzmi dla Panstwa tak samo nudnie jak dla mnie?). Ronald Reagan byl wtedy gubernatorem Kalifornii, Richard Nixon byl prezydentem. Reagan zaprosil Sekretarza Zdrowia, Edukacji i Opieki Spolecznej w administracji Nixona, Roberta Fincha, do wygloszenia przemówienia na terenie kampusu Berkeley, który byl osrodkiem niepokoju wsród studentów. (Studiowalem wtedy w niedalekim Stanford, w którym bylo stosunkowo spokojnie). Gdy protestuj^cy studenci przerwali jego przemówienie, Finch powiedzial: „Jestescie studentami! Dlaczego nie prowadzicie badan? Dlaczego nie wysylacie propozycji badawczych do Administracji ds. Zdrowia, Edukacji i Opieki Spolecznej (HEW) w sprawach, na których tak bardzo wam zalezy?". Asystent najwyrazniej szepn^l do ucha Fincha, ze Administracja ds. Zdrowia,
Edukacji i Opieki Spolecznej (HEW) nie finansuje propozycji przedstawianych przez studentów. „W takim razie wyslijcie swoje propozycje bezposrednio do mnie"- dodal.
Tak wiçc trzech innych studentów podyplomowych i ja przygotowalismy propozycjç badania róznych aspektów dotycz^cych komunikacji w ochronie srodowiska - jako nasze prace doktorskie. Moja praca byla o tym, co nazwalem "Eko-pornografi^" - tzn.: Jak nieuczciwe apele w zakresie ochrony srodowiska, wykorzystywane w reklamach produktów, wplywaly na wartosci srodowiskowe wyznawane przez ludzi. Praca na taki temat mogla uzyskac finansowanie; w ten sposób zacz^lem karierç eksperta ds. komunikacji srodowiskowej.
2. Zrobilem doktorat i dostalem pierwsz^. pelnoetatow^ pracç w Journalism School at Ohio State University (Szkota Dziennikarstwa Uniwersytetu Stanowego Ohio). I, jak to swiezo upieczeni doktorzy robi^, zacz^lem publikowac artykuly na podstawie mojej pracy doktorskiej, oraz prowadzic badania rozszerzaj ^ce mój doktorat. Wkrótce mialem nazwisko tak znane - jak duza ryba w malym stawie- o nazwie komunikacja srodowiskowa. W 1976 roku zadzwonil do mnie Bill Stapp z University of Michigan School of Natural Resources (Szkota Zasobów Naturalnych Uniwersytetu Michigan);l powiedzial mi, ze rozpoczynaj^ program studiów podyplomowych w zakresie komunikacji srodowiskowej, aby zaspokoic potrzeby wszystkich absolwentów Earth Day (Dzien Ziemi), szukaj^cych sposobów na ratowanie srodowiska. Zapytal, czy bylbym zainteresowany prac^ w ramach tego programu? Pojechalem wiçc na rozmowç do Ann Arbor.
Byly dwie komisje badawcze: jedna skladaj^ca siç z kadry pedagogicznej, a druga ze studentów. Podczas rozmowy ze studenck^. komisje badawcz^ Mike Schectman poprosil mnie o przedstawienie swojego zaangazowania w ochronç srodowiska. Powiedzialem, ze dot^d nie angazowalem siç w ochronç srodowiska. Pomyslalem, ze moi uczniowie zagwarantuj^. zaangazowanie , natomiast ja zapewniç specjalistyczn^ wiedzç w dziedzinie komunikacji. Ale najprawdopodobniej zaangazujç siç w to - dodalem - bo tak dziala dysonans poznawczy. Zrozumieli wtedy, ze zaangazowanie innych ludzi w ochronç srodowiska jest czyms, co nalezy budowac. Dowiedzialem siç duzo pózniej, ze po moim wyjsciu odbyla siç wielka debata na temat: czy mozna zatrudnic profesora, który nie podziela ich wartosci.
Niemniej jednak zatrudniono mnie. I tak zostalem dzialaczem na rzecz ochrony srodowiska. W ci^gu najblizszych piçciu lat pomoglem wyedukowac cale pokolenie dzialaczy srodowiskowych i propagandzistów pracuj^cych nad tym, jak wzbudzic zainteresowanie sprawami dotycz^cymi srodowiska. Trzydziesci lat pózniej niektórzy z nich przewodz^.
glôwnym organizacjom ochrony srodowiska. To, co robilem w tamtych dniach jest tym, co teraz nazywam promowaniem srodkôw ostroznosci: wysokie zagrozenie, informowanie
0 ryzyku przy niskim stopniu wzburzenia spolecznego.
3. Wiçkszosc mojej pracy wykonywalem z grupami aktywistôw ochrony srodowiska, ale pracowalem rôwniez z innymi „dobrymi ludzmi". Na przyklad zaangazowalem siç rôwniez we wspôlpracç z American College of Physicians (Amerykanski College Lekarzy),
1 przygotowalem kilka referatôw na ich konferencje oraz kilka artykulôw do Annals of Internal Medicine (RocznikiMedycyny Wewnçtrznej) o tym, jak teoria perswazji moze pomôc w promowaniu zdrowia publicznego. Jedna z moich prac napisanych w 1977 r. na Doroczne Spotkanie w American College of Physicians w Dallas byla zatytulowana: „The Swine Flu Fiasco:. What We Did Wrong" (Fiasko swinskiej grypy: Co zrobilismy zle). Jest to w moim CV, szkoda tylko, ze nie mogç znalezc moich notatek (zapewne zrobilem je w zôltym notatniku, tak jak siç to robilo w czasach, kiedy nie bylo jeszcze komputerôw).
4. Pomyslalem, ze spçdzç resztç zycia pomagaj^c „dobrym ludziom" wzruszyc obojçtn^. opiniç publiczn^. Potem przyszedl marzec 1979 r., i awaria elektrowni j^drowej na Three Mile Island. Poniewaz publikowalem wiele na temat komunikacji srodowiskowej (dziennikarstwa/ PR) itp., zadzwoniono do mnie z Columbia Journalism Review i poproszono, abym udal siç na miejsce, przypatrzyl pracy reporterôw i zrelacjonowal, co siç tam dzieje. Wkrôtce po ukazaniu siç mojego artykulu w Columbia Journalism Review, zaproszono mnie do pracy w Kemeny Commission (Komisja Kemeny), wyznaczonej przez prezydenta Cartera do zbadania wypadku na Three Mile Island. Moim zadaniem bylo pomôc dowiedziec siç, kto wiedzial, co i kiedy: jak historia zostala wyolbrzymiona przez wszystkie strony, pocz^wszy od antynuklearnych dzialaczy, przez Metropolitan Edison do Nuclear Regulatory Commission (Komisja Nadzoru Nuklearnego). (Byl to jedyny przypadek w moim zyciu, kiedy w wyniku mojej pracy, ktos môgl byc wezwany do s^du).
Moja dzialalnosc w Kemeny Commission (Komisja Kemeny) przyczynila siç do wydania zalecen, a pôzniej wymogôw regulacyjnych, okreslaj^cych: jak przedsiçbiorstwa uzytecznosci publicznej powinny przygotowac siç do komunikowania siç podczas wypadku. Zacz^lem otrzymywac prosby od elektrowni j^drowych o konsultacje w odniesieniu do przestrzegania nowych przepisôw. Nie chcialem rozpoczynac pracy dla „tych zlych". Tak im przynajmniej powiedzialem. W odpowiedzi uslyszalem, ze skoro pomoglem w napisaniu ustawy, to czy nie powinienem rôwniez pomôc w jej przestrzeganiu ? Na taki argument nie
mialem zadnej odpowiedzi. W ten sposob udzielilem kilku z moich pierwszych konsultacji korporacyjnych
5. W rezultacie lokalny dzialacz z rejonu Three Mile Island obszar, doprowadzil do wykreslenia mnie z listy naukowcow, ktorzy pomagaj^. organizacjom przeciwj^drowym i ekologicznym. Odszedlem mysl^c, ze praca dla przemyslu moze bye niebezpieczna dla mojej kariery dzialacza - ale takze pomyslalem sobie, ze przemysl jest bardziej zorganizowany w tym co robi, wie i mysli, natomiast dzialacze w wiçkszosci chc^. wiedziee, po ktorej jestes stronie.
Tak bylo wiele razy w mojej karierze, ale nigdy w przeciwnym kierunku. Przemysl potrzebuje moich kompetencji dzialacza. Aktywisci nienawidz^. mojej pracy w przemysle. Przypominaj ц. mi siç formularze, ktore muszç podpisywae za kazdym razem, kiedy mam pracowae dla Swiatowej Organizacji Zdrowia, przysiçgaj^c, ze nie pracowalem dla przemyslu tytoniowego. W^tpiç, czy przemysl tytoniowy zmusza ludzi do przysiçgania, ze nie pracowali nigdy dla WHO. „Zli" bçd^. pracowae z kazdym, kto jest w stanie im pomoc. Z drugiej strony "dobrzy" wymagaj^. zapewnien lojalnosci.
6. Odszedlem rowniez z Three Mile Island z nowym spojrzeniem na sprawy. Do tego czasu cal^. swoja pracç poswiecilem zagadnieniom, w przypadku ktorych ludzie nie posiadali wystarczaj^cej swiadomosci powaznego ryzyka. Mialem poczucie, ze czasami ludzie s^. nadmiernie zaniepokojeni niewielkim ryzykiem, a czasami lekcewaz^. powazne ryzyko. (przypadek z Three Mile Island okazal siç niewielkim ryzykiem, ale w danej chwili na pewno wygl^dal na powazne zagrozenie, nawet Nuclear Regulatory Commission (Komisja Nadzoru Nuklearnego), ktora obawiala siç, ze pçcherzyk wodorowy w obudowie bezpieczenstwa moze eksplodowae).
Zrozumialem dose wczesnie, ze problemem nie byla panika; paniki bylo bardzo niewiele na Three Mile Island, chociaz urzçdnicy i dziennikarze wyobrazali sobie, ze ludzie wpadli w panikç. Zrozumialem, ze to siç dzieje cingle w sytuacjach kryzysowych: s^. jakies powody do niepokoju i urzçdnicy mysl^, ze ludzie panikuj^.
W wyniku incydentu na Three Mile Island zacz^lem interesowae siç bardziej symetrycznym zarysem mojej dzialalnosci w zakresie informowania o ryzyku: nie tylko - jak zaalarmowae obojçtnych ludzi, ale takze - jak uspokoie zbyt zaniepokojonych ludzi, i - jak odpowiednio pokierowae zaniepokojonymi ludzmi.
7. Mimo to wrocilem do pracy z „dobrymi". Mialem wiele nowych przykladow korporacyjnej nieuczciwosci z pracy na Three Mile Island, ktore wzmocnily moje pragnienie
pracy dla drugiej strony. Mój ulubiony przyklad: Czlowiek zajmuj^cy siç PR w Metropolitan Edison, Blaine Fabian, oglosil pierwszego dnia awarii na Three Mile Island, ze instalacja chlodzona jest zgodnie z zalozeniami projektowymi. Zapytalem go, jak mógl cos takiego powiedziec wiedz^c, ze zawór jest otwarty, pçcherzyk wodorowy powstal w obudowie bezpieczenstwa i wszystko moglo wybuchn^c, czyli wiele rzeczy poszlo nie tak. „Wiesz co -powiedzial mi- to jest wlasnie wspaniale w elektrowniach j^drowych. S3, one zaprojektowane tak, aby chlodzily siç w sytuacjach awaryjnych, nawet wtedy, gdy wszystkie rzeczy id^ nie tak jak trzeba. Tak, to prawda, mielismy wiele awarii. Niemniej jednak, instalacja chlodzona jest zgodnie z zalozeniami projektowymi". Bagatelizowal on awarie, nie podaj^c jednak zadnych informacji niegodnych z prawd^.
8. Niemniej jednak udawalo mi siç zaobserwowac, ze „ci dobrzy" równiez nie byli calkiem szczerzy. W 1981 roku zacz^lem wspólpracowac w zakresie komunikacji z American Cancer Society (Amerykanskie Stowarzyszenie Chorych na Raka). Jednym z glównych dzialan ACS - wtedy, jak równiez i teraz - byly korporacyjne programy rzucania palenia. W celu ulatwienia sprzedazy tych programów dla firm, wynajçlismy ekonomistç do przeprowadzenia badania wplywu ekonomicznego na firmç, wywieranego przez pal^cych pracowników. Spodziewalismy siç, ze badania wykaz^. duze koszty wynikaj^ce z wydatków na opiekç zdrowotn^. Zamiast tego badania wykazaly, ze pracownicy, którzy palq, kreuj^ oszczçdnosci dla swoich firm (emerytura i opieka zdrowotna), umieraj^c szybciej po przejsciu na emeryturç. Po prostu w interesie ekonomicznym firmy nie bylo wspieranie rzucania palenia.
Jak Panstwo s^dzicie, co zrobilismy z wynikami badania? Ukrylismy je, i nadal mówilismy firmom, iz mog3 odniesc korzysci ze sponsorowania prowadzonych przez ACS klinik rzucania palenia dla swoich pracowników. Ja opowiadalem siç za szczerosci^, a przynajmniej za zaprzestaniem uzywania falszywego argumentu. Przegralem. Powiedziano mi bardzo wyraznie, ze zdrowie publiczne ma wiçksz^ wartosci niz autentycznosc argumentów. (Metropolitan Edison potrzebowal znalezc sposób na wprowadzanie w bl^d, bez podawania nieprawdziwych faktów. Z drugiej strony American Cancer Society nie mialo zadnego problemu z propagowaniem klamstw).
9. Podobnie, od 1982 r. do 1984 r., wspólpracowalem zakresie komunikacji z ruchem na rzecz zamrozenia produkcji broni j^drowej. (Zamrozenie produkcji broni j^drowej bylo moim najwiçkszym przedsiçwziçciem w polowie lat osiemdziesi^tych, tak samo jak pandemia grypy teraz; wzi^lem wtedy urlop naukowy, aby poswiçcic siç tej pracy na pelen etat).
Administracja Reagana pracowala nad rozmieszczeniem rakiet cruise w Europie. Rakiety cruise s^. male, dlatego trudne do wykrycia, a poniewaz wykrywalnose ma zasadnicze znaczenie dla realnego zamrozenia zbrojen, dzialacze na jego rzecz uwazali rakiety cruise za glowne zagrozenie dla naszego ruchu. W zwi^zku z tymkierownictwo krajowego ruchu na rzecz zamrozenia produkcji broni j^drowej zaczçlo rozpowszechniae wiadomosci, ze rozmieszczanie rakiet cruise uczyniloby niemozliwym zamrozenie zbrojen. Bylo juz prawie pewne, ze rakiety cruise bçd^. rozmieszczone. Zadalem wtedy kierownictwu pytanie: czy planujemy zaprzestanie kampanii po tym, co siç stalo. „Oczywiscie ze nie" - powiedziano mi. „W takim razie co mamy na mysli, gdy mowimy, ze rozmieszczenie rakiet cruise uniemozliwiloby zamrozenie broni nuklearnej?".
„To jest po prostu przeslanie. Wcale nie musimy miee tego na mysli". Spieralem siç, ze przeslanie nie tylko jest nieuczciwe, lecz takze podwaza wiarygodnose calego ruchu. Przegralem.
Nikt tego nie powiedzial, ale mialam wrazenie, ze dla kierownictwa ruchu na rzecz zamrozenia produkcji broni nuklearnej walka polegala w zasadzie na tym, po ktorej stronie kto jest: po stronie Reagana czy po stronie zamrozenia. Myslelismy, ze staramy siç pozyskae mniej lewicowych ludzi dla sprawy zamrozenia broni j^drowej - ale zbyt czçsto, po prostu tylko prezentowalismy nasze wartosci. (Kiedy juz przekonalismy jakichs konserwatystow, czçsto traktowali ich zle. Tak naprawdç nie byli oni jednymi z nas. To byl prawie wstyd, zeby miee ich po naszej stronie).
10. Trzyletni okres od 1985 r. do 1987 r. mial dla mnie decyduj^ce znaczenie pod wieloma wzglçdami. Po pierwsze: w 1985 r. poznalem Jody Lanard, ktora pozniej zostala moj^. zon^. i partnerk^.. (Jest tu dzisiaj). Jody jest psychiatry przeszkolon^. w zakresie teorii systemow rodzinnych. Wkrotce dzielila siç ze mn^. uwagami na temat wszystkich moich prac - w wyniku czego, zaczçly one zawierae coraz wiçcej elementow psychologicznych. Niektore z moich sztandarowych koncepcji, takich jak hustawka informowania o ryzyku, pochodz^. od Jody. Znacznie pozniej, w czasie wybuchu epidemii SARS, Jody rozpoczçla pracç na temat ryzyka na wlasn^. rçkç, zwlaszcza w zakresie chorob zakaznych i innych sytuacji kryzysowych w krajach rozwijaj^cych siç.
11. W 1985 r. pojawilo siç nowe zagrozenie radiologiczne (doslownie): radon -produkt rozpadu uranu w glebie; radon przenika przez skaly i glebç, az wyjdzie na powierzchniç - i jezeli wyjdzie pod dobrze izolowanym domem, moze nagromadzie siç do niebezpiecznego poziomu. Radon jest uwazany za drug^. najczçstsz^. przyczynç raka pluc
w USA po paleniu. Jest to szczególnie wazne w Pensylwanii i New Jersey, jak i w przypadku skal uranonosnych w Reading Prong. (Co ciekawe, naukowcy z Pennsylvania Bureau of Radiation Protection (Biuro Ochrony Radiologicznej Pensylwanii) planowali zbadac ryzyko radonu w 1979 roku, ale przez pól dekady zajmowali siç Three Mile Island).
Kiedy radon pojawil siç po raz pierwszy, sluzby zajmuj^ce siç ochrona zdrowia i srodowiska w New Jersey i Pensylwanii byly przekonane, ze problemem bçdzie panika -nadmierny lçk. Ja uwazalem, ze apatia bçdzie bardziej powszechnym problemem. W zwi^zku z powyzszym, razem Neilem Weinsteinem przeprowadzilismy szybkie badania, aby to potwierdzic. (Radon przypomnial mi siç w zeszlym roku, w trakcie wspólpracy z WHO, CDC i innymi organizacjami, przy okazji pandemii grypy H1N1. Po raz kolejny urzçdnicy oczekiwali paniki - tak bardzo oczekiwali paniki, ze wiele krajów lobbowalo, aby WHO nie uzywala slowa pandemia. Jednak lekcewazenie okazalo siç znacznie wiçkszym problemem).
Neil i ja spçdzilismy ostatni^ polowç 80-tych próbuj^c przekonac ludzi do przetestowania swoich domów i podjçcia dzialan naprawczych, jesli cos znaleziono. Jutro powiem cos wiçcej na temat tej pracy. Dalo to pocz^tek Modelowi Podejmowania Srodków Ostroznosci (Precaution Adoption Process Model) - przygotowanym glównie przez Neila. Pokazuje on bardzo skomplikowane prognozy na temat, co trzeba zrobic, aby ludzie podjçli srodki ostroznosci w celu zabezpieczenia siç przed ryzykiem, które nie jest emocjonalnie poruszaj^ce.
12. Zgodnie z moim motywem przewodnim, ze „dobrzy" wcale nie s^ bardziej uczciwi niz „zli", pomimo tego, ze dzialaj^ na rzecz lepszej sprawy (i posiadaj^ mniejsz^ swiadomosc swojej nieuczciwosci), opowiem Panstwu historiç radonu. Lwia czçsc ryzyka wynikaj^ca z radonu, to ryzyko dla palaczy i ludzi przebywaj^cych w ich otoczeniu. Jest tak, poniewaz produkty rozpadu radonu l^cz^ siç z cz^steczkami dymu i wraz z nimi wnikaj^ w gl^b pluc. W srodowisku zawieraj^cym niewielkie ilosci dymu radon jest o wiele mniej smiertelny.
Environmental Protection Agency (Agencja Ochrony Srodowiska) wiedziala o tym od samego pocz^tku. Ale zrobila wszystko, aby umniejszyc zwi^zek miçdzy ryzykiem wynikaj^cym z radonu i paleniem. Nie chciala dac poczucia niepal^cym, ze radon nie jest dla nich wielkim zagrozeniem, ale równiez nie chciala dac palaczom poczucia, ze jesli poradzimy sobie z problem radonu, to nie bçdzie z^dnych przeciwwskazan w stosunku do paleniu. Tak wiçc wszystkie publikowane materialy zawieraly odpowiednio zrównowazone przedstawienie
ryzyka dla pal^cych i niepal^cych, a tym samym nieznacznie zanizaly zagrozenie dla palaczy i wyolbrzymialy zagrozenie dla niepal^cych.
Czy to przypomina Panstwu o czyms dotycz^cym grypy? A co z niekoncz^c^ siç mantry ze grypa zabija co roku 36 000 Amerykanow? Jak wiçkszosé z Panstwa wie, 90% z tych 36 000 zgonow dotyczy osob w wieku 65 i powyzej. Tylko okolo 3600 osob ponizej 65 roku zycia umiera z powodu grypy w przeciçtnym roku. Grypa sezonowa (w przeciwienstwie do grypy pandemicznej) najczçsciej stanowi niedogodnose dla mlodych, ale powazne zagrozenie dla osob starszych. Seniorzy stanowi^. 12,5% populacji USA i przypada na nich 90% zgonow w USA z powodu grypy sezonowej.
Jednak nie akcentujemy tego w naszych kampaniach promuj^cych sczepienia przeciwko grypie. Chcemy, aby mlodzi ludzie zaszczepiali siç - czçsciowo w celu ochrony swoich dziadkow, czçsciowo w celu zbudowania rynku dla szczepionek, czçsciowo aby wytworzye nawyk szczepienia siç, czçsciowo dlatego, ze nawet tydzien choroby to nie zabawa. Tak wiçc, nie podaj^c nieprawdziwych informacji, staramy siç przekonae mlodych ludzi, ze grypa jest rowniez bardzo niebezpieczna dla nich, niz jest w rzeczywistosci.
(Tak na marginesie, z tych powodow stalo siç o wiele trudniejsze wyjasnienie, czym pandemia grypy H1N1 rozni siç od grypy sezonowej. Do tej pory pandemia jest znacznie mniej smiercionosna od grypy sezonowej dla osob powyzej 65 roku zycia i trochç bardziej dla osob ponizej 65 roku zycia. Do tej pory pierwszy efekt przewyzsza drugi. Ta tendencja utrzyma siç, pandemia zabije w tym roku o wiele mniej Amerykanow niz 36.000, ale nie wiçcej niz 3.600 mlodych Amerykanow. Jest prawie niemozliwym wyjasnienie, o ile bardziej niebezpieczna jest pandemia od grypy sezonowej dla ludzi mlodych, bez wyjasnienia najpierw, jak rzadko grypa sezonowa powoduje smiere wsrod mlodziezy).
13. Nie chcç sugerowae, ze ci tzw. „dobrzy" nigdy nie przedkladaj ц prawdy ponad zalozenia programowe. Ale tak tez siç zdarza. Rok 1985 byl moim pierwszym rokiem pracy kontraktowej dla Environmental Defense Fund (Fundusz Ochrony Srodowiska) - ktora trwa juz ponad 20 lat. (Fred Krupp, dyrektor EDF, byl moim studentem w Michigan w 1970 roku; pomoglem EDF w zatrudnieniu go).
Na pocz^tku mojej pracy z EDF organizacja wdrazala swoja sztandarow^. kampaniç przeciw dioksynom. Faktoidem niesamowicie interesuj^cym dla osob zajmuj^cych siç komunikacji w ramach kampanii (w tym mnie), bylo to mleko matek, zawieraj^ce wykrywalne oraz zwiçkszaj^ce siç ilosci dioksyny. Osoby prowadz^ce kampaniç chcialy
umiescic tç informacjç w naszych orçdziach: „Z powodu zanieczyszczenia dioksynami, karmienie piersi^ moze byc niebezpieczne dla twojego dziecka!".
Naukowiec z EDF - Ellen Silbergeld, nie wyrazila na to zgody. Stwierdzila, ze dowody na to, ze karmienie piersi^ jest korzystniejsze niz karmienie butelkq, s^ duzo silniejsze niz dowody, ze sladowe ilosci dioksyn w mleku matki mog3 byc szkodliwe dla dzieci. Przekonywanie matek, aby karmily swoje dzieci butelk^ z obawy przed dioksynami, byloby dla nich szkodliwe i zadn^ miar^ nie pozwolila nam uzyc tego argumentu w kampanii.
Jest to standard integralnosci, którego ekolodzy i osoby pracuj^ce na rzecz zdrowia publicznego nie zawsze przestrzegaj^ (l^cznie z EDF) - pomyslcie Panstwo na przyklad
0 rozpowszechnianych informacjach na temat rtçci i innych zanieczyszczen w rybach, bez zastanawiania siç, czy skazone ryby mog3 byc, mimo wszystko, zdrowsze niz czerwone miçso.
14. Informowanie o ryzyku zostalo wynalezione w drugiej polowie i pod koniec lat 80-tych. Pierwsza krajowa konferencja z wyrazeniem „informowanie o ryzyku" w tytule miala miejsce w styczniu 1986 roku w Waszyngtonie. Nazwano j^ po prostu: "Krajowa Konferencja o Ryzyku"; byla sponsorowana wspólnie przez Environmental Protection Agency (Agencja Ochrony Srodowiska), National Science Foundation (Narodowa Fundacja Nauki) i Conservation Foundation (Fundacja Ochrony Srodowiska). W trakcie konferencji mialem dwie prezentacje.
Od dawna istniejq, juz pokrewne dziedziny, np.: informowanie o zdrowiu, informowanie o bezpieczenstwie oraz informowanie w sprawach srodowiskowych. Jednak dwie rzeczy odrózniaj^ now^ dziedzinç informowania o ryzyku.
Po pierwsze, w odróznieniu od pozostalych trzech dziedzin, nie zaklada siç, ze ryzyko jest niebezpieczne, a problemem jest raczej apatia; pierwsza konferencja o ryzyku koncentruje siç na tym, co zrobic, gdy ludzie s^ nadmiernie zaniepokojeni z powodu malych zagrozen. (Na przyklad Environmental Protection Agency (Agencja Ochrony Srodowiska), zajmowala siç problemem: jak przekonac ludzi, ze wiçkszosc fabryk i skladowisk odpadów niebezpiecznych wcale nie stanowi niebezpieczenstwa dla pobliskich mieszkanców). Organizowano panel dyskusyjne pod takimi tytulami jak: „budowanie zaufania
1 wiarygodnosci" oraz "energia j^drowa i fobia j^drowa".
Druga róznica: Od samego pocz^tku informowanie o ryzyku rozumiane jest jako dialog, a nie monolog. Alarmowanie obojçtnych ludzi - to glównie monolog. Jednak, aby
uspokoie tych, ktorzy s^ nadmiernie zaniepokojeni, nalezy wysluchae ich obaw, traktowae je powaznie, a nawet cos z nimi zrobie.
Od tamtego czasu „informowanie o ryzyku" zostalo rozszerzone, i zawiera teraz takie kwestie jak: zdrowie, bezpieczenstwo i ochrona srodowiska, w tym: ostrzeganie ludzi obojçtnych oraz uspakajanie nadmiernie zaniepokojonych. Ale to siç zaczçlo od tego drugiego, a ja zaj^lem siç tym od samego pocz^tku.
15. Wtedy wlasnie opracowalem formulç, ktora znajduje siç na mojej wizytowce i prawdopodobnie powinna bye na moim nagrobku (dziçki niej udalo mi siç pokrye koszty studiow moich dzieci): "Ryzyko = Ryzyko Obliczeniowe + Spoleczne Wzburzenie". Praca nad radonem z Neilem Weinsteinem i pierwsza krajowa konferencja o ryzyku uswiadomily mi, ze pracowalem nad trzema roznymi problemami, bez odpowiedniego rozroznienia ich.
Czasami ludzie s^. obojçtni w przypadku powaznych zagrozen i trzeba ich zaalarmowae, czasem ludzie s^. zaniepokojeni z powodu niewielkich zagrozen, i nalezy ich uspokoie; czasem ludzie s^. zaniepokojeni z powodu powaznych zagrozen i nalezy nimi pokierowae. (Czwarta mozliwose: Czasami ludzie s^. obojçtni w przypadku niewielkich zagrozen - i w takich wypadkach nie nalezy robi nic!). Od czasu incydentu na Three Mile Island w 1979 r., z trudnosci^ przychodzilo mi zrozumienie, ze te trzy paradygmaty informowania o ryzyku mialy bardzo niewiele wspolnego ze soby Przez jakis czas widzialem to w formie modelu "marazm" i "histeria" - ale potem wpadlem na pomysl lepszego zobrazowania tego problemu: ryzyko obliczeniowe i spoleczne wzburzenie.
W 1987 roku ukazal siç moj ostatni artykul zawieraj^cy slowo "histeria" w tytule: "Communicating Radon Risk: Alerting the Apathetic and Reassuring the Hysterical" (Informowanie o ryzyku radonu: ostrzeganie obojçtnych i uspokajanie rozhisteryzowanych) -oraz moj pierwszy artykul zawieraj^cy slowo "spoleczne wzburzenie" w tytule: „Facing Public Outrage" (W obliczu powszechnego wzburzenia spolecznego). Opublikowany w EPA Journal, artykul zatytulowany Facing Public Outrage" zawieral nastçpuj^cy akapit:
Dla ekspertow ryzyko oznacza przewidywan^. roczn^ smiertelnose. Ale dla opinii publicznej (a nawet dla ekspertow, gdy udaji siç do domu na noc), ryzyko to znacznie wiçcej niz powyzsza definicja. Sprobujmy ponownie zdefiniowae powyzsze terminy. Nazwijmy smiertelnose „zagrozeniem" (co eksperci rozumieji przez ryzyko). Nazwijmy wszystkie pozostale czynniki, l^cznie „spolecznym wzburzeniem". W takim przypadku ryzyko jest sum^ ryzyka obliczeniowego i spolecznego wzburzenia. Spoleczenstwo poswiçca zbyt malo uwagi
zagrozeniu; eksperci nie poswiçcaj^ w ogóle uwagi spolecznemu wzburzeniu. Nic wiçc dziwnego, ze ich uszeregowanie ryzyk jest inne.
"Ryzyko = Ryzyko Obliczeniowe + Spoteczne Wzburzenie" - jest to moje motto (chociaz nigdy go nie opatentowalem).
16. Wreszcie, równiez w polowie lat 80-tych, jeszcze raz spróbowalem pracy w doradztwie korporacyjnym. Podobnie jak dzialacze, agencje zdrowia publicznego byly oczywistymi klientami w przypadku informowania o ryzyku wynikaj^cym z wysokiego zagrozenia, przy niskim stopniu spolecznego wzburzenia, a przedsiçbiorstwa byly oczywistymi klientami w przypadku informowania o ryzyku wynikaj^cym z niewielkiego zagrozenia, przy wysokim stopniu spolecznego wzburzenia. Firmy produkcyjne bez przerwy wywolywaly wzburzenie spoleczne i przerazenie pobliskich mieszkanców, nawet jesli w rzeczywistosci nie powodowaly niczyjej smierci. Podobnie jak w przypadku Three Mile Island, moja dzialalnosc w zakresie doradztwa korporacyjnego wynikla siç z moich badan.
Mój kolega Michael Greenberg z Rutgers University, geograf, który stal siç epidemiologiem ds. nowotworów, zaoferowal mi udzial w badaniach na temat naglosnienia medialnego w sprawach dotycz^cych zagrozen dla srodowiska naturalnego oraz tego, co mozna zrobic, aby takie naglosnienie bylo lepsze. Otrzymalismy szereg dotacji od instytucji o nazwie Hazardous Substance Research Center (Centrum Badan nad Substancjami Niebezpiecznymi), która jest konsorcjum finansowanym przez przemysl. Po raz kolejny, w obawie o nieskazitelnosc mojej pracy, podkreslilem, ze nie bçdç tolerowal jakiejkolwiek ingerencji ze strony naszych sponsorów. W szczególnosci podkreslilem, ze nigdy nie pozwolç im zmieniac wniosków w naszych raportach, które nie s^ dla nich satysfakcjonuj^ce. Ku mojemu rozczarowaniu, nawet nie próbowali tego robic.
Jednakze zaprosili mnie do wygloszenia prelekcji na temat konsekwencji naszych ustalen dotycz^cych tego, jak firmy powinny informowac o przemyslowym zanieczyszczeniu srodowiska. Mój glówny przekaz skladal siç z nastçpuj^cych rzeczy: przyznanie siç do wczesniejszych naruszen, przyjçcie do wiadomosci istniej^cych problemów, przyznanie, ze emisje nie stanowi^ zerowego zagrozenia, przyznanie, ze krytyka pomaga w osi^ganiu wyzszych standardów itp. Okreslilem to wszystko jako: "zarz^dzanie spolecznym wzburzeniem" - tzn. rodzaj informowania o ryzyku, gdy powoduje ono duze wzburzenie, ale nie stanowi istotnego zagrozenia. Na pocz^tku lat 90-tych odnosilem coraz wiçksze sukcesy
jako konsultant korporacyjny tak oblozony pracy ze zrezygnowalem z profesury na Rutgers University i poswiçcilem siç jej na pelen etat.
17. Juz na pocz^tku lat 80-tych - trzydziesci lat temu - glowne zarysy mojej pracy byly juz ustalone. Probujç podzielie swoj czas, w miarç rowno, pomiçdzy trzy paradygmaty informowania o ryzyku:
• Precaution advocacy (promowanie srodkôw zapobiegawczych) - alarmowanie ludzi obojçtnych o powaznych zagrozeniach.
• Outrage management (kontrola spolecznego wzburzenia) - uspokajanie zaniepokojonych ludzi w przypadkach niewielkiego zagrozenia.
• Crisis communication (Komunikacja w sytuacjach kryzysowych) - odpowiednie kierowanie zaniepokojonymi ludzmi w przypadkach powaznego zagrozenia.
Tak jak mozna by siç tego spodziewae, kontrola spolecznego wzburzenia oplaci siç najlepiej, a promowanie srodkow zapobiegawczych oplaci siç najgorzej. Wiçc mogç powiedziee sobie, ze moje doradztwo korporacyjne subsydiuje moji pracç z grupami aktywistow i agencjami zdrowia publicznego.
18. Ale nie powinienem zostawiae Panstwa z przekonaniem, ze kontrola spolecznego wzburzenia jest tylko dla korporacji, a promowanie srodkow zapobiegawczych jest dla dzialaczy i agencji zdrowia publicznego. Istnieje wiele nieoczekiwanych kombinacji:
• Na przyklad: korporacje czçsto zatrudniaji mnie, aby przekonae ich pracownikow do powaznego traktowania zasad bezpieczenstwa. To jest wlasnie promowanie srodkow zapobiegawczych.
• Kilka lat temu, Environmental Defense Fund przekonal EPA, aby zmusie przemysl chemiczny do przeprowadzenia ogromnej ilosci testow toksycznosci wysoko-objçtosciowych substancji chemicznych, ktore wczesniej zostaly nabyte, poniewaz byly one powszechnie stosowane na dlugo przed wejsciem w zycie przepisow dotycz^cych ochrony srodowiska. Oczywistym jest, ze wiçkszosé testow toksycznosci substancji chemicznych przeprowadza siç na zwierzçtach - i w zwi^zku z powyzszym - organizacja People for the Ethical Treatment of Animals (Ludzie na rzecz Etycznego Traktowania Zwierzqt) rozpoczçla intensywn^ kampaniç przeciwko EDF - za podzeganie do zabojstwa niezliczonych milionow gryzoni. Tak wiçc jedna z wiod^cych grup na rzecz ochrony srodowiska znalazla siç w tradycyjnej roli przedsiçbiorstwa - odpieraj^c ataki aktywistow. Wszystkie zwyczaje hiperboli, ktore dzialaly bardzo dobrze dla EDF, gdy zajmowal siç ofensywy staly siç przeszkody gdy
musial przejsc do obrony. Specjalisci od komunikacji z EDF musieli siç trochç wysilic i nauczyc siç, jak kontrolowac spoleczne wzburzenie.
• Oczywiscie, to samo dzieje siç, gdy agencje zdrowia publicznego s^ atakowane przez dzialaczy sprzeciwiaj^cych siç szczepieniu. I zazwyczaj zle sobie z tym radz^.. Trudna wiedza z zakresu kontroli spolecznego wzburzenia, któr^ opanowaly juz firmy chemiczne, naftowe, firmy gospodarki odpadami, oraz firmy energetyczne, w ci^gu ostatnich 30 lat - bez wzglçdu na to, czy nauczyli siç tego ode mnie, czy od kogos innego - musi zostac opanowana przez wiçkszosc agencji zdrowia publicznego. (Jutro opowiem o tym dokladniej).
• Organizacje, które dobrze sobie radz^. z promowaniem srodków zapobiegawczych, zazwyczaj kiepsko daj^ sobie radç z kontrol^ spolecznego wzburzenia. Dzieje siç tak, poniewaz strategie stosowane w tych dziedzinach s^ diametralnie rózne. Paradoksalnie, kontrola wzburzenia spolecznego wymaga wiçcej uczciwosci. Gdy próbuje siç zaalarmowac ludzi obojçtnie nastawionych do problemów zdrowotnych -i to wlasnie czçsto maj^ na celu kampanie informacyjne prowadzone przez departament zdrowia - mozna trochç przesadzac, ale kiedy ludzie nie s^ obojçtni, gdy s3 sceptyczni, podejrzliwi, zaniepokojeni o bezpieczenstwo szczepionki i ingerencjç rz^du w ich zycie, kiedy próbuje siç ich uspokoic, a nie zaalarmowac, wtedy nawet niewielka przesada (udawanie, ze ma siç racjç w 100%, podczas, gdy ma siç j^ tylko w 98%) moze sprawic spore klopoty.
19. Zacz^lem próby przejscia na emeryturç w 2001 roku. Potem byl 11 wrzesnia i wydawalo siç, ze to kiepski czas przejscia na emeryturç dla eksperta informowania o ryzyku. Potem byl w^glik. Nastçpnie bylo SARS. Potem ptasia grypa. Potem jeszcze swinska grypa. Po tej pandemii moze znów sprabujç przejsc na emeryturç - ale nikt mi nie wierzy juz, kiedy to mówi?. W miçdzyczasie, równowaga zostala nieco zmieniona - nast^pil powrót do tego, co bylo na pocz^tku mojej kariery: mniej pracy korporacyjnej, wiçcej pracy w interesie publicznym, mniej pracy w dziedzinie kontroli spolecznego wzburzenia, wiçcej pracy w dziedzinie promowania srodków zapobiegawczych i komunikacji w sytuacjach kryzysowych.
Ale w dzisiejszych czasach promowanie srodków zapobiegawczych i komunikacja w sytuacjach kryzysowych zawiera o wiele wiçcej elementów kontroli spolecznego wzburzenia niz kiedys. Czterdziesci lat temu, kiedy pomagalem grupom ekologicznym przekonywac ludzi do recyklingu butelek, puszek, i gazet, wiele osób nie chcialo sobie
zawracae tym glowy - ale tylko naprawdç wariaci obawiali siç, ze recykling moze rzeczywiscie bye szkodliwy, ze moze to bye czçsé strategii lewicy, maj^cej na celu przejçcie wladzy nad swiatem. Dzis, kiedy probuje siç przekonywae ludzi, aby zaszczepili siç na grypç - w tym roku podwojnie - napotyka siç nie tylko na obojçtnosé wobec grypy, ale takze na spoleczne oburzenie wobec szczepien, wtr^cania siç rz^du w nie swoje sprawy i brak zaufania do rz^du.
20. Jesli istnieje nadrzçdna koncepcja, ktora zdominowala 40- letni okres czasu, od kiedy zmienilem temat mojej pracy doktorskiej - z ekonomii wydawniczej na komunikacjç w sprawach srodowiskowych, wydaje mi siç, ze jest to problem zaufania. I nie chodzi o to, ze spoleczenstwo nie ma zaufania do moich klientow. To prawda, ze spoleczenstwo nie ma zaufania moich do klientow, ale to nie jest problem - to jest osi^gniçcie. Ufanie moim klientom (ktoremukolwiek z nich) byloby blçdem. I bylby to calkiem tymczasowy bl^d. Instytucje, ktore s^. obdarzane zaufaniem, maji tendencje do jego naduzywania, a potem spoleczenstwo dowiaduje siç prawdy, i wtedy juz im nie ufa.
Problemem nie jest to, ze spoleczenstwo nie ma zaufania do moich klientow. Problem polega na tym, ze moi klienci oczekuji od spoleczenstwa zaufania do nich. Oni nieustannie domagaji siç zaufania, zamiast pracowae nad tym, aby bye odpowiedzialnymi, tak aby zaufanie nie bylo niezbçdne.
Problemem jest rowniez to, ze moi klienci nie ufaji spoleczenstwu.
I to jest prawdy niezaleznie od tego czy klientem jest duza korporacja miçdzynarodowa, grupa ochrony srodowiska, czy dzialacz lub instytucja zdrowia publicznego.
Moj typowy klient korporacyjny robi mniej szkody w srodowisku, niz uwazaji jego krytycy - niemniej jednak wiçcej szkod w srodowisku naturalnym, niz sam twierdzi. Firma jest arogancka, niewrazliwa i nie do konca szczera. Osoby zainteresowane wiedz^. to (lub wyczuwaji intuicyjnie) i w zwi^zku z powyzszym s^ nieufne wobec firmy. W ten sposob osi^gaji stan wzburzenia. Uzasadniony brak zaufania i wzburzenie prowadzi ich do nieprawdziwych wnioskow na temat istotnych kwestii zagrozenia. (Logika: jesli ktos jest arogancki, niewrazliwy, nie do konca szczery, to pewnie robi cos zlego). Firma slusznie zauwaza, ze spoleczenstwo wyolbrzymia zagrozenie. Zamiast przypisae to wlasnemu zachowaniu powoduj^cemu wzburzenie, firma stwierdza, ze spoleczenstwo jest glupie i zmanipulowane przez klami^cych aktywistow. Oczywiscie firma dochodzi do wniosku, ze glupie spoleczenstwo nie pojmie skomplikowanej i niejednoznacznej prawdy w odpowiednim
kontekscie; w zwi^zku z powyzszym glupie spoleczenstwo i tak przesadnie zareaguje na wszelkie faktoidy sugerjce, ze to, co robi firma jest niebezpieczne. Dlatego tez firma decyduje siç zachowac w tajemnicy takie faktoidy na tyle, na ile jest to mozliwe. Oczywiscie firma sama jest oburzona na spoleczenstwo, które niesprawiedliwie ja oskarza. Wszystko to sprawia, ze firma zachowuje siç w sposób jeszcze bardziej arogancki, niewrazliwy i nie do konca szczery. To oczywiscie poglçbia wzburzenie spoleczenstwa i brak zaufania, i robi siç tzw. blçdne kolo.
W skrócie: to spoleczenstwo uzyskuje prawo wzburzenia - ludzie maj^ racjç, ze firmie nie mozna ufac. A firma dostaje prawo do stwarzania zagrozenia - firma ma racjç, ze to, co robi jest znacznie bardziej lagodne, niz spoleczenstwo to sobie wyobraza. Oczywiscie, nie zawsze jest to prawdy. Czasami firmy s^ godne zaufania, a ich emisje zanieczyszczen s^ potwornie niebezpieczne. Ale przynajmniej w krajach rozwiniçtych firmom nie uchodz^ na sucho takie wykroczenia przeciw srodowisku, jakie rutynowo popelniano w minionych dziesiçcioleciach. Nawet nie odwaz^. siç spróbowac. Z reguly firmy w dzisiejszych czasach s^ dzis duzo bardziej nieuczciwe niz niebezpieczne.
Myslç, ze prawda jest taka sama w przypadku agencji zdrowia publicznego. Agencje nadal napotykaj^ na wiele obojçtnosci - nie chcç sugerowac, ze tradycyjny problem promowania srodków ostroznosci przestal istniec. Ale agencje zdrowia publicznego w coraz wiçkszym stopniu napotykaj^ wzburzenie spoleczne oraz nieufnosc. Wzburzenie i brak zaufania s^ wynikiem wieloletniego "ksztaltowania" prawdy - które nie jest do konca klamaniem, ale prac^ skierowan^. na to, zeby podkreslic t3 czçsc prawdy, która skloni ludzi do zrobienia tego, czego zyczy sobie agencja (dla ich wlasnego dobra), przemilczaj^c t3 czçsc prawdy, która moglaby prowadzic do podejmowania nierozs^dnych decyzji. Ludzie wyczuwaj^ to, co robi agencja, a to sprawia, ze staj^ siç nieufni. Reakj agencji na spoleczn^ nieufnosc jest poczucie usprawiedliwia w odniesieniu do swojej czçsciowej nieuczciwosci -i staje siç jeszcze mniej sklonna do uznania tej czçsci prawdy, co do której ma obawy, ze spowoduje podejmowanie nierozs^dnych decyzji przez spoleczenstwo. Krytycy agencji, oczywiscie, naglasniaj^ i wyolbrzymiaj^ dokladnie t3 czçsc prawdy - która budzi niepokój, z powodu ukrywania przez agencjç.
21. Móglbym podawac przyklady bez konca, ale chcç zakonczyc tylko jednym, w przypadku którego nikt z obecnych tu nie ponosi zadnej winy. Dotyczy on szczepienia -nie szczepienia przeciw grypie czy szczepienia przeciw swince, odrze i rózyczce - ale szczepienia przeciw polio. Jak zapewne niektórzy z Panstwa wiedzq, s^ dwie szczepionki
przeciw polio: jedna to zastrzyk, a druga podawana jest doustnie. Doustna szczepionka jest zywa, o slabszym dzialaniu. Jest znacznie mniej bezpieczna niz szczepionka w formie zastrzyku (zabita) i w chwili obecnej jest nielegalna w wiçkszosci krajow rozwiniçtych. Ale jest o wiele tansza i ma jeszcze inne zalety, ktore sprawiaji, ze jest stosowana w wielu krajach rozwijajicych siç; ma to zwiizek rowniez z faktem, ze wirus szczepionkowy rozprzestrzenia siç na inne nieszczepione dzieci - bez ich wiedzy i zgody - zapewniajic im w ten sposob ochronç przed polio. Ale jedna na milion szczepionych osob dostaje polio ze szczepionki i od czasu do czasu nastçpuje epidemia polio spowodowana szczepionka, u dzieci, ktore nie byly bezposrednio zaszczepione. (Wirus szczepionki znajduje siç kale szczepionych dzieci, bardzo rzadko powraca do bardziej zjadliwych postaci i zaczyna kr^zyé w danym srodowisku. W takim przypadku osoby niezaszczepione wystawione si na ryzyko zarazenia siç polio - ze zmutowanego wirusa szczepionki przeciwko polio, znajdujicego siç w ich otoczeniu.)
Kilka lat temu Nigeria doswiadczyla najwiçkszej tego typu epidemii w historii. Wszystko zaczçlo siç w 2005 r. i zostalo zgloszone do Swiatowej Organizacji Zdrowia oraz U.S. Centers for Disease Control and Prevention (Amerykanskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorôb) we wrzesniu 2006 roku. Ale instytucje ds. ochrony zdrowia niechçtnie przyjmowaly to do wiadomosci, zwlaszcza w Nigerii. Dlaczego wladze niechçtnie mowily na ten temat? Przywodcy religijni w niektorych krajach muzulmanskich, w tym w Nigerii, sprzeciwiali siç programowi zwalczania polio. Twierdzili oni, miçdzy innymi, ze program jest czçscii ludobojczej akcji Zachodu. Ryzyko zachorowania na polio w wyniku doustnej szczepionki jest ziarenkiem prawdy w tym falszywym przekonaniu, chociaz szczepionka bardziej zapobiega niz powoduje zachorowanie na polio.
Wladze obawialy siç, ze przyznaj^c siç do nigeryjskiej epidemii polio, spowodowanej przez szczepionkç, uprawdopodobnilyby twierdzenia imamow sprzeciwiaj^cych siç szczepieniu. Zamiast tego, oczywiscie, to wlasnie ukrywanie wiadomosci o epidemii uprawdopodobnilo te twierdzenia.
Chcialbym dodae, ze wladze zarz^dzaj^ce programem szczepien przeciwko polio w Nigerii nie tylko zatajaly informacje na temat wybuchu epidemii polio spowodowanej szczepionk^. Najzwyczajniej w swiecie klamaly, twierdz^c, ze szczepionka przeciwko polio nie moze spowodowae rozwiniçcia siç wirusa. Agencje zarz^dzaj^ce kampanii na rzecz zwalczania polio monitoruji takie przypadki i piszi o nich w Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) i innych publikacjach profesjonalnych. Ale kiedy nigeryjski rodzic, dziennikarz lub imam stwierdzi, ze niedawno zaszczepione dziecko zachorowalo na polio, agencja (nawet jezeli sprawdzi, czy jest to przypadek polio spowodowanego szczepionki)
zwykle twierdzi, ze szczepionka przeciw polio jest calkowicie bezpieczna oraz ze dziecko musialo bye zakazone wirusem polio, zanim zostalo zaszczepione. Uwazaji, ze ta nieuczciwose ratuje ludzkie zycie poprzez wspieranie wiarygodnosci kampanii na rzecz szczepien. W krotkim okresie mogi miee racjç. W dluzszej perspektywie - jest wrçcz przeciwnie, poniewaz podwaza to wiarygodnose publicznej ochrony zdrowia.
22. Jezeli nie przychodzi Panstwu do glowy zadne porownywalne przyklady dotyczice agencji zdrowia publicznego z Panstwa otoczenia, chçtnie porozmawiam z Panstwem osobiscie w czasie przerwy na lunch, i zobaczymy, czy uda mi siç wskazae na cos konkretnego.
23. Czy twierdzç, ze agencje zdrowia publicznego si takie same jak miçdzynarodowe korporacje? Nie. Korporacje placi lepiej. Ale ludzie pracujicy w agencjach zdrowia publicznego si bardziej zaangazowani w sprawy publiczne, niz wiçkszosé pracownikow korporacji. Wspolni cechy podkreslam, jest to, ze i jedne, i drugie maji do czynienia ze spoleczenstwem, ktore nie do konca im ufa. Nie ufa siç komus, kto nie zawsze mowi cali prawdç. I nie mowi siç calej prawdy z powodu obawy przed brakiem zaufania oraz z powodu braku zaufania wobec spoleczenstwa.
24. Przerwanie tego blçdnego kola jest podstawowym zadaniem osob zajmujicych siç sprawami informowania o zdrowiu publicznym w National Public Health Information Coalition (Krajowa Koalicja ds. Informacji o Zdrowiu Publicznym). Tak naprawdç si to dwa zadania:
• Czasem - czçsciej w to wierzç, niz nie wierzç - zrodla techniczne wewnitrz agencji, na samym poczitku podaji stronnicze informacje. Kazi przekonywae ludzi, ze mycie rik to najlepszy sposob ochrony przed grypi, oczywiscie za wyjitkiem szczepionki, nie wspominajic jednak, ze grypa rozprzestrzenia siç droga kropelkowi i nie ma prawie zadnych dowodow na to, ze mycie rik zapobiega grypie. Kazi mowie ludziom, ze jest niezmiernie wazne, aby zaszczepie siç wczesnie w tym roku przeciwko grypie sezonowej, nie mowiic nic o tym, ze pandemie czçsto zastçpuji szczepy grypy sezonowej, i w danym roku grypa sezonowa moze w ogole nie wystipie. Mowii tylko czçsé prawdy i oczekujy ze takie informacje bçdi przekazywane spoleczenstwu. Dzieje siç tak zbyt czçsto. Ci z Panstwa, ktorzy maji odpowiednie wyksztalcenie dziennikarskie, powinni sprobowae wrocie do swoich korzeni i, np. przeprowadzie male sledztwo dziennikarskie, pozadawae trochç pytan wewnitrz agencji, poszukae skandali, skorzystae ze swoich zrodel, aby dowiedziee siç calej prawdy.
• Kiedy cala prawda wyjdzie juz na jaw, potrzebny bçdzie inny zestaw umiejçtnosci: zestaw umiejçtnosci informowania o ryzyku, a nie zestaw umiejçtnosci dziennikarskich. W ci^gu ostatnich dwôch dziesiçcioleci ludzie od PR w swiecie biznesu dokonali przejscia od roli stenograficznej roli do roli dyplomacji. Mowi^. prezesom, ze "jesli zrobimy to, czy tamto, spoleczenstwo moze siç wkurzyc" albo "jesli powiemy to, czy tamto, opozycja bçdzie nas krytykowac". Czasami niewlasciwie wykorzystuj^. swoja pozycjç, pomagaj^c firmom klamac bardziej wydajnie (ale tylko na chwilç). Jednak coraz czçsciej, tzw. PR-owcy s^. coraz blizej szczerosci. Zdaj^c sobie sprawç, ze zle wiesci prawie zawsze wczesniej czy pôzniej wychodz^. na jaw, zdaj^c sobie sprawç, ze brak zaufania jest waznym problemem, zachçcaj^. swoje kierownictwo, aby zaufalo spoleczenstwu môwi^c mu prawdç. Ludzie zajmuj^cy siç informowaniem w sprawach dotycz^cych zdrowia publicznego s^. daleko w tyle i jeszcze nie przeszli od roli stenograficznej do roli dyplomacji, ale pod^zaj^ w tym kierunku. Powinni dokonac tego przejscia mozliwie jak najszybciej. Najwiçksz^. przyslug^, jak^. mozna wyswiadczyc na rzecz agencji zdrowia publicznego jest przekonanie urzçdnikôw, aby zaufali spoleczenstwu, môwi^c mu prawdç.
Epilogue
Czy mozna zaufac Sandmanowi?
Wielu polskich autorôw pisz^cych o zarz^dzaniu kryzysowym i komunikacji ryzykalnej powoluje siç na dr. Ptera M. Sandmana - twôrcç formuly:
Risk = Hazard + Outrage czyli: Ryzyko Calkowite = Ryzyko Obliczeniowe + Spoleczne Wzburzenie,
lecz do tej pory jego prace nie byly tlumaczone na nasz jçzyk. Podejmujemy pierwsza prôbç przyblizenia szerszemu gronu Czytelnikôw dokonan tego niezwykle interesuj ^cego badacza, ktôry doskonale wykorzystuje swoj^. wiedzç teoretyczn^. w praktyce, doradzaj^c zarôwno rz^dowi USA, wielkim korporacjom, jak i spolecznym organizacjom ekologicznym -walcz^cym Np. z korporacjami zanieczyszczaj^cymi srodowisko toksycznymi odpadami.
Doswiadczenia wyniesione z „obu stron barykady", pozwalaj^ dr. Sandmanowi na postawienie tezy, ze po jednej i drugiej stronie nagina siç prawdç, manipuluje faktami,
eksponuje argumenty potwierdzaj^ce zalozon^ tezç, a pomija te, które jej przecz^ lub poddaji w w^tpliwosc. Podane przez Sandmana przyklady z jego wlasnej praktyki s^. tak szokuj^ce np.: w kwestii informowania o promieniotwórczej szkodliwosci radonu, o skutecznosci szczepien przeciwko swinskiej czy ptasiej grypie, o selekcji przekazywanych faktów po awarii elektrowni atomowej na Three Mile Island, albo o ukryciu wyników badan o efektach ekonomicznych korporacyjnych programów rzucania palenia papierosów, ze nie przystaji do naszego wyobrazenia o otwartosci informacyjnej i obiektywizmie. Przyklady opisane przez dr. Sandmana wskazuji na niepokoj^c^ tendencjç zainteresowanych stron do stosowania socjotechnik w miejsce znanych specjalistom od komunikacji ryzykalnej mediacji i negocjacji spolecznych.
Dr Peter M. Sandman stawia tezç, ze nalezy zaufac obywatelom i przekazywac im cal^ prawdç, bo i tak prçdzej czy pózniej wyjdzie ona na jaw, a raz utracone zaufanie trudno odzyskac. Zarz^dzanie kryzysowe aby bylo skuteczne musi opierac siç na zaufaniu, jesli w komunikacji ryzykalnej uzywamy niedopuszczalnych praktyk manipulacyjnych narazamy siç na realne sytuacje, w których nastçpuje synergiczne wzmocnienie negatywnego efektu samego zdarzenia kryzysowego i konsekwencji utraty zaufania. Prowadzic to moze (co czçsto potwierdza siç w praktyce) do utraty zdolnosci sterowania zachowaniami ludzi narazonych na ryzyko.
„Problemem nie jest to, ze spoleczenstwo nie ma zaufania do moich klientów. Problem polega na tym, ze moi klienci oczekuji od spoleczenstwa zaufania do nich. Oni nieustannie domagaji siç zaufania, zamiast pracowac nad tym, aby byc odpowiedzialnymi..." - pisze P.M. Sandman. Publikowany powyzej wyklad, który jest jakby podsumowaniem jego dotychczasowej, ponad 4G-letniej dzialalnosci badawczej i doradczej jest dowodem, ze zawsze staral siç byc obiektywnym i odpowiedzialnym, czyli jest - moim zdaniem - godny zaufania.
W imieniu Komitety Redakcyjnego dr inz. Eugeniusz W. Roguski Przewodniczqcy
Copyright © 2009 by Peter M. Sandman
Copyright © 2010 for Polish Edition by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej - PIB
