Научная статья на тему 'ТРЕБОВАНИЯ К КАЧЕСТВЕННЫМ СОРТАМ ЯЧМЕНЯ'

ТРЕБОВАНИЯ К КАЧЕСТВЕННЫМ СОРТАМ ЯЧМЕНЯ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
73
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЯЧМЕНЬ / ЗЕРНО / СЕЛЕКЦИЯ / СОРТА / СОРТ / ОБРАЗЕЦ / ИСТОЧНИК / КАЧЕСТВО / БЕЛОК / ПРИРОДА / УРОЖАЙНОСТЬ / ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ / ЦЕННЫЕ / ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ЗАБОЛЕВАНИЯ / УСТОЙЧИВОСТЬ / АРПА / ДОН / ДўРАГАЙЛАР / НАВ / НАМУНА / МАНБА / СИФАТ / ОқСИЛ / НАТУРА / ҳОСИЛДОРЛИК / ТЕХНОЛОГИК / қИММАТЛИ / ХўЖАЛИК КАСАЛЛИК / ЧИДАМЛИЛИ / BARLEY / GRAIN / BREEDING / VARIETIES / VARIETY / SAMPLE / SOURCE / QUALITY / PROTEIN / NATURE / PRODUCTIVITY / TECHNOLOGICAL / VALUABLE / ECONOMIC DISEASES / RESISTANCE

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Сарманов Шерзод Шермахматович

Отсутствие качественных (пива, перловки и других пищевых) сортов ячменя. Использование образцов мировой коллекции, выбор местных сортов и образцов из мировых коллекций и выбор первоисточников.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Сарманов Шерзод Шермахматович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REQUIREMENTS FOR QUALITY VARIETIES OF BARLEY

Lack of quality (beer, pearl barley and other food) varieties of barley. Use of samples from the world collection, selection of local varieties and samples from world collections, and selection of primary sources.

Текст научной работы на тему «ТРЕБОВАНИЯ К КАЧЕСТВЕННЫМ СОРТАМ ЯЧМЕНЯ»

ТРЕБОВАНИЯ К КАЧЕСТВЕННЫМ СОРТАМ ЯЧМЕНЯ

Сарманов Шерзод Шермахматович Кашкадарьинский филиал Научно-исследовательского института

зерновых и зернобобовых культур

Отсутствие качественных (пива, перловки и других пищевых) сортов ячменя. Использование образцов мировой коллекции, выбор местных сортов и образцов из мировых коллекций и выбор первоисточников.

Ключевые слова: Ячмень, зерно, селекция, сорта, сорт, образец, источник, качество, белок, природа, урожайность, технологические, ценные, экономические заболевания, устойчивость.

СИФАТЛИ АРПА НАВЛАРИГА БУЛГАН ТАЛАБЛАР

Сифатли (пиво, перловка ва бош;а ози;-ов;атбоп) арпа навларини етишмаслиги жах,он коллекция намуналаридан фойдаланган холда, махаллий нав ва намуналарни жахон коллекциялари устида селекция ишлари олиб борилиб бошлангич манбалар ажратиб олиш.

Калит сузлар: Арпа, дон, селекция, дурагайлар, нав, намуна, манба, сифат, о;сил, натура, х,осилдорлик, технологик, ;имматли, хужалик касаллик, чидамлили.

REQUIREMENTS FOR QUALITY VARIETIES OF BARLEY

Lack of quality (beer, pearl barley and other food) varieties of barley. Use of samples from the world collection, selection of local varieties and samples from world collections, and selection of primary sources.

Key words; Barley, grain, breeding, varieties, variety, sample, source, quality, protein, nature, productivity, technological, valuable, economic diseases, resistance.

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10115

Узбекистон Республикаси худида экиш учун тавсия этилган Давлат реестирга киритилган барча арпа навлари Узбекистон селекциясида яратилган. Шу билан биргаликда биологик имкониятларидан тулик; холда фойдаланиш, эрта пишар, шурга ;иргок;чиликка, исси;;а, совукка, ётиб колишга, касалликларга чидамли навлар яратиш борасида анча ишлар килишга тугри келади.

Мамлакатимиз галлакорлари ялпи дон салмогини ошириш учун астойдил мехнат ;илмо;далар. Утказилаётган илмий изланишлар, илгор хужаликлар тажрибалари сугориладиган майдонларда хосилдорликни 50-60 ц/га, лалми майдонларда эса хосилдорликни 35-40 ц/га ва ундан хам ошириш имкониятлари мавжудлигини курсатмокда. Аммо, кейинги йилларда сугориладиган ерларда арпа хосилдорлиги гектаридан уртача 25-30 ц/га, лалми майдонларда 8-10 ц/га дан ошмаётганлиги ани;ланди. Етиштирилаётган доннинг сифати эса куп холларда ем-хашак учун тугри келаётганлиги, пивобоплик ва ози;-ов;ат (перловка, арпа ёрмаси ва бош;алар) махсулотлари ишлаб чи;ариш саноатининг талабларига тулик; жавоб бермаяпти.

Пивобоп арпанинг сифати андоза курсаткичлари намлик 14,0 % дан ю;ори булмаслиги, йириклиги ю;ори 80 %, уртача 70-80% паст 60-70%, унувчанлиги 1-синф 95% дан паст булмаган, 2-синф 90% дан паст, экстракт

модда 75-82%, ранги оч сарик ёки сарик, зараркунандалар билан зарарланмаган булиши керак. 1000 дона дон вазни 42-47 г. Натураси 640-680 г/л, оксил микдори 11,0% дан куп булмаслиги талаб этилади. Арпанинг пивобоплик сифати экиннинг етиштирилаётган минтакасига караб х,ар хил булиши мумкин.

Шу боисдан, филиал тажриба майдонларида урганилаётган арпа нав ва намуналарининг саноат талабларига мос келадиган икки ;аторли арпа намуналари танлаб олиниб селекция ишлари олиб борилмокда. Сифат курсатгичлари ю;ори булган 57 та намуналар алохида кучатзор этиб, дала шароитида усимликлар фенология килинганда эрта пишар, курго;читликка ва исси;ликка чидамли, ётиб колишга бардошли ва бош;а курсатгичларига караб танлаш ишлари олиб борилган. Шунингдек, энг асосийси сифат курсатгичлари лаборатория шароитида тах,лил килинган, оксил, натура, 1000 дона дон вазни х,амда х,осилдорлик ю;ори булган 9 та арпа нав ва намуналари танлаб олинди.

Арпа нав ва намуларининг сифат курсатгичларини так;к;ослаш.

т p Навлар номи 1000 дона дон вазни. гр Хосилдорлик. ц/га Натура, л гр Окспл. °0

201? 2016 2017 уртач а 2015 2016 2017 уртач а 2015 2016 2017 уртач а 2015 2016 2017 уртач а

1 Болгалп ст 39.5 40.9 42.6 41.0 37.8 41,5 39.6 39.6 642.3 640.3 643.0 641.9 14,1 13,9 14.2 14.1

2 НП4/18 43.4 43.0 44.4 43.6 44.0 43.6 42.2 43.3 6" 2." 655.0 671.7 666.4 14.3 14.1 13." 14.0

3 Victoria/M2//-4-30 42.7 43,2 45,6 43,8 42,7 43,4 44.3 43,4 668,7 647,3 682,7 666,2 13,9 14,1 13.7 13,9

4 Ste/AntoresVEA7762-21 45." 44.9 47.3 46.0 44,1 46,4 44.9 45.2 683.3 656.0 677.7 6-2.3 14,4 14,1 13.6 14.0

5 Boxa 46.1 46.1 47,5 46,5 48.1 48,5 46.3 4".6 682.0 681.7 691.7 685,1 12.3 12,4 12.1 12.2

6 Sodik -02 43.6 43.4 44.3 43,8 42.S 42,4 42.5 42.6 680.7 641.3 671.7 664,6 13,8 13,8 14.0 13.9

- Аг/2011 45.9 45,3 48,1 46,4 46,2 48,0 45.9 46," 669,7 684,3 691.3 681,8 12,7 12,4 12.4 12,5

S Ardak/3, Alplia/Duira/ZCWB 11 7- 42.5 43,6 44,3 43,5 44,5 43,2 42.5 43,4 663,7 642,0 682,3 662,- 13,9 14,1 14.0 14,0

9 Vicoiit/3/Rolio/Maziuka/VICB-103 43.3 43.S 45.1 44.1 43.6 44,S 44.0 44.1 671.0 660." 6~4,0 668,6 13,9 13,6 13.3 13.6

Мин 39,5 40,9 42,6 41,0 3-.8 41,5 39,6 39,6 642 640 643 642 12,3 12,4 12,1 12,2

Max 46,1 46,1 48,1 46.5 48.1 48.5 46.3 47,6 683 684 692 685 14.4 14.1 14.2 14.1

ЭКФ % 1,60 1,15 1,-10 1,36 2,17 1,91 1,61 1,81 9,61 12,79 11,20 9,53 0,56 0,55 0,57 0,54

Сифатли (пиво, пириловка ва бош;а ози;-ов;атбоп) арпа навларини етишмаслиги жах,он коллекция намуналаридан фойдаланган холда, махаллий нав ва намуналарни жахон коллекциялари устида селекция ишлари олиб борилиб бошлантач манбалар ажратиб олиш.

Арпанинг коллекция намуналари, дурагайлар ва уларнинг ота-оналик шакллари уртасидаги эртапишарлик белгиси билан морфо-биологик, кимматли-хужалик х,амда ташки мух,итнинг нокулай шароитларига, касалликларга чидамлилик белгилари уртасидаги узаро узвий богликликлари аникланди.

Хозирги кунда Дон ва дуккакли экинлар илмий тадкикот института коллекция кучатзорларида экилган арпа навлари усимликларининг ётиб колишга, касаллик ва зараркунандаларга чидамлиги, хосилдорлиги ва биометрик (усимликлар ташки куриниши, донининг йириклиги, бошок узунлиги ва бошка) курсатгичлари атрофлича бах,оланиб, арпа навларини янгидан яратиш максадида чатиштириш ва танлаш ишлари амалга оширилмокда.

Арпа навларини янгидан яратиш максадида филиал тажриба майдонларида хозирги кунга кадар 1500 га якин дурагай намуналар олинган.

Олинган натижаларга кура, дурагайларнинг табиий и;лим шароитнинг хар хил абиотик ва биотик омилларнинг нокулай шароитларига бардошли булган намуналар устида танлаш ишлари олиб борилмокда.

Шу боисдан, Г-2 ва Г-4 дурагайлардан танланган намуналар лаборатория шароитларида физологияси урганилиб, усимлик буйи, бошо; узунлиги, бошокдаги донлар сони хамда бошокчалар зичлиги тахлил килинди. Бундан ташкари, арпа донининг сифат курсатгичлари озик-овкатбоплиги аникланди.

Тажрибалар шуни курсатадики, махаллий ва халкаро арпа намуналари билан чатиштирилганда сифат курсатгичлари юкори эканлиги аникланди.

Хулосалар:

Арпани жойлаштиришда унинг бугдойга нисбатан бир мунча совукка чидамсизлиги, иссикка талабчанлиги, жанубий минтакаларда хосил сифати юкори булишини эьтиборга олишлиги аникланди.

Арпанинг сифат курсатгичини яхшилашда махаллий шароитда яратилган навлар ва хориждан келтирилган намуналар уртасида чатиштириш ишлари олиб борилганда, саноат (ишлаб чикариш ва кайта ишлаш) талабларига мос эканлиги аникланди.

Арпа усимлигининг усимлик буйи урта буйли булиб, биринчи бугин оралиги киска булган усимликлар ётиб колишга чидамли эканлигини аникланди.

Адабиётлар:

1. А.Аманов, З.Зиядуллаев, О.Аманов, Г.Узаков, А.Абдуазимов. Кузги бошокли дон экинлари уругларини сифатли тайёрлаш, экиш хамда кузги парваришлаш буйича тавсиянома. "Насаф" нашриёти. Карши - 2014 й.

2. О.Аманов, Т.Хожакулов Сугориладиган ерларда арпа етиштириш буйича тавсиянома. Карши "Насаф" нашриёти. 2015 й.

3. Д.Абдукаримов. "Донли экинлар селекцияси ва уругчилиги". Тошкент 2015 й. Ф.М.Пруцков, Б.Д.Крючев Растениеводство с основами семеноводства. Москва -1984.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.